Shkrimtari i madh Dritero Agolli rrefen per here te pare ne intervisten per gazeten “Panorama” lidhur me rolin e tij ne levizjen studentore te ‘90. Ai flet gjithashtu per debatet brenda Partise se Punes ne ditet e fundit te regjimit dhe propozimet e disa anetareve per te marre armet kunder ndryshimeve demokratike. Driteroi tregon si Fatos Nano u zgjodh kryetar i Partise Socialiste ne Kongresin e 1991 dhe kritikon Edi Ramen qe injoroi themeluesit ne festimin e ditelindjes se PS me 12 qershor.
Pati nje diskutim te madh per perfshirjen ne programin e PS te ish-te perndjekurve dhe pronareve. Ka ndonje perplasje me programin e partise, sepse ndoshta PS nuk ka zgjidhur ende problemet e shtreses qe perfaqeson, te varfrit?
Ti si parti e lejon, po te duan le te vijne. Ata i kane dyert e hapura dhe kjo tregon se PS eshte e hapur edhe per keto shtresa, nese e shohin qe kjo parti mund te beje diçka per ta. Nuk shoh ndonje perplasje, ajo eshte me deshiren e tyre. PS-ja tani s’ka lidhje fare me Partine e Punes, nuk jane as niperit e tyre dhe nuk e dine fare se ç’eshte komunizmi. Madje ata kujtojne se edhe hidrocentralet i ka bere Kryeministri aktual. eshte e kote qe PD i thote ‘bllokqener’, se atje nuk eshte asnje i dale nga Blloku. Nuk e kishte Edi Rama te atin ne Bllok. Madje ata ne shtepine e tyre, Edi dhe vellai i tij, flinin ne krevate marinari. Kristaqi qe u be deputet u vleresua si artist, jo se ishte politikan apo edhe une dhe Ismaili. Ose siç ka pasur ne PD regjisore, piktore, shkrimtare. Asnje nga deputetet e PS nuk e ka pasur te atin anetar te Byrose Politike. Hamit Beqa ishte akademik dhe shkruante. Madje u perzu nga nepunes ne Komitetin Qendror. Pas Plenumit te katert e hoqen dhe u semur nga nervat.
Po nga e djathta a ka bllokmene?
Jane kater perfaqesues nga e djathta te ashtuquajtur bllokmene. Socialisteve u thone ‘bllokqener’ dhe keta duhet t’u japin nje pergjigje per shembull ‘bllokzagare’. Vetem bijte e atyre qe ishin ne Byrone Politike ishin bllokmene, por jo te tjeret.
A mendoni se do te kishte qene me mire qe Partia e Punes te ishte shkrire dhe te krijohej nje parti e re?
Kjo qe u be ishte rruga me e mire, sepse do mbeteshin parti te vogla te gjitha dhe gjithmone do ndodhte si me Partine Demokristiane, qe sundoi 50 vjet ne Itali. Kjo parti grumbulloi edhe te pakenaqurit. Ne 1991 ajo nderroi emrin. Kur po pergatiteshin zgjedhjet e marsit 1992 nuk ishte asnje nga ata qe kishin qene ne Byro. Ne 1997 nuk kishte asnje nga ata qe u zgjodhen ne 1992. Nuk i mori me vete partia ata. Ne 1991 u shkarkuan nga te gjitha funksionet dhe me mbrapa nuk kishte as anetare te ish-Komitetit Qendror.
Ideja e transformimit erdhi rrjedhshem, apo pati debate?
Kishte disa debate te vogla, jo me grupe. Pasi fola une me tha nje miku im qe ‘na prishe pune, sepse ne donim qe te shkrihej partia dhe pastaj te krijohej nga e para’. Nuk pati grupe, por kete mendim e hodhen socialdemokratet e Gjinushit. Por pastaj ajo do behej si partiza te vogla. Nuk do ishte si PD, qe nuk e mohoi berthamen e studenteve dhe i mori te gjitha shtresat me vete. Edhe nese ideja e shkrirjes te ngrihej ne kongres, nuk do te fitonte.
Çfare roli kishte Ramiz Alia ne keto procese, sa i forte ishte ai?
Ramiz Alia atehere ishte President dhe dorezoi edhe teseren.
Ne fillimet e pluralizmit shqiptar, ishte PPSH qe ushqeu me anetare te saj te gjitha partite e tjera qe u krijuan, qe nga PS, PD, PSD etj.?
Ne ato fillime pluraliste PPSH u be si ajo shega e kuqe, qe plasi dhe ushqeu me kokrrat e saj te gjitha partite e tjera qe u krijuan. Ato zhvillime politike nuk do t’i udhehiqte asnje kategori tjeter perveç se anetareve te PPSH-se, ish-te perndjekurit s’do ta udhehiqnin dot, se ata sapo kishin dale nga burgu, e kishin shume te veshtire te merrnin ne dore zhvillime te tilla politike, madje nje pjese e mire e tyre ishin dhe shume te plakur. Nese do t’i marrim me radhe, Partine Demokratike e udhehoqi Sali Berisha, i cili ishte komunist, sekretar partie, PSD u themelua nga Skender Gjinushi, i cili ishte anetar i PPSH-se dhe ish-minister i Arsimit.
Edhe ne Partine Republikane, drejtuesit e saj kishin qene komuniste. Anetare te forumeve drejtuese te partive te reja qe u krijuan kane qene komuniste qe vinin nga PPSH-ja. Keshtu qe nuk pritej qe pluralizmin ta benin kategori apo shtresa te tjera te shoqerise shqiptare. Edhe studentet nuk mund te beheshin udheheqes partish. Ata qe u vune ne drejtimin e partive ne 1991 ishin komuniste te zhgenjyer nga ai sistem dhe ishin perparimtare, prandaj dhe udhehoqen duke sjelle demokracine, jo duke rikthyer diktaturen. Ky fenomen ndodhi pothuaj ne te gjitha vendet ish-komuniste. Fjala vjen ne Rusi, Gorbaçovi ishte komunist. Po keshtu edhe ne vendet e Ballkanit. Po te kalojme edhe ne Revolucionin Francez, ata qe iken nga aristokracia e feudalizmi u bene udheheqes te Revolucionit.
Ne periudhen e levizjeve studentore ju keni pasur nje pozite te rendesishme ne jeten shoqerore te vendit, jeni perfshire konkretisht ne keto procese, ju eshte kerkuar ndonje ndermjetesim me studentet, pasi fjala juaj ishte jokonformiste dhe mirepritej?
Une kam qene ne nje nga mitingjet e studenteve per te pare se ç’behej aty, kisha nje kureshtje prej gazetari dhe shkrimtari. Me kishin ftuar disa miq te mi studente dhe une vajta per te pare. Ne fakt me kane thirrur ne Komitetin e Partise se Tiranes dhe me kerkuan te shkoja te flisja me studentet, ashtu siç vajti Sali Berisha, Hamit Beqja, Skender Gjinushi e disa te tjere. Ne fillim studentet kishin kerkesa ekonomike. Me pas kerkuan largimin e disa anetareve te Byrose Politike, si Lenka Çuko, Simon Stefani e ndonje tjeter. Une pyeta ne Komitetin e Partise qe studentet po kerkojne edhe largimin e disa anetareve te Byrose Politike, mund t’u them une studenteve se do t’i heqim ata nga Byroja? “Jo, kete s’mund t’ua thuash, se s’duhet t’i heqim!”, me thane. Atehere une nuk pranova te shkoj per te biseduar apo negociuar me studentet kur i dija kerkesat e tyre. Nuk mund te shkoja tek studentet per te thene gjera qe nuk lejoheshin te thuheshin. Dhe ata qe takuan studentet nuk u thane se anetaret e Byrose do te largoheshin.
Ne fakt, diskutimet per pluralizem dhe pluripartizem kishte kohe qe kishin nisur. Ju keni qene prezent ne keto takime dhe çfare keni shprehur?
Ne Komitetin Qendror te PPSH une, Muntaz Dhrami dhe Mehmet Elezi kemi thene se duhet lejuar pluralizmi. Une u ngrita ne fillim dhe thashe se ka ardhur koha te krijohen edhe partite tjera. Me pas u ngrit dhe Muntaz Dhrami, Mehmet Elezi e Marash Hajati dhe kane thene te njejten gje.
Kur ka qene ky diskutim?
Kjo ka qene ne nje nga plenumet e Komitetit Qendror te muajit shkurt para rrezimit te monumentit te Enver Hoxhes. Une nuk kerkova vetem pluralizem mendimi, por pluripartizem. Pas nesh u ngrit dhe Manush Myftiu dhe tha qe ‘jam dakord qe te kete nje pluralizem partiak’. Ndersa te tjere te vjeter nuk ishin dakord dhe pati reaksion per ta mbajtur partine te forte dhe per te marre armet, nga nje kobure qe kishin.
Po ne momentin kur u bene propozimet per heqjen e simboleve komuniste nga institucionet?
Ramizi thirri nje takim ku ishte Sabri Godo, une dhe Sali Berisha. Na tha si mendojme per keto kerkesa te studenteve dhe profesoret e universiteteve qe te ndryshohen emrat me simbolet e komunizmit. U fol se si mendojme per simbolet, por puna erdhi deri ketu qe te hiqen simbolet. Une thashe qe me mire te hiqen sesa per simbolet te krijojme tensione, zhurma dhe demonstrata.
Eshte thene qe ne vendet e Lindjes ka funksionuar takimi i Katovices qe komunistet te mbajne pushtetin ekonomik. Ne Shqiperi mendoni se ka funksionuar?
Jo, nuk ka funksionuar. Ne fund te 1989 dhe ne fillim te 1990 ishte gjendja ekonomike shume e keqe dhe vinin te deleguar ne uzina per t’i qetesuar punetoret. Thoshin qe do permiresohet gjendja, por punetoret nuk i degjonin dhe kishte reaksion edhe ndaj anetareve te Byrose. Pastaj me derguan mua, pasi kishte qene Manush Myftiu ne uzinen “Enver”. Atje e kishin perzene Manush Myftiun. Degjova pyetjet ne fillim. Flisnin kunder politikes se mbylljes dhe kerkonin se çdo benim tani. Une nuk kisha si te pergjigjesha dhe u thashe qe ‘keni te drejte dhe s’ka as lende te pare. Tani nuk kemi nga t’ia mbajme. U prishem me Kinen, vetem t’u kerkojme falje atyre. Kjo pune do kete pasoja te medha dhe ju keni te drejte’. Mua me duartrokiten dhe nuk me perzune.
Ne te gjitha zhvillimet politike ju keni qene kunder rrymes. Pas fjales ne Kongresin e vitit 1991, si jeni ndjere?
Kam qendruar me gazetaret. Ne raportin e Kongresit ishin thene disa te meta per Partine e Punes dhe Sekretarin e Pare te saj, domethene Enver Hoxhen, por jo thelbesore. Thuhej qe kemi gabuar ne luften e klasave. Per Enver Hoxhen thuheshin disa te meta te siperfaqshme te marredhenieve te anetareve te Komitetit Qendror. Por nuk ishte kapur thelbi se si duhej distancuar nga Partia e Punes. Ato kritika humbnin nepermjet llafollogjise me raportin qe u be. Raporti u be disa here. Une kam marre pjese edhe ne miratimin e raportit, pastaj u thirr nje ekip tjeter, por edhe ai nuk beri gje. U mbajt ai me disa kritika te percipta. Pastaj fola une dhe u ngriten te gjithe kunder. Me te rinjte duartrokisnin. Une hyra ne grupin e gazetareve dhe u thashe do rri prane jush ne shkallet e skenes, sepse e di qe do me sulmojne. Me pas kur u be pushimi, ika. Anetaret me thoshin ‘ti i poshter qe Partia te ka rritur’, ‘ke marre grua ruse’, ‘ke marre dy gra’, ‘ti i ke kenduar Enverit dhe tani flet keshtu’.
Sa ndryshoi qendrimi ndaj teje te seanca e fundit?
Pastaj ndryshoi, me zgjodhen ne kryesine e Partise. Kryesine dhe Komitetin Drejtues e zgjidhte Kongresi. Fatos Nano u zgjodh kryetar nga Komiteti Drejtues dhe kryesia.
A ka nderhyre Gramoz Ruçi dhe ka thene qe Driteroin ta fusim ne kryesi?
Ma merr mendja qe mua Kongresi nuk me ka zgjedhur. Kam pasur vota, por nuk ishin te mjaftueshme per t’u zgjedhur, sepse ata u ngriten te gjithe kunder. Besoj se eshte bere manipulim dhe Gramozi me Xhelil Gjonin ngulen kembe qe duhet te jem. Xhelili u be Sekretar i pare i Partise se Punes, pasi iku Ramiz Alia. Nderhyri Xhelili dhe Gramozi per kete pune dhe u be.
Flitet shume per seancen kur u be kthesa ne Byrone Politike?
Atje une nuk isha, nuk shkova.
Si ka qene e verteta e sulmit te Ramizit ndaj byroisteve?
Siç thone, atje u ngrit dhe foli Gramoz Ruçi dhe propozoi qe te ike Byroja Politike. Ata u mbrojten. Ramiz Alia ne nje moment te nxehur tha ‘ja me keta kam pasur te bej’.
Ishte e vertete qe Nanos iu be ftesa per t’u bere kryetar partie? Ju kishit ftese per te drejtuar partine?
Jo, mua nuk me eshte bere ndonje propozim. Ne Kongres une merrja me shume vota se keta te tjeret, por nuk e shprehu njeri. Edhe une nuk doja edhe sikur ta shprehte njeri. Une kam qene kryetar i Lidhjes dhe mezi drejtohej, jo me partia.
Kush i hidhte propozimet?
Ramizi nuk ishte fare aty. Fatosi mesa duket ne fillim nuk kishte biseduar me Ramiz Aline dhe nuk donte te ishte kryetari i partise. U propozua Gramozi ne fillim. Pastaj u tha qe ka qene minister i Brendshem dhe nuk shkon te behet kryetar partie, megjithese ishte me i zoti nga te tjeret. Njehere u propozua Servet Pellumbi.
Pse nuk u pranua?
Nuk donte vete.
Kandidatura e Gramozit si u rrezua?
Jo, nuk u hodh ne votim. Asnje nuk u votua nga keta qe u propozuan.
Ju e shprehet mendimin qe Ruçi te mos jete kryetar, sepse ka qene minister Rendi?
Po, une e thashe qe ai nuk duhet te kete pergjegjesi te tilla, megjithese ai eshte njeri i zoti dhe e njeh mire partine. Serveti nuk pranoi, ndonje tjeter nuk u propozua.
Si shkoi emri i Nanos?
Fatosi ishte atje kur beheshin propozimet. Kjo ishte mbledhja e pare e Komitetit Drejtues pas Kongresit. Pastaj Fatosi doli dhe duhet te jete takuar me Ramiz Aline dhe atje ai u kthye perseri dhe tha ‘une e kam te veshtire te jem. Jam ekonomist, me mire te merrem me keto pune, le te jem ne kryesi, por kam frike se nuk e bej dot si kryetar’.
Ishte propozuar Fatosi?
Po, ishte propozuar nga ne vete. Une ngula kembe qe te jete Fatosi. Atehere do te propozoheshin nenkryetaret. Une propozova Servetin, por ai tha se as nenkryetar nuk kam deshire te behem. Pastaj Fatosi u ngrit dhe tha qe behem kryetar, por te kem nenkryetar Servetin dhe Spiro Deden. Edhe keta pranuan. Gramozi u be Sekretar i Pergjithshem, ndersa une dhe Maqo Lakrori u beme anetare kryesie. Keshtu e pranoi Serveti. Me pas doli e foli Fatosi dhe falenderoi Komitetin Drejtues dhe Kongresin per zgjedhjen. Por ai nuk ka nxjerre program, siç thote ndonjeri tani ne ndonje artikull. Premtoi qe do punoje, si ne çdo rast kur behen zgjedhje. Ylli Bufi ka thene ne nje artikull te gjate qe Nano shpalosi programin kur u zgjodh. Çfare programi? Ai nuk ishte pergatitur as te behej kryetar e jo me te bente programin.
Sot jemi 19 vjet nga krijimi i partise. Te vjen keq qe ne 19- vjetorin e saj nuk ishte prezent asnje nga drejtuesit e saj?
Mua nuk me vjen keq per kete, jam mesuar me keto. Une doja thjesht te me lajmeronin, sepse une jam 79 vjeç dhe nuk mund te merrja pjese. Ne pervjetoret e partise thirren ne radhe te pare themeluesit. Ne te gjithe boten keshtu behet. Qofte edhe me nje mesazh te ftoheshim. Ata qe u mblodhen atje nuk dine se çfare eshte Partia Socialiste. Ata jane deputete te zgjedhur tani, 30-40 vjeçare. Asnje nga themeluesit nuk ishte ftuar. Ata nuk duhet te na kene frike ne, se partine nuk mundemi t’ua marrim dot. Madje edhe themeluesit e vdekur duhet t’i permendin ne fjalimet e tyre.
Pati nje diskutim te madh per perfshirjen ne programin e PS te ish-te perndjekurve dhe pronareve. Ka ndonje perplasje me programin e partise, sepse ndoshta PS nuk ka zgjidhur ende problemet e shtreses qe perfaqeson, te varfrit?
Ti si parti e lejon, po te duan le te vijne. Ata i kane dyert e hapura dhe kjo tregon se PS eshte e hapur edhe per keto shtresa, nese e shohin qe kjo parti mund te beje diçka per ta. Nuk shoh ndonje perplasje, ajo eshte me deshiren e tyre. PS-ja tani s’ka lidhje fare me Partine e Punes, nuk jane as niperit e tyre dhe nuk e dine fare se ç’eshte komunizmi. Madje ata kujtojne se edhe hidrocentralet i ka bere Kryeministri aktual. eshte e kote qe PD i thote ‘bllokqener’, se atje nuk eshte asnje i dale nga Blloku. Nuk e kishte Edi Rama te atin ne Bllok. Madje ata ne shtepine e tyre, Edi dhe vellai i tij, flinin ne krevate marinari. Kristaqi qe u be deputet u vleresua si artist, jo se ishte politikan apo edhe une dhe Ismaili. Ose siç ka pasur ne PD regjisore, piktore, shkrimtare. Asnje nga deputetet e PS nuk e ka pasur te atin anetar te Byrose Politike. Hamit Beqa ishte akademik dhe shkruante. Madje u perzu nga nepunes ne Komitetin Qendror. Pas Plenumit te katert e hoqen dhe u semur nga nervat.
Po nga e djathta a ka bllokmene?
Jane kater perfaqesues nga e djathta te ashtuquajtur bllokmene. Socialisteve u thone ‘bllokqener’ dhe keta duhet t’u japin nje pergjigje per shembull ‘bllokzagare’. Vetem bijte e atyre qe ishin ne Byrone Politike ishin bllokmene, por jo te tjeret.
A mendoni se do te kishte qene me mire qe Partia e Punes te ishte shkrire dhe te krijohej nje parti e re?
Kjo qe u be ishte rruga me e mire, sepse do mbeteshin parti te vogla te gjitha dhe gjithmone do ndodhte si me Partine Demokristiane, qe sundoi 50 vjet ne Itali. Kjo parti grumbulloi edhe te pakenaqurit. Ne 1991 ajo nderroi emrin. Kur po pergatiteshin zgjedhjet e marsit 1992 nuk ishte asnje nga ata qe kishin qene ne Byro. Ne 1997 nuk kishte asnje nga ata qe u zgjodhen ne 1992. Nuk i mori me vete partia ata. Ne 1991 u shkarkuan nga te gjitha funksionet dhe me mbrapa nuk kishte as anetare te ish-Komitetit Qendror.
Ideja e transformimit erdhi rrjedhshem, apo pati debate?
Kishte disa debate te vogla, jo me grupe. Pasi fola une me tha nje miku im qe ‘na prishe pune, sepse ne donim qe te shkrihej partia dhe pastaj te krijohej nga e para’. Nuk pati grupe, por kete mendim e hodhen socialdemokratet e Gjinushit. Por pastaj ajo do behej si partiza te vogla. Nuk do ishte si PD, qe nuk e mohoi berthamen e studenteve dhe i mori te gjitha shtresat me vete. Edhe nese ideja e shkrirjes te ngrihej ne kongres, nuk do te fitonte.
Çfare roli kishte Ramiz Alia ne keto procese, sa i forte ishte ai?
Ramiz Alia atehere ishte President dhe dorezoi edhe teseren.
Ne fillimet e pluralizmit shqiptar, ishte PPSH qe ushqeu me anetare te saj te gjitha partite e tjera qe u krijuan, qe nga PS, PD, PSD etj.?
Ne ato fillime pluraliste PPSH u be si ajo shega e kuqe, qe plasi dhe ushqeu me kokrrat e saj te gjitha partite e tjera qe u krijuan. Ato zhvillime politike nuk do t’i udhehiqte asnje kategori tjeter perveç se anetareve te PPSH-se, ish-te perndjekurit s’do ta udhehiqnin dot, se ata sapo kishin dale nga burgu, e kishin shume te veshtire te merrnin ne dore zhvillime te tilla politike, madje nje pjese e mire e tyre ishin dhe shume te plakur. Nese do t’i marrim me radhe, Partine Demokratike e udhehoqi Sali Berisha, i cili ishte komunist, sekretar partie, PSD u themelua nga Skender Gjinushi, i cili ishte anetar i PPSH-se dhe ish-minister i Arsimit.
Edhe ne Partine Republikane, drejtuesit e saj kishin qene komuniste. Anetare te forumeve drejtuese te partive te reja qe u krijuan kane qene komuniste qe vinin nga PPSH-ja. Keshtu qe nuk pritej qe pluralizmin ta benin kategori apo shtresa te tjera te shoqerise shqiptare. Edhe studentet nuk mund te beheshin udheheqes partish. Ata qe u vune ne drejtimin e partive ne 1991 ishin komuniste te zhgenjyer nga ai sistem dhe ishin perparimtare, prandaj dhe udhehoqen duke sjelle demokracine, jo duke rikthyer diktaturen. Ky fenomen ndodhi pothuaj ne te gjitha vendet ish-komuniste. Fjala vjen ne Rusi, Gorbaçovi ishte komunist. Po keshtu edhe ne vendet e Ballkanit. Po te kalojme edhe ne Revolucionin Francez, ata qe iken nga aristokracia e feudalizmi u bene udheheqes te Revolucionit.
Ne periudhen e levizjeve studentore ju keni pasur nje pozite te rendesishme ne jeten shoqerore te vendit, jeni perfshire konkretisht ne keto procese, ju eshte kerkuar ndonje ndermjetesim me studentet, pasi fjala juaj ishte jokonformiste dhe mirepritej?
Une kam qene ne nje nga mitingjet e studenteve per te pare se ç’behej aty, kisha nje kureshtje prej gazetari dhe shkrimtari. Me kishin ftuar disa miq te mi studente dhe une vajta per te pare. Ne fakt me kane thirrur ne Komitetin e Partise se Tiranes dhe me kerkuan te shkoja te flisja me studentet, ashtu siç vajti Sali Berisha, Hamit Beqja, Skender Gjinushi e disa te tjere. Ne fillim studentet kishin kerkesa ekonomike. Me pas kerkuan largimin e disa anetareve te Byrose Politike, si Lenka Çuko, Simon Stefani e ndonje tjeter. Une pyeta ne Komitetin e Partise qe studentet po kerkojne edhe largimin e disa anetareve te Byrose Politike, mund t’u them une studenteve se do t’i heqim ata nga Byroja? “Jo, kete s’mund t’ua thuash, se s’duhet t’i heqim!”, me thane. Atehere une nuk pranova te shkoj per te biseduar apo negociuar me studentet kur i dija kerkesat e tyre. Nuk mund te shkoja tek studentet per te thene gjera qe nuk lejoheshin te thuheshin. Dhe ata qe takuan studentet nuk u thane se anetaret e Byrose do te largoheshin.
Ne fakt, diskutimet per pluralizem dhe pluripartizem kishte kohe qe kishin nisur. Ju keni qene prezent ne keto takime dhe çfare keni shprehur?
Ne Komitetin Qendror te PPSH une, Muntaz Dhrami dhe Mehmet Elezi kemi thene se duhet lejuar pluralizmi. Une u ngrita ne fillim dhe thashe se ka ardhur koha te krijohen edhe partite tjera. Me pas u ngrit dhe Muntaz Dhrami, Mehmet Elezi e Marash Hajati dhe kane thene te njejten gje.
Kur ka qene ky diskutim?
Kjo ka qene ne nje nga plenumet e Komitetit Qendror te muajit shkurt para rrezimit te monumentit te Enver Hoxhes. Une nuk kerkova vetem pluralizem mendimi, por pluripartizem. Pas nesh u ngrit dhe Manush Myftiu dhe tha qe ‘jam dakord qe te kete nje pluralizem partiak’. Ndersa te tjere te vjeter nuk ishin dakord dhe pati reaksion per ta mbajtur partine te forte dhe per te marre armet, nga nje kobure qe kishin.
Po ne momentin kur u bene propozimet per heqjen e simboleve komuniste nga institucionet?
Ramizi thirri nje takim ku ishte Sabri Godo, une dhe Sali Berisha. Na tha si mendojme per keto kerkesa te studenteve dhe profesoret e universiteteve qe te ndryshohen emrat me simbolet e komunizmit. U fol se si mendojme per simbolet, por puna erdhi deri ketu qe te hiqen simbolet. Une thashe qe me mire te hiqen sesa per simbolet te krijojme tensione, zhurma dhe demonstrata.
Eshte thene qe ne vendet e Lindjes ka funksionuar takimi i Katovices qe komunistet te mbajne pushtetin ekonomik. Ne Shqiperi mendoni se ka funksionuar?
Jo, nuk ka funksionuar. Ne fund te 1989 dhe ne fillim te 1990 ishte gjendja ekonomike shume e keqe dhe vinin te deleguar ne uzina per t’i qetesuar punetoret. Thoshin qe do permiresohet gjendja, por punetoret nuk i degjonin dhe kishte reaksion edhe ndaj anetareve te Byrose. Pastaj me derguan mua, pasi kishte qene Manush Myftiu ne uzinen “Enver”. Atje e kishin perzene Manush Myftiun. Degjova pyetjet ne fillim. Flisnin kunder politikes se mbylljes dhe kerkonin se çdo benim tani. Une nuk kisha si te pergjigjesha dhe u thashe qe ‘keni te drejte dhe s’ka as lende te pare. Tani nuk kemi nga t’ia mbajme. U prishem me Kinen, vetem t’u kerkojme falje atyre. Kjo pune do kete pasoja te medha dhe ju keni te drejte’. Mua me duartrokiten dhe nuk me perzune.
Ne te gjitha zhvillimet politike ju keni qene kunder rrymes. Pas fjales ne Kongresin e vitit 1991, si jeni ndjere?
Kam qendruar me gazetaret. Ne raportin e Kongresit ishin thene disa te meta per Partine e Punes dhe Sekretarin e Pare te saj, domethene Enver Hoxhen, por jo thelbesore. Thuhej qe kemi gabuar ne luften e klasave. Per Enver Hoxhen thuheshin disa te meta te siperfaqshme te marredhenieve te anetareve te Komitetit Qendror. Por nuk ishte kapur thelbi se si duhej distancuar nga Partia e Punes. Ato kritika humbnin nepermjet llafollogjise me raportin qe u be. Raporti u be disa here. Une kam marre pjese edhe ne miratimin e raportit, pastaj u thirr nje ekip tjeter, por edhe ai nuk beri gje. U mbajt ai me disa kritika te percipta. Pastaj fola une dhe u ngriten te gjithe kunder. Me te rinjte duartrokisnin. Une hyra ne grupin e gazetareve dhe u thashe do rri prane jush ne shkallet e skenes, sepse e di qe do me sulmojne. Me pas kur u be pushimi, ika. Anetaret me thoshin ‘ti i poshter qe Partia te ka rritur’, ‘ke marre grua ruse’, ‘ke marre dy gra’, ‘ti i ke kenduar Enverit dhe tani flet keshtu’.
Sa ndryshoi qendrimi ndaj teje te seanca e fundit?
Pastaj ndryshoi, me zgjodhen ne kryesine e Partise. Kryesine dhe Komitetin Drejtues e zgjidhte Kongresi. Fatos Nano u zgjodh kryetar nga Komiteti Drejtues dhe kryesia.
A ka nderhyre Gramoz Ruçi dhe ka thene qe Driteroin ta fusim ne kryesi?
Ma merr mendja qe mua Kongresi nuk me ka zgjedhur. Kam pasur vota, por nuk ishin te mjaftueshme per t’u zgjedhur, sepse ata u ngriten te gjithe kunder. Besoj se eshte bere manipulim dhe Gramozi me Xhelil Gjonin ngulen kembe qe duhet te jem. Xhelili u be Sekretar i pare i Partise se Punes, pasi iku Ramiz Alia. Nderhyri Xhelili dhe Gramozi per kete pune dhe u be.
Flitet shume per seancen kur u be kthesa ne Byrone Politike?
Atje une nuk isha, nuk shkova.
Si ka qene e verteta e sulmit te Ramizit ndaj byroisteve?
Siç thone, atje u ngrit dhe foli Gramoz Ruçi dhe propozoi qe te ike Byroja Politike. Ata u mbrojten. Ramiz Alia ne nje moment te nxehur tha ‘ja me keta kam pasur te bej’.
Ishte e vertete qe Nanos iu be ftesa per t’u bere kryetar partie? Ju kishit ftese per te drejtuar partine?
Jo, mua nuk me eshte bere ndonje propozim. Ne Kongres une merrja me shume vota se keta te tjeret, por nuk e shprehu njeri. Edhe une nuk doja edhe sikur ta shprehte njeri. Une kam qene kryetar i Lidhjes dhe mezi drejtohej, jo me partia.
Kush i hidhte propozimet?
Ramizi nuk ishte fare aty. Fatosi mesa duket ne fillim nuk kishte biseduar me Ramiz Aline dhe nuk donte te ishte kryetari i partise. U propozua Gramozi ne fillim. Pastaj u tha qe ka qene minister i Brendshem dhe nuk shkon te behet kryetar partie, megjithese ishte me i zoti nga te tjeret. Njehere u propozua Servet Pellumbi.
Pse nuk u pranua?
Nuk donte vete.
Kandidatura e Gramozit si u rrezua?
Jo, nuk u hodh ne votim. Asnje nuk u votua nga keta qe u propozuan.
Ju e shprehet mendimin qe Ruçi te mos jete kryetar, sepse ka qene minister Rendi?
Po, une e thashe qe ai nuk duhet te kete pergjegjesi te tilla, megjithese ai eshte njeri i zoti dhe e njeh mire partine. Serveti nuk pranoi, ndonje tjeter nuk u propozua.
Si shkoi emri i Nanos?
Fatosi ishte atje kur beheshin propozimet. Kjo ishte mbledhja e pare e Komitetit Drejtues pas Kongresit. Pastaj Fatosi doli dhe duhet te jete takuar me Ramiz Aline dhe atje ai u kthye perseri dhe tha ‘une e kam te veshtire te jem. Jam ekonomist, me mire te merrem me keto pune, le te jem ne kryesi, por kam frike se nuk e bej dot si kryetar’.
Ishte propozuar Fatosi?
Po, ishte propozuar nga ne vete. Une ngula kembe qe te jete Fatosi. Atehere do te propozoheshin nenkryetaret. Une propozova Servetin, por ai tha se as nenkryetar nuk kam deshire te behem. Pastaj Fatosi u ngrit dhe tha qe behem kryetar, por te kem nenkryetar Servetin dhe Spiro Deden. Edhe keta pranuan. Gramozi u be Sekretar i Pergjithshem, ndersa une dhe Maqo Lakrori u beme anetare kryesie. Keshtu e pranoi Serveti. Me pas doli e foli Fatosi dhe falenderoi Komitetin Drejtues dhe Kongresin per zgjedhjen. Por ai nuk ka nxjerre program, siç thote ndonjeri tani ne ndonje artikull. Premtoi qe do punoje, si ne çdo rast kur behen zgjedhje. Ylli Bufi ka thene ne nje artikull te gjate qe Nano shpalosi programin kur u zgjodh. Çfare programi? Ai nuk ishte pergatitur as te behej kryetar e jo me te bente programin.
Sot jemi 19 vjet nga krijimi i partise. Te vjen keq qe ne 19- vjetorin e saj nuk ishte prezent asnje nga drejtuesit e saj?
Mua nuk me vjen keq per kete, jam mesuar me keto. Une doja thjesht te me lajmeronin, sepse une jam 79 vjeç dhe nuk mund te merrja pjese. Ne pervjetoret e partise thirren ne radhe te pare themeluesit. Ne te gjithe boten keshtu behet. Qofte edhe me nje mesazh te ftoheshim. Ata qe u mblodhen atje nuk dine se çfare eshte Partia Socialiste. Ata jane deputete te zgjedhur tani, 30-40 vjeçare. Asnje nga themeluesit nuk ishte ftuar. Ata nuk duhet te na kene frike ne, se partine nuk mundemi t’ua marrim dot. Madje edhe themeluesit e vdekur duhet t’i permendin ne fjalimet e tyre.
