Ai është një person shumë simpatik. Është i hapur dhe nuk ka drojë të flasë pa doreza për historinë e jetës së tij. Ka shumë popullaritet dhe këtë e shohim nga përshëndetjet që merr në lokalin ku jemi takuar. Profesori dhe publicisti Edmond Tupja vjen në “Gazetën Shqiptare” me një intervistë të vërtetë. Nga çmenduritë e fëmijërisë, marrëdhënien me studentet që shpesh edhe ia luajnë për një copë 5, si dhe për librin më të fundit, që do të jetë një bombë erotike…
Ku keni lindur, imagjinoni edhe një herë shtëpinë ku keni jetuar.
Unë kam lindur në Tiranë, në një shtëpi njëkatëshe me oborr, por që nuk e mbaj mend mirë. Deri sa unë u bëra për të mbajtur mend, ndërruam disa shtëpi.
Po shtëpinë ku jeni rritur?
Në atë shtëpi, që i përket fëmijërisë time të vetëdijshme, kemi shkuar kur kam qenë 3-4 vjeç dhe banuam atje deri sa u bëra 14 vjeç. Ishte një shtëpi me oborr, me pemë frutore, lule, kafshë shtëpiake. Kalonim nga muri në mur dhe të gjitha shtëpitë ishin thuajse njësoj. Më kujtohet, sidomos, që frutat e komshiut na dukeshin gjithnjë më të mira se ato të oborrit tonë.
Keni vjedhur rrush te fqinji i bie?
Nuk quhet vjedhje, quhet shijim… (qesh). Më shijonin shumë jo vetëm rrushtë, por edhe frutat e tjera të komshiut.
Ju kanë kapur ndonjëherë mat?
Po, po më ka kapur gjallë njëri dhe më ka dhënë një dackë, sa edhe sot e kujtoj. Në fakt më gjuajti aq shumë, sa më dëmtoi hundën, madje më la një shenjë, të cilën e kam edhe sot. Ne ishim thjesht fëmijë e pasi hymë në oborrin e tij, dëgjuam që erdhi e u orvatëm të iknim me vrap. Si më i madh e më i gjatë nga dy shokët e mi, unë i ngrita ata të parët që të kapërcenin murin, e në fund mbeta vetë.
Po prindërit?
Reaguan, sigurisht, dhe ai kërkoi falje, por sa pare bën, mua më mbeti shenja në hundë.
Çfarë pune bënin prindërit tuaj?
Babai ka qenë oficer, pastaj zëvendës/kryeredaktor i gazetës “Luftëtari”, më vonë nëndrejtor i “Radio-Tiranës”, më tej gazetar, ndërsa mamaja ka qenë përgjegjëse administrate, shefe kuadri në disa institucione apo ndërmarrje.
Ishin angazhuar me Luftën nacionalçlirimtare?
Po, po, të dy, aty u njohën, në mal. Im atë është një ndër 200 “petritët”, por kur u themelua Partia Komuniste ai, si anëtar i Grupit të të Rinjve, ishte në burg, sepse ai nuk rrinte i veshur spic te “Flora” si zoti Hoxha, por e kishin rrasur në burg italianët ngaqë kishte marrë pjesë në një demonstratë në Elbasan.
Me origjinë nga jeni?
Jam shumë i ngatërruar. Mamanë e kam nga Korça, është mbesa e Spiro Xegës, piktorit të njohur. Babai është elbasanlli, ashtu quhet sepse jetonte në Elbasan prej katër brezash, ndërsa prejardhjen e kishte nga Dibra. Ata ishin dy vëllezër atje dhe kur hyri turku pas vdekjes së Skënderbeut, njëri nga vëllezërit e ndërroi fenë, ndërsa ky nga vij unë, jo. Me zanat, i pari ynë ka qenë sahatçi dhe bridhte në të gjithë Shqipërinë. Gjyshi im ka qenë po sahatçi, ndërsa babai e mbylli karrierën si gazetar.
Një gjimnazist la Shqipërinë e Hoxhës për Francën, në fakt bursë që ju dha nga ai regjim. Çfarë ju bënte më shumë përshtypje në atë vend?
Jo, bursa m’u dha nga qeveria franceze, por sigurisht, në marrëveshje me regjimin ‘hoxhist’. Në fillim isha si i ngrirë, si i shushatur, por u mësova, u përshtata. Them “u përshtata” sepse ka pasur raste që disa bashkatdhetarë studentë, por të cilëve nuk dua t’ua përmend emrat, qanin shpesh nga malli e patën jo pak vështirësi përshtatjeje.
Po a kishte gjëra që të bënin përshtypje, për shembull, semaforët apo teknologji të panjohura për ne?
Pikërisht atë vit që unë ika, ishin vënë të parët semaforë te rruga e Durrësit, që nuk funksionuan shumë kohë. Megjithatë unë kisha tim atë, xhaxhallarët e mi që kishin dalë jashtë shtetit, kisha lexuar shumë libra e kisha parë dhe ca filma europianë. Por një gjë që m’u kujtua tani, ishte era e benzinës. Më bënte shumë përshtypje se ishte e këndshme. Sa zbrita në Budapest, ku qëndruam një natë tranzit, e ndjeva këtë erë.
Sa vite keni qëndruar në Francë dhe çfarë studiuat?
Kam ndenjur gjashtë vite, nga ’65 në ’71, dhe studiova për gjuhë e letërsi franceze, si edhe për gjuhësi.
Keni pasur ndonjë të dashur franceze?
Ah, po, sigurisht, disa … Shantal, Brizhit, Lilianë… (qesh)
Po si i shtije në dorë?
Ne pandehnim se sapo të shkonim atje të gjithë femrat do na lusnin, por në fakt ishte krejt ndryshe, duhej të harxhoje një palë këpucë të paktën, për t’i shtënë jo në dorë, por së pari në zemër e më vonë në shtrat (qesh). Nuk ishte seks, ishte dashuri edhe pse në një botë ndryshe nga e jona.
Lidhjet i bie t’i kesh pasur të shkurtra?
Jo nuk kanë qenë të shkurtra, por unë kisha frikë e i prishja në momentin që kuptoja se po bija në dashuri. Ne e kishim të qartë: martesa me të huajat ishte rreptësisht e ndaluar për ne, pasi përvoja e shqiptarëve me ruset, hungarezet, polaket, çeket e bullgaret nuk kishte rezultuar hiç e mirë.
Po kur u kthyet, i mbajte kontaktet?
Po, i mbajta njëfarë kohe, por letrat e mia ishin të ftohta, të varfra, pasi e dija shumë mirë që kontrolloheshin nga Sigurimi, gjë që s’mund t’ia thosha të dashurës franceze. Kur vija në verë e punoja me ndonjë delegacion si përkthyes, sigurisht që i çoja ndonjë letër të shkruar ndryshe, por, gjithsesi, një lidhje nuk mbahet gjatë në këtë mënyrë.
S’jeni tunduar ndonjëherë për të ndenjur?
Pata një ngurrim vitin e fundit që do të kthehesha në Shqipëri me një vajzë, me të cilën kisha nisur të bija në dashuri. Dhe shpesh ëndërroja sikur të rrija me të në Francë, por menjëherë përmendesha dhe kthehesha me këmbë në tokë.
Femrat franceze janë burimi i erotikës te ju?
Jo, jo është e trashëguar, e ka pasur babai im, i cili ishte mjaft i çlirët nga goja dhe sjelljet, ka qenë, në kuptimin e plotë të fjalës, ashik, ndaj nuk i ka qëndruar shumë besnik mamasë. Ndërsa mamaja ishte shumë besnike, vetëm një mashkull njohu në jetë dhe ai ishte im atë.
Kur erdhët nga Franca, patët survejim nga Sigurimi ose patët frikë se mos, papritmas, qëndrimi disavjeçar në Francë ju kthehej në bumerang?
Jo nuk e kisha këtë problem në jetën e përditshme, isha politikisht korrekt, por në punë pata bërryla, sepse, duke lënë modestinë mënjanë, isha më i miri. Në fakt, asokohe flitej për luftë kundër liberalizmit, për pastërtinë e vijës së Partisë dhe unë nganjëherë bëja pyetje, kërkoja ndonjë shpjegim edhe paksa të sikletshëm. Ashtu isha edukuar në Francë, por në fakultet më sulmonin. Në fakt, isha i indoktrinuar, isha i majtë, madje më shumë se të tjerët, se kisha jetuar Majin e vitit ’68 në Francë, por përpiqesha tê mendoja edhe me kokën time, kërkoja logjikën e gjërave. Pastaj më qarkulluan. Më çuan në Gramsh. Shumica e njerëzve që shkonin me qarkullim mbeteshin atje.
Po në Gramsh çfarë jepnit mësim e në çfarë niveli arsimor?
Në 8-vjeçare, kam dhënë frëngjisht, anglisht, madje deri edhe muzikë e vizatim, kurse në shkollën e natës për të rritur kam dhënë edhe gjuhë shqipe e gjeografi.
Mos më thoni që ratë në dashuri me drejtoreshën e shkollës?
Jo. Drejtoresha, Sofia, kishte qenë ish-studentja ime kur isha pedagog në Universitetin e Tiranë. Sillej shumë mirë me mua dhe me shumë respekt. Në ato kohëra isha dhe i fejuar. Në fakt, nga Gramshi shpëtova mirë, falë Jusuf Vrionit, që më vlerësonte si përkthyes. Ata kishin planifikuar të më çonin në një fshat gjashtë orë larg Gramshit, në Lenie. Por në seksionin e arsimit ishte një i qarkulluar tjetër, diplomat, të cilin e kisha njohur në Francë dhe që e kishin qarkulluar edhe atë, i cili më mbajti në qytet.
Si ju duk Shqipëria juaj para asaj France ku ndenjët shumë vjet?
Unë jam tip që përshtatem, p.sh. mund të jetoj një javë të tërë me bukë e domate, me gjizë, të fle përdhe me një shtrojë, kështu që nuk e pata të vështirë kthimin dhe ripërshtatjen.
Kur vdiq Enver Hoxha qatë?
Ah, jo, nuk më vinte për të qarë, por m’u desh të qaja në njëfarë mënyre. Ishim në redaksi, në shtëpinë botuese “8 Nëntori”. Ramiz Alia po mbante fjalimin mortor, fjalim i cili u ritransmetua edhe të nesërmen. Aty pashë që njerëzit qanin. Vrava mendjen dhe kujtova gjyshet e gjyshërit e mi, tashmë të vdekur, por sërish s’më vinin lot… Befas,në ato momente m’u kujtua djali i madh, të cilin e kishte kapur para disa muajsh, një salmonelozë, ishe bërë kockë e lëkurë, mend kishte vdekur. E vetëm atëherë më erdhën lotët.
Sa fëmijë keni profesor?
Kam dy fëmijë. Dy djem. I madhi nga martesa e parë, që jeton në Kanada dhe i vogli që jeton me mua e që vuan nga autizmi.
Gesi, djali i vogël, çfarë është për ju?
Gesi është fati im. Këtë ma ka thënë një lulishtar në vitin 2000 kur isha në Durrës, në plazh. Ma tha aq sinqerisht, me një vështrim aq të thellë, me një theks burrëror nga veriu “ky është fati yt, mor’ djalë!”, këto qenë fjalët e tij. Dhe mua më kaloi një rrymë në tru e në trup, më tronditi. Gesi më ka ndryshuar dhe më ka mësuar fjalët kyç në marrëdhënien prindër-fëmijë: dashuri, mirëkuptim dhe durim. Këtë këshillë ua jap të gjitha nënave e baballarëve, jo vetëm atyre që kanë fëmijë me handikap.
Keni shkruar një libër për të, “Kur dhimbja premton dashuri”, dhimbjen tuaj, frikën, çfarë do të ndodhë pas vdekjes tuaj me djalin tuaj? Mendoni se ka pasur efektin që prisnit nga institucionet shtetërore, tani që kanë kaluar dy vjet qysh atëherë?
Përpjekje të sinqerta, të pakursyera, po bën në këtë drejtim zonja Berisha. Ajo në krye të fondacionit të saj, po ndihmon jo vetëm në ndërgjegjësimin e prindërve e të shoqërisë për autizmin, por edhe konkretisht në diagnostikimin dhe trajtimin në kohë të fëmijëve autikë. Pikërisht këtë duhet të bëjë shoqëria civile, ndërsa mendoj se institucionet shtetërore duhet të bëjnë shumë më tepër.
Një vit më parë shkruat librin “Mos ik o ma’!” dhe ajo iku. Sa ju ka prekur largimi i saj?
Mamanë e kam pasur edhe shoqe, shumë shoqe. Isha djali i madh dhe ajo tek unë mbështetej. Por edhe unë, të gjitha problemet që kisha, i diskutoja me të. Kohët e fundit, pas vdekjes së saj, gjeta në një sirtar të gjitha letrat që unë i kisha nisur nga Franca. Më erdhi mirë, por edhe keq, pasi unë nuk i kam ruajtur letrat e nënës. Kur vdiq nëna e përjetova shumë keq, akoma nuk e kam kapërdirë humbjen e saj. Njeriu nuk lahet dot me nënën.
Po Gesi, a e vuajti humbjen e gjyshes?
Jo, Gesi nuk e kupton. Kur sheh fotografitë dhe unë e pyes për të, thotë që ka vdekur, por janë fjali të mësuara mekanikisht. Gesi thuajse nuk ka kujtime, nostalgji, ka vetëm regjistrim mekanik ose me gjasë, ato kujtime që mund të ketë, atë mall që ndien, nuk arrin ta shprehë.
Cila ka qenë dashuria e juaj e madhe?
Kur dashuron vërtet, me shpirt e me trup, të gjitha dashuritë janë të mëdha.
Çdo vit keni sjellë nga një libër tuajin, rreshta plot dashuri e dhimbje, këtë vit çfarë po përgatisni?
Po shkruaj një libër, në fakt e kam mbaruar, jam në fazën e redaktimit. Jam kthyer sërish në erotikë. Është një libër shumë i veçantë. Mirela Kumbaro, kolege dhe mikeshë shumë e mirë, më thotë: Ti kalon nga fjalori erotik te libri për djalin ku ka shumë dhimbje, pastaj shkruan sërish erotikë, s’po e kapim dot ritmin tënd…
Do të jetë si libri “Tensioni i lartë”?
Jo, jo ai, ishte klasik. Mandej unë shkrova një libër tjetër erotik “Tingujt e trupit tënd”. Unë mendoj që trupi i një femre lëshon tinguj, por duhet të dish t’ia dëgjosh.
Mund ta zbuloni titullin?
Jo është sekret, por së shpejti do të dalë në treg.
Keni bërë fjalorin erotik, e keni shtuar atë, keni bërë poezi erotike… Si është profesori në jetën reale, i dëshiruar apo i arrirë?
Ndihem i arrirë. Unë nuk merrem me lista të dashurash e numra, por ato histori që kam pasur kanë qenë të vërteta dhe të forta. Në ato libra është pjesërisht edhe përvoja ime.
Të flasim pak për fjalorin erotik, cili ka qenë paragjykimi apo idiotësia më e tmerrshme që keni dëgjuar për veten dhe punën tuaj?
Kam dëgjuar që kanë thënë për mua se jam kurvar, i çmendur, madje tani po kujtohem se dikush ka shkruar që qenkam edhe impotent. Atij iu duk sikur më shau, por në fakt impotenca nuk është sëmundje në moshën 65 e lart, ajo është diçka që mund t’i ndodhë çdokujt. Por ky njeri nuk e di ende se më e rëndë se impotenca seksuale, është impotenca mendore. Megjithatë mu kujtua një histori i Viktor Hygoit, i cili edhe kur i kaloi të 80-at, ra në dashuri me guvernanten e vet, në një kohë që mjeku e këshillonte të bënte një jetë të ekuilibruar dhe pa ngarkesa për shkak të moshës, pikërisht. Një ditë, pra, doktori merr vesh historinë dhe i thotë Hygoit të kishte kujdes, sepse mosha nuk ia toleronte më emocionet seksuale, por Hygoi iu përgjigj: Zotëri, nëna natyrë duhet të na paralajmërojë, të na i presë hovet… Kam shumë frikë se, si bir i Skënder Tupes dhe si admirues i Viktor Hygoit që jam, kam për t’i ngjarë deri diku edhe njërit, edhe tjetrit (qesh).
Duke qenë se jepni mësim në fakultet, jeni tip i çlirët dhe, për më shumë që shkruani libra erotikë, a ke pasur ngacmime nga studentet?
Sinjale ka, por unë s’u përgjigjem për tri arsye. E para është se studentët i konsideroj si fëmijët e mi, e dyta respektoj fjalën e urtë popullore “mos kullot në vathën tënde” dhe e treta, sinjalet janë të pashëndetshme pasi ato femra rrezikojnë lëndën, sidomos nëse veprojnë kështu për një copë 5. Ky për mua quhet prostitucion. Nëse unë do të bija në këtë kurth, do të favorizoja prostitucionin, ndërkohë që jam krejtësisht kundër praktikave të tilla.
Meqë po flasim për seksin, bota e qytetëruar e ka bërë me kohë revolucionin në këtë drejtim. Kur mendoni se Shqipëria do ta bëjë revolucionin seksual?
Mendoj se ka nisur të ndodhë, por këtu te ne është evolucion. Në Tiranë, për shembull, ka momente që po shkohet përtej, po ecet me ritme të shpejta, dhe vajzat janë më të shkathëta në këtë drejtim, më të përparuara.
Shihni shumë filma horror apo drama?
Nuk kam kohë të shoh filma, por mua më pëlqejnë më shumë filmat psikologjikë. Horror kam parë një ose dy, ndërsa kur jam i lodhur, shoh filma që s’kërkojnë përqendrim të madh, tip Rambo, Zoro, Tre musketierët…
Si është një ditë tuaja?
Mund ta konsideroj si ditë ku gati gjithçka është e parashikuar, me një regjim të rregullt jo vetëm ushqimor. Çohem, përgatis lëngun e bimës së grurit e të jeshillëqeve në përgjithësi, pasi u marr klorofilën, pastaj ha disa fruta, më pas disa fruta të thata si arra, bajame, lajthi, stika pishash e rrush të thatë, mandej një lugë vaj ulliri me pak bukë misri e gruri, një lugë mjaltë e në fund një limon të shtrydhur. Më tej, vazhdoj angazhimet profesionale ose punët e shtëpisë. Kur kthehem në drekë, ha mirë, ndërsa darkën e kam me sallatë, fruta, kos dhe një thelb hudhër. Nga ana tjetër, praktikoj çdo ditë pesë ushtrimet tibetiane dhe dy herë në javë çindai-do, që përmban elemente të jogës.
Me shëndet si jeni?
Deri tani gjynah të qahem, nuk marr asnjë lloj ilaçi, thjesht kam probleme të vogla reumatizmale.
Keni makinë?
Jo nuk kam, se nuk dua t’ia shtoj streset vetes. Biçikletën e kam zgjidhje, më mbaron çdo punë.
Çmenduria më e madhe që ke bërë në jetë?
Në dy momente që nëna këmbënguli të mos e bëja diçka me rëndësi vendimtare për jetën time, unë nuk e dëgjova dhe, natyrisht, e pësova.
Rezarta Delisula Gazeta Shqiptare
Ku keni lindur, imagjinoni edhe një herë shtëpinë ku keni jetuar.
Unë kam lindur në Tiranë, në një shtëpi njëkatëshe me oborr, por që nuk e mbaj mend mirë. Deri sa unë u bëra për të mbajtur mend, ndërruam disa shtëpi.
Po shtëpinë ku jeni rritur?
Në atë shtëpi, që i përket fëmijërisë time të vetëdijshme, kemi shkuar kur kam qenë 3-4 vjeç dhe banuam atje deri sa u bëra 14 vjeç. Ishte një shtëpi me oborr, me pemë frutore, lule, kafshë shtëpiake. Kalonim nga muri në mur dhe të gjitha shtëpitë ishin thuajse njësoj. Më kujtohet, sidomos, që frutat e komshiut na dukeshin gjithnjë më të mira se ato të oborrit tonë.
Keni vjedhur rrush te fqinji i bie?
Nuk quhet vjedhje, quhet shijim… (qesh). Më shijonin shumë jo vetëm rrushtë, por edhe frutat e tjera të komshiut.
Ju kanë kapur ndonjëherë mat?
Po, po më ka kapur gjallë njëri dhe më ka dhënë një dackë, sa edhe sot e kujtoj. Në fakt më gjuajti aq shumë, sa më dëmtoi hundën, madje më la një shenjë, të cilën e kam edhe sot. Ne ishim thjesht fëmijë e pasi hymë në oborrin e tij, dëgjuam që erdhi e u orvatëm të iknim me vrap. Si më i madh e më i gjatë nga dy shokët e mi, unë i ngrita ata të parët që të kapërcenin murin, e në fund mbeta vetë.
Po prindërit?
Reaguan, sigurisht, dhe ai kërkoi falje, por sa pare bën, mua më mbeti shenja në hundë.
Çfarë pune bënin prindërit tuaj?
Babai ka qenë oficer, pastaj zëvendës/kryeredaktor i gazetës “Luftëtari”, më vonë nëndrejtor i “Radio-Tiranës”, më tej gazetar, ndërsa mamaja ka qenë përgjegjëse administrate, shefe kuadri në disa institucione apo ndërmarrje.
Ishin angazhuar me Luftën nacionalçlirimtare?
Po, po, të dy, aty u njohën, në mal. Im atë është një ndër 200 “petritët”, por kur u themelua Partia Komuniste ai, si anëtar i Grupit të të Rinjve, ishte në burg, sepse ai nuk rrinte i veshur spic te “Flora” si zoti Hoxha, por e kishin rrasur në burg italianët ngaqë kishte marrë pjesë në një demonstratë në Elbasan.
Me origjinë nga jeni?
Jam shumë i ngatërruar. Mamanë e kam nga Korça, është mbesa e Spiro Xegës, piktorit të njohur. Babai është elbasanlli, ashtu quhet sepse jetonte në Elbasan prej katër brezash, ndërsa prejardhjen e kishte nga Dibra. Ata ishin dy vëllezër atje dhe kur hyri turku pas vdekjes së Skënderbeut, njëri nga vëllezërit e ndërroi fenë, ndërsa ky nga vij unë, jo. Me zanat, i pari ynë ka qenë sahatçi dhe bridhte në të gjithë Shqipërinë. Gjyshi im ka qenë po sahatçi, ndërsa babai e mbylli karrierën si gazetar.
Një gjimnazist la Shqipërinë e Hoxhës për Francën, në fakt bursë që ju dha nga ai regjim. Çfarë ju bënte më shumë përshtypje në atë vend?
Jo, bursa m’u dha nga qeveria franceze, por sigurisht, në marrëveshje me regjimin ‘hoxhist’. Në fillim isha si i ngrirë, si i shushatur, por u mësova, u përshtata. Them “u përshtata” sepse ka pasur raste që disa bashkatdhetarë studentë, por të cilëve nuk dua t’ua përmend emrat, qanin shpesh nga malli e patën jo pak vështirësi përshtatjeje.
Po a kishte gjëra që të bënin përshtypje, për shembull, semaforët apo teknologji të panjohura për ne?
Pikërisht atë vit që unë ika, ishin vënë të parët semaforë te rruga e Durrësit, që nuk funksionuan shumë kohë. Megjithatë unë kisha tim atë, xhaxhallarët e mi që kishin dalë jashtë shtetit, kisha lexuar shumë libra e kisha parë dhe ca filma europianë. Por një gjë që m’u kujtua tani, ishte era e benzinës. Më bënte shumë përshtypje se ishte e këndshme. Sa zbrita në Budapest, ku qëndruam një natë tranzit, e ndjeva këtë erë.
Sa vite keni qëndruar në Francë dhe çfarë studiuat?
Kam ndenjur gjashtë vite, nga ’65 në ’71, dhe studiova për gjuhë e letërsi franceze, si edhe për gjuhësi.
Keni pasur ndonjë të dashur franceze?
Ah, po, sigurisht, disa … Shantal, Brizhit, Lilianë… (qesh)
Po si i shtije në dorë?
Ne pandehnim se sapo të shkonim atje të gjithë femrat do na lusnin, por në fakt ishte krejt ndryshe, duhej të harxhoje një palë këpucë të paktën, për t’i shtënë jo në dorë, por së pari në zemër e më vonë në shtrat (qesh). Nuk ishte seks, ishte dashuri edhe pse në një botë ndryshe nga e jona.
Lidhjet i bie t’i kesh pasur të shkurtra?
Jo nuk kanë qenë të shkurtra, por unë kisha frikë e i prishja në momentin që kuptoja se po bija në dashuri. Ne e kishim të qartë: martesa me të huajat ishte rreptësisht e ndaluar për ne, pasi përvoja e shqiptarëve me ruset, hungarezet, polaket, çeket e bullgaret nuk kishte rezultuar hiç e mirë.
Po kur u kthyet, i mbajte kontaktet?
Po, i mbajta njëfarë kohe, por letrat e mia ishin të ftohta, të varfra, pasi e dija shumë mirë që kontrolloheshin nga Sigurimi, gjë që s’mund t’ia thosha të dashurës franceze. Kur vija në verë e punoja me ndonjë delegacion si përkthyes, sigurisht që i çoja ndonjë letër të shkruar ndryshe, por, gjithsesi, një lidhje nuk mbahet gjatë në këtë mënyrë.
S’jeni tunduar ndonjëherë për të ndenjur?
Pata një ngurrim vitin e fundit që do të kthehesha në Shqipëri me një vajzë, me të cilën kisha nisur të bija në dashuri. Dhe shpesh ëndërroja sikur të rrija me të në Francë, por menjëherë përmendesha dhe kthehesha me këmbë në tokë.
Femrat franceze janë burimi i erotikës te ju?
Jo, jo është e trashëguar, e ka pasur babai im, i cili ishte mjaft i çlirët nga goja dhe sjelljet, ka qenë, në kuptimin e plotë të fjalës, ashik, ndaj nuk i ka qëndruar shumë besnik mamasë. Ndërsa mamaja ishte shumë besnike, vetëm një mashkull njohu në jetë dhe ai ishte im atë.
Kur erdhët nga Franca, patët survejim nga Sigurimi ose patët frikë se mos, papritmas, qëndrimi disavjeçar në Francë ju kthehej në bumerang?
Jo nuk e kisha këtë problem në jetën e përditshme, isha politikisht korrekt, por në punë pata bërryla, sepse, duke lënë modestinë mënjanë, isha më i miri. Në fakt, asokohe flitej për luftë kundër liberalizmit, për pastërtinë e vijës së Partisë dhe unë nganjëherë bëja pyetje, kërkoja ndonjë shpjegim edhe paksa të sikletshëm. Ashtu isha edukuar në Francë, por në fakultet më sulmonin. Në fakt, isha i indoktrinuar, isha i majtë, madje më shumë se të tjerët, se kisha jetuar Majin e vitit ’68 në Francë, por përpiqesha tê mendoja edhe me kokën time, kërkoja logjikën e gjërave. Pastaj më qarkulluan. Më çuan në Gramsh. Shumica e njerëzve që shkonin me qarkullim mbeteshin atje.
Po në Gramsh çfarë jepnit mësim e në çfarë niveli arsimor?
Në 8-vjeçare, kam dhënë frëngjisht, anglisht, madje deri edhe muzikë e vizatim, kurse në shkollën e natës për të rritur kam dhënë edhe gjuhë shqipe e gjeografi.
Mos më thoni që ratë në dashuri me drejtoreshën e shkollës?
Jo. Drejtoresha, Sofia, kishte qenë ish-studentja ime kur isha pedagog në Universitetin e Tiranë. Sillej shumë mirë me mua dhe me shumë respekt. Në ato kohëra isha dhe i fejuar. Në fakt, nga Gramshi shpëtova mirë, falë Jusuf Vrionit, që më vlerësonte si përkthyes. Ata kishin planifikuar të më çonin në një fshat gjashtë orë larg Gramshit, në Lenie. Por në seksionin e arsimit ishte një i qarkulluar tjetër, diplomat, të cilin e kisha njohur në Francë dhe që e kishin qarkulluar edhe atë, i cili më mbajti në qytet.
Si ju duk Shqipëria juaj para asaj France ku ndenjët shumë vjet?
Unë jam tip që përshtatem, p.sh. mund të jetoj një javë të tërë me bukë e domate, me gjizë, të fle përdhe me një shtrojë, kështu që nuk e pata të vështirë kthimin dhe ripërshtatjen.
Kur vdiq Enver Hoxha qatë?
Ah, jo, nuk më vinte për të qarë, por m’u desh të qaja në njëfarë mënyre. Ishim në redaksi, në shtëpinë botuese “8 Nëntori”. Ramiz Alia po mbante fjalimin mortor, fjalim i cili u ritransmetua edhe të nesërmen. Aty pashë që njerëzit qanin. Vrava mendjen dhe kujtova gjyshet e gjyshërit e mi, tashmë të vdekur, por sërish s’më vinin lot… Befas,në ato momente m’u kujtua djali i madh, të cilin e kishte kapur para disa muajsh, një salmonelozë, ishe bërë kockë e lëkurë, mend kishte vdekur. E vetëm atëherë më erdhën lotët.
Sa fëmijë keni profesor?
Kam dy fëmijë. Dy djem. I madhi nga martesa e parë, që jeton në Kanada dhe i vogli që jeton me mua e që vuan nga autizmi.
Gesi, djali i vogël, çfarë është për ju?
Gesi është fati im. Këtë ma ka thënë një lulishtar në vitin 2000 kur isha në Durrës, në plazh. Ma tha aq sinqerisht, me një vështrim aq të thellë, me një theks burrëror nga veriu “ky është fati yt, mor’ djalë!”, këto qenë fjalët e tij. Dhe mua më kaloi një rrymë në tru e në trup, më tronditi. Gesi më ka ndryshuar dhe më ka mësuar fjalët kyç në marrëdhënien prindër-fëmijë: dashuri, mirëkuptim dhe durim. Këtë këshillë ua jap të gjitha nënave e baballarëve, jo vetëm atyre që kanë fëmijë me handikap.
Keni shkruar një libër për të, “Kur dhimbja premton dashuri”, dhimbjen tuaj, frikën, çfarë do të ndodhë pas vdekjes tuaj me djalin tuaj? Mendoni se ka pasur efektin që prisnit nga institucionet shtetërore, tani që kanë kaluar dy vjet qysh atëherë?
Përpjekje të sinqerta, të pakursyera, po bën në këtë drejtim zonja Berisha. Ajo në krye të fondacionit të saj, po ndihmon jo vetëm në ndërgjegjësimin e prindërve e të shoqërisë për autizmin, por edhe konkretisht në diagnostikimin dhe trajtimin në kohë të fëmijëve autikë. Pikërisht këtë duhet të bëjë shoqëria civile, ndërsa mendoj se institucionet shtetërore duhet të bëjnë shumë më tepër.
Një vit më parë shkruat librin “Mos ik o ma’!” dhe ajo iku. Sa ju ka prekur largimi i saj?
Mamanë e kam pasur edhe shoqe, shumë shoqe. Isha djali i madh dhe ajo tek unë mbështetej. Por edhe unë, të gjitha problemet që kisha, i diskutoja me të. Kohët e fundit, pas vdekjes së saj, gjeta në një sirtar të gjitha letrat që unë i kisha nisur nga Franca. Më erdhi mirë, por edhe keq, pasi unë nuk i kam ruajtur letrat e nënës. Kur vdiq nëna e përjetova shumë keq, akoma nuk e kam kapërdirë humbjen e saj. Njeriu nuk lahet dot me nënën.
Po Gesi, a e vuajti humbjen e gjyshes?
Jo, Gesi nuk e kupton. Kur sheh fotografitë dhe unë e pyes për të, thotë që ka vdekur, por janë fjali të mësuara mekanikisht. Gesi thuajse nuk ka kujtime, nostalgji, ka vetëm regjistrim mekanik ose me gjasë, ato kujtime që mund të ketë, atë mall që ndien, nuk arrin ta shprehë.
Cila ka qenë dashuria e juaj e madhe?
Kur dashuron vërtet, me shpirt e me trup, të gjitha dashuritë janë të mëdha.
Çdo vit keni sjellë nga një libër tuajin, rreshta plot dashuri e dhimbje, këtë vit çfarë po përgatisni?
Po shkruaj një libër, në fakt e kam mbaruar, jam në fazën e redaktimit. Jam kthyer sërish në erotikë. Është një libër shumë i veçantë. Mirela Kumbaro, kolege dhe mikeshë shumë e mirë, më thotë: Ti kalon nga fjalori erotik te libri për djalin ku ka shumë dhimbje, pastaj shkruan sërish erotikë, s’po e kapim dot ritmin tënd…
Do të jetë si libri “Tensioni i lartë”?
Jo, jo ai, ishte klasik. Mandej unë shkrova një libër tjetër erotik “Tingujt e trupit tënd”. Unë mendoj që trupi i një femre lëshon tinguj, por duhet të dish t’ia dëgjosh.
Mund ta zbuloni titullin?
Jo është sekret, por së shpejti do të dalë në treg.
Keni bërë fjalorin erotik, e keni shtuar atë, keni bërë poezi erotike… Si është profesori në jetën reale, i dëshiruar apo i arrirë?
Ndihem i arrirë. Unë nuk merrem me lista të dashurash e numra, por ato histori që kam pasur kanë qenë të vërteta dhe të forta. Në ato libra është pjesërisht edhe përvoja ime.
Të flasim pak për fjalorin erotik, cili ka qenë paragjykimi apo idiotësia më e tmerrshme që keni dëgjuar për veten dhe punën tuaj?
Kam dëgjuar që kanë thënë për mua se jam kurvar, i çmendur, madje tani po kujtohem se dikush ka shkruar që qenkam edhe impotent. Atij iu duk sikur më shau, por në fakt impotenca nuk është sëmundje në moshën 65 e lart, ajo është diçka që mund t’i ndodhë çdokujt. Por ky njeri nuk e di ende se më e rëndë se impotenca seksuale, është impotenca mendore. Megjithatë mu kujtua një histori i Viktor Hygoit, i cili edhe kur i kaloi të 80-at, ra në dashuri me guvernanten e vet, në një kohë që mjeku e këshillonte të bënte një jetë të ekuilibruar dhe pa ngarkesa për shkak të moshës, pikërisht. Një ditë, pra, doktori merr vesh historinë dhe i thotë Hygoit të kishte kujdes, sepse mosha nuk ia toleronte më emocionet seksuale, por Hygoi iu përgjigj: Zotëri, nëna natyrë duhet të na paralajmërojë, të na i presë hovet… Kam shumë frikë se, si bir i Skënder Tupes dhe si admirues i Viktor Hygoit që jam, kam për t’i ngjarë deri diku edhe njërit, edhe tjetrit (qesh).
Duke qenë se jepni mësim në fakultet, jeni tip i çlirët dhe, për më shumë që shkruani libra erotikë, a ke pasur ngacmime nga studentet?
Sinjale ka, por unë s’u përgjigjem për tri arsye. E para është se studentët i konsideroj si fëmijët e mi, e dyta respektoj fjalën e urtë popullore “mos kullot në vathën tënde” dhe e treta, sinjalet janë të pashëndetshme pasi ato femra rrezikojnë lëndën, sidomos nëse veprojnë kështu për një copë 5. Ky për mua quhet prostitucion. Nëse unë do të bija në këtë kurth, do të favorizoja prostitucionin, ndërkohë që jam krejtësisht kundër praktikave të tilla.
Meqë po flasim për seksin, bota e qytetëruar e ka bërë me kohë revolucionin në këtë drejtim. Kur mendoni se Shqipëria do ta bëjë revolucionin seksual?
Mendoj se ka nisur të ndodhë, por këtu te ne është evolucion. Në Tiranë, për shembull, ka momente që po shkohet përtej, po ecet me ritme të shpejta, dhe vajzat janë më të shkathëta në këtë drejtim, më të përparuara.
Shihni shumë filma horror apo drama?
Nuk kam kohë të shoh filma, por mua më pëlqejnë më shumë filmat psikologjikë. Horror kam parë një ose dy, ndërsa kur jam i lodhur, shoh filma që s’kërkojnë përqendrim të madh, tip Rambo, Zoro, Tre musketierët…
Si është një ditë tuaja?
Mund ta konsideroj si ditë ku gati gjithçka është e parashikuar, me një regjim të rregullt jo vetëm ushqimor. Çohem, përgatis lëngun e bimës së grurit e të jeshillëqeve në përgjithësi, pasi u marr klorofilën, pastaj ha disa fruta, më pas disa fruta të thata si arra, bajame, lajthi, stika pishash e rrush të thatë, mandej një lugë vaj ulliri me pak bukë misri e gruri, një lugë mjaltë e në fund një limon të shtrydhur. Më tej, vazhdoj angazhimet profesionale ose punët e shtëpisë. Kur kthehem në drekë, ha mirë, ndërsa darkën e kam me sallatë, fruta, kos dhe një thelb hudhër. Nga ana tjetër, praktikoj çdo ditë pesë ushtrimet tibetiane dhe dy herë në javë çindai-do, që përmban elemente të jogës.
Me shëndet si jeni?
Deri tani gjynah të qahem, nuk marr asnjë lloj ilaçi, thjesht kam probleme të vogla reumatizmale.
Keni makinë?
Jo nuk kam, se nuk dua t’ia shtoj streset vetes. Biçikletën e kam zgjidhje, më mbaron çdo punë.
Çmenduria më e madhe që ke bërë në jetë?
Në dy momente që nëna këmbënguli të mos e bëja diçka me rëndësi vendimtare për jetën time, unë nuk e dëgjova dhe, natyrisht, e pësova.
Rezarta Delisula Gazeta Shqiptare
