| |
I.
Shqiptarët si popull nuk kanë lidhje gjenetike
me popujt fqinjë, në prekje territoriale të
drejtpërdrejtë. Në pemën gjenealogjike
të familjes indoeuropiane gjuha e tyre vendoset
si degë më vete, ndërmjet greqishtes
e latinishtes. Shqipja nuk ka lidhje bijërie (filiacioni)
dhe as motërie me ndonjë prej gjuhëve
të gjalla të familjes ku bën pjesë.
Kjo - lidhja e drejtpërdrejtë burimore me
paragjuhën - mund të ishte një shkak
vetëveçimi për shqiptarët. Por,
megjithëse të tillë, shqiptarët
kanë trashëguar një shpirt solidariteti
me të tjerët.
"Nënë Tereza e ka dhënë
(dedikuar) tërë jetën me plot flijime
në të mirë të të varfërve,
të të dëbuarve, të të sëmurëve,
të atyre që s'kanë strehim dhe janë
pa dashuri. Ajo gjithnjë ka dëshmuar fuqinë
e miqësisë vëllazërore, duke nxitur
kështu zhvillimin e vërtetë njerëzor
dhe shoqëror".
Papa Gjon Pali II
Kultura tradicionale shqiptare tregon
se koncepti i këtij populli për "tjetrin"
nuk është armiqësor, siç ndodh
rëndom ndër popujt e zonave të nxehta,
siç është edhe Ballkani. "Tjetri".
Në këtë kulturë nuk është
detyrimisht "kundërshtari". Zakonisht
"tjetri" në shtresat më të
hershme të kulturës shqiptare është
një "i ndryshëm nga vetja". Nëse
është dalluar "tjetri", kjo ka qenë
më shumë një nevojë vetë-identifikimi.
Lahutari i këngëve legjendare thotë se
kreshniku u foli shokëve "në guhë
të vet", thjesht për të konstatuar
se ishte ndryshe, ishte një "alter",
pa kurrfarë konotacioni ndaj atij që nuk ishte
"i vet". Kjo është një dukuri
e rrallë në mendësinë ballkanike.
Heronjtë kulturorë të botës shqiptare
dashurojnë Jevreninë e bukur (vajzën
hebreje, siç e thotë emri), Llatinkën
e bardhë (vashën romake, latine, po sipas
emrit), çikën e Cesarit (kajzerit, mbretit),
Beg-zaden e bardhë (vajzën beglereshë
prej turqishtes dhe beglereshë prej persishtes).
Këta heronj pinë verë me shakuj si të
krishterë mëkatarë dhe falin pesë
vahtet si muslimanë të denjë. Ata vishen
magjarrisht (si hungarezët) dhe flasin arabisht.
Aty del jelini (heleni, greku) dhe aty më tej del
gumani. Kreshnikët shqiptarë adhurojnë
Tanushën e bukur, që është bijë
"krajli të Shkjenisë", dhe thonë
për të se "gja ma t'bukur n'kët'
dynja nuk kish". Kur bardi shqiptar këndon
për bukurinë e Tanushës, thotë se
e ka parë vetë me sy, "kur kem' pasë
besë me krajli", që do të thotë
"kur kemi pasë paqe me sllavët".
"Tjetri" në traditën shqiptare është
aleat (si në ciklin e betejës së Fushë-Kosovës),
vëllamë, mik për orë të ligë.
Edhe atëherë kur "tjetri" është
armiku, antagonisti, siç mund të konkludohet
duke parë raportet me serbët, ata janë
antagonistë që nuk bien poshtë as nga
trimëria dhe bëmat, as nga pronat dhe sarajet.
Pikërisht ky koncept për "tjetrin"
përbën një prej shpjegimeve etnopsikologjike
të solidaritetit që ka shquar historikisht
shqiptarët prej lashtësisë. Një
ilustrim i shkëlqyer i kësaj cilësie
gjinikuese të shqiptarëve është
bashkëjetesa e tyre me bashkësinë hebreje,
një prej bashkësive më të rrezikuara
gjatë dy mijë vjetëve me radhë.
Në hapësirën shqiptare janë ruajtur
shkrime të shenjta hebreje, duke përfshirë
një dorëshkrim të rrallë të
"Torah-s", i njohur me emrin "Safar Tora"
ose "Sefer Tora", dorëshkrim që
u trashëgua brez pas brezi për pesë shekuj
me radhë në Vlorë, deri në mesin
e viteve '30 të shekullit të 20-të, ndonëse
përmbajtja e tij vinte në kundërshtim
si me letërsinë ungjillore, ashtu dhe me atë
kuranike. ka qenë vazhdimisht në vëmendjen
e dijetarëve dhe rabinëve izraelitë,
deri në vitet '30 të shekullit të 20-të,
kur u mor prej tyre nga Vlora. Në shekujt e fundmë
të mesjetës, kur izraelitët kishin vendosur
të ngriheshin në një "rebelim të
fshehtë mesianik", shtabi i kryengritjes e
udhëhiqte revoltën duke pasur si rezidencë
pikërisht Shqipërinë. Studiues të
periudhës mesjetare ngulin këmbë se edhe
varri i prijësit të kësaj lëvizjeje
- Sebatai Zevi - gjendet në rivierën shqiptare.
Eshtë vështirë të gjenden raste
të tejkalimit të çfarëdo gjurme
të antisemitizmit, si tek shqiptarët. Në
dekoracionet e xhamisë qendrore të kryeqytetit
gjendet i shpërfaqur ylli i Davidit. Një varg
kishash të ritit ortodoks, sidomos në qytetet
jugore, kanë elementë evidentë të
arkitekturës së sinagogave. Në fillim
të viteve ’30, kur komisiariati për
refugjatët i Lidhjes së Kombeve projektoi
një shpërngulje masive të hebrenjve nga
vendet europiane për t’i shpëtuar nga
rreziku nazist dhe Shqipëria zyrtarisht u ftua
të hapë kufijtë e saj për pranimin
e refugjatëve të rrezikshëm, qeveria
mbretërore e vendit e pranoi pa hezitim propozimin.
Presionit të vendeve të bllokut nazifashist
për ta refuzuar këtë propozim qeveria
iu përgjigj me masa formale (për të hyrë
në kufi hebrenjtë duhej të dëshmonin
se kishin 200, 300 dhe së fundi 500 franga ari).
Gjatë luftës antifashiste Shqipëria
përfaqëson vendin e vetëm në Europë
ku asnjë hebrej nuk u denoncua dhe nuk u dënua.
Shembuj të këtij solidariteti ka thuajse në
të gjitha situatat kritike që kanë kaluar
popujt e Ballkanit. Solidariteti në rrezik, si
tipar identifikues i shqiptarëve, u shpreh me bashkimin
e tyre me fqinjët grekë, derisa u bënë
një prej faktorëve të rëndësisë
së dorës së parë për fitoren
e revolucionit të tyre kombëtar. Kapedanët
arvanitë u bënë prijës të revolucionit
dhe pastaj edhe përfaqësues të popullit,
deri në atë shkallë sa në institucionet
e shtetit të ri të Greqisë së pavarur
gjuha shqipe ishte një çelës komunikimi.
Shqiptarët që morën në ballë
rrezikun e luftës për çlirimin e Greqisë
sot i kanë portretet në prerjet e monedhës
kombëtare helene.
Në fillim të këtij shekulli, duke pasur
në vëmendje pikërisht këtë
gatishmëri të shqiptarëve për bashkim
me tjetrin në kohë të ligë, poeti
i Rilindjes Kombëtare Andon Zako shkruante: "Mjaft
punove për të tjerë,/ o fatkeq,/ Kujto
vendin tek ke lerë,/ e tek heq".
Shqiptarët kanë shprehur po atë frymë
durimi dhe solidariteti ndëretnik, sa dhe toleranca
e tyre e njohur ndërfetare.
Solidariteti i një populli vlerësohet veçanërisht
në qendrimin ndaj kundërshtarit të mundur.
Tek shqiptarët nuk njihet ndëshkimi pas vdekjes
dhe armiqësia pas dorëzimit. Edhe armiku më
i dhunshëm ka mundur t'i krijojë vetes kushte
të sigurisë së mjaftueshme pikërisht
duke njohur këtë institucion shpirtëror
të shqiptarëve, ndoren dhe dorëzaninë.
Megjithëse kufijtë e Shqipërisë
sapo ishin vendosur dhe hapësira e saj u shkel
ushtarakisht nga armatat e të dy aleancave kundërshtare,
pa përfshirë ato të vendeve fqinje, vendi
arriti të ruajë asnjanësinë në
vitet e ndërlikuara të Luftës së
Parë Botërore, duke mos kursyer, ndërkaq,
edhe ndihmën e mundshme për palët e dobëta
në konflikt. Kjo periudhë, sidomos koha e
luftës ballkanike, i gjeti garnizonet osmane në
Berat e Fier në kushte të rrethimit të
urisë dhe të kundërshtarit. Sido që
kujtimi i dhunës perandorake osmane mbi shqiptarët
ishte katërcipërisht i pranishëm, shqiptarët
e Myzeqesë nuk ua dorëzuan ushtrive të
reja asqerët e Turqisë, dhe ndanë me
to ushqimin e tyre të kursyer.
Në prag të Luftës së Dytë Botërore
një grup vullnetarësh shqiptarë iu bashkuan
brigadave internacionaliste në mbrojtje të
republikanizmit dhe të antifashistëve francezë.
Njëri prej tyre ,Mehmet Shehu, u bë më
pas kryeministër i Shqipërisë, kurse
një tjetër shkrimtari i shquar Petro Marko,
autor i një romani të mirënjohur me titull
domethënës "Hasta la Vista", kishte
korrespondencë me autorin e romanit "Për
kë bien këmbanat", shkrimtarin e famshëm
Heminguej.
Njëri prej tyre ishte edhe shqiptari kosovar Asim
Vokshi i cili përfaqesoi atë pjesë të
tokës shqipetare që pritej të fitonte
lirinë ne fund të shekullit te njëzetë
Vullnetarët shqiptarë në luftën
e Spanjës kishin gazetën e tyre.
Kur ushtritë fashiste që kishin pushtuar Shqipërinë
vendosën të sulmojnë tokën greke
nga territori shqiptar dhe urdhëruan mobilizimin
e rinisë për në luftë, shumica iu
shmang rekrutimit dhe ata që u mobilizuan me forcën
e armëve dezertuan në masë në frontin
e luftës italo-greke.
Megjithëse mund të mbështetej
në të drejtën e fitimtarit ndaj palës
së dorëzuar, gjatë viteve të Luftës
së Dytë Botërore, ushtria partizane shqiptare
tejkaloi menjëherë armiqësinë e
një lufte të ashpër dhe i ofroi mbrojtje
dhe kushte mbijetese ushtrisë së kapitulluar
fashiste, duke i dhënë edhe mundësinë
e bashkimit në një aleancë në luftën
antifashiste. Mijëra e mijëra ushtarë
të dëshpëruar të fashizmit, që
nuk treguan gatishmëri të luftonin, gjetën
strehë në popull, duke u veshur e maskuar
si vendësit, dhe kështu i shpëtuan ndëshkimit
që u kishte rezervuar ushtria naziste. Në
dokumentet e komandës naziste paraqitet shqetësimi
që njësitë e saj nuk arritën të
gjejnë „fashistë dezertorë“
në Shqipëri. Me gjithë peshën e
krimeve që rëndonte mbi ta, shqiptarët
ekzorcuan urrejtjen dhe u bënë vend në
vatra. Eshtë e njohur sjellja dinjitoze e komandës
partizane ndaj armatës së gjeneral Azzi-t,
kur, e gjendur në malet e Dibrës, në
kushtet e braktisjes nga qendra, mund të priste
gjithçka, që lidhej me pozitën e saj,
tashmë e zënë rob.
Ushtria partizane çlirimtare shqiptare nuk i
ndërpreu veprimet e saj luftarake edhe pas çlirimit
të plotë të Shqipërisë. Ajo
mbajti peshën e vet të përfillshme në
luftën antifashiste për lirinë e fqinjëve
veriorë. Pavarësisht se marrëdhëniet
ndërshtetërore më pas morën karakter
konfliktuoz, kur më shumë e kur më pak,
kësaj sakrifice vullnetare të shqiptarëve
i është njohur vlera e saj.
Shqipëria e viteve të para të pasluftës
antifashiste vuri në rrezik integritetin e saj
duke e mbajtur hapur për disa vite me radhë
kufirin jugor për ushtritë e dëshpëruara
të Greqisë, ku vazhdonte lufta civile për
formën e qeverisjes dhe karakterin e sistemit politik.
Në viset jugore të Shqipërisë gjenin
strehë në kohë zbatice partizanët
e EAM-it, të cilët, pasi rimëkëmbeshin
në këtë anë të kufirit, riktheheshin
për të vazhduar veprimtarinë e tyre në
Greqi. Shqipëria ndau rrezikun me popullin grek,
që po kalonte orë dramatike, në kohën
e një indiference të pashpjegueshme që
u pa edhe prej shtetesh të fuqishëm.
Bota i pa për së afërmi, jo pa çudi,
përmasat e vërteta të solidaritetit të
shqiptarëve, në prag dhe gjatë ndërhyrjes
së ushtrive aleate euro-atlantike në ish-federatën
jugosllave në pranverë të vitit 1999,
kur rreth një milionë shqiptarë të
Kosovës, në kushtet e dëbimit masiv nga
trojet e tyre, kur ushtria serbe, për të arritur
spastrimin etnik dhe boshatisjen demografike të
rajonit, kishte vënë në veprim famëkeqin
operacion "Patkoi", morën rrugën
e jugut, kryesisht të Shqipërisë shtetërore,
ku u vendosën, sipas të dhënave të
statistikuara, rreth 600 mijë vetë.
Mungese (Kukesi)
Megjithëse gjatë gjithë dekadës
së fundme ishin kultivuar gjithfarë psikozash
të përçarjes së shqiptarëve
ndërmjet tyre, deri tek krijimi i një opozicioni
mbi baza etnike ndërmjet Shqipërisë e
Kosovës, çasti i vështirë kur
çështja shtrohej "për jetë
a vdekje" i gjeti shqiptarët solidarë
e të vëllazëruar me njëri-tjetrin,
deri në atë shkallë sa ndanë së
bashku gjithçka që kishin, strehën
dhe ushqimin, veshjen dhe kamjen.
Gjatë vitit 1999 Shqipëria kapërceu një
provë që në kushte normale ishte e papërfytyrueshme.
Përgjegjësia që morën përsipër
shqiptarët, duke përballuar një shtim
të rrufeshëm të popullsisë gati
me një të tretën, në kushtet e mungesës
së rezervave afatgjatë të ushqimit, të
kufizimeve të njohura të furnizimet me ujë
dhe energji elektrike, si dhe të pamundësisë
për komunikim intensiv, u përcoll me admirim
në mjediset perëndimore, ku, edhe në
s'thuhej, paralajmërohej e pritej katastrofa humanitare
dhe kriza e urisë.
Më shumë se solidariteti "mes vedi",
gjatë krizës ballkanike të vitit 1999,
tek shqiptarët u shpërfaq një vlerë
e hershme europiane, fryma e humanizmit dhe e vlerësimit
absolut të jetës, që vjen nga thellësia
e shekujve, nga Rilindja Europiane e përvoja e
qytetërimit perëndimor, nga kulti bashkëkohës
i të drejtave të njeriut dhe filozofia kejnsiane
e shtetit social.
Të gjitha këto që ndodhën, pritja
e mbi 600 mijë të dëbuarve pa krijuar
alarm të brendshëm e të jashtëm,
siç kishte ngjarë më herët me
shpërnguljet e viteve '20, bënë të
besohej se nuk kishte qenë një rastësi
që pikërisht në hapësirën shqiptare
qe lindur një shenjtore e gjallë, Nënë
Tereza e Kalkutës, shenjëzim i bamirësisë
dhe i solidaritetit në të keqe, shprehje e
humanizmit universal, pa dallim race, ngjyre, feje,
etnie dhe rajoni. Atë shembull që humanizmi
e solidariteti që krijoi Nënë Tereza
individualisht e krijuan shqiptarët më 1999
bashkërisht.
Këto vlera të larta qytetare, që përjashtojnë
si kompleksin e epërsisë, dhe atë të
përulësisë së vetes ndaj tjetrit,
shqiptarëve u janë shpërblyer në
rrjedhat shpesh të dhimbshme të historisë
së tyre. Arbëreshët e Italisë, që
gjetën mikpritje të pakushtëzuar në
fqinjin përtej detit pas vdekjes së Gjergj
Kastriotit dhe formuan atje ngulimet e tyre të
qendrueshme, edhe sot e kësaj dite i këndojnë
Moresë, që është shndërruar
në një metonimi të atdheut. "E bukura
More", që është një mit i këtyre
këngëve të vjetra, përfaqëson
kujtimin e vendlindjes, por pikërisht ky varg na
jep të kuptojmë edhe një mikpritje tjetër
bujare, atë të grekëve të Moresë,
ku valët e shpërngulura të shqiptarëve
qendronin në kalim e sipër.
Janë të pashlyeshme për shqiptarët
bujaria dhe mikpritja e popullit turk në disa valë
shpërnguljesh të detyruara të tyre, në
kuadrin e shkëmbimit të popullatave në
rastin e Greqisë dhe në rastin e marrëveshjes
për pranimin e "turqve" të ish-mbretërisë
jugosllave. Turqia ishte vendi që krijoi hapësirë
integrimi për qindra mijë shqiptarë të
deportuar nga Çamëria dhe Kosova, duke u
bërë për ta një atdhe i dytë.
II.
Shqipëria është një vend në
kryqëzim të Perëndimit dhe Lindjes. Kjo
pozitë gjeopolitike ka përcaktuar fatin e
saj. Në shekullin e 4-t, kur Perandoria Romake
u nda në dy pjesë, kufiri e ndau hapësirën
shqiptare thuajse mes për mes. Nëpër
Shqipëri kanë kaluar pjesa më e madhe
e kryqëzatave të Europës kontinentale
drejt "tokës së shenjtë" -
Jerusalemit, të shoqëruara me vrazhdësi
e shkatërrime. Kur krishtërimi u nda administrativisht
në dy pjesë, në ritualin roman (perëndimor)
dhe atë bizantin (lindor), edhe vija kufizuese
e pushtetit të dy kishave, e quajtura "vija
e Teodosit", e ndau hapësirën shqiptare
në dy pjesë. Shqiptarët, deri në
shekullin e 16-të e më vonë, u përpoqën
për të arritur statusin e një kishe unite,
që bashkonte vartësinë perëndimore
me ritualin lindor.
Prej fundit të mesjetës e këndej hapësira
shqiptare ishte zonë ekuilibri ndërmjet dy
perandorive më të fuqishme të kohës,
Perandorisë Osmane dhe Perandorisë Austro-hungareze.
Midis këtyre dy perandorive janë nënshkruar
disa marrëveshje, të quajtura "kapitulacione",
të cilat rregullonin barazinë e ndikimeve,
duke i njohur Perëndimit të drejtën e
kujdesit për faltoret e të krishterëve,
përmes doktrinës "cultus protectorati"
- mbrojtja e klerit.
Veçoria kryesore sinjifikative e fatit të
Shqipërisë është identifikimi me
fatin e urës. Kalimet e ndikimeve nga Perëndimi
drejt Lindjes dhe anasjelltas kanë lënë
gjurmë të shpërfaqura në etnotipin
shqiptar. Ura ndërmjet dy qytetërimeve u ka
sjellë shqiptarëve favoret e komunikimit dhe
rreziqet e nyjes delikate: në kohëra rreziqesh,
urat, këto simbole të shkëlqyera të
mundimit njerëzor për një botë gjithnjë
e më të madhe, janë të parat që
provojnë dhimbjen e hedhjes në erë në
kohë rreziku.
Shqiptarët janë popull me përbërje
fetare heterogjene. Nuk ka të dhëna për
strukturën e tyre demo-fetare që prej regjistrimit
të viteve '30 të shekullit të 20-të.
Por dihet se, sipas të dhënave të regjistrimit
të fundmë, në pikëpamjen fetare
bashkësia muslimane përbën popullatën
shumicë. Vetë bashkësia muslimane është
e ndarë në dy pjesë: bektashinjtë
dhe islamikët. Në Shqipëri bektashizmi
është shfaqur në fund të shekullit
të 12-të dhe në fillim të shekullit
të 13-të. Në vitet '20 të shekullit
të kaluar, kur Ataturku ndërmori reformat
e ashpra laicizuese të shtetit për krijimin
e Turqisë moderne, Shqipëria u bë vendi
i Kryegjyshatës Botërore të Bektashinjve.
Edhe sot selia e Kryegjyshatës Botërore të
Bektashinjve gjendet në Tiranë. Pakkush e
di se Shqipëria, ky vend i vogël, është
seli e një kryeqendre botërore të besimeve.
Eshtë interesant të vihet re se edhe gjatë
periudhës së ateizmit nuk pati pretendime
nga shtete të tjera ku ka bashkësi besimtarësh
bektashinj për të marrë rolin e kryeqendrës,
e cila në Shqipëri u shua.
Karakteristikë dalluese e shqiptarëve është
toleranca fetare. Në Shqipëri ka dy fe (krishtërim
e muslimanizëm) në një familje ose në
një fis (Lurë, veri), ose dy fe në të
njëjtin njeri (Shpat, Elbasan), i cili mban dy
emra, si i krishterë e si musliman, dhe bën
ritet e festat fetare të të dy besimeve. Heroi
kombëtar i shqiptarëve Gjergj Kastrioti lindi
në një familje ortodokse, ndërroi fenë
në oborrin e sulltanit, u bë bektashi (ky
ishte kusht për t'u bërë jeniçer),
u kthye në Shqipëri dhe mori fenë e babait
(ortodoks) dhe kur vdiq la amanet që të varrosej
në një katedrale të të krishterëve
katolikë (Lezhë). Njëri nga vëllezërit
e Gjergj Kastriotit, përkundrazi, kërkoi të
varrosej në manastiret e Athosit, një prej
vendeve të shenjta të ortodoksisë.
Në Shqipëri nuk njihen konfliktet fetare,
as në formë episodike. Eshtë krejt normale
që një shqiptar, nëse nuk i pëlqen
prifti, predikimi apo sjelljet e tij, të braktisë
kishën dhe ta kërkojë lidhjen me zotin
në xhami. Një prej autorëve më të
rëndësishëm të letërsisë
klasike shqiptare, Pjetër Bogdani, në veprën
e tij "Çeta e profetëve", citon
krahas njëri-tjetrit Kalvinin dhe Avicenën.
Përkthyesi i parë i librit të shenjtë
të muslimanëve Kur'an ishte i krishterë
(Ilo Mitkë Qafëzezi).
Muslimanët shqiptarë festojnë shën
Gjergjin e shën Mërinë, një pjesë
tjetër shën Nikollën e Krishtlindjet,
kurse të krishterët u bëjnë vizita
miqësore muslimanëve për festat e tyre
karakteristike (Kurban Bajram).
Në një qytet si Shkodra, ku popullsia muslimane
është e përzier me të krishterë
katolikë dhe ortodoksë, në ditët
e ramazanit edhe tregtarët joislamikë ndalonin
shitjen e mishit të derrit në dyqanet e tyre.
Bashkësia bektashije e Shqipërisë u shpall
e pavarur në vitin 1921. Bashkësia islamike
vendosi ndarjen nga kalifati dhe kryeqendrën botërore
të islamizmit me anë të një kongresi
në vitin 1923. Ortodoksët shqiptarë shpallën
autoqefalinë e tyre në vitin 1922. Bashkësia
katolike nuk e ka ndërmarrë një nismë
të tillë, por de facto e ka realizuar, sepse
kleri i kishës franceskane ka mbajtur lidhje kryesisht
me Austrinë, ndryshe prej jezuitëve dhe domenicienëve
që ruajtën lidhjen me Vatikanin.
Festat fetare në Shqipëri, qofshin ato të
bashkësisë së krishterë, qofshin
të bashkësisë muslimane, ruajnë
gjurmë të periudhës politeiste mitologjike.
Shqiptarët katolikë të viseve veriore
ditën e Buzmit pikërisht në ditën
e Krishtlindjeve, por duke nënshtresuar në
këtë festë edhe kultin e zjarrit. Shën
Mëria e muslimanëve përkon me ditën
e zanës - Dianës tek latinët - më
23 gusht. Bektashinjtë kanë kultin e Baba
Tomorrit, që ngjason me kultin mitologjik të
Olimpit grek. Një poet i krishterë i vuri
për titull librit të vet emrin e Baba Tomorrit.
Paganizmi që shfaqet të dy besimet kryesore,
me dy nëndarjet e tyre, është faktor
konvergjence. Shqiptarët kanë kultin e natyrës,
festojnë ditën e malit apo të bjeshkës,
mbajnë edhe sot gjarpërin dhe dhinë si
totem (hyjni mbrojtëse), kanë kult për
zjarrin, për gurin, për ujin dhe bukën,
për udhën dhe mysafirin, për tokën
dhe qiellin.
Veçori etnodalluese të shqiptarëve
është se, siç thuhet, prodhojnë
më shumë histori se sa mund të mbajnë
si popull, manifestojnë dëshirë mbi mundësitë
për qeverisje. Shqiptarët nuk kanë nisur
vetë asnjë luftë, por janë popull
luftëtar, për të mbrojtur veten dhe të
tjerët. Hapësira e shqiptarëve i është
nënshtruar restriksionit, kurse mbi ata vetë
është ushtruar ekspansion. U ka shkuar historia
nëpër luftëra, për të ruajtur
tipologjinë etnike, dhe kjo ka bërë që
gabimisht të karakterizohen si popull që ka
genin e luftës në shpirt. Në rrjedhat
e historisë, ndryshe nga maqedonasit e vjetër,
të cilët u sllavizuan; ndryshe nga trakasit
antikë, të cilët u romanizuan; ndryshe
nga dalmatët, të cilët pësuan të
njëjtin fat, ruajtën tipin e tyre kombëtar.
Shqiptarët pëlqejnë miqësi me të
mëdhenjtë. Nuk janë të prirur për
aleanca të qendrueshme me partnerë të
vegjël.
Momentalisht në Shqipëri sundon miti i Perëndimit.
Në brezin më të ri të studiuesve
ekziston, megjithatë, përpjekja për të
krijuar mitin e idesë kombëtare.
Pas një shekulli mendësie romantike, që
u ruajt edhe në periudhën e komunizmit, shqiptarët
kanë kaluar nga etnocentrizmi në eurocentrizëm.
Ndër virtytet e shqiptarëve njihen gjerësisht
në botë besnikëria, mbajtja e fjalës
së dhënë, kulti i nderit dhe miti i mikut.
NËNË TEREZA
OSE "FUQIA E MIQËSISË VËLLAZËRORE"
Në ditën e marrjes së çmimit
Nobel, më 10 dhjetor 1979, Nënë Tereza
tha: "Unë gjithmonë e kam në zemër
popullin tim shqiptar dhe lus Zotin që paqja dhe
dashuria e Tij të jenë në zemrat tona,
në çdo familje".
Mungesa!
Urata e Nënë Terezës për bashkëkombësit
e saj është shprehur në një strofë
katërshe, në të cilën këshillat
e saj paraqiten si amanet moral. Njeriu shqiptar duhet:
"Ku është urrejtja, të sjellë
dashuri,
Ku është përçarja, të sjellë
bashkim,
Ku është dyshimi, të sjellë besim,
Ku është dëshpërimi, të sjellë
shpresë!"
Në vitin 1991 për herë të parë
Nënë Tereza kishte edhe pasaportën diplomatike
të shtetit shqiptar. Qytetare nderi e SHBA, e Britanisë,
e Indisë dhe e disa vendeve të tjera, ajo
mbante dekoratat më të rëndësishme
të botës së sotme:
- "Pamada Shir" (1962);
- "Ramon Magsysay" (1962);
- "Gjoni XXIII për Paqen" (1972);
- "Samaritani i mirë", Boston (1971);
- Shpërblimi Ndërkombëtar "Xhon
Kenedi" në Uashington (1971);
- "Nehru" (1972);
- "Tempelton" (1973);
- "Nëna e të gjithë nënave"
(1973);
- "Balzan" (1978);
- Çmimi "Nobel për Paqen" (1979);
- Shpërblimi më i lartë amerikan "Medalja
e Lirisë" (1985);
- Shpërblimi më i lartë i Rusisë
"Medalja e Paqes" (1988);
- Urdhëri i Skënderbeut
Sipas presidentit amerikan Bill Klinton, "Nënë
Tereza ka sjellë shpresë dhe dashuri në
jetët e miliona jetimëve dhe fëmijëve
të braktisur, në të katër anët
e botës". Egil Aarvik, Sekretar i Komitetit
Nobel për Paqen, duke vlerësuar Nënë
Terezën thoshte se "ajo na ka dëshmuar
se ç'do të thotë altruizëm, dashuri
për të varfrit, vepra më e lartë
dhe më bujare njerëzore, dashuria që
s'pret asgjë, që beson çdo gjë".
Piktori i njohur shqiptar Ibrahim Kodra ka shkruar:
"Nënë Tereza është shprehja
më e bukur e mirësisë, e humanitetit,
e bujarisë, e flijimit, e gjithë asaj që
mund ta quajmë shërbim në dashuri".
Ish-presidenti amerikan Ronald Regan, aktor i njohur
i Hollivudit, shprehej: "S'është e mundur
të jesh në praninë e një personaliteti
siç është Nënë Tereza, dhe
të mos jesh optimist. E kemi dëgjuar dhe vështruar
në heshtje, me vëmendje dhe dashuri, si heroinë
të kohës sonë". Nayanatra Rey, një
induist i njohur, mendon se "ajo është
nëna e Indisë dhe nëna e mbarë botës,
sidomos e botës që vuan, është mrekullia
e dashurisë së krishterë për mbarë
rruzullin tokësor". Ndërsa presidenti
i republikës së Shqipërisë Rexhep
Meidani ka bërë këtë vlerësim:
"Nënë Tereza ishte simbol i madh i mirësisë
universale. Nënë Tereza ishte një qytetare
e madhe e botës, rrugët e së cilës
ajo i përshkoi gjatë tërë jetës
së saj në shërbim të të varfërve,
të atyre që kishin nevojë, me përunjësinë
e saj prekëse".
|
