Më 10 dhjetor do të zhvillohet ceremonia solemne për dorëzimin e çmimit prestigjioz, i cili prek shumë aspekte të jetës sonë
Këtë vit, çmimet "Nobel" për mjekësinë, fizikën dhe kiminë, që Mbreti i Suedisë do t‘u dorëzojë nëntë shkencëtarëve të rinj më 10 dhjetor në "Concert Hall" të Stokholmit, na prekin më pranë. Dy zbulime lidhen drejtpërdrejt me jetën tonë. I pari i përket sekretit të jetëgjatësisë, kurse i dyti, mekanizmit të ribozomeve, struktura qelizore që farmakologët duhet t‘i njohin mirë për të prodhuar antibiotikë më efikasë. Këto punë, të kurorëzuara respektivisht me "Nobel" për mjekësinë dhe kiminë, tregojnë se dallimi mes këtyre dy shkencave shpesh është shumë i vështirë, meqenëse si mjekët ashtu dhe farmakologët sot veprojnë në nivel molekular. "Nobeli" për fizikën 2009 lidhet krejtësisht me jetën tonë të përditshme: u vlerësuan fibrat optike që na sjellin në shtëpi internet, televizion dhe ato çipat e ndjeshëm ndaj dritës, që kanë zëvendësuar filmin e aparatit fotografik.
Sekreti i përjetësisë
Ata që do ta ndajnë në tri pjesë të barabarta "Nobelin" për mjekësinë janë Elizabeth Blackburn, 60 vjeçe, e lindur në Tasmani, profesoreshë në Universitetin e Kalifornisë në San Francisko; Carol Greider, 48 vjeçe, e universitetit "Johns Hopkins" në Baltimore dhe Jack Szostak, 57 vjeç, anglez, profesor në Shkollën e Mjekësisë së Harvardit, në SHBA. Të tre shkencëtarët morën çmimin për zbulimin telomereve dhe enzimës së tyre, që mbrojnë kromozomet nga shkatërrimi kur qelizat ndahen. Telomeret janë fragmente të ADN-së me struktura përsëritëse. Për herë të parë, ato u vërejtën në vitet ‘30 të shekullit të kaluar. Shumë kohë më pas, Szostak ka zbuluar rolin e tyre mbrojtës ndaj kromozomeve. Por ky është vetëm fillimi i historisë. Gjatë çdo riprodhimi, telomeret shkurtohen disi, por një enzimë, e quajtur telomeraza, i riparon pjesërisht. Ishte dita e Krishtlindjeve të vitit 1984, kur Carol Greider dhe profesoresha e saj, Elizabeth Blackburn, zbuluan këtë enzimë. Ishte njëlloj si të zbuloje sekretin e jetës dhe të vdekjes. Dy ekstreme që na prekin drejtpërdrejt. Qelizat e kancerit janë të pavdekshme, sepse enzima telomerazë i lejon që të riprodhohen pafundësisht. Por, në mënyrë paradoksale, pavdekshmëria e tyre çon në vdekjen e organizmit të pushtuar nga qelizat kancerogjene. Kjo na bën të kuptojmë se përse zbulimi, që u vlerësua me çmimin "Nobel" të këtij viti, është shumë i rëndësishëm në luftën kundër tumoreve. Nëse shkencëtarët do të mësojnë të pilotojnë jetën e qelizave, me enzimën telomeraza kanceri mund të luftohet. Në të njëjtën mënyrë kjo enzimë do të lejojë ndërhyrjen mbi sëmundje të tjera që shkaktojnë plakjen: ajo mund të jetë "ndërprerësja" e moshës biologjike.
Antibiotikë më të fuqishëm
Edhe fituesit e çmimit "Nobel" për kiminë - izraelitja Ada Yonath, 70 vjeçe, e institutit "Weizman" në Izrael, Thomas Steitz, 69 vjeç, nga Universiteti i Yale dhe Venkatraman Ramakrishnan, 57 vjeç, indian, profesor në Kembrixh në Britaninë e Madhe - na shpien brenda qelizës, te disa pjesë të saj, të quajtura ribozome, të vendosur mbi membranën që mbështjell bërthamën. Meqenëse janë vendi i sintezës së proteinave, ato janë shumë të rëndësishme për organizmin. Ada Yonath ka eksploruar ribozomet, pasi i kristalizoi ata, duke i ekspozuar ndaj temperaturave të ulëta. "Kolegët më thoshin se isha një ëndërrimtare, se nuk do të arrija kurrë të fotografoja ribozomet me rreze X. Në të vërtetë, nuk ka qenë e lehtë. M‘u desh të bëja 25 mijë tentativa, para se të arrija të merrja kristale të ribozomeve, të përshtatshëm për t‘u studiuar me rreze X. Kjo ndodhi në vitin 1980. Me kokëfortësinë time, hapa një rrugë të re", tregon ajo. Më pas ishin Steitz dhe Ramakrishnan që përcaktuan strukturën tredimensionale të ribozomeve. Përmes të tjerave, kjo i ndihmoi të zbulonin se si zhvillohet rezistenca e baktereve ndaj antibiotikëve dhe se si mund të sintetizohen antibiotikë të rinj më të fuqishëm dhe më selektivë, d.m.th me një objektiv të caktuar rreth vendit ku duhet të veprojnë. Ribozomet janë një shënjestër e rëndësishme edhe për veprimin e antibiotikëve. Pra kërkimet për ribozomet kanë ndikim direkt edhe për evoluimin e terapisë antiinfektive.
Një e ardhme e ndritur
Fibrat optike dhe sensorët e dritave elektronike janë shumë familjare për ne. Fituesit e çmimit "Nobel" për fizikën - Charles Kao, 78 vjeç, i lindur në Shangai, Willard Boyle, 85 vjeç, kanadez dhe George Smith, koleg i Boyle në Laboratorët Bell (SHBA) - duket se është dhënë me qëllim çmimi për të na kujtuar se bëhet fjalë për teknologji të sofistikuara, thuajse fantastiko-shkencore. Në të vërtetë, duhet të mrekulloheni çdo herë që e përdorim. Rrjeti i fibrave optike, që sot mbështjell botën, është i gjatë sa perimetri i planetit tonë, i shumëzuar me 25 mijë: deri tridhjetë vjet më parë shtrohej pyetja nëse njerëzimi do të arrinte ndonjëherë të bashkonte dy pjesë fibrash optike. Sensorët optikë të quajtur CCD (Charge Coupled Device), nxorën në pension filmat dhe lastrat janë zemra e aparateve fotografike dixhitale dhe kushtojnë vetëm disa dhjetëra euro. Në fillim ishin shumë të kushtueshme dhe përdoreshin vetën në telekamerat e anijeve hapësinore dhe te teleskopët. "Stërgjyshet" e fibrave optike, fije xhami ose polimerësh të hollë, sa një qime ku të dhënat udhëtojnë nën formën e impulseve të ndritshëm, kanë lindur në Anglinë viktoriane, për të ndriçuar shatërvanët publikë dhe pastaj u aplikuan në gastroskop, një mjet që mjekët e përdornin për të eksploruar kavitetin e stomakut. Në vitin 1955, i rishpiku Narinder Kapany, kërkues me origjinë indiane që punonte në "Imperial College" në Londër. Por, në fillim ishin vetëm një ekstravagancë teknologjike, nga e cila përfituan arkitektët dhe dizajnuesit. Shpikja e lazerit dhe fibrave optike, gjithmonë e më shumë eficiente për transferimin në distanca të mëdha të impulseve të dritës, i hapën rrugë përdorimit të fibrave optike në fushën e telekomunikacionit. Kjo është edhe merita e Charles Kuen Kao që u nderua me çmimin "Nobel". Eksperimenti i parë i telekomunikacionit me fibra optike u bë në vitin 1966 në laboratorët e kompanisë telefonike amerikane ITT. Fibrat optike janë shumë transparente. Sasia e informacionit që mund të kalojë në fibrat që gjenden sot në përdorim, i kalon 50 miliardë bajt për sekondë, d.m.th sa përmbajtja në 50 mijë libra. Një fibër optike e vetme, e hollë sa një fije floku, është e mjaftueshme për të siguruar gjithë trafikun telefonik mes Europës dhe Amerikës.
Nga : Gazeta Shqip
Këtë vit, çmimet "Nobel" për mjekësinë, fizikën dhe kiminë, që Mbreti i Suedisë do t‘u dorëzojë nëntë shkencëtarëve të rinj më 10 dhjetor në "Concert Hall" të Stokholmit, na prekin më pranë. Dy zbulime lidhen drejtpërdrejt me jetën tonë. I pari i përket sekretit të jetëgjatësisë, kurse i dyti, mekanizmit të ribozomeve, struktura qelizore që farmakologët duhet t‘i njohin mirë për të prodhuar antibiotikë më efikasë. Këto punë, të kurorëzuara respektivisht me "Nobel" për mjekësinë dhe kiminë, tregojnë se dallimi mes këtyre dy shkencave shpesh është shumë i vështirë, meqenëse si mjekët ashtu dhe farmakologët sot veprojnë në nivel molekular. "Nobeli" për fizikën 2009 lidhet krejtësisht me jetën tonë të përditshme: u vlerësuan fibrat optike që na sjellin në shtëpi internet, televizion dhe ato çipat e ndjeshëm ndaj dritës, që kanë zëvendësuar filmin e aparatit fotografik.
Sekreti i përjetësisë
Ata që do ta ndajnë në tri pjesë të barabarta "Nobelin" për mjekësinë janë Elizabeth Blackburn, 60 vjeçe, e lindur në Tasmani, profesoreshë në Universitetin e Kalifornisë në San Francisko; Carol Greider, 48 vjeçe, e universitetit "Johns Hopkins" në Baltimore dhe Jack Szostak, 57 vjeç, anglez, profesor në Shkollën e Mjekësisë së Harvardit, në SHBA. Të tre shkencëtarët morën çmimin për zbulimin telomereve dhe enzimës së tyre, që mbrojnë kromozomet nga shkatërrimi kur qelizat ndahen. Telomeret janë fragmente të ADN-së me struktura përsëritëse. Për herë të parë, ato u vërejtën në vitet ‘30 të shekullit të kaluar. Shumë kohë më pas, Szostak ka zbuluar rolin e tyre mbrojtës ndaj kromozomeve. Por ky është vetëm fillimi i historisë. Gjatë çdo riprodhimi, telomeret shkurtohen disi, por një enzimë, e quajtur telomeraza, i riparon pjesërisht. Ishte dita e Krishtlindjeve të vitit 1984, kur Carol Greider dhe profesoresha e saj, Elizabeth Blackburn, zbuluan këtë enzimë. Ishte njëlloj si të zbuloje sekretin e jetës dhe të vdekjes. Dy ekstreme që na prekin drejtpërdrejt. Qelizat e kancerit janë të pavdekshme, sepse enzima telomerazë i lejon që të riprodhohen pafundësisht. Por, në mënyrë paradoksale, pavdekshmëria e tyre çon në vdekjen e organizmit të pushtuar nga qelizat kancerogjene. Kjo na bën të kuptojmë se përse zbulimi, që u vlerësua me çmimin "Nobel" të këtij viti, është shumë i rëndësishëm në luftën kundër tumoreve. Nëse shkencëtarët do të mësojnë të pilotojnë jetën e qelizave, me enzimën telomeraza kanceri mund të luftohet. Në të njëjtën mënyrë kjo enzimë do të lejojë ndërhyrjen mbi sëmundje të tjera që shkaktojnë plakjen: ajo mund të jetë "ndërprerësja" e moshës biologjike.
Antibiotikë më të fuqishëm
Edhe fituesit e çmimit "Nobel" për kiminë - izraelitja Ada Yonath, 70 vjeçe, e institutit "Weizman" në Izrael, Thomas Steitz, 69 vjeç, nga Universiteti i Yale dhe Venkatraman Ramakrishnan, 57 vjeç, indian, profesor në Kembrixh në Britaninë e Madhe - na shpien brenda qelizës, te disa pjesë të saj, të quajtura ribozome, të vendosur mbi membranën që mbështjell bërthamën. Meqenëse janë vendi i sintezës së proteinave, ato janë shumë të rëndësishme për organizmin. Ada Yonath ka eksploruar ribozomet, pasi i kristalizoi ata, duke i ekspozuar ndaj temperaturave të ulëta. "Kolegët më thoshin se isha një ëndërrimtare, se nuk do të arrija kurrë të fotografoja ribozomet me rreze X. Në të vërtetë, nuk ka qenë e lehtë. M‘u desh të bëja 25 mijë tentativa, para se të arrija të merrja kristale të ribozomeve, të përshtatshëm për t‘u studiuar me rreze X. Kjo ndodhi në vitin 1980. Me kokëfortësinë time, hapa një rrugë të re", tregon ajo. Më pas ishin Steitz dhe Ramakrishnan që përcaktuan strukturën tredimensionale të ribozomeve. Përmes të tjerave, kjo i ndihmoi të zbulonin se si zhvillohet rezistenca e baktereve ndaj antibiotikëve dhe se si mund të sintetizohen antibiotikë të rinj më të fuqishëm dhe më selektivë, d.m.th me një objektiv të caktuar rreth vendit ku duhet të veprojnë. Ribozomet janë një shënjestër e rëndësishme edhe për veprimin e antibiotikëve. Pra kërkimet për ribozomet kanë ndikim direkt edhe për evoluimin e terapisë antiinfektive.
Një e ardhme e ndritur
Fibrat optike dhe sensorët e dritave elektronike janë shumë familjare për ne. Fituesit e çmimit "Nobel" për fizikën - Charles Kao, 78 vjeç, i lindur në Shangai, Willard Boyle, 85 vjeç, kanadez dhe George Smith, koleg i Boyle në Laboratorët Bell (SHBA) - duket se është dhënë me qëllim çmimi për të na kujtuar se bëhet fjalë për teknologji të sofistikuara, thuajse fantastiko-shkencore. Në të vërtetë, duhet të mrekulloheni çdo herë që e përdorim. Rrjeti i fibrave optike, që sot mbështjell botën, është i gjatë sa perimetri i planetit tonë, i shumëzuar me 25 mijë: deri tridhjetë vjet më parë shtrohej pyetja nëse njerëzimi do të arrinte ndonjëherë të bashkonte dy pjesë fibrash optike. Sensorët optikë të quajtur CCD (Charge Coupled Device), nxorën në pension filmat dhe lastrat janë zemra e aparateve fotografike dixhitale dhe kushtojnë vetëm disa dhjetëra euro. Në fillim ishin shumë të kushtueshme dhe përdoreshin vetën në telekamerat e anijeve hapësinore dhe te teleskopët. "Stërgjyshet" e fibrave optike, fije xhami ose polimerësh të hollë, sa një qime ku të dhënat udhëtojnë nën formën e impulseve të ndritshëm, kanë lindur në Anglinë viktoriane, për të ndriçuar shatërvanët publikë dhe pastaj u aplikuan në gastroskop, një mjet që mjekët e përdornin për të eksploruar kavitetin e stomakut. Në vitin 1955, i rishpiku Narinder Kapany, kërkues me origjinë indiane që punonte në "Imperial College" në Londër. Por, në fillim ishin vetëm një ekstravagancë teknologjike, nga e cila përfituan arkitektët dhe dizajnuesit. Shpikja e lazerit dhe fibrave optike, gjithmonë e më shumë eficiente për transferimin në distanca të mëdha të impulseve të dritës, i hapën rrugë përdorimit të fibrave optike në fushën e telekomunikacionit. Kjo është edhe merita e Charles Kuen Kao që u nderua me çmimin "Nobel". Eksperimenti i parë i telekomunikacionit me fibra optike u bë në vitin 1966 në laboratorët e kompanisë telefonike amerikane ITT. Fibrat optike janë shumë transparente. Sasia e informacionit që mund të kalojë në fibrat që gjenden sot në përdorim, i kalon 50 miliardë bajt për sekondë, d.m.th sa përmbajtja në 50 mijë libra. Një fibër optike e vetme, e hollë sa një fije floku, është e mjaftueshme për të siguruar gjithë trafikun telefonik mes Europës dhe Amerikës.
Nga : Gazeta Shqip
