Debati i Kishës Ortodokse shqiptare në ditët e fundit për përdorimin apo jo të gjuhës shqipe në shërbesat fetare ka bërë që të ngrihet një fushatë e tërë në lidhje me këtë fenomen, ku ka pasur të akuzuar që nga kryepeshkopi ortodoks Janullatos e me radhë klerikë fetarë. Në fakt, problemi i sotëm më i madh, sipas njerëzve të fesë, qëndron në pasurimin e gjuhës shqipe...
Fenomeni i përdorimit të gjuhëve të huaja në shërbesat fetare, që mbahen në objektet tona të kultit ka ngritur një shqetësim të madh. Po a është e vërtetë apo jo? Dhe në çfarë niveli është gjuha e përdorur? Si komunikon shqipja e klerikëve me komunitetet? Ka qenë Kisha Orthodokse që është përgjigjur zyrtarisht pas akuzës, që i është bërë kryepeshkopit shqiptar me origjinë greke Janullatos se ai ka mbajtur meshën e Pashkëve në greqisht. Jo, nuk është e vërtetë, ka qenë përgjigja e Kishës, madje ai meshon shqip edhe kur gjendet jashtë vendit!! Të tjerë, që janë përfshirë në debat, më të kursyer, kanë sjellë edhe eksperiencat e komunitetit mysliman dhe atij katolik, ku për këtë të fundit, duhet të kujtojmë se pjesëmarrja e klerikëve të huaj është e madhe. Ilir Hoxholli, kreu zyrtar i kulteve, e ka davaritur shqetësimin duke u shprehur se deri më tani në Komitetin Shtetëror për Kultet nuk ka ardhur asnjëherë ndonjë shqetësim për mungesën e gjuhës shqipe në objektet e kultit, madje, sipas tij, se: në të gjitha objektet e Kultit, në ceremonitë dhe kudo ritet fetare mbahen shqip. Në këtë vazhdë, sipas tij, bëjnë përjashtim vetëm ritet universale, që burojnë nga librat e shenjtë, të cilat kryhen në gjuhët përkatëse. Kjo ndodh në të gjitha vendet e botës, p.sh. Ezani i cili thirret në gjuhën arabe nuk ka të bëjë me gjuhën përkatëse të kombeve, ai thirret i njëjtë në çdo vend të botës. Pastaj ligjëratat e ditës së premte mbahen në shqip po kështu edhe në meshat që mbahen nga Kishat, thotë Hoxholli për “JAVA”.
Shqipja në kishën ortodokse
Shqipja në 150 vitet e fundit ka bërë një punë të madhe, që në lartësitë ku ka arritur niveli i gjuhës moderne, të bëjë përshtatjen e përkthimeve të teksteve të shenjta me gjuhën e saj. Duhet vlerësuar mbi të gjitha puna e Konstandin Kristoforidhit, që përktheu me komisionim të Shoqërisë Biblike Britanike, Dhiatën e Re të plotë. Ajo u botua më 1879. Vite më pas, ai do të merrej me disa libra të Dhiatës së Vjetër: Të Bërët, Të Dalët, Nomi i Dytë, Fjalët e Urta dhe Isaia. Është kaq i vyer ky përkthim në dialektin tosk, saqë u ribotua në vitin 1911 dhe 1930, por edhe përdoret akoma edhe sot në Kishën Ortodokse.
Imzot Theofan Noli, që njihet si protagonisti kryesor i pavarësisë së Kishës sonë Ortodokse botoi në 1908 në Boston Shërbesën e Javës së Madhe dhe në 1909 Librën e Shërbesave të Shenjta. Përkthimin e saj e quajti si dhuratë për të praktikuar faljen në gjuhën kombëtare. Noli, në punën e vet, shkoi dhe një shkallë më shumë pasi në përkthimet e tij punoi në përshtatjen në muzikë në dëm të besnikërisë së tekstit dhe stilin poetik. Nga Noli kemi dhe Uratoren, Triodin dhe sidomos Kremtoren, të cilën ai e quante kryeveprën e tij në fushën letrare. Në vitet në vijim do të punonin edhe Prof. Sotir Papakristo dhe teologu i dëgjuar Dhimitër Beduli.
Por në ditët tona fenomeni lidhet me atë që ligjëratat fetare mes shqiptarëve janë dygjuhëshe. Madje kjo dukuri është shumë e vjetër dhe vërehet qysh te botimi i vjetër i Gj. Buzukut, ku e kemi të pranishme rregullisht, sipas specialistëve.
Në shqipe ka një gjendje interesante, në të cilën e njëjta fjalë del në forma të ndryshme, p.sh. kundrejt parajsës si njësi asnjanëse të përgjithshme, janë përdorur edhe parriz nga katolikët, paradhis nga ortodoksët dhe xhenet nga myslimanët. Së dyti, ka qenë “shqipërimi”, domethënë rritja e peshës së shqipes në ligjëratën fetare. Ky është drejtimi kryesor edhe për punën e sotme e në të ardhmen, po ta them ndryshe, le të përpiqemi për parajsën e shqipes, shkruan Xhevat Lloshi.
Duke përfunduar, sa i përket gjuhës në vendet e kultit, duhet të shtojmë se: paçka mos ndalimit dot të përdorimit të gjuhës së huaj në rastet e kërkesave funksionale, duhet që vetë shqiptarët të kundërshtojmë përdorimin e gjuhës së huaj në predikimin e zakonshëm, në ligjëratat dhe në shkrimet e ndryshme, me të cilat bëhet komunikimi normal. Ata që e përdorin gjuhën e huaj aty ku nuk është e domosdoshme, jo vetëm i lënë besimtarët në errësirë, duke mos u dhënë mundësinë që të kuptojnë përmbajtjen, por edhe i bëjnë të dyshojnë se prapa një përdorimi të tillë fshihen synime të tjera, përtej atyre fetare, në mos qofshin synime antikombëtare, shprehet prof. Lloshi, në një farë mënyre duke na përgatitur se jemi para një sfide, që nuk kërkon vetëm pjesëmarrjen e institucioneve, por edhe vetë reagimin e besimtarëve.
