Tashmë u mësuam me “patologjinë” karakteristike të publicistit Marin Mema, i cili, me stilin e tij migjenian, na raporton ca të vërteta të thjeshta por të hidhura, sigurisht (jo) shumë larg “Bllokut”, ku pak njerëz nuk dinë ç’të bëjnë me bollëkun, mirëqenien, valutën dhe sqimën false. Çdo të hënë ai na servir copëza jete nga ajo “Shqipëria tjetër”, nga Shqipëria e halleve dhe e problemeve të përditshme, duke na përplasur para syve realitete trishtuese e tragjike si: magje pa miell, tenxhere pa gjellë, tryeza pa bukë, nxënës pa libra, të sëmurë pa ilaçe, familje pa shtëpi, shtëpi pa çati, lagje pa ujë, fshatra pa dritë… e kështu pa fund. Është kaq këmbëngulës dhe “i pamëshirshëm” në këtë mision sa ç’duhet të jetë një gazetar i mirë, i ndershëm dhe i vërtetë.
I është bërë zakon që të hënave në mbrëmje të na rrëfejë se si, në rrjedhën e viteve, “me partishmëri të lartë”, ne shtetasit e RSH-së, kemi shkatërruar kanale kulluese e vaditëse, diga e hidrovore, vreshta dhe pemëtore të bekuara, si kemi sakatuar pyje e livadhe shekullore, si kemi tharë liqene e rezervuare, si kemi vjedhur gurët e themeleve të tempujve që trashëgojmë, si kemi rishkatërruar e bastisur kisha, xhami dhe teqe; pra, pasi na ka treguar se si, ndër vite, i jemi vërsulur si barbarë nënës natyrë dhe se si i jemi turrur njëri-tjetrit, me urrejtje, baltë shpifjesh dhe parfum indiference, tash së fundi, na tregoi se si, në aleancë me egërsirat, u jemi sulur edhe kafshëve shtëpiake. Me emisionin e datës 4 nëntor 2013 u duk sikur “e teproi”: me atë çka na dëftoi, e tejkaloi edhe Migjenin, jo për nga stili por për nga detaji dhe konkluzioni.
Ishte shumë trishtuese dhe pikëlluese të shihje tek “Shqipëria tjetër”, një tufë kuajsh të gjorë, të cilët prej vitesh jetonin nën terror, në frikë dhe në panik të plotë sa nga egërsirat, kryesisht nga ujqërit, aq edhe nga njerëzit! Fshatarët e asaj zone, të zotët e dikurshëm, i patën braktisur e lënë në mëshirë të fatit, në fillim të viteve 1990, pas ikjes në emigracion.
Të mbetur pa zot, të abandonuar, pa shpresë te njerëzit dhe solidarë në fatkeqësinë që u kishte pllakosur, në rrjedhën e viteve, ata ishin grupuar, organizuar në një tufë natyrore, ishin shtuar dhe donin vetëm të jetonin të lirë në habitatin e tyre, në ca livadhe malore. Dëshira e vetme e atyre kuajve ishte të jetonin në harmoni dhe në paqe me veten dhe natyrën, sigurisht duke u mbrojtur kolektivisht nga egërsirat. Por punët për ta kishin shkuar keq e më keq. Kishin rënë nga shiu në breshër. Natën sulmoheshin nga ujqërit ndërsa ditën nga njerëzit. Grupe njerëzish tinëzarë dhe të pabesë i ndiqnin barbarisht, i kapnin dhe i keqtrajtonin, ushtronin dhunë mbi ta, i godisnin me gjithfarë mjetesh, i qëllonin me gjithfarë armësh, i sakatonin, i masakronin, iu hiqnin pjesë lëkure nga trupi, iu prisnin krifat dhe bishtat etj. Më fatlumët ishin kuajt që kapeshin, shiteshin dhe nuk dihet se ku përfundonin. Zot na ruaj dhe mishi i tyre nuk është servirur si mish viçi bio, në ndonjë restorant të shtrenjtë, (jo detyrimisht në Bllok).
Ishte shumë dëshpëruese dhe tronditëse të shihje kuaj të plakur, të sfilitur dhe të rraskapitur që çapiteshin të habitur e të lemerisur nga sjellja e atyre që para pak viteve u kishin shërbyer besnikërisht! Ishte tragjike të shihje kuaj elegantë, por me pjesë lëkure të rrjepur apo pa bisht, mëza jetimë e të pafajshëm me sy të përlotur, kuaj çalamanë që ose ishin goditur me mjete të forta ose kishin shkarë në ndonjë rrungajë teksa kalëronin vrik për t’u “distancuar paqësisht” nga egërsirat apo nga agresorët dykëmbësh! Ishte më në fund shumë tragjike të shikoje ca kuaj të bekuar, por të gjorë që, kolektivisht, vraponin në panik për t’iu shmangur syrit të njerëzve dhe kamerës! Ishte, pothuajse, një galop biblik. Dhe, gjatë atij kalërimi biblik, njeri prej kuajve ktheu kokën dhe hingëlliu. Kishte në atë hingëllimë dhe habi dhe protestë dhe vajtim por kishte më shumë lutje për mëshirë dhe njerzillëk.
Të gjithëve na kujtohet skica e Milloshit tonë të madh, “Bukuria që vret”: nata e acartë, kasollet e kristalizueme të katundit, gjesti bujar i familjarëve që “çohen, i lëshojnë vend rreth zjarrmit Larojës, lopës së shtëpisë” dhe sentenca e famshme e shkrimtarit: “…Dhe njerëzit kundrejt njerëzve s’kanë mëshirë, po kundrejt shtazëve po…”. Sipas Migjenit, afërsisht një shekull më parë, njerëzit vërtet jetonin në mjerim dhe nuk kishin mëshirë për njëri-tjetrin por, në fund të fundit, ishin ende njerëzorë sepse, së paku, tregonin mëshirë për kafshët.
Një shekull më vonë, tek “Shqipëria tjetër” mësojmë me dhimbje se katundi ynë, me gjasë, ka rënë edhe më poshtë: sërish si dikur, mileti për njëri-tjetrin nuk kanë mëshirë por tani nuk paskan mëshirë as për kafshët. E pabesueshme por e vërtetë.
Ne shqiptarët, ndonjëherë mund të sillemi keq mes vedi por kemi dy cilësi të mira: në mënyrë konstante jemi sjellë mirë me të huajt dhe me kafshët shtëpiake, sidomos me kuajt. Ne i kemi dashur dhe i duam kuajt dhe këtë veti e trashëgojmë qysh nga Muji dhe Halili që i adhuronin kuajt ose atët, siç i quanin ata, atëbotë. Njëlloj si Larojën e Migjenit, çdo familje shqiptare, e ka trajtuar kalin si pjesëtar të saj. Për shkak të madhështisë, shpejtësisë, bukurisë, elegancës, besnikërisë, pastërtisë dhe shërbimit pa kusht, shqiptari, brez pas brezi, i ka dhënë kalit, një status të veçantë, pothuajse status njerëzor. Edhe në rastet e mjerimeve ekstreme, shqiptari ka sakrifikuar dhe gjithmonë i ka siguruar kalit një dorë tagji për ushqim, patkonj për ta mbathur, shtrojë të ngrohtë e mbulojë të sigurt. Sjellja e shqiptarit ndaj kalit e ka tejkaluar nocionin e mëshirës, ai i ka ofruar atij më shumë: shërbim, respekt, dashuri dhe humanizëm. Në gjithë botën Njeriu për Kalin është (i) zoti i tij ndërsa Kali për Njeriun është kult, ikonë dhe simbol.
Për këto arsye, kronika e Marin Memës nuk është një “teprim” apo raportim i thjesht publicistik i një detaji të hidhur nga realiteti ynë bashkëkohor. Kronika e tij e datës 4 nëntor 2013 është një thirrje e sinqertë, por e ashpër ndaj atyre pak shqiptarëve që të mësuar me zullume, u shfaqën së fundi si barbarë duke vënë dorë edhe mbi kultin e kalit. Sigurisht, këta tinëzarë dhe zullumqarë janë të paktë, por nëse heshtim ne, ata shtohen. Ndërsa ata kuaj të bekuar që, në vitin 1990, u braktisën nga halli, më e pakta, duhen lënë qetë në hallin e tyre dhe më e shumta le t’i zbutim sërish. Duhet t’u themi atyre pak agresorëve që u janë sulur se, nëse i zbutin sërish, jo vetëm do t’i përdorin si dikur, por prej tyre mund të nxjerrin edhe të ardhura.
Si gjithë bota e qytetëruar dhe e rafinuar, edhe ne shqiptarët mund t’i përdorim kuajt për turizëm. Turistët që vizitojnë Shqipërinë, të mërzitur nga komforti i autoveturave, tani preferojnë alternativën e udhëtimit me kuaj, mushka dhe gomarë. Në Gjirokastër, pak kohë më parë, gazetarja e njohur Kristina Fidhi ka përuruar një sipërmarrje interesante: me rreth 15 kuajt e saj elegantë e sqimatarë, me shalë e yzengji të ardhura që nga India, u ofron turistëve udhëtime dhe shtegtime të këndshme nëpër pikat arkeologjike e natyrore të rajonit. Kështu ata po tregojnë se janë të mirë, të vlefshëm dhe paqësorë. Edhe kuajt që i trembeshin Marin Memës, teksa ai përpiqej t’u afrohej e të dialogonte miqësisht me ta, janë paqësorë, paçka se për momentin janë ca të egërsuar. Ne e kemi fajin.
Që t’i kthejmë sërish në miqësorë duhet të sillemi si të tillë. Si fillim, për t’u solidarizuar me ta po u dërgojmë një kartolinë poetike nga miku i vjetër i tyre, Dritëro Agolli. Po u nisim vargjet e poezisë baladeske “Kali plak”, që sugjerojnë idenë se për ne njerëzit është tepër e çmuar, kuraja dhe mbështetja që na japin kuajt:
KALI PLAK
O kali im plak, o gërdalli im plak,
Kapërcyem një prag, na shty edhe pak
Andej nga nxitojnë lejlekët në varg.
Nga vrima e qiellit na ndjek një rrufe,
O kali im pre me shalë e me fre
Me jele të zeza përzier me re.
Në rrugën me gropa me rërë e me kulmak
Çalojmë e gufojmë të arrijmë atje larg,
O kali im plak, o çilaku rrëzak.
U shua një dritëz dhe tjetra po zbardh
Kaptojmë një ledh, dredhojmë një gardh
Qëndro mos u zbath, duro mos u ngath,
O kali im plak, me thundra me gjak,
E di se do mekesh, po prit dhe pak
Se fryma si jotja dhe mua m’u vak….
(D. Agolli, “Udhëtoj i menduar”, Shtëpia botuese “Naim Frashëri”, Tiranë, 1985, fq. 7)
