Perkthyesja e Migjenit dhe Mjedes ne italishte, kritikja e viteve 30-40, e filloi nga e para jeten ne Shqiperi. Se shpejti ne nje botim, shkrimet, studimet dhe leterkembimet e rinise pergatitur nga e bija, Klara Kodra. Pak njerez e kujtuan dje Jolanda Guazzoni Kodren (1910 - 1963). Qendra e Studimeve Albanologjike dhe Instituti i Gjuhesise dhe Letersise organizoi ne Akademine e Shkencave nje takim perkujtimor me rastin e 100-vjetorit te lindjes se studiueses e perkthyeses.
Koleget e Institutit folen perballe njeri-tjetrit, botimi i vepres se plote te Kodres nuk eshte akoma gati, keshtu qe perkujtimorja, ne diten e lindjes se autores, 18 maj 1910, ishte e zbrazet. Studiuesit Shaban Sinani, Evalda Paci, Spiro Gjoni etj., folen per çeshtje te perkthimit te Migjenit nga Jolanda Kodra, te mendimit te saj teorik, po edhe te krijimtarise origjinale, poezise se saj. eshte nje lende qe u botua ne shtypin dhe periodiket kulturore te viteve '30-'40 ku botonin albanologet me ne ze te kohes.
Tek "Hylli i Drites" i Fishtes, "Perpjekja Shqiptare" e Merxhanit, "Fryma", "Njeriu", "Tomori" ajo boton studime per Naim Frasherin, Gjergj Fishten, Migjenin, Mjeden. Me keta dy te fundit do te merrej gjate, per perkthimin ne italishte te vepres se plote te te parit dhe poezive dhe poemave te te dytit.
Pas vitit '45, puna e Guzzonit kufizohet ne perkthimet qe impononte koha. Ajo ka perkthyer ne italishte romane te pabotuar te Sterio Spasses, Petro Markos. E pabotuar ka mbetur edhe nje antologji me poete shqiptare te Rilindjes dhe Pavaresise, por jo antologjia ne gjuhen italiane me poete bashkekohes shqiptare te viteve gjashtedhjete, "nder te tjere" Kadare dhe Agolli, botuar me 1967. Paradoksi eshte qe keto perkthime u botuan dhe qarkulluan vetem brenda vendit. Gruaja vdiq e re, me 16 gusht 1963. E bija, Klara Kodra, qe ndoqi rruget e se emes, ben nje portret te Jolanda Guazzoni-t ne pervjetorin e njeqind te saj.
Zonja Klara, para se te behej Jolanda Kodra, cila ishte, Jolanda Guazzoni?
Para se te behej Kodra, Jolanda Guazzoni ishte nje vajze e re me dashuri per sudimin dhe librin qe vazhdonte Liceun Klasik ne Rome. Ishte femija e nje inxhinieri nga Roma qe ishte edhe skenarist edhe dramaturg. Quhej Alberto Guazzoni, ishte i vellai i regjisorit te degjuar Enrico Guazzoni, nje nga regjisoret e njohur italiane te filmit pa ze dhe qe sot i kushtohet edhe nje rruge e Romes.
Nena e saj ishte nje siçiliane, Maria del Sarto.
Jolanda ndiqte liceun ne kohen qe u njoh me nje student shqiptar, nga Gjirokastra qe vazhdonte shkollen e larte per fiskulture, Malo Kodra. Ai kishte vazhduar shkollen e mesme ne Austri, pastaj e kishin larguar prinderit prej andej meqe kishte rene ne dashuri me nje vajze vendase. Por kur u dashurua me Jolanden, u tregua ca me i zgjuar dhe e mbajti te fshehte. Foli vetem me prinderit e Jolandes dhe dashuria e tyre u kurorezua ne martese. Maloja e solli nusen e re ne Shqiperi qe t'ua paraqiste prinderve dhe i vuri para faktit te kryer.
Kur vjen ne Shqiperi dhe si rrjedh jeta e saj ketu?
Ne vitin 1931. I shoqi i saj filloi te punoje mesues fizkulture ne qytete te ndryshme. Perveç Korçes ka qene ne Shkoder, ne Delvine, Bilisht dhe u kthyen perseri ne Korçe deri ne vitin 1939. Jetonin ne apartamente dhe qira. Ne Tirane u vendosen me ne fund me '39-en, dhe ndenjen atje, me perjashtim te nje kohe te shkurter kur Maloja shkonte ne Shkozet ne vitet '50, atehere kur ata me ne fund kishin femije, dy vajza, mua dhe time moter Etelin. Me te ardhur ne Shqiperi ajo kishte filluar te mesonte shqip dhe te lidhej me gazetat dhe revistat e kohes. Dhe te bashkepunoje me to.
Lidhet me "Hyllin e Drites" si katolike qe ishte, megjithate ajo kishte mentalitet te hapur. Me vone bashkepunon me revisten "Njeriu" dhe "Kultura Islame". Lidhet edhe me "Perpjekja shqiptare", "Shkendija", me vone edhe me "Fryma". Pra ishin gazetat dhe revistat kryesore te kohes, te viteve '30-'40.
Cilat jane shkrimet kryesore studimore?
Shkruan dy studime te gjate per Naim Frasherin dhe per Fishten. Ne fillim per Fishten e boton ne gazeten "Tomorri" dhe me vone ne permbledhjen qe i kushtohet poetit me '43-shin. Quhet "Art Gjergj Fishta ne driten e artit te vet" ku merr ne analize gjithe krijimtarine e Fishtes. Studimi eshte ne dy gjuhe, shqip-italisht. Botoi ne gjuhen letrare te kohes, qe eshte ishte gegerishtja atehere.
Per juve, cilat jane shkrimet me perfaqesuese te Jolanda Kodres?
Mendoj se jane studimet e gjata qe permenda. Po ka edhe nje artikull shume interesant per Mjeden per poemthin "Shkodra" qe u botua te "Fryma" me '44-en.
Ku vendosen kendveshtrimet e saj?
Ajo i shikon keta poete ne mesazhet patriotike edhe filozofike. Gjithashtu ajo shikon edhe ane te veçanta te formes. Veren epizmin te Fishta, e krahason me poete italiane latine, sepse Jolanda kishte nje kulture te gjere. Perveç liceut ajo vazhdonte te studionte dhe te formohej vete. Une kam trasheguar biblioteken e saj te pasur. Jane me qindra libra.
Cilet ishin miqte me te cilet ajo u afrua intelektualisht dhe shoqerisht?
Ka patur miqesi me Lasgush Poradecin, dhe Skender dhe Ollga Luarasin, motren e Migjenit. Me vone me profesor Thanas Kurtin gjate viteve te diktatures.
Migjeni ishte nje nga autoret qe i kushtoi me shume vemendje. Kur do te botohen shkrimet dhe perkthimet e saj nga ky autor?
E ka dashur shume dhe e perktheu te plote me '61-ishin. Ky perkthim eshte ne bibliotekat tona. Ka qene ne qarkullim nga shtepia botuese "Naim Frasheri". Tani do te ribotohet nga shtepia botuese "Migjeni", por nuk eshte bere gati akoma. Do te dale nga vjeshta.
Si ishte jeta e Jolandes pas '45-es?
Kishte dashur te vazhdonte veprimtarine si mesuese, se ne fillim jepte italisht ne Shkollen Pedagogjike. Donte te vazhdonte si mesuese historie, po atehere nuk e lane. Pastaj ajo vazhdoi t'i kushtohej perkthimeve dhe ka qene bashkepunetore e jashtme e Ndermarrjes se Botimeve "Naim Frasheri". Veç kesaj pergatiste parathenie studimore per botime te ndryshme, por ne pergjithesi nuk ia kane botuar.
Çfare ruani nga nena juaj?
E mbaj mend te bukur dhe qe komunikonte shume mire me ne. Kur ishim femije na tregonte perralla te bukura. Na ka bere kukulla prej stofi, shume origjinale. Ne adoleshence bisedonim lirisht per çdo problem. Jolanda ruajti korrespondence me vellain dhe me motren, por nuk e linin te shkonte, perveç ne '62, nje vit para se te vdiste, ne moshen 53 vjeç. Ruaj prej saj kujtimet e jetes se saj, shkrime qe i kam permbledhur dhe do te dalin ne nje liber, studimet, poezite edhe diçka nga korrespondenca e saj me babane tim. Jane diku tek 200 faqe.
Koleget e Institutit folen perballe njeri-tjetrit, botimi i vepres se plote te Kodres nuk eshte akoma gati, keshtu qe perkujtimorja, ne diten e lindjes se autores, 18 maj 1910, ishte e zbrazet. Studiuesit Shaban Sinani, Evalda Paci, Spiro Gjoni etj., folen per çeshtje te perkthimit te Migjenit nga Jolanda Kodra, te mendimit te saj teorik, po edhe te krijimtarise origjinale, poezise se saj. eshte nje lende qe u botua ne shtypin dhe periodiket kulturore te viteve '30-'40 ku botonin albanologet me ne ze te kohes.
Tek "Hylli i Drites" i Fishtes, "Perpjekja Shqiptare" e Merxhanit, "Fryma", "Njeriu", "Tomori" ajo boton studime per Naim Frasherin, Gjergj Fishten, Migjenin, Mjeden. Me keta dy te fundit do te merrej gjate, per perkthimin ne italishte te vepres se plote te te parit dhe poezive dhe poemave te te dytit.
Pas vitit '45, puna e Guzzonit kufizohet ne perkthimet qe impononte koha. Ajo ka perkthyer ne italishte romane te pabotuar te Sterio Spasses, Petro Markos. E pabotuar ka mbetur edhe nje antologji me poete shqiptare te Rilindjes dhe Pavaresise, por jo antologjia ne gjuhen italiane me poete bashkekohes shqiptare te viteve gjashtedhjete, "nder te tjere" Kadare dhe Agolli, botuar me 1967. Paradoksi eshte qe keto perkthime u botuan dhe qarkulluan vetem brenda vendit. Gruaja vdiq e re, me 16 gusht 1963. E bija, Klara Kodra, qe ndoqi rruget e se emes, ben nje portret te Jolanda Guazzoni-t ne pervjetorin e njeqind te saj.
Zonja Klara, para se te behej Jolanda Kodra, cila ishte, Jolanda Guazzoni?
Para se te behej Kodra, Jolanda Guazzoni ishte nje vajze e re me dashuri per sudimin dhe librin qe vazhdonte Liceun Klasik ne Rome. Ishte femija e nje inxhinieri nga Roma qe ishte edhe skenarist edhe dramaturg. Quhej Alberto Guazzoni, ishte i vellai i regjisorit te degjuar Enrico Guazzoni, nje nga regjisoret e njohur italiane te filmit pa ze dhe qe sot i kushtohet edhe nje rruge e Romes.
Nena e saj ishte nje siçiliane, Maria del Sarto.
Jolanda ndiqte liceun ne kohen qe u njoh me nje student shqiptar, nga Gjirokastra qe vazhdonte shkollen e larte per fiskulture, Malo Kodra. Ai kishte vazhduar shkollen e mesme ne Austri, pastaj e kishin larguar prinderit prej andej meqe kishte rene ne dashuri me nje vajze vendase. Por kur u dashurua me Jolanden, u tregua ca me i zgjuar dhe e mbajti te fshehte. Foli vetem me prinderit e Jolandes dhe dashuria e tyre u kurorezua ne martese. Maloja e solli nusen e re ne Shqiperi qe t'ua paraqiste prinderve dhe i vuri para faktit te kryer.
Kur vjen ne Shqiperi dhe si rrjedh jeta e saj ketu?
Ne vitin 1931. I shoqi i saj filloi te punoje mesues fizkulture ne qytete te ndryshme. Perveç Korçes ka qene ne Shkoder, ne Delvine, Bilisht dhe u kthyen perseri ne Korçe deri ne vitin 1939. Jetonin ne apartamente dhe qira. Ne Tirane u vendosen me ne fund me '39-en, dhe ndenjen atje, me perjashtim te nje kohe te shkurter kur Maloja shkonte ne Shkozet ne vitet '50, atehere kur ata me ne fund kishin femije, dy vajza, mua dhe time moter Etelin. Me te ardhur ne Shqiperi ajo kishte filluar te mesonte shqip dhe te lidhej me gazetat dhe revistat e kohes. Dhe te bashkepunoje me to.
Lidhet me "Hyllin e Drites" si katolike qe ishte, megjithate ajo kishte mentalitet te hapur. Me vone bashkepunon me revisten "Njeriu" dhe "Kultura Islame". Lidhet edhe me "Perpjekja shqiptare", "Shkendija", me vone edhe me "Fryma". Pra ishin gazetat dhe revistat kryesore te kohes, te viteve '30-'40.
Cilat jane shkrimet kryesore studimore?
Shkruan dy studime te gjate per Naim Frasherin dhe per Fishten. Ne fillim per Fishten e boton ne gazeten "Tomorri" dhe me vone ne permbledhjen qe i kushtohet poetit me '43-shin. Quhet "Art Gjergj Fishta ne driten e artit te vet" ku merr ne analize gjithe krijimtarine e Fishtes. Studimi eshte ne dy gjuhe, shqip-italisht. Botoi ne gjuhen letrare te kohes, qe eshte ishte gegerishtja atehere.
Per juve, cilat jane shkrimet me perfaqesuese te Jolanda Kodres?
Mendoj se jane studimet e gjata qe permenda. Po ka edhe nje artikull shume interesant per Mjeden per poemthin "Shkodra" qe u botua te "Fryma" me '44-en.
Ku vendosen kendveshtrimet e saj?
Ajo i shikon keta poete ne mesazhet patriotike edhe filozofike. Gjithashtu ajo shikon edhe ane te veçanta te formes. Veren epizmin te Fishta, e krahason me poete italiane latine, sepse Jolanda kishte nje kulture te gjere. Perveç liceut ajo vazhdonte te studionte dhe te formohej vete. Une kam trasheguar biblioteken e saj te pasur. Jane me qindra libra.
Cilet ishin miqte me te cilet ajo u afrua intelektualisht dhe shoqerisht?
Ka patur miqesi me Lasgush Poradecin, dhe Skender dhe Ollga Luarasin, motren e Migjenit. Me vone me profesor Thanas Kurtin gjate viteve te diktatures.
Migjeni ishte nje nga autoret qe i kushtoi me shume vemendje. Kur do te botohen shkrimet dhe perkthimet e saj nga ky autor?
E ka dashur shume dhe e perktheu te plote me '61-ishin. Ky perkthim eshte ne bibliotekat tona. Ka qene ne qarkullim nga shtepia botuese "Naim Frasheri". Tani do te ribotohet nga shtepia botuese "Migjeni", por nuk eshte bere gati akoma. Do te dale nga vjeshta.
Si ishte jeta e Jolandes pas '45-es?
Kishte dashur te vazhdonte veprimtarine si mesuese, se ne fillim jepte italisht ne Shkollen Pedagogjike. Donte te vazhdonte si mesuese historie, po atehere nuk e lane. Pastaj ajo vazhdoi t'i kushtohej perkthimeve dhe ka qene bashkepunetore e jashtme e Ndermarrjes se Botimeve "Naim Frasheri". Veç kesaj pergatiste parathenie studimore per botime te ndryshme, por ne pergjithesi nuk ia kane botuar.
Çfare ruani nga nena juaj?
E mbaj mend te bukur dhe qe komunikonte shume mire me ne. Kur ishim femije na tregonte perralla te bukura. Na ka bere kukulla prej stofi, shume origjinale. Ne adoleshence bisedonim lirisht per çdo problem. Jolanda ruajti korrespondence me vellain dhe me motren, por nuk e linin te shkonte, perveç ne '62, nje vit para se te vdiste, ne moshen 53 vjeç. Ruaj prej saj kujtimet e jetes se saj, shkrime qe i kam permbledhur dhe do te dalin ne nje liber, studimet, poezite edhe diçka nga korrespondenca e saj me babane tim. Jane diku tek 200 faqe.
