Dhe është më e përafërt me trurin e njeriut, edhe pse ka shumë për t‘u punuar. Hillis është një nga ata shkencëtarët e "çmendur", që merren me inteligjencën artificiale dhe që kanë suplementuar mitin e pavdekshmërisë në bërthamën e shkencës.
A ju kujtohet kopshti i Edenit? Sigurisht... Por aty nuk kishte vetëm një pemë fatale, ajo e së mirës dhe e së keqes. Ishte edhe ajo e pavdekshmërisë, por që nuk flitet shpesh. Dhe disa pretendojnë se zemërimi i Zotit varej nga probabiliteti nëse gjarpri do ta bindte Evën për të shtyrë Adamin që ta provonte edhe ai atë frut, e pas kësaj ata të dy do të ishin të barabartë me të. Por gjërat shkuan ndryshe. Dhe të pabindurit iu bindën urdhrit tjetër të Zotit: të dominonin Tokën bashkë me të gjitha krijesat e tjera në të. Pak si shumë. Por në inkoshiencën e tyre, ai rast i humbur për pavdekshmëri u paraqit si një vullnet i mëvonshëm, një dëshirë e së ardhmes, apokaliptike dhe fantashkencore. Ai mit e ka shoqëruar gjithmonë historinë e njeriut, si fillim në rrëfimet fetare dhe më pas në utopitë e shkencës. Në narratimet e famshme fetare, pavdekshmëria është dhurata që Zoti do t‘u japë njerëzve të drejtë, por përmes një periudhe fatale stuhish apokaliptike. Pra, është e shkruar në të ardhmen. Dhe narratimi i së ardhmes është një vizion profetik, që u jepej disa njerëzve të përzgjedhur. Tregimi më i famshëm është ai i Apokalipsit të Xhovanit. Në një sprovë të tijën, Emanuel Mounier nxjerr një analogji mbresëlënëse, me një reportazh mbi shpërthimin e bombës atomike: "Dhe si një mal i madh me flakë u hodh në det (Apokalipsi) dhe një dritë e fortë vezulloi atje".
Ndër predikimet e shumta të epokës spikatet ajo e Raul Glabro, murgu rebel, i cili u takua nga djalli në formën e një xhuxhi dhe që u lajmërua për një të ardhme të tmerrshme. Por, për më tepër se e ardhmja, ajo e Raulit është apokalipsi i së tashmes së tij. Stuhi, tërmete, përmbytje, uri dhe kanibalizëm. Kuptohet: Evropa në atë kohë pushtohet për herë të tretë nga normanët, arabët dhe hungarezët. Madje, ai vit ishte edhe një censurë historike. E kuptoi Rauli dhe nga dhimbja e tij lindi një imazh: "dhe Toka u mbulua nga një vello e bardhë kishash". Ndërsa skenari i tretë futurist është ai i Nostradamusit, një mjek profet. Pasi u pasurua nga martesa e dytë, ai filloi të shkruante parashikimet e tij, që e shoqëronin historinë e njeriut nga viti 1525 deri në vitin 3797, viti i Gjykimit Universal. Por gabon vit për ardhjen e dytë të Krishtit, më 1999-ën. Gjithsesi, arrin të parashikojë Revolucionin Francez, Luftën e Parë dhe të Dytë Botërore, Napoleonin dhe Hitlerin (por jo Stalinin). Por, mbi të gjitha parashikon me përpikmëri datën e vdekjes së tij, më 2 korrik të vitit 1566, në orën tre të mëngjesit.
Duke u nisur nga vitet 1600-1700 e pas, profecia fetare u zëvendësua nga profecia laike, e cila do të themelohet shkencërisht dhe u jep të drejtë skenarëve të viteve nëntëqind, duke i ndarë në dy specie të ndryshme: të errët dhe apologjikë. Kategorisë së parë i përkasin reflektimet dhe parashikimet e frymëzuara nga një kritikë e klimës keqardhëse të fillimshekullit. Duke filluar nën shenjën e fateve të mrekullueshme dhe progresive, 1900-a mbarti me vete vizione pesimiste dhe nihiliste të së ardhmes: një kolonë narrative, që shoqëron ngjarjet katastrofike të shekullit më të përgjakur të historisë. Si nga e majta, po ashtu edhe nga e djathta shpërthejnë revoltat kundra teknikës. Por, në gjysmën e dytë të shekullit, klima kulturore ndryshon ndjeshëm. Dhe mendimet për të ardhmen filluan të reflektonin evolucionin e realitetit prezent. Një pikë referimi është Karl Poper. Ky shpirt njeriu u jep jetë vizioneve të futuristëve entuziastë, si Herman Khan dhe Alvin Tofler. Progreset për shumë aspekte të shkencës dhe teknikës, të arritura si rrjedhojë e përmirësimit ekonomik, ringjallën mitet e njerëzimit, madje deri tek ai më ekstrem, pavdekshmëria. Një ngjarje e rëndësishme në letërsinë futuriste është ajo e përfaqësuar nga Bertrand de Xhuvenel, filozof, historian dhe një ekonomist, me një jetë plotë drama, por i zëvendësoi të ardhmet e parashikuara me ato të mundshme. Ndryshimi është vendimtar. I pari është një koncept "pasiv". Druhet për të menduar atë që do t‘i ndodhë. Ndërsa në të dytin bëhet fjalë për të zgjedhur një nga të ardhmet më të mundshme. Tashmë mendohet për pavdekshmërinë. Pra, pema e dytë e Edenit mos është vallë diçka e sajuar? Cilado qoftë përgjigjja, është e sigurt që këtë radhë nuk do të ishte gjarpri ai që do ta ofronte: jo një kafshë e krijuar nga Zoti, por një mjet i ndërtuar nga njeriu, i cili quhet kompjuter.
Le të bëjmë një hap mbrapa. Speciet lindin, evoluojnë dhe ndahen duke respektuar ligjet e natyrës. Ky pohim është nxjerrë nga kultura shkencore e kohërave tona, por që i kundërvihet krijueshmërisë. Zgjedhja natyrale është përgjigjja shkencore e të dyja versioneve të kundërta dhe pjesërisht të papranueshme të projektit hyjnor, ose atij të rastësisë. Ajo bazohet në një hipotezë të një auto-organizimi të materialeve. Por edhe kjo hipotezë ka problemet e saj, të cilat i cilësoi edhe vetë Darvini. Por ky nuk është rasti për t‘u futur më tej. Edhe raca njerëzore ka evoluar për pjesën më të madhe të dy ose tre milionë viteve të kësaj ekzistence, falë mekanizmit të përzgjedhjes natyrore: në dy mënyra, sipas grupeve të izoluara, ose për ndryshime të përgjithshme. Në fakt, specie të ndryshme njerëzish nuk kanë arritur të "mbijetojnë". Homo sapiens është specia e fundit që ia ka dalë mbanë, ndërsa të tjerat janë zhdukur. Por, tashmë pas 200 mijë vjetësh, procesi i përzgjedhjes natyrore për njeriun duket se ka ndaluar. Më mirë të themi duket sikur ka ndaluar, pasi ky proces zhvillohet në periudha shumë të mëdha kohore. Por duket se që nga periudha e Paleolitit deri më sot, janë verifikuar, nga këndvështrimi natyror, fenomene, si për shembull, zvogëlimi i përmasave të trurit, nga maksimumi që ishte 1500, deri në 1400 centimetra kub, me një tendencë për t‘u zvogëluar akoma më shumë. Por kjo nuk do të thotë që po bëhemi më pak të zgjuar. Përkundrazi, inteligjenca jonë veçse ka përparuar, falë intensitetit të funksioneve cerebrale dhe specia njerëzore, duke e mposhtur përzgjedhjen natyrore, është zhvilluar në dy mënyra: duke ndërhyrë në gjenet e saj dhe duke krijuar makineri që mendojnë dhe punojnë për të. Dhe kështu, e ardhmja po popullohet me prospektiva akoma më shpresëdhënëse. Nga një anë manipulimet e gjeneve, që mundësojnë klonimin e një specieje të përpiktë dhe në gjendje për t‘i rezistuar kohës e ndryshimeve biologjike, si dhe për të zhvilluar performanca fizike (forca, shpejtësia, shikimi) të organizmit njerëzor. Ndërsa në anën tjetër qëndron krijimi i një inteligjence artificiale, në gjendje të shumëfishojë për qindra, mijëra e miliona herë fuqinë e informacionit dhe llogaritjeve.
Dhe në limitet e kësaj shkalle, pikërisht në qiell, rilind procesi i frutit të ndaluar të Edenit: zotimi i përjetësisë në një formë krejtësisht jonjerëzore. Është quajtur "mind uploading" dhe konsiston në ndarjen e trupit nga mendja. Mendja bëhet një program superinteligjent, që punon në një procesor të fuqishëm. Në mendje do të transferoheshin, sigurisht pasi do të kodifikoheshin, miliarda e miliarda lidhje ndërmjet neuroneve të trupit tonë: truri prej karboni, subjekt i degradimit biologjik, do të transformohej në një tru prej silici, praktikisht i pashkatërrueshëm, i pavdekshëm. Po trupi, a do të braktisej? Po, ose të paktën kur progresi i planit të parë, pikërisht i kapacitetit trupor, nuk do të arrinte të mbante ritmin e planit të dytë, atij të inteligjencës artificiale. Në atë rast mendja, duke u implementuar në trupin e ri, nuk do t‘i humbiste ato kënaqësitë e njeriut, si të ngrënët ose seksi, duke e barazuar pavdekshmërinë e diturisë me humbjen e kënaqësive. Pra, pavdekshmëria është më shumë se një utopi. Por është një rrezik i madh. Mendojmë vetëm për demografinë. Njeriu, duke arritur pavdekshmërinë e baktereve, që nuk vdesin, por ndahen, mund të përhapet duke pushtuar madje të gjithë galaktikën. Por, edhe për këtë nuk mungojnë parashikimet e së ardhmes, si ato të fizikanit Nikolai Kardashev, i cili parashikoi se njeriu mund të thyente kufijtë e hapësirës falë energjive gjithmonë e më të mëdha. Në fakt, sa më i madh të jetë konsumi i energjisë së një qytetërimi teknologjik, aq më të vogla janë hapësirat që ai mund të zërë: sistemi diellor, galaktika, universi.
Përballë këtyre prospektivave marramendëse nuk ka kuptim të pyesim nëse janë të besueshme apo jo, por më e saktë është të pyesim a kanë një kuptim. Më saktë duket se kuptimi i tyre qëndron në fuqinë që inteligjenca njerëzore ka arritur të shtojë dhe të përdorë në të gjithë historinë e saj dhe mbi të gjitha në përgjegjësitë e sipërmarrjeve, pasojat e të cilave gjithmonë kanë rënë dhe do të vazhdojnë të bien në shpatullat tona. Më tej, e ardhmja, që aktualisht nuk e dimë nëse do të ekzistojë apo jo, dalëngadalë do të jetë e sigurt në bazë të parashikimeve dhe vendimmarrjeve tona. Është historia jonë që na ka projektuar "përtej species", në një dimension jo natyral, por kulturor. Shkenca është zhvilluar brenda historisë sonë dhe madje na bën të mundur të kuptojmë përfundimin e skandalit të gjenezës: pavdekshmërinë, e cila nuk është imanente, por transhendente. Jo përmbyllje, por guxim. Në një këndvështrim të tillë, shkenca del se është ndjenja më e lartë e njeriut dhe përballë kësaj predikimet tekno-fobike të filozofisë neomistike shfaqen qesharake.
Dhe kështu, progresi i fuqisë (ai që sipas ligjit Mur, nga emri i Gordon Mur, themeluesi i Intelit, që dyfishohet në fuqi çdo 18 muaj) gjen një limit vetëm në imagjinatën tonë, që fillon përpara të gjitha profecive moderne aktuale të shkencës: nga filmi "Metropolis" i Fritz Lang në vitin 1926, deri në trilogjinë e Isak Azimov të vitit 1950; nga "Terminator" i Xhejms Kameron (1984), deri tek "Inteligjenca artificiale" (2002) i Stiven Spilberg. Dhe në këtë mënyrë arrijmë të bëjmë pyetjen: kryevepra e Spilberg është fantazi apo ndoshta përfaqëson edhe një të ardhme të mundshme?
Nga Gazeta Shqip
A ju kujtohet kopshti i Edenit? Sigurisht... Por aty nuk kishte vetëm një pemë fatale, ajo e së mirës dhe e së keqes. Ishte edhe ajo e pavdekshmërisë, por që nuk flitet shpesh. Dhe disa pretendojnë se zemërimi i Zotit varej nga probabiliteti nëse gjarpri do ta bindte Evën për të shtyrë Adamin që ta provonte edhe ai atë frut, e pas kësaj ata të dy do të ishin të barabartë me të. Por gjërat shkuan ndryshe. Dhe të pabindurit iu bindën urdhrit tjetër të Zotit: të dominonin Tokën bashkë me të gjitha krijesat e tjera në të. Pak si shumë. Por në inkoshiencën e tyre, ai rast i humbur për pavdekshmëri u paraqit si një vullnet i mëvonshëm, një dëshirë e së ardhmes, apokaliptike dhe fantashkencore. Ai mit e ka shoqëruar gjithmonë historinë e njeriut, si fillim në rrëfimet fetare dhe më pas në utopitë e shkencës. Në narratimet e famshme fetare, pavdekshmëria është dhurata që Zoti do t‘u japë njerëzve të drejtë, por përmes një periudhe fatale stuhish apokaliptike. Pra, është e shkruar në të ardhmen. Dhe narratimi i së ardhmes është një vizion profetik, që u jepej disa njerëzve të përzgjedhur. Tregimi më i famshëm është ai i Apokalipsit të Xhovanit. Në një sprovë të tijën, Emanuel Mounier nxjerr një analogji mbresëlënëse, me një reportazh mbi shpërthimin e bombës atomike: "Dhe si një mal i madh me flakë u hodh në det (Apokalipsi) dhe një dritë e fortë vezulloi atje".
Ndër predikimet e shumta të epokës spikatet ajo e Raul Glabro, murgu rebel, i cili u takua nga djalli në formën e një xhuxhi dhe që u lajmërua për një të ardhme të tmerrshme. Por, për më tepër se e ardhmja, ajo e Raulit është apokalipsi i së tashmes së tij. Stuhi, tërmete, përmbytje, uri dhe kanibalizëm. Kuptohet: Evropa në atë kohë pushtohet për herë të tretë nga normanët, arabët dhe hungarezët. Madje, ai vit ishte edhe një censurë historike. E kuptoi Rauli dhe nga dhimbja e tij lindi një imazh: "dhe Toka u mbulua nga një vello e bardhë kishash". Ndërsa skenari i tretë futurist është ai i Nostradamusit, një mjek profet. Pasi u pasurua nga martesa e dytë, ai filloi të shkruante parashikimet e tij, që e shoqëronin historinë e njeriut nga viti 1525 deri në vitin 3797, viti i Gjykimit Universal. Por gabon vit për ardhjen e dytë të Krishtit, më 1999-ën. Gjithsesi, arrin të parashikojë Revolucionin Francez, Luftën e Parë dhe të Dytë Botërore, Napoleonin dhe Hitlerin (por jo Stalinin). Por, mbi të gjitha parashikon me përpikmëri datën e vdekjes së tij, më 2 korrik të vitit 1566, në orën tre të mëngjesit.
Duke u nisur nga vitet 1600-1700 e pas, profecia fetare u zëvendësua nga profecia laike, e cila do të themelohet shkencërisht dhe u jep të drejtë skenarëve të viteve nëntëqind, duke i ndarë në dy specie të ndryshme: të errët dhe apologjikë. Kategorisë së parë i përkasin reflektimet dhe parashikimet e frymëzuara nga një kritikë e klimës keqardhëse të fillimshekullit. Duke filluar nën shenjën e fateve të mrekullueshme dhe progresive, 1900-a mbarti me vete vizione pesimiste dhe nihiliste të së ardhmes: një kolonë narrative, që shoqëron ngjarjet katastrofike të shekullit më të përgjakur të historisë. Si nga e majta, po ashtu edhe nga e djathta shpërthejnë revoltat kundra teknikës. Por, në gjysmën e dytë të shekullit, klima kulturore ndryshon ndjeshëm. Dhe mendimet për të ardhmen filluan të reflektonin evolucionin e realitetit prezent. Një pikë referimi është Karl Poper. Ky shpirt njeriu u jep jetë vizioneve të futuristëve entuziastë, si Herman Khan dhe Alvin Tofler. Progreset për shumë aspekte të shkencës dhe teknikës, të arritura si rrjedhojë e përmirësimit ekonomik, ringjallën mitet e njerëzimit, madje deri tek ai më ekstrem, pavdekshmëria. Një ngjarje e rëndësishme në letërsinë futuriste është ajo e përfaqësuar nga Bertrand de Xhuvenel, filozof, historian dhe një ekonomist, me një jetë plotë drama, por i zëvendësoi të ardhmet e parashikuara me ato të mundshme. Ndryshimi është vendimtar. I pari është një koncept "pasiv". Druhet për të menduar atë që do t‘i ndodhë. Ndërsa në të dytin bëhet fjalë për të zgjedhur një nga të ardhmet më të mundshme. Tashmë mendohet për pavdekshmërinë. Pra, pema e dytë e Edenit mos është vallë diçka e sajuar? Cilado qoftë përgjigjja, është e sigurt që këtë radhë nuk do të ishte gjarpri ai që do ta ofronte: jo një kafshë e krijuar nga Zoti, por një mjet i ndërtuar nga njeriu, i cili quhet kompjuter.
Le të bëjmë një hap mbrapa. Speciet lindin, evoluojnë dhe ndahen duke respektuar ligjet e natyrës. Ky pohim është nxjerrë nga kultura shkencore e kohërave tona, por që i kundërvihet krijueshmërisë. Zgjedhja natyrale është përgjigjja shkencore e të dyja versioneve të kundërta dhe pjesërisht të papranueshme të projektit hyjnor, ose atij të rastësisë. Ajo bazohet në një hipotezë të një auto-organizimi të materialeve. Por edhe kjo hipotezë ka problemet e saj, të cilat i cilësoi edhe vetë Darvini. Por ky nuk është rasti për t‘u futur më tej. Edhe raca njerëzore ka evoluar për pjesën më të madhe të dy ose tre milionë viteve të kësaj ekzistence, falë mekanizmit të përzgjedhjes natyrore: në dy mënyra, sipas grupeve të izoluara, ose për ndryshime të përgjithshme. Në fakt, specie të ndryshme njerëzish nuk kanë arritur të "mbijetojnë". Homo sapiens është specia e fundit që ia ka dalë mbanë, ndërsa të tjerat janë zhdukur. Por, tashmë pas 200 mijë vjetësh, procesi i përzgjedhjes natyrore për njeriun duket se ka ndaluar. Më mirë të themi duket sikur ka ndaluar, pasi ky proces zhvillohet në periudha shumë të mëdha kohore. Por duket se që nga periudha e Paleolitit deri më sot, janë verifikuar, nga këndvështrimi natyror, fenomene, si për shembull, zvogëlimi i përmasave të trurit, nga maksimumi që ishte 1500, deri në 1400 centimetra kub, me një tendencë për t‘u zvogëluar akoma më shumë. Por kjo nuk do të thotë që po bëhemi më pak të zgjuar. Përkundrazi, inteligjenca jonë veçse ka përparuar, falë intensitetit të funksioneve cerebrale dhe specia njerëzore, duke e mposhtur përzgjedhjen natyrore, është zhvilluar në dy mënyra: duke ndërhyrë në gjenet e saj dhe duke krijuar makineri që mendojnë dhe punojnë për të. Dhe kështu, e ardhmja po popullohet me prospektiva akoma më shpresëdhënëse. Nga një anë manipulimet e gjeneve, që mundësojnë klonimin e një specieje të përpiktë dhe në gjendje për t‘i rezistuar kohës e ndryshimeve biologjike, si dhe për të zhvilluar performanca fizike (forca, shpejtësia, shikimi) të organizmit njerëzor. Ndërsa në anën tjetër qëndron krijimi i një inteligjence artificiale, në gjendje të shumëfishojë për qindra, mijëra e miliona herë fuqinë e informacionit dhe llogaritjeve.
Dhe në limitet e kësaj shkalle, pikërisht në qiell, rilind procesi i frutit të ndaluar të Edenit: zotimi i përjetësisë në një formë krejtësisht jonjerëzore. Është quajtur "mind uploading" dhe konsiston në ndarjen e trupit nga mendja. Mendja bëhet një program superinteligjent, që punon në një procesor të fuqishëm. Në mendje do të transferoheshin, sigurisht pasi do të kodifikoheshin, miliarda e miliarda lidhje ndërmjet neuroneve të trupit tonë: truri prej karboni, subjekt i degradimit biologjik, do të transformohej në një tru prej silici, praktikisht i pashkatërrueshëm, i pavdekshëm. Po trupi, a do të braktisej? Po, ose të paktën kur progresi i planit të parë, pikërisht i kapacitetit trupor, nuk do të arrinte të mbante ritmin e planit të dytë, atij të inteligjencës artificiale. Në atë rast mendja, duke u implementuar në trupin e ri, nuk do t‘i humbiste ato kënaqësitë e njeriut, si të ngrënët ose seksi, duke e barazuar pavdekshmërinë e diturisë me humbjen e kënaqësive. Pra, pavdekshmëria është më shumë se një utopi. Por është një rrezik i madh. Mendojmë vetëm për demografinë. Njeriu, duke arritur pavdekshmërinë e baktereve, që nuk vdesin, por ndahen, mund të përhapet duke pushtuar madje të gjithë galaktikën. Por, edhe për këtë nuk mungojnë parashikimet e së ardhmes, si ato të fizikanit Nikolai Kardashev, i cili parashikoi se njeriu mund të thyente kufijtë e hapësirës falë energjive gjithmonë e më të mëdha. Në fakt, sa më i madh të jetë konsumi i energjisë së një qytetërimi teknologjik, aq më të vogla janë hapësirat që ai mund të zërë: sistemi diellor, galaktika, universi.
Përballë këtyre prospektivave marramendëse nuk ka kuptim të pyesim nëse janë të besueshme apo jo, por më e saktë është të pyesim a kanë një kuptim. Më saktë duket se kuptimi i tyre qëndron në fuqinë që inteligjenca njerëzore ka arritur të shtojë dhe të përdorë në të gjithë historinë e saj dhe mbi të gjitha në përgjegjësitë e sipërmarrjeve, pasojat e të cilave gjithmonë kanë rënë dhe do të vazhdojnë të bien në shpatullat tona. Më tej, e ardhmja, që aktualisht nuk e dimë nëse do të ekzistojë apo jo, dalëngadalë do të jetë e sigurt në bazë të parashikimeve dhe vendimmarrjeve tona. Është historia jonë që na ka projektuar "përtej species", në një dimension jo natyral, por kulturor. Shkenca është zhvilluar brenda historisë sonë dhe madje na bën të mundur të kuptojmë përfundimin e skandalit të gjenezës: pavdekshmërinë, e cila nuk është imanente, por transhendente. Jo përmbyllje, por guxim. Në një këndvështrim të tillë, shkenca del se është ndjenja më e lartë e njeriut dhe përballë kësaj predikimet tekno-fobike të filozofisë neomistike shfaqen qesharake.
Dhe kështu, progresi i fuqisë (ai që sipas ligjit Mur, nga emri i Gordon Mur, themeluesi i Intelit, që dyfishohet në fuqi çdo 18 muaj) gjen një limit vetëm në imagjinatën tonë, që fillon përpara të gjitha profecive moderne aktuale të shkencës: nga filmi "Metropolis" i Fritz Lang në vitin 1926, deri në trilogjinë e Isak Azimov të vitit 1950; nga "Terminator" i Xhejms Kameron (1984), deri tek "Inteligjenca artificiale" (2002) i Stiven Spilberg. Dhe në këtë mënyrë arrijmë të bëjmë pyetjen: kryevepra e Spilberg është fantazi apo ndoshta përfaqëson edhe një të ardhme të mundshme?
Nga Gazeta Shqip
