Me 2009, shtepia botuese “Onufri”, botoi te perkthyer ne shqip vepren e albanologut te shquar kroat, Milan Shuflaj (1879-1931) “Qytetet dhe keshtjellat e Shqiperise kryesisht ne mesjete”. Autori e kishte botuar ate per here te pare ne gjuhen gjermane, me 1924 ne “Wiene & Leipzig”, me titull “Städte und Burgen Albaniens hauptsächlisch während des Mittelalters”. Botimi shqip vinte keshtu te lexuesit shqiptare pas 76 viteve. Libri natyrisht u prit mire nga lexuesit. Studiuesi i njohur Virgjil Muçi, ne nje shkrim te tij, e vleresoi kete botim, si nje nga arritjet me te rendesishme te vitit. Dhe sigurisht kishte te drejte. Shuflaj ka qene nje nga historianet e shquar te kohes, qe eshte marre me studimin e historise se Shqiperise ne mesjete.
Ai eshte autor i shume artikujve dhe botimeve serioze mbi historine e Shqiperise. Ai ishte nje nga historianet qe mori persiper botimin shkencor te dokumenteve arkivore te Shqiperise per periudhen e mesjetes. Shuflaj e filloi kete pune te madhe dhe te veshtire bashke me historianet e shquar K. Jireçek dhe L.Thalloczy. Te dy keta njihnin thelle historine e Ballkanit ne mesjete; Jireçek kishte botuar nderkohe Historine e Serbise dhe Historine e Bullgarise. Keta studiues te medhenj ndermoren per disa vite me radhe kerkime ne arkivat e Dubrovnikut, Venedikut, Napolit; ata vune ne levizje si bashkepunetore te tyre nje numer te madh arkivistesh nga keto vende, per hulumtimin e fondeve te vjetra arkivore per historine e Shqiperise. Me 1913 dhe 1918, keta historiane dolen perpara opinionit shkencor me botimin ne dy vellime me dokumente per historine e Shqiperise ne mesjete. Vellimet mbanin titullin ne gjuhen latine Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia.
Botime te tilla kishin kryer vite me pare edhe vendet e tjera te Ballkanit. Shqiperia ishte e fundit, qe realizonte kete objektiv te madh shkencor. Me botimin e dokumenteve te saj per studiuesit ishte hapur edhe rruga shkencore per nje njohje me te gjere te historise se popujve te Ballkanit ne mesjete. Ne kete botim me vlere te padiskutueshme edhe ne ditet e sotme, Shuflaj kishte marre persiper barren e rende te organizimit te te gjithe botimit, te pergatitjes se dokumenteve, te perfshirjes se literatures historike, te pergatitjes se hyrjes dhe te gjithe aparatit te nderlikuar shkencor.
Pas ketij botimi, Shuflaj, tashme nje personalitet i madh shkencor, u be nje nga njerezit me te nderuar ne Shqiperi. Publicisti dhe studiuesi i shquar shqiptar Mit’hat Frasheri, i cili mundi te hyje ne korrespondence me te, u perpoq te vinte ne levizje shtetin shqiptar per te perballuar shpenzimet e nevojshme financiare per botimin e vellimeve te tjera, qe duhet te shkonin deri ne vitin 1571. Deri atehere, shpenzimet i kishte hequr Perandoria Austro-Hungareze, por kjo e shkaterruar nga Lufta e Pare Boterore.
Nderkohe kishin vdekur Jireçek dhe Thalloczy. Shuflaj u ftua ne vitin 1930, ne Tirane nga shteti shqiptar, i cili garantoi edhe perkrahjen e nevojshme financiare. Por, pas kthimit te tij ne Kroaci, Shuflaj, i cili mbahej nen survejim nga policia serbe, u vra nga serbet ne atentat ne Zagreb, me 18 shkurt 1931. Vrasja shkaktoi pikellim te thelle te njerezit perparimtare te botes; Ajnshtajni dhe Manni e denoncuan kete akt banditeks, duke i bere apel Liges Nderkombetare te te Drejtave te Njeriut ne Paris. Per Shuflajin dhe vepren e tij “Qytetet dhe keshtjellat e Shqiperise” shkroi pak dite me pare edhe prof. Kristo Frasheri artikullin e tij, i cili u botua ne dy numra te gazetes (dt. 24 -25 prill 2010). Autori ben nje vleresim kritik mbi vepren e albanologut kroat, duke terhequr vemendjen per konceptet e tij te kufizuara ne trajtimin e historise se Shqiperise. Per hir te se vertetes, duhet te them se nuk ishte kjo qe terhoqi vemendjen tone; sigurisht, ka vend per kritika te tilla dhe ato jane bere nga historianet tane, lidhur me shtrirjen me te gjere te tokave shqiptare ne mesjete etj.
Ne artikullin e tij na ka bere pershtypje fakti se autori ne numrin e pare te gazetes, hidhej ne nje sulm te eger ndaj personit tim. Sipas tij, ne kishim bere nje veprim te madh abuziv, korruptiv, duke botuar kete veper, kishim shkelur te drejtat e autorit, nuk u kishim treguar lexuesve perkthyesin e vepres etj. Kjo veper, shkruan ai, ishte perkthyer nga Instituti i Historise ne vitet ‘50 dhe se kopja ndodhet sot ne arkivin e atij Instituti me shifren perkatese.
Nga artikulli nuk mund te mos binte ne sy se prof. Frasheri nuk bente asnje vleresim pozitiv per botimin shqip te kesaj vepre, nuk shkruante asnje rresht, nese i vlente apo jo lexuesit dhe studentit te sotem, nese ky botim ishte apo jo cilesor, sikunder e meritonte studiuesi i madh kroat, miku i shqiptareve Milan Shuflaj. Autori i largohej ketyre çeshtjeve, duke shkruar se “nuk dinte gjermanisht”. Ne sigurisht na vjen keq per kete qendrim, por kjo eshte pune e tij. Dhe tani te kthehemi te kritika e tij, a qendron ajo? Si studiues me duhet te them, se bie plotesisht dakord me verejtjen e zotit Frasheri; botimet duhet te shenojne emrin e perkthyesit, ky eshte nje qendrim serioz per çdo botim te rendesishem shkencor. Emrin e perkthyesit duhet ta mbante edhe botimi yne.
Po atehere pse nuk e ka?! Me kete pyetje futemi ne brendesi te problemit. Tek vepra per te cilen po diskutojme çeshtja paraqitet ndryshe: Ne perkthimin shqip, qe disponon arkivi i Institutit te Historise, vepra nuk e ka te shenuar emrin e perkthyesit. Perse ka ndodhur kjo, pse mungon emri i tij, kete nuk jemi ne gjendje ta shpjegojme. Ndoshta kjo ka ndodhur per faktin, se perkthyesi nuk ka qene i lidhur me pushtetin dhe nuk ka qene i interesuar te vinte emrin si perkthyes. Personalisht mendoj se perkthyes mund te kete qene D. Rodiqi, apo ndoshta profesori i nderuar B. Dashi, qe kam pasur rastin ta njoh nga afer.
Po kush mund ta dije sakte? Vete prof. Frasheri mendon se, duhet te kete qene inxhinieri dhe arkeologu prof. J. Adhami. Mundet te kete qene, por Frasheri nuk jep asnje fakt, qe provon kete. Ne rrethanat kur nuk njihnim perkthyesin, menduam se mund te hapnim nje diskutim per lexuesin, se cili mund te ishte perkthyesi, por a mund ta benim kete, a kishte kuptim te diskutonim nje problem te tille, qe nuk kishte te bente me Shuflajn? A mund te ishte serioz ky qendrim? Sipas Frasherit po; ne perkundrazi menduam si zgjidhje me te mire ta linim kete çeshtje te hapur dhe te shenonim vetem punen tone si pergatites per botim, pra jo si perkthyes. A qendronte kjo zgjidhje? Per z. Frasheri jo, sepse ne, siç shkruan ai, nuk dinim gjermanisht; per ne po, sepse ne dinim gjermanisht; pa njohjen e gjermanishtes as qe mund te mendohej puna per botimin shqip te vepres. Sigurisht gjermanishtja qe njohim, nuk na lejonte te ndermerrnim perkthimin e vepres, por kjo nuk na pengonte te kishim nje mendim per perkthimin shqip.
Nga kontrolli i perkthimit nuk na u duk i sakte perkthimi i kapitullit te pare. Kjo na detyroi t’ia jepnim kete kapitull per nje perkthim te ri shqip mbeses se doktor Tereskes, martuar ne kohe te tij me nje austriake. Me kete perkthyese, qe e kishte gjermanishten gjuhe te nenes, menduam se mund te vazhdonim punen per te kontrolluar te gjithe librin dhe emrin e saj ta vinim lirisht si perkthyese te vepres. Por me kete perkthyese puna nuk vajti mbare; pas perkthimit te kapitullit te pare, ne nuk rame me ne kontakt me te, me gjithe perpjekjet tona me te shoqin dhe te atin per t’u lidhur me te; zonja ne fjale, qe ishte inxhiniere, nuk iu pergjigj disa here thirrjeve tona ne celular. Pse valle, mos iu duk vepra e veshtire, apo nuk kishte kohe?
Ne mungese te saj, u detyruam ta benim vete verifikimin e perkthimit, duke u konsultuar per pjese te veçanta me prof. Anila Omari, gazetarin Fatos Baxhaku, perkthyesin e gjermanishtes te Institutit te Historise, perkthyesen e gjermanishtes se TV Shqiptar etj. Me gjithe kete pune, qe mori kohe ne botimin shqip, nuk vume emrin e asnje perkthyesi. Kjo sigurisht nuk eshte per te mos u vleresuar, por te kemi parasysh se perkthimet, qe disponon Instituti i Historise ne arkivin e tij jane ne nje nivel shume te ulet.
Perkthyesit sigurisht kane qene te mire, por perkthimet e tyre kane hyre ne arkiv te daktilografuara nga punonjes te tjere, pa u kontrolluar nga perkthyesit. Per shkak te gabimeve, perkthimet nuk kuptohen shume here çfare duan te thone; shenimet, nga ana tjeter nuk kuptohen se kujt i perkasin ne tekst. Perkthyesit pra merrnin pagen per perkthimin (sigurisht nje page sa per te thene), por perkthimi futej ne arkiv i daktilografuar plot gabime. Ne keto rrethana, ka vend te shtrohet pyetja, a eshte bere nje pune e mire ne botimin tone te vepres se Shuflajt? Zoti Frasheri mendon se jo; ne mendojme se gabon, gjithsesi libri eshte ne qarkullim tashme per lexuesin dhe i takon atij te flase. Z. Frasheri duhet te kete vene re qe botimi yne ka indeksin e se gjithe vepres qe Shuflaj vete nuk e kishte bere.
Se dyti, z. Frasheri duhet te kishte sqaruar me pare pse ishte perfshire z. Malltezi me kete botim?
Ai mund ta kishte zbuluar kete, nese do te pyeste pse ishte bere ky botim. Une kam rastin t’u bej te ditur lexuesve se puna per botimin e ketij libri ka nisur jo nga une, por nga Drejtoria e Institutit te Historise dhe ka nisur me te drejte. Pse? Sepse pas viteve ‘90 Drejtoria bashkepunon me institucione kerkimore shkencore te Kosoves dhe zhvillon me to aktivitete te ndryshme. Drejtori i Instituti te Historise, prof. Marenglen Verli, me tha se Instituti i Historise se Kosoves kerkonte te merrte dhe te botonte ne Kosove vepren e mesiperme te Shuflajt dhe se ai mendonte se, do te ishte ne dinjitet te Institutit tone, qe pergatitjen per botim ta benim ne si Institut dhe konkretisht une, si nje specialist i departamentit te mesjetes. Mendoj se, z. Verli kishte plotesisht te drejte. Pasi e pashe perkthimin shqip, i bera te ditur z. Verli se botimi kishte nevoje per nje rishikim ne botimin shqip dhe se kjo kerkonte nje fond financiar shtese. Prej tij nuk mora pergjigje, sepse ne Institut filloi reforma akademike.
Prof. Frasheri, siç thame, flet per nje akt korruptiv per botimin shqip te ketij libri. Deshiroj t’i them zotit Frasheri ta provoje kete. Me kete rast jam i detyruar te bej te ditur, se libri u botua me shpenzimet e mia financiare; asnje firme private, asnje shoqeri nuk e ka financuar botimin e tij. Ai eshte nje botim luks, me leter te verdhe dhe me kapak te forte. Shuflaj e meritonte kete botim. Libri eshte botuar ne 500 kopje dhe kushton 1000 leke; prej te cilave 200 shkojne ne favor te shitesit. Pas kesaj, deshiroj te pyes prof. Frasherin si mund te quhet kjo pune nje akt korruptiv, sepse mua ne fakt me rezulton krejt ndryshe; ky botim perkundrazi me ka gerryer financat e dobeta personale! Nga botimi i nje libri asnje nuk behet i pasur. Me kete dua te besoj, se as prof. Frasheri nuk eshte bere i pasur pse ka vene ne shitje librin e tij “Skenderbeu” me çmim 180 leke. Une mendoj se prof. Frasheri nuk ka fituar asgje me kete botim perveç faktit te rendesishem, qe ka vene emer me kete botim si historian.
Botimi yne kerkoi edhe shpenzime te tjera perveç botimit, keshtu libri kishte shenime te shumta shkencore. Kjo me detyroi te bashkepunoja me z. Vjollca Noti, redaktore dhe specialiste ne fushen e botimeve. Znj. Noti u shkurtua nga puna ne kuadrin e reformave dhe mua m’u desh ta angazhoja ne kete pune me shpenzimet e mia personale tre muaj me radhe.
Ne kete mes pra, nuk qendron çeshtja e korrupsionit qe “shqeteson” prof. Frasherin; por nje çeshtje tjeter, qe per mua ka rendesi te jashtezakonshme: duke botuar nje liber te Shuflajt, ne lidhim emrin tone me kete te historian te shquar kroat. Ky eshte nje nder i madh dhe une besoj se e meritojme per punen qe kemi bere per pergatitjen e librit per botim. Une deshiroj te them, se per emra te tille te medhenj, per njerez, qe kane i dhene kombit vepra te rendesishme kam deshire te lidh emrin tim, duke ju sherbyer atyre. Kjo ka qene arsyeja p.sh., qe kemi botuar bashke z. Delvina disa libra te rilindesit tane te madh Mit’hat Frasheri, siç jane “Diturija” (Tirane, 1999); “Udhetaret e huaj ne Shqiperi” Tirane (1999); “Mit’hat Frasheri, minister Fuqiplote ne Athine” 1923-1926, (Tirane 2002), “Foleja Kombetare” (Tirane 2008). Kjo eshte nje dobesi e jona dhe kjo dobesi na pelqen.
Sa per verejtjen e fundit te prof. Frasherit, se botimit duhet t’i kishin bere nje hyrje, duke i bere verejtje autorit ne do te donim te mos pergjigjeshim fare, sepse e gjykojme pa vend sidomos kur kritikat qe ben profesori mbi vepren, nuk kane te bejne me vepren e botuar. Ne donim te botonim dhe te nderonim autorin, duke dhene vepren e tij. Per sa i takon verejtjeve, kritikave per çeshtje te veçanta, keto jane te zakonshme ne punen tone si studiues; keto i kemi bere dhe do t’i bejme kur te merremi si studiues me keto probleme.
Ai eshte autor i shume artikujve dhe botimeve serioze mbi historine e Shqiperise. Ai ishte nje nga historianet qe mori persiper botimin shkencor te dokumenteve arkivore te Shqiperise per periudhen e mesjetes. Shuflaj e filloi kete pune te madhe dhe te veshtire bashke me historianet e shquar K. Jireçek dhe L.Thalloczy. Te dy keta njihnin thelle historine e Ballkanit ne mesjete; Jireçek kishte botuar nderkohe Historine e Serbise dhe Historine e Bullgarise. Keta studiues te medhenj ndermoren per disa vite me radhe kerkime ne arkivat e Dubrovnikut, Venedikut, Napolit; ata vune ne levizje si bashkepunetore te tyre nje numer te madh arkivistesh nga keto vende, per hulumtimin e fondeve te vjetra arkivore per historine e Shqiperise. Me 1913 dhe 1918, keta historiane dolen perpara opinionit shkencor me botimin ne dy vellime me dokumente per historine e Shqiperise ne mesjete. Vellimet mbanin titullin ne gjuhen latine Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia.
Botime te tilla kishin kryer vite me pare edhe vendet e tjera te Ballkanit. Shqiperia ishte e fundit, qe realizonte kete objektiv te madh shkencor. Me botimin e dokumenteve te saj per studiuesit ishte hapur edhe rruga shkencore per nje njohje me te gjere te historise se popujve te Ballkanit ne mesjete. Ne kete botim me vlere te padiskutueshme edhe ne ditet e sotme, Shuflaj kishte marre persiper barren e rende te organizimit te te gjithe botimit, te pergatitjes se dokumenteve, te perfshirjes se literatures historike, te pergatitjes se hyrjes dhe te gjithe aparatit te nderlikuar shkencor.
Pas ketij botimi, Shuflaj, tashme nje personalitet i madh shkencor, u be nje nga njerezit me te nderuar ne Shqiperi. Publicisti dhe studiuesi i shquar shqiptar Mit’hat Frasheri, i cili mundi te hyje ne korrespondence me te, u perpoq te vinte ne levizje shtetin shqiptar per te perballuar shpenzimet e nevojshme financiare per botimin e vellimeve te tjera, qe duhet te shkonin deri ne vitin 1571. Deri atehere, shpenzimet i kishte hequr Perandoria Austro-Hungareze, por kjo e shkaterruar nga Lufta e Pare Boterore.
Nderkohe kishin vdekur Jireçek dhe Thalloczy. Shuflaj u ftua ne vitin 1930, ne Tirane nga shteti shqiptar, i cili garantoi edhe perkrahjen e nevojshme financiare. Por, pas kthimit te tij ne Kroaci, Shuflaj, i cili mbahej nen survejim nga policia serbe, u vra nga serbet ne atentat ne Zagreb, me 18 shkurt 1931. Vrasja shkaktoi pikellim te thelle te njerezit perparimtare te botes; Ajnshtajni dhe Manni e denoncuan kete akt banditeks, duke i bere apel Liges Nderkombetare te te Drejtave te Njeriut ne Paris. Per Shuflajin dhe vepren e tij “Qytetet dhe keshtjellat e Shqiperise” shkroi pak dite me pare edhe prof. Kristo Frasheri artikullin e tij, i cili u botua ne dy numra te gazetes (dt. 24 -25 prill 2010). Autori ben nje vleresim kritik mbi vepren e albanologut kroat, duke terhequr vemendjen per konceptet e tij te kufizuara ne trajtimin e historise se Shqiperise. Per hir te se vertetes, duhet te them se nuk ishte kjo qe terhoqi vemendjen tone; sigurisht, ka vend per kritika te tilla dhe ato jane bere nga historianet tane, lidhur me shtrirjen me te gjere te tokave shqiptare ne mesjete etj.
Ne artikullin e tij na ka bere pershtypje fakti se autori ne numrin e pare te gazetes, hidhej ne nje sulm te eger ndaj personit tim. Sipas tij, ne kishim bere nje veprim te madh abuziv, korruptiv, duke botuar kete veper, kishim shkelur te drejtat e autorit, nuk u kishim treguar lexuesve perkthyesin e vepres etj. Kjo veper, shkruan ai, ishte perkthyer nga Instituti i Historise ne vitet ‘50 dhe se kopja ndodhet sot ne arkivin e atij Instituti me shifren perkatese.
Nga artikulli nuk mund te mos binte ne sy se prof. Frasheri nuk bente asnje vleresim pozitiv per botimin shqip te kesaj vepre, nuk shkruante asnje rresht, nese i vlente apo jo lexuesit dhe studentit te sotem, nese ky botim ishte apo jo cilesor, sikunder e meritonte studiuesi i madh kroat, miku i shqiptareve Milan Shuflaj. Autori i largohej ketyre çeshtjeve, duke shkruar se “nuk dinte gjermanisht”. Ne sigurisht na vjen keq per kete qendrim, por kjo eshte pune e tij. Dhe tani te kthehemi te kritika e tij, a qendron ajo? Si studiues me duhet te them, se bie plotesisht dakord me verejtjen e zotit Frasheri; botimet duhet te shenojne emrin e perkthyesit, ky eshte nje qendrim serioz per çdo botim te rendesishem shkencor. Emrin e perkthyesit duhet ta mbante edhe botimi yne.
Po atehere pse nuk e ka?! Me kete pyetje futemi ne brendesi te problemit. Tek vepra per te cilen po diskutojme çeshtja paraqitet ndryshe: Ne perkthimin shqip, qe disponon arkivi i Institutit te Historise, vepra nuk e ka te shenuar emrin e perkthyesit. Perse ka ndodhur kjo, pse mungon emri i tij, kete nuk jemi ne gjendje ta shpjegojme. Ndoshta kjo ka ndodhur per faktin, se perkthyesi nuk ka qene i lidhur me pushtetin dhe nuk ka qene i interesuar te vinte emrin si perkthyes. Personalisht mendoj se perkthyes mund te kete qene D. Rodiqi, apo ndoshta profesori i nderuar B. Dashi, qe kam pasur rastin ta njoh nga afer.
Po kush mund ta dije sakte? Vete prof. Frasheri mendon se, duhet te kete qene inxhinieri dhe arkeologu prof. J. Adhami. Mundet te kete qene, por Frasheri nuk jep asnje fakt, qe provon kete. Ne rrethanat kur nuk njihnim perkthyesin, menduam se mund te hapnim nje diskutim per lexuesin, se cili mund te ishte perkthyesi, por a mund ta benim kete, a kishte kuptim te diskutonim nje problem te tille, qe nuk kishte te bente me Shuflajn? A mund te ishte serioz ky qendrim? Sipas Frasherit po; ne perkundrazi menduam si zgjidhje me te mire ta linim kete çeshtje te hapur dhe te shenonim vetem punen tone si pergatites per botim, pra jo si perkthyes. A qendronte kjo zgjidhje? Per z. Frasheri jo, sepse ne, siç shkruan ai, nuk dinim gjermanisht; per ne po, sepse ne dinim gjermanisht; pa njohjen e gjermanishtes as qe mund te mendohej puna per botimin shqip te vepres. Sigurisht gjermanishtja qe njohim, nuk na lejonte te ndermerrnim perkthimin e vepres, por kjo nuk na pengonte te kishim nje mendim per perkthimin shqip.
Nga kontrolli i perkthimit nuk na u duk i sakte perkthimi i kapitullit te pare. Kjo na detyroi t’ia jepnim kete kapitull per nje perkthim te ri shqip mbeses se doktor Tereskes, martuar ne kohe te tij me nje austriake. Me kete perkthyese, qe e kishte gjermanishten gjuhe te nenes, menduam se mund te vazhdonim punen per te kontrolluar te gjithe librin dhe emrin e saj ta vinim lirisht si perkthyese te vepres. Por me kete perkthyese puna nuk vajti mbare; pas perkthimit te kapitullit te pare, ne nuk rame me ne kontakt me te, me gjithe perpjekjet tona me te shoqin dhe te atin per t’u lidhur me te; zonja ne fjale, qe ishte inxhiniere, nuk iu pergjigj disa here thirrjeve tona ne celular. Pse valle, mos iu duk vepra e veshtire, apo nuk kishte kohe?
Ne mungese te saj, u detyruam ta benim vete verifikimin e perkthimit, duke u konsultuar per pjese te veçanta me prof. Anila Omari, gazetarin Fatos Baxhaku, perkthyesin e gjermanishtes te Institutit te Historise, perkthyesen e gjermanishtes se TV Shqiptar etj. Me gjithe kete pune, qe mori kohe ne botimin shqip, nuk vume emrin e asnje perkthyesi. Kjo sigurisht nuk eshte per te mos u vleresuar, por te kemi parasysh se perkthimet, qe disponon Instituti i Historise ne arkivin e tij jane ne nje nivel shume te ulet.
Perkthyesit sigurisht kane qene te mire, por perkthimet e tyre kane hyre ne arkiv te daktilografuara nga punonjes te tjere, pa u kontrolluar nga perkthyesit. Per shkak te gabimeve, perkthimet nuk kuptohen shume here çfare duan te thone; shenimet, nga ana tjeter nuk kuptohen se kujt i perkasin ne tekst. Perkthyesit pra merrnin pagen per perkthimin (sigurisht nje page sa per te thene), por perkthimi futej ne arkiv i daktilografuar plot gabime. Ne keto rrethana, ka vend te shtrohet pyetja, a eshte bere nje pune e mire ne botimin tone te vepres se Shuflajt? Zoti Frasheri mendon se jo; ne mendojme se gabon, gjithsesi libri eshte ne qarkullim tashme per lexuesin dhe i takon atij te flase. Z. Frasheri duhet te kete vene re qe botimi yne ka indeksin e se gjithe vepres qe Shuflaj vete nuk e kishte bere.
Se dyti, z. Frasheri duhet te kishte sqaruar me pare pse ishte perfshire z. Malltezi me kete botim?
Ai mund ta kishte zbuluar kete, nese do te pyeste pse ishte bere ky botim. Une kam rastin t’u bej te ditur lexuesve se puna per botimin e ketij libri ka nisur jo nga une, por nga Drejtoria e Institutit te Historise dhe ka nisur me te drejte. Pse? Sepse pas viteve ‘90 Drejtoria bashkepunon me institucione kerkimore shkencore te Kosoves dhe zhvillon me to aktivitete te ndryshme. Drejtori i Instituti te Historise, prof. Marenglen Verli, me tha se Instituti i Historise se Kosoves kerkonte te merrte dhe te botonte ne Kosove vepren e mesiperme te Shuflajt dhe se ai mendonte se, do te ishte ne dinjitet te Institutit tone, qe pergatitjen per botim ta benim ne si Institut dhe konkretisht une, si nje specialist i departamentit te mesjetes. Mendoj se, z. Verli kishte plotesisht te drejte. Pasi e pashe perkthimin shqip, i bera te ditur z. Verli se botimi kishte nevoje per nje rishikim ne botimin shqip dhe se kjo kerkonte nje fond financiar shtese. Prej tij nuk mora pergjigje, sepse ne Institut filloi reforma akademike.
Prof. Frasheri, siç thame, flet per nje akt korruptiv per botimin shqip te ketij libri. Deshiroj t’i them zotit Frasheri ta provoje kete. Me kete rast jam i detyruar te bej te ditur, se libri u botua me shpenzimet e mia financiare; asnje firme private, asnje shoqeri nuk e ka financuar botimin e tij. Ai eshte nje botim luks, me leter te verdhe dhe me kapak te forte. Shuflaj e meritonte kete botim. Libri eshte botuar ne 500 kopje dhe kushton 1000 leke; prej te cilave 200 shkojne ne favor te shitesit. Pas kesaj, deshiroj te pyes prof. Frasherin si mund te quhet kjo pune nje akt korruptiv, sepse mua ne fakt me rezulton krejt ndryshe; ky botim perkundrazi me ka gerryer financat e dobeta personale! Nga botimi i nje libri asnje nuk behet i pasur. Me kete dua te besoj, se as prof. Frasheri nuk eshte bere i pasur pse ka vene ne shitje librin e tij “Skenderbeu” me çmim 180 leke. Une mendoj se prof. Frasheri nuk ka fituar asgje me kete botim perveç faktit te rendesishem, qe ka vene emer me kete botim si historian.
Botimi yne kerkoi edhe shpenzime te tjera perveç botimit, keshtu libri kishte shenime te shumta shkencore. Kjo me detyroi te bashkepunoja me z. Vjollca Noti, redaktore dhe specialiste ne fushen e botimeve. Znj. Noti u shkurtua nga puna ne kuadrin e reformave dhe mua m’u desh ta angazhoja ne kete pune me shpenzimet e mia personale tre muaj me radhe.
Ne kete mes pra, nuk qendron çeshtja e korrupsionit qe “shqeteson” prof. Frasherin; por nje çeshtje tjeter, qe per mua ka rendesi te jashtezakonshme: duke botuar nje liber te Shuflajt, ne lidhim emrin tone me kete te historian te shquar kroat. Ky eshte nje nder i madh dhe une besoj se e meritojme per punen qe kemi bere per pergatitjen e librit per botim. Une deshiroj te them, se per emra te tille te medhenj, per njerez, qe kane i dhene kombit vepra te rendesishme kam deshire te lidh emrin tim, duke ju sherbyer atyre. Kjo ka qene arsyeja p.sh., qe kemi botuar bashke z. Delvina disa libra te rilindesit tane te madh Mit’hat Frasheri, siç jane “Diturija” (Tirane, 1999); “Udhetaret e huaj ne Shqiperi” Tirane (1999); “Mit’hat Frasheri, minister Fuqiplote ne Athine” 1923-1926, (Tirane 2002), “Foleja Kombetare” (Tirane 2008). Kjo eshte nje dobesi e jona dhe kjo dobesi na pelqen.
Sa per verejtjen e fundit te prof. Frasherit, se botimit duhet t’i kishin bere nje hyrje, duke i bere verejtje autorit ne do te donim te mos pergjigjeshim fare, sepse e gjykojme pa vend sidomos kur kritikat qe ben profesori mbi vepren, nuk kane te bejne me vepren e botuar. Ne donim te botonim dhe te nderonim autorin, duke dhene vepren e tij. Per sa i takon verejtjeve, kritikave per çeshtje te veçanta, keto jane te zakonshme ne punen tone si studiues; keto i kemi bere dhe do t’i bejme kur te merremi si studiues me keto probleme.
