Arrestimi i babait

Ishte ora 9 e një darke të ngrohtë shtatori, nata në të cilën në apartamentin tonë në Vodëz hynë një taborr njerëzish për të arrestuar tim atë.

U krijua një situatë e rëndë, siç mund të ndodhë në çdo arrest në orët e vona të darkës, por edhe nëse ky arrest ndodh herët në mëngjes duhet të jetë e njëjta gjë. Vetë arresti ka tmerrin brenda sado i përgatitur të jesh.

Neli, vëllai i vogël, nuk mundi të përmbahej, filloi të bëjë fjalë me pjestarët e taborrit që hynë dhunshëm. Guxi, vëllai i madh me mamanë e mbanin prej krahësh dhe e qetësonin me fjalë të pëshpëritura në vesh. Hetuesi Bumçi duke e pritur këtë reagim, bënte sikur nuk shihte deri në një moment që iu duk se duhej të ndërhynte dhe pa mëdyshje iu drejtua:

- Në rast se na pengoni mbarëvajtjen e punës, do t\'ju arrestojmë edhe ju!

Termin \'mbarëvajtje e punës\' e përdori me shumë xhentilesë.

Zana, motra, që mori vesh lajmin, zbriti sakaq dhe po sakaq humbi ndjenjat. Pas nja dy vitesh qetësie, po i përsëritej neuroza në zemër. Hetuesi thirri Filen doktorin e fshatit që ishte që më parë në gatishmëri. Ai i bëri Zanës një analginë, në s\'gaboj në bark, por ajo nuk u përmend aspak.

Në situatën e krijuar kisha frikën se fëmijëve mund t\'u ndodhte gjë. Nuk kisha studiuar asnjë rresht psikologjije të mirëfilltë, por sytë e tim biri që më shihnin të tmerruar flisnin shumë më tepër se çdo libër.

Nën ndikimin e filmave televizivë për mesjetën Arturi kishte bërë nja dhjetë copë të formave dhe madhësive të ndryshme me teneqenë që e merrte nga punishtja e Sutes dhe që i mataronte në punishten e tij.

Kushedi si iu dukën atë mbrëmje shtatori taborri i burrave që ia behu brenda me tërsëllëmë për të marrë gjyshin. Edhe ata ishin të armatosur, sadoqë jo me shpata druri si të tijat por me revolverë dhe automatikë të vërtetë.

Përveç burave që vinin nga Tirana dhe Dega e Beratit, turmës iu bashkua edhe paria e fshatit, me fytyra veçanërisht të vrerosura, përveç kryetarit të kooperativës, që me sa dukej nuk futej në postet e rëndësisë së veçantë.

Meqë cilësia më e çmuar e sekretarit të Partisë së kooperativës, si e çdo sekretari të këtij lloji, duhej të ishte vigjilenca, ose e thënë shqip, syçeltësia, sekretari ynë pati rastin dhe fatin e madh ta demonstronte.

Sapo vuri këmbën në apartamentin tonë, në korridor, dalloi mbi lavatriçen, që prej vitesh shërbente në fshat si objekt zbukurimi, serinë e shpatave të punuara prej Arturit.

- Shoku hetues, vini re sa shumë kryqe ndodhen në këtë familje, ndërkohë që Partia ka ndaluar përdorimin e simboleve fetare (ai duhej të thoshte, ndërkohë që simbolet fetare janë të jashtëligjshme, por për hir të së vërtetës, këtu ai u tregua krejt i saktë).

- Për ç\'kryqe e keni fjalën shoku sekretar, - ndërhyri po aq syçelët ime më, - ne nuk jemi as ish të krishterë, ç\'punë kemi me kryqet. Këto që shihni janë shpatat që Arturi i ka punuar, ngaqë sheh filmat për mesjetën në televizor.

- Mos prekni asnjë objekt, - urdhëroi hetues Bumçi, që gjatë gjithë asaj nate kontrolli demonstroi së paku profesionalizëm, por sekretari syçelët nuk mund të rrinte duarkryq, kështu që vazhdoi rikonjicionin.

Ai hyri në banjë, ku ne mbanim përveç të tjerash edhe qypin me ullinj (jo për të realizuar ndonjë ekosistem të mbyllur, por sepse s\'kishim vend tjetër), mirëpo hetuesi ndërhyri përsëri që paria të mos bënte kontroll pa praninë e tij, pasi mund të kompromentoheshin provat.

Mund të ndodhte që nga dëshira e madhe për të ndihmuar organet e drejtësisë, ata të tregoheshin aq të zellshëm sa të hidhnin drejt e në qypin e ullinjve ndonjë objekt që s\'kishte qenë aty më parë (si revoler p.sh. ose radiotransmetues), gjë që mund të kompromentonte keqas provat e drejtësisë.

U kujtova se me ardhjen e Zanës poshtë, Besi e bija kishte mbetur vetëm në kat të dytë. Kërkova leje nga hetuesi për të dalë nga apartamenti i rrethuar. Ai bëri një përjashtim për kushtet e krijuara, dhe me vrap, pasi tërhoqa tim bir prej dore, nuk harrova të lija për babanë kanotjeren që duhej të vishte, para se ta merrnin me vete.

Qe vapë dhe ai ishte në fill të një këmishe të hollë. E dija po aq mirë se ai do qëndronte gjatë në qeli, para se të dilte në gjyq, ku do të të dënohej dhe do të shkonte në burg, ku mund ta takonim dhe t\'i jepnim rrobat e dimrit.

Babait ia ndaluan takimin me familjen në burgun e Burrelit, ku e çuan të vuante dënimin, për arsye të qëndrimit të tij \'të keq\' gjatë gjykimit. Ai nuk e pranoi akuzën dhe kjo në socializëm shpesh përbënte një faj më të rëndë se ai për të cilin ishe akuzuar.

Ai na shkruante nga burgu se ishte i qetë që më në fund kishte mundur të shprehte në gjyq atë që s\'kishte bërë gjatë plenumit të 16 të Partisë, të aksh kongresi të saj, në dhjetor të vitit 1974.

Nuk pati frikë nga censura e letrave, se ne fëmijët mund të kishim pasoja nga aprovimi i këtij qëndrimi, nuk pati frikë, sepse duke jetuar me ne në internim, ai u bë dëshmitar i kalitjes sonë. Më në fund ai e kishte zhbërë atë plenum, të paktën brenda vetes dhe familjes së tij.

E dija se kjo do të ndodhte një ditë, pasi ai e kishte peng atë plenum, dhe në daç besoni, ai mezi priste që ta arrestonin. Këtë e dija prej tij me kohë, por e kuptova që ishte fare e vërtetë gjatë arrestit, e sidomos, në mënyrën se si ngriti kokën kur na pa për herë të fundit, mua dhe Arturin, kur britëm.

Kjo ndodhi në momentin kur u rrëzua, ngaqë nuk hipte dot në makinë sepse i kishte duart të lidhura nga pas. Ne ishim të vetmit nga familja që e pamë këtë skenë, pasi ishim lart në kat të dytë, në ballkonin e Zanës dhe po e prisnim aty për ta parë për herë të fundit, kur ta futnin në Gazin 69sh, që priste në krye të rrugicës.

Pastaj do ta ndieja nga çdo letër që na shkruante nga burgu i Burrelit ku u dënua me 25 vjet heqje lirie, plus 5 vjet të tjera internim pas burgut, a thua se njerëzit bëheshin jetëgjatë pas dënimit në këtë burg famëkeq.

Tri ditë pas arrestit të babait ne u mbyllëm brenda, pa dalë as për të blerë bukë. Jo vetëm që nuk na hahej (asnjëherë nuk do hanim për tri ditë vetëm një bukë rrumbullake 40-lekshe), por nuk mund të duronim fjalët që filluan të qarkullojnë në fshat se në kopshtin që kishim para shtëpisë u gjet një radio transmetuese me të cilën babai lidhej me kryeministrin shqiptar me ndihmën e Guxit.

E si mund ta justifikonin ndryshe një arrest për një vepër "të kryer" gjatë viteve të internimit dhe në izolim total?

Së paku në fshat, duhej të sajohej një shpifje e madhe që të mund të besohej më lehtë. Por ne e përjetuam shumë rëndë ngjarjen, megjithëse ishim të përgatitur që më parë. Jemi çuditërisht të prirur për të mos e besuar të keqen që po na troket në derë, deri sa ajo futet e na rrëmben gjithë gjërat tona më të shtrenjta.

Ky arrest na e përforcoi dyshimin se ata mund të vinin kur të donin dhe të merrnin kë të donin, për çfarëdo lloj arsye apo mungese të saj.
Ditën e katërt dolëm në punë dhe qe hera e parë që na lanë të rrinim kaq gjatë pa na kërkuar. Kur brigadieri më pyeti nëse ishte e vërtetë ajo puna e radios transmetuese, unë iu përgjigja:

- Po të ishte atëherë pse nuk e arrestuan edhe Guxin?

- Po mund ta arrestojnë më vonë!

- Po, po ama për ndonjë gjë tjetër, jo për radion, sepse ligji ekzistues nuk njeh krimin si prapaveprim, dhe tek ne ligjet zbatohen me korrektësinë më të madhe se kudo, apo jo?

Nga burgu babai na shkruante aq sa i lejohej dmth. dy letra në muaj. Shpesh ai i përfundonte ato me vargjet e Luigj Gurakuqit që i kishte shumë për zemër:

Në koh t\'vshtira nuk vjen me u ligshtue
Lum kush asht burrë e s\'din me u frigue!

Çdo letre të tij zakonisht i përgjigjej vetëm ime më, ne të katërt vetëm me raste. Nuk e kuptova kurrë pse e kisha aq vështirë t\'i shkruaja shpesh, ndoshta se s\'kisha çfarë të shkruaja për gjëra që mund ta kënaqnin.

Të shumtën e kohës i tregoja për Arturin, se si mësonte, sepse për gjë tjetër nuk mund të mburresha, po ashtu i përmendja librat që kishim lexuar, po rrallë, sepse censura apo autocensura e korrespondencës më bënte të ndihesha keq dhe më frenonte.

Tani ishim ne grupi që e kujton të ikurin, pra babanë, shumë më pak se i ikuri grupin. Pa dashur të gjithë ne biem në këtë rreth vicioz të sjelljeve në shoqërinë tonë, duke iu bërë të tjerëve atë që kurrë s\'do donim të na e bënin ata.

Një letër e tij do të ishte veçanërisht e hidhur, aq e hidhur sa që e ndjeva sapo që postierja e fshatit ma la në dorë. Nuk e hapa rrugës për në shtëpi, por në momentin që po i afrohesha mamasë në kuzhinë, fillova të dridhem me letrën në dorë dhe mamasë që s\'po m\'i ndante sytë, i thashë se kjo letër sillte një lajm të keq. Qe e vërtetë, letra fillonte me rreshtin, "me hidhërim të thellë ju njoftoj vdekjen e Lalit tonë të dashur në burgun e Qafë Barit".

Pastaj në mënyrë të hapur, babai aludonte se ai nuk kishte vdekur nga një atak në zemër, i fortë dhe krejtësisht i shëndetshëm si pilot që kishte qenë, por e kishin vrarë në revoltën e burgut të Qafë Barit, ku ai vuante dënimin për dy akuza.

Akuza e parë ishte armëmbajtje pa leje (ai ishte oficer i lartë dhe qe normale që të kishte armë), dhe e dyta për agjitacion e propagandë (meqë kishte shprehur mendimin që në vend të bunkerëve të ndërtoheshin apartamente).

Ne kishim vite që merrnim vetëm lajme të këqija, shumë të këqija, që i mblidheshin njëri-tjetrit duke na e rënduar gjendjen, por ky i fundit nuk ishte i keq, ishte pak të thuhej i keq, ai ishte i hidhur e i zi.

Shumë shpejt morëm vesh, në rrugët e tërthorta nga kalojnë lajmet e hidhura, se kushëriri ynë i parë, djali i hallës, Sandër Sokoli, iu kishte mbetur në dorë atyre që shkuan për të shuar revoltën në burgun e Qafë Barit dhe që e godisnin atë në kolonën vertebrale me shqelma, të mbathur me çizme me thumba hekuri, për arsyen e vetme sepse ai kërkonte të drejtat e mohuara që ia siguronte vetë ligji i kohës.