Apokalipsi i vlerave kulturore

Janë vjedhur ikonat e ikonostasit të kishës së Ungjillizimit në fshatin Kozare të Beratit. Ikona, e grabitur së fundi, një vepër arti e jashtëzakonshme, e shek XVII, paraqiste figurën e shenjtorit luftëtar Teodor Kironi dhe mendohej të ishte pikturuar nga Nikolla i Onufrit

Dr. Moikom Zeqo
Kam shkruar shpesh për grabitjen e vlerave kulturore ne Shqipëri nga viti 1991 e deri më sot. Kam bërë disa apele publikë për t’i dëgjuar shteti e qytetarët. Për fat të keq apokalipsi i vlerave kulturore po vazhdon. Janë vjedhur objekte arkeologjikë, ikona, vlera etnografike etj. Kanë marrë një rrugë në shumicën e rasteve pa kthim. Edhe rikthimi i disa objekteve te trafikuara në Greqi prej shtetit grek ka një vlerë simbolike vërtet të gëzueshme, por vërtet të pakët.
Para dy ditësh isha në Berat. Berati është një metropol shqiptar i vlerave kulturore. Miqtë e mij beratas më treguan se këto ditë po bliheshin për hiçgjë nga një grup trafikuesish objekte etnografike, kostume, argjendarira, libra të vjetër, madje dhe sarkofagë, madje edhe basene guri të gdhendur.
Mbasi ripashë fondin e ikonave të Beratit, së bashku me mikun tim, piktorin restaurator Agron Polovina ndala gjatë duke vështruar një ikonë të dimensioneve të vogla që paraqiste figurën e shenjtorit luftëtar Teodor Kironi. Qe një vepër arti e jashtëzakonshme dhe i takonte shek.XVII. një figurë të ngjashme ka afreskuar në kishën e Vllahernës edhe piktori Nikolla, i biri i Onufrit në shek.XVI. Tipologjikisht, i thashë Agronit, se kjo ikonë duhej t’i përkasë penelit të Nikollës së Onufrit. Por gjatë bisedës mësova edhe diçka të trishtueshme. Sapo kishte mbërritur lajmi lidhur me disa persona të panjohur që kishin dëmtuar dhe vjedhur ikonat e ikonostasit të kishës së Ungjillizimit në fshatin Kozare të Beratit. Kjo grabitje më tronditi jashtëzakonisht. Prandaj vendosa të shkruaj këtë shkrim, por jo për të bërë një tautologi të apeleve publikë.
Vjedhja e ikonostasit të Kishës së Kozarës, është vazhdimësi grabitjesh që duhen ndalur përfundimisht.
Konkretisht mund të them se ikonostasi i kishës së Ungjillizimit është një vepër arti i bërë më 1812. U realizua në të njëjtën hapësirë kohë dhe konceptesh me ikonostaset e Katedrales “Fjetja e Shën Mërisë” e vitit 1807, e ateliesë së Stefan Barkës, amvonës, po në këtë monument bërë më 1849 nga atelieja e Naum Ngjelës si dhe ikonostaset e kishave Shën Maria e Mbreshtanit dhe Shën Dhimitri i Drobonikut.
Këto vepra dhe monumente janë zbukuruar dhe realizuar në kohën kur Mitropoliti i Beratit ka qenë “i gjithëhirshmi Joasaf” nga katundi Bubullimë”.
Ikonostasi i Kozares është realizuar nga i biri i usta Naumit, i quajtur Mandushi. Ky ikonostas është i gjithi në dru arre dhe është veshur me patina ari. Më vonë janë bërë disa ndërhyrje me bojë vaji të kaltër dhe të kuqe. Ikonostasi është 10 m i gjerë dhe 5 i lartë. Ai paraqitet me dëmtime dhe humbje të shumta. Grabitja e fundit i takon datës 17 gusht 2003.
Nga ky ikonostas janë bërë këto grabitje:
Tri copë harqe dekorativë, të gdhendur në mënyrë transparente që kanë qenë në pjesën e sipërme duke mbyllur hapësirën mbi dyert anësore dhe mbi “Dyert e Bukura” me përmasa 90 x 45 cm.
Shtatë copë panele dekorativë me përmasa 80 x 43 cm të vendosura në pjesën e poshtme të ikonave të mëdha, që plotësonin hapësirën nën to. Këto elementë kryesorë të ikonostasit janë hequr duke zhvendosur pjesët e tjera të ikonostasit dhe mbështetëset që janë lehtësisht të lëvizshme.
Tashmë i gjithë ky material kryesor i ikonostasit është vjedhur. Me të drejtë muzeumologët e Beratit kanë përgatitur relacion për grabitjen dhe ruajnë edhe fotografitë e pjesëve të grabitura.
Po kush e bëri këtë grabitje? Mos vallë vetëm duhet të shkruajmë, vetëm të konstatojmë?
Di, që pranë policisë së shtetit është ngritur organizmi i Interpolit. Çfarë veprimtarie ka ky interpol shqiptar? Mendoj që ka ardhur koha që të ketë një veprim të shumëfishtë e të dendur për të parandaluar grabitjet. Në shumë lokale është bërë modë që të ekspozohen dhe objekte të lashta, amfora, ikona, si dhe objekte etnografike. Pronarët e këtyre lokaleve, kur i pyet të thonë, se i kanë blerë. Ky është një rezultat i trafikimit brenda për brenda Shqipërisë. Është i domosdoshëm dokumentimi dhe verifikimi i këtyre objekteve që janë nëpër këto lokale dhe duhet deklaruar origjina e posedimit të tyre. Në këtë sens ngre shqetësimin tim qytetar për t’u treguar të kujdesshëm në ruajtjen e vlerave tona kulturore. Apokalipsi i këtyre vlerave të parandalohet dhe të krijohet një disiplinë ligjore për ruajtjen e pasurisë muzeologjike të Shqipërisë dhe vendit tonë.