Rehabilitimi i Vilson Blloshmit, vlerësimi i një vepre për deformimin e shqipes nën diktaturë dhe disa deklarata të jurisë për shkëputjen nga realizmi socialist, përfaqësojnë ndër të tjera qëndrim publik në institucionin shtetëror të kulturës ndaj proceseve të sotme letrare dhe lidhjeve të tyre me të djeshmen
Çmimet kombëtare të letërsisë u ndanë dje në institucionin që i jep, Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve.
Dy balerina, dy aktorë dhe një piano përballë trupit të ambasadorëve të akredituar në Tiranë, njerëzve të letrave, konkurrentë dhe fitues që ishin jo pak.
Ministri Ferdinand Xhaferri tha se e merrte me mend që "ju doni të jem sot më shumë ministër i kulturës" se i të tjerave.
Ai i ofroi këto çmime si tregues i drejtpërdrejtë i politikave kulturore që harton ministria e tij, sepse kjo ministri, sipas Xhaferrit paska për objekt hartimin e politikave kulturore dhe monitorimin e zbatimit të tyre. Këngë e vjetër po e zellshme. Kjo është aq e vërtetë sa ç'është e vërtetë se me përjashtim të veprës së Vilson Blloshmit, asnjë tjetër vepër dhe autor fitues të këtij çmimi nuk janë mbështetur nga politikat kulturore, pra financiare, të ministrisë.
Që kur ka ardhur në detyrë ministri, këtë të djeshmen, duhet ta ketë daljen e parë përballë kaq shumë njerëzve të "kulturës së shkruar". Kështu e quajti dje letërsinë, gjithë kohës, ministri, "kulturë e shkruar", si për të kontrolluar gabime të pavetëdijshme.
Duke iu referuar kulturës së shkruar, ai pohoi si të dhënat koncize në etikën e një malli që e kanë hedhur në qarkullim të tjerë para tij, se "kultura jonë ka një identitet krejtësisht evropian".
Xhaferri e mbylli fjalën përshëndetëse me besimin se "struktura e këtij evenimenti synon të konsolidojë të tashmen dhe të promovojë të ardhmen".
Kryetari i jurisë Mark Marku bëri një prezantim të shkurtër të procesit përzgjedhës në mes 1000 titujve të botuar në vitin 2009, vit që ka sjellë "vepra konkurrente". Ai i ka quajtur dukuri përtej së zakonshmes që përbëjnë vlera në letërsinë tonë. Gjinia e romanit ka pasur prurje vërtet cilësore dhe pikërisht për këtë gjini Marku u ndal për të bërë një sqarim.
Janë "përjashtuar" nga gara romane si "Aksidenti" i Ismail Kadaresë apo "Bolero në vilën e pleqve" i Fatos Kongolit meqë të dy këta autorë kanë marrë në vite të çmimeve kombëtare të letërsisë maksimumin e mundshëm: Kadare mori më 2009 Çmimin e madh për "Darka e gabuar", kurse Kongoli ka marrë "Pendën e Artë" dhe "Pendën e Argjendtë" për veprën si korpus dhe për romane të veçantë.
Është i udhës ky sqarim? Vite të shkuara kur juritë paraardhëse i jepnin Kongolit "Pendën e Artë", maksimalen e vlerësimit, Marku e quante një metodë për ta nxjerrë këtë autor nga gara për vitet në vazhdim.
Apo një sqarim si ky duhej bërë sepse mentaliteti i realitetit letrar shqiptar është i tillë që u duhet bërë pritë komenteve të padëshiruara? Juria e kishte marrë tashmë vendimin saj dhe ajo ka përgjegjësinë të argumentojë zgjedhjet që ka bërë jo ato që nuk ka bërë.
Prurjet e 2009-ës e shtyjnë Markun të konfirmojë se përfundimisht letërsia shqipe po shkëputet nga klishetë e realizimit socialist dhe kjo letërsi është futur në klimën postmoderne të letërsive evropiane dhe botërore.
Çmimin e Madh të Letërsisë që nuk është i përvitshëm, deri tani e kanë marrë ose autorë që nuk jetojnë më ose autorë mbi të gjashtëdhjetat. Por nuk është mosha kriteri i këtij çmimi. Juria ia akordoi atë shkrimtarit Agron Tufa, për librin "Thembra e Akcilit" "për stilin postmodern, për risinë e zhanrit të miniaturës, për çlirimin e gjuhës nga klishetë dhe për nivele të larta të shkrimit të shqipes."
Tufa ka njëzet vjet që është prezent në skenën letrare shqipe me prozë, poezi, publicistikë. Çdo botimi tij është një hyrje pa zhurmë në skenë. Ai ndryshon nga një roman në tjetrin, e pandryshueshme mbetet përpjekja e këtij autori për të ardhur tek lexuesi atëherë kur ka për të treguar.
Për kontributin dhe ndikimin që ka dhënë në mënyrë të veçantë në mendimin kombëtar shqiptar, Ardian Vehbiut, linguistit, publicistit (prej vitesh bashkëpunëtor i gazetës "Shekulli"), iu dha Çmimi "Gjergj Fishta". Eseja "Shqipja totalitare.
Tipare të ligjërimit publik në Shqipërinë e viteve 1945-1990" ("Çabej", Tiranë 2009) u vlerësua nga juria "për vështrimin e thellë sociogjuhësor të deformimit të shqipes nën trysninë e dogmës komuniste." Kujtojmë se Vehbiu nuk është pjesë e ndonjë trupi akademik apo linguistik në institucionet tona të shkencës.
Është një iniciativë krejt individuale kjo analizë e shqipes totalitare. Qysh prej botimit, është hera e parë që nga katedra e një institucioni si Ministria e Kulturës mbahet një qëndrim, shumë pozitiv madje, për frymën kritike ndaj dëmeve që i erdhën shqipes në 45 vjet.
Çmimi "Faik Konica" iu dha studiueses Floresha Dado për veprën "Sfidat teorike të historiografisë letrare" për trajtimin origjinal të temave të rëndësishme të debatit teorik letrar shqiptar. Ky çmim i jepet çdo vit autorit që me anë të studimit ose kritikës ka ofruar zbulime ose interpretime bashkëkohore në fushën e kritikës letrare.
Çmimi "Fan Noli" për përkthim nga gjuha e huaj në shqipe iu akordua përkthyesit Afrim Koçi "për përkthimin në një shqipe të admirueshme të kryeveprës së nobelistit Tomas Mann "Mali Magjik".
" Mirela Kumbaro përmendi punën prej Sifizi që ka bërë me këtë vepër voluminoze Koçi, fitues edhe tjetër herë në çmimet kombëtare të letërsisë. Kumbaro bëri një koment për fushën më të begatë të letrave në shqipe që rezulton të jetë e përkthimit. Ajo vë re tendencën e përkthyesve dhe shtëpive botuese për të sjellë "vepra që kanë sukses".
Kurse Çmimi "Jusuf Vrioni" për përkthyesin më të mirë nga shqipja në gjuhë të huaj iu dha Edmond Tupjes. "Kam qenë dhe mbetem nxënës i Vrionit" tha Tupja i cili prej vitesh merret me tekstet e Fatos Kongolit dhe të ndonjë autori tjetër në frëngjishte. Juria ka çmuar "përkushtimin e tij të qëndrueshëm në përcjelljen e vlerave të letërsisë shqipe në gjuhën frënge."
Çmimi "Petro Marko" për romanin iu dha shkrimtarit "Ben Blushi" për "Otello, arapi i Vlorës". Motivacioni: "Për aftësinë e ndërthurjeve rrëfimtare dhe për një këndvështrim të ri në romanin shqiptar."
Çmimi Mitrush Kuteli për prozën e shkurtër iu akordua Romeo Çollakut "për përmbledhjen me tregime "Për shtegtarët e pak metrave katrorë", për hijeshinë dhe befasinë e gjuhës e të kompozimit."
Anëtari i jurisë Bardhyl Londo la të kuptohej se sa e paanshme ka qenë juria në vlerësim, kur tha se as për fytyrë nuk e njihte Romeon e ri e të talentuar. Çollaku është i brezit të autorëve të pas nëntëdhjetës që ka krijuar një lidhje konsekuente me letërsinë. Në një nga juritë e shkuara ku mund të ketë qenë edhe Londo, Çollaku është vlerësuar për përkthimin më të mirë.
Çmimi Lasgush Poradeci i jepet një emri dhe një vepre të veçantë. Është Vilson Blloshmi i pushkatuar më 1977. Vepra e tij e plotë, përkthime poezi dhe letërkëmbime doli në dritë më 2008. Juria e vlerësoi Blloshmin për botimin e plotë të poezive të tij, duke shprehur mirënjohje për "përpjekjet për emancipimin estetik të artit të poezisë duke sfiduar banalitetin e regjimit nën të cilin krijoi."
Zbulim i këtij viti quhet Eir Plasari për romanin "Bërthama". Çmimi "Migjeni" që i jepet jepet një autori që ka mundur të përcjellë tek lexuesi modele të reja dhe një nivel të spikatur letrar, iu akordua 20-vjeçares "për përpjekjen e saj origjinale në shkrimin e prozës."
Këtë vit u dha çmimi për shkrimtarin për fëmijë, (kishte dy vjet që mungonte) sepse juria mendon që kontributi në vite i Virgjil Muçit "në afrimin e lexuesit të ri drejt visareve të
Elsa Demo : Gazeta Shekulli
Çmimet kombëtare të letërsisë u ndanë dje në institucionin që i jep, Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve.
Dy balerina, dy aktorë dhe një piano përballë trupit të ambasadorëve të akredituar në Tiranë, njerëzve të letrave, konkurrentë dhe fitues që ishin jo pak.
Ministri Ferdinand Xhaferri tha se e merrte me mend që "ju doni të jem sot më shumë ministër i kulturës" se i të tjerave.
Ai i ofroi këto çmime si tregues i drejtpërdrejtë i politikave kulturore që harton ministria e tij, sepse kjo ministri, sipas Xhaferrit paska për objekt hartimin e politikave kulturore dhe monitorimin e zbatimit të tyre. Këngë e vjetër po e zellshme. Kjo është aq e vërtetë sa ç'është e vërtetë se me përjashtim të veprës së Vilson Blloshmit, asnjë tjetër vepër dhe autor fitues të këtij çmimi nuk janë mbështetur nga politikat kulturore, pra financiare, të ministrisë.
Që kur ka ardhur në detyrë ministri, këtë të djeshmen, duhet ta ketë daljen e parë përballë kaq shumë njerëzve të "kulturës së shkruar". Kështu e quajti dje letërsinë, gjithë kohës, ministri, "kulturë e shkruar", si për të kontrolluar gabime të pavetëdijshme.
Duke iu referuar kulturës së shkruar, ai pohoi si të dhënat koncize në etikën e një malli që e kanë hedhur në qarkullim të tjerë para tij, se "kultura jonë ka një identitet krejtësisht evropian".
Xhaferri e mbylli fjalën përshëndetëse me besimin se "struktura e këtij evenimenti synon të konsolidojë të tashmen dhe të promovojë të ardhmen".
Kryetari i jurisë Mark Marku bëri një prezantim të shkurtër të procesit përzgjedhës në mes 1000 titujve të botuar në vitin 2009, vit që ka sjellë "vepra konkurrente". Ai i ka quajtur dukuri përtej së zakonshmes që përbëjnë vlera në letërsinë tonë. Gjinia e romanit ka pasur prurje vërtet cilësore dhe pikërisht për këtë gjini Marku u ndal për të bërë një sqarim.
Janë "përjashtuar" nga gara romane si "Aksidenti" i Ismail Kadaresë apo "Bolero në vilën e pleqve" i Fatos Kongolit meqë të dy këta autorë kanë marrë në vite të çmimeve kombëtare të letërsisë maksimumin e mundshëm: Kadare mori më 2009 Çmimin e madh për "Darka e gabuar", kurse Kongoli ka marrë "Pendën e Artë" dhe "Pendën e Argjendtë" për veprën si korpus dhe për romane të veçantë.
Është i udhës ky sqarim? Vite të shkuara kur juritë paraardhëse i jepnin Kongolit "Pendën e Artë", maksimalen e vlerësimit, Marku e quante një metodë për ta nxjerrë këtë autor nga gara për vitet në vazhdim.
Apo një sqarim si ky duhej bërë sepse mentaliteti i realitetit letrar shqiptar është i tillë që u duhet bërë pritë komenteve të padëshiruara? Juria e kishte marrë tashmë vendimin saj dhe ajo ka përgjegjësinë të argumentojë zgjedhjet që ka bërë jo ato që nuk ka bërë.
Prurjet e 2009-ës e shtyjnë Markun të konfirmojë se përfundimisht letërsia shqipe po shkëputet nga klishetë e realizimit socialist dhe kjo letërsi është futur në klimën postmoderne të letërsive evropiane dhe botërore.
Çmimin e Madh të Letërsisë që nuk është i përvitshëm, deri tani e kanë marrë ose autorë që nuk jetojnë më ose autorë mbi të gjashtëdhjetat. Por nuk është mosha kriteri i këtij çmimi. Juria ia akordoi atë shkrimtarit Agron Tufa, për librin "Thembra e Akcilit" "për stilin postmodern, për risinë e zhanrit të miniaturës, për çlirimin e gjuhës nga klishetë dhe për nivele të larta të shkrimit të shqipes."
Tufa ka njëzet vjet që është prezent në skenën letrare shqipe me prozë, poezi, publicistikë. Çdo botimi tij është një hyrje pa zhurmë në skenë. Ai ndryshon nga një roman në tjetrin, e pandryshueshme mbetet përpjekja e këtij autori për të ardhur tek lexuesi atëherë kur ka për të treguar.
Për kontributin dhe ndikimin që ka dhënë në mënyrë të veçantë në mendimin kombëtar shqiptar, Ardian Vehbiut, linguistit, publicistit (prej vitesh bashkëpunëtor i gazetës "Shekulli"), iu dha Çmimi "Gjergj Fishta". Eseja "Shqipja totalitare.
Tipare të ligjërimit publik në Shqipërinë e viteve 1945-1990" ("Çabej", Tiranë 2009) u vlerësua nga juria "për vështrimin e thellë sociogjuhësor të deformimit të shqipes nën trysninë e dogmës komuniste." Kujtojmë se Vehbiu nuk është pjesë e ndonjë trupi akademik apo linguistik në institucionet tona të shkencës.
Është një iniciativë krejt individuale kjo analizë e shqipes totalitare. Qysh prej botimit, është hera e parë që nga katedra e një institucioni si Ministria e Kulturës mbahet një qëndrim, shumë pozitiv madje, për frymën kritike ndaj dëmeve që i erdhën shqipes në 45 vjet.
Çmimi "Faik Konica" iu dha studiueses Floresha Dado për veprën "Sfidat teorike të historiografisë letrare" për trajtimin origjinal të temave të rëndësishme të debatit teorik letrar shqiptar. Ky çmim i jepet çdo vit autorit që me anë të studimit ose kritikës ka ofruar zbulime ose interpretime bashkëkohore në fushën e kritikës letrare.
Çmimi "Fan Noli" për përkthim nga gjuha e huaj në shqipe iu akordua përkthyesit Afrim Koçi "për përkthimin në një shqipe të admirueshme të kryeveprës së nobelistit Tomas Mann "Mali Magjik".
" Mirela Kumbaro përmendi punën prej Sifizi që ka bërë me këtë vepër voluminoze Koçi, fitues edhe tjetër herë në çmimet kombëtare të letërsisë. Kumbaro bëri një koment për fushën më të begatë të letrave në shqipe që rezulton të jetë e përkthimit. Ajo vë re tendencën e përkthyesve dhe shtëpive botuese për të sjellë "vepra që kanë sukses".
Kurse Çmimi "Jusuf Vrioni" për përkthyesin më të mirë nga shqipja në gjuhë të huaj iu dha Edmond Tupjes. "Kam qenë dhe mbetem nxënës i Vrionit" tha Tupja i cili prej vitesh merret me tekstet e Fatos Kongolit dhe të ndonjë autori tjetër në frëngjishte. Juria ka çmuar "përkushtimin e tij të qëndrueshëm në përcjelljen e vlerave të letërsisë shqipe në gjuhën frënge."
Çmimi "Petro Marko" për romanin iu dha shkrimtarit "Ben Blushi" për "Otello, arapi i Vlorës". Motivacioni: "Për aftësinë e ndërthurjeve rrëfimtare dhe për një këndvështrim të ri në romanin shqiptar."
Çmimi Mitrush Kuteli për prozën e shkurtër iu akordua Romeo Çollakut "për përmbledhjen me tregime "Për shtegtarët e pak metrave katrorë", për hijeshinë dhe befasinë e gjuhës e të kompozimit."
Anëtari i jurisë Bardhyl Londo la të kuptohej se sa e paanshme ka qenë juria në vlerësim, kur tha se as për fytyrë nuk e njihte Romeon e ri e të talentuar. Çollaku është i brezit të autorëve të pas nëntëdhjetës që ka krijuar një lidhje konsekuente me letërsinë. Në një nga juritë e shkuara ku mund të ketë qenë edhe Londo, Çollaku është vlerësuar për përkthimin më të mirë.
Çmimi Lasgush Poradeci i jepet një emri dhe një vepre të veçantë. Është Vilson Blloshmi i pushkatuar më 1977. Vepra e tij e plotë, përkthime poezi dhe letërkëmbime doli në dritë më 2008. Juria e vlerësoi Blloshmin për botimin e plotë të poezive të tij, duke shprehur mirënjohje për "përpjekjet për emancipimin estetik të artit të poezisë duke sfiduar banalitetin e regjimit nën të cilin krijoi."
Zbulim i këtij viti quhet Eir Plasari për romanin "Bërthama". Çmimi "Migjeni" që i jepet jepet një autori që ka mundur të përcjellë tek lexuesi modele të reja dhe një nivel të spikatur letrar, iu akordua 20-vjeçares "për përpjekjen e saj origjinale në shkrimin e prozës."
Këtë vit u dha çmimi për shkrimtarin për fëmijë, (kishte dy vjet që mungonte) sepse juria mendon që kontributi në vite i Virgjil Muçit "në afrimin e lexuesit të ri drejt visareve të
Elsa Demo : Gazeta Shekulli
