28 mars 1997– Në kanalin e Otrantos anija ushtarake italiane Sibilla godet dhe shkakton mbytjen e anijes shqiptare “Kater i Radës”. 108 viktimat, përfshire gra dhe fëmijë, udhëtonin drejt Italisë me një anije të vjetër ushtarake të nxjerrë jashtë përdorimit. Në portin e Brindisit autoritetet italiane largojnë menjëherë 34 të mbijetuarit, i hipin nëpër autobuzë, sa më larg gazetarëve. Tre ditë më parë qeveria shqiptare dhe ajo italiane e kryesuar nga Romano Prodi kishin nënshkruar një marrëveshje që autorizonte Italinë t’i ndalte emigrantët edhe në ujerat shqiptare. Në këmbim të ndihmave.
29 mars 1997 – Admirali Alfeo Battelli që kishte koordinuar operacionet në det një ditë më parë jep urdhër për hapjen e një hetimi të brendshëm në Marinën Ushtarake. Nga ky hetim del se kontakti mes Sibilës dhe Kater i Radës ka qenë një nga shkaqet e mbytjes, ndërsa arsyeja e vërtetë duhej kërkuar në “zhvendosjen e papritur të pasagjerëve në anijen shqiptare”.
Prill 1997 – Deputetja Irene Pivetti, ish-kryetare e Dhomës së Deputetëve, deklaron se për të përballuar mbërritjen e mijëra shqiptarëve, ata duheshin hedhur në det. Për këtë deklaratë kërkon falje pas 14 vjetësh, gjatë një misioni në Vlorë të organizatës së saj joqeveritare.
19 Tetor 1997 – Pas një operacioni të vështirë katër ditor anija e specializuar Performer, nxjerr nga 800 metra nën det Katerin e Radës. Brenda gjenden 58 trupa, kryesisht gra e fëmijë. Bashkë me reliktin në sipërfaqe del dhe e vërteta: shenjat e dy goditjeve të pësuara nga anija shqiptare, ashtu siç patën treguar të mbijetuarit, janë të dallueshme. Ne molin e Brindizit asnjë autoritet, as italian as shqiptar, nuk pret viktimat. Vetëm një rresht i gjatë trupash, veshjesh dhe sendesh që duhen identifikuar, dhe të afërmit që duhet të përballojnë aktin ndoshta më të dhimbshëm të jetës së tyre.
Prill 1998 –Leonardo Leone de Kastris, zëvendësprokurori i ngarkuar nga Gjykata e Brindizit për hetimet paraprake përfundon hetimet: shkruan hapur për manipulim të provave fotografike dhe xhirimeve e regjistrimeve te kryera nga anijet italiane. Nuk ka prova të mjaftueshme për të nxjerre në gjyq admiralet Guarnieri e Battelli, ëe krye të operacionit. Akuzat prekin vetëm Namik Xhaferrin, në timon të Katerit të Radës dhe Fabrizio Laudadio, kapiteni i Sibilës. Në një seance dëgjimore, në vitin 2000 ky i fundit deklaron: Unë nuk ia kam prerë kurrë trajektoren motovedetës shqiptare, flitet për anije që kanë prerë rrugën. Unë nuk e kam bërë një gjë të tillë. Kam qëndruar gjithnjë në një distancë anësore prej rreth njëzet metrash, madje edhe pesëdhjetë metrash a më shumë.
19 mars 2005 – Përfundon në Brindisi gjyqi i shkallës së parë: Namik Xhaferi dënohet me katër vjet heqje lirie, ndërsa kapiteni italian me tre vjet. Vendoset që relikti i anijes t’i kthehet shtetit shqiptar.
29 qershor 2011 – Pas 13 orësh debat, trupi gjykues ul dënimet për dy komandantët: Tre vjet për Namik Xhaferrin dhe dy vjet për kapitenin Laudadio. Vendoset shkatërrimi i reliktit të Katerit të Radës.
29 janar 2012 – Në Otranto inaugurohet monumenti i emigracionit, i krijuar nga skulptori grek Kostas Varotsos me pjesën e sipërme të anijes fatkeqe shqiptare. Të pranishëm dhe autoritetet e Marinës Ushtarake Italiane. Dy pjesë të Katerit të Radës, pulti i komandës dhe busulla do të kthehen në Vlore, ku artistët shqiptare Arta Ngucaj dhe Arben Beqiraj do të realizojnë me to një vepër arti në një shesh të qytetit pranë portit
Flet Ermal Rrapushi djali që humbi nënën në tragjedinë e Otrantos dhe ia doli të shpëtojë me not
“Politika e mbrapshtë shqiptare më la jetim, ‘Katerin e Radës’ e mbyti shteti”
Rudina Xhunga
15 vjet më parë Ermal Rrapushi, sapo kishte mbaruar liceun artistik. Vlora, qyteti i tij, iu shkatërrua para syve. Dhe bashkë me të edhe ëndrra për tu bërë piktor. Rruga më e zakonte për vlonjatët e ’97-ës, ishte rruga për në varreza. Ndaj djali zgjodhi detin. Për të ikur njëherë e përgjithmonë. Iu lut shumë të ëmës të mos e shoqëronte në atë udhëtim. Nuk e donte me vete. Por ajo nuk e dëgjoi. Nënë e bir hipën bashkë në Katerin e Radës, atë pasdite të 28 marsit ’97. Ermali 18 vjeç dhe nëna e tij Teferi Saliu.
Çfarë dije për Katerin e Radës, para dt 28 mars të ’97?
Ermal Rrapushi: Me erdhi një informacion nga një komshiu im. Një informacion për një anije, që ishte anija e fundit, e cila po shkëputej nga brigjet e Vlorës për të shkruar drejt Italisë.
Kush e kishte?
E kishin vëllezërit e Zanit, që familja ime i njihte. Sepse i kemi pasur afër shtëpitë tona në Çole, me familjen e Zanit dhe të mitë kanë pasur hyrje-dalje. Ndaj unë dhe nëna ime, ishim nga njerëzit që nuk paguam për të hipur në atë anije. Shumica e atyre që ikën paguan lekë për të shkuar në Itali.
Sa kushtonte për të hipur në atë anije?
Sa lekë të kishte mundësi secili. Kishin vënë një tarifë prej 1 milionë lekë në mos gaboj, se tani nuk i mbaj mend shumë mirë. Kanë kaluar shumë vite.
Po ti mund të ikje vetëm, ti i njihje njerëzit që kishin anijen?
Po sigurisht. Por ishte këmbëngulja e sime mëje që nuk më linte të ikja vetëm nga meraku. Kemi jetuar vetëm me mamanë dhe motrën, kemi qenë shumë të lidhur me njëri-tjetrin.
Iu lute që të të mos shoqëronte në Itali, se do ikje vetëm dhe do ia dilje?
Kjo ishte kërkesa ime e parë, gjë që nuk u mor për bazë dhe parasysh. Dhe e dija që në det mund të ndodhte gjithçka.
Pse, çfarë dije?
Po sepse ishte një periudhë e acaruar. Dëgjohej që gomonet me refugjatë, mbyteshin nga italianët. Po flas për gomone me njerëz, jo me drogë apo diçka tjetër. Po flas për trafikun e njerëzve, klandestinësh, italianët i mbysnin, i qëllonin. Dhe nuk ishte rasti i parë që mund të ndodhte. Vetëm se këtë herë e bënë me anije me mbi 100 persona.
Pra parandjenjën e kishe?
Po, parandjenjën e kisha. Nuk isha i vogël, isha 18 vjeç, isha në lice, në gjimnaz.
Të kujtohet ai momenti i fundit kur u ike dhe the me vete sa mirë që u largova nga këtu, pate një lehtësim që anija po shkëputej, që po e lije këtë vend?
E ndjeva lehtësimin, normal. Si çdo njeri që shkëputet nga diçka e keqe për të shkuar drejt diçkaje më të mirë, për të gjetur atë rehatinë shpirtërore në radhë të parë.
Pate kohë të flisje me mamin apo ishte shumë rrëmujë në anije dhe nuk kishte vend për biseda?
Patëm kohë, patëm kohë. Por unë nuk i mbaj mend bisedat që kam bërë me të.
Çfarë të ndodh me kujtesën e asaj kohe, të është bllokuar, e ke bllokuar me dëshirë Ermal?
E kam bllokuar me dëshirë Rudina, i kam fshirë nga kujtesa. Ia kam stimuluar vetes ti fshij nga kujtesa sepse nuk më kanë lënë të eci përpara dhe unë dua të eci përpara. Nuk dua ta mbyll jetën time me kaq, në këtë moshë që jam.
Çfarë të kujtohet më shpesh?
Çdo gjë më kujtohet, gjithë ngjarja më kujtohet.
Mendon që ishte nëna jote ajo që të shpëtoi atë natë?
Ishte ajo që më shpëtoi, zëri i saj, unë zërin i dëgjova sepse ishte natë dhe nuk arrija dot ta shikoja në ato momente kur më tha “ngjitu lart”. Që të arrija ta shikoja duhej të isha poshtë dhe në momentin e goditjes unë nuk do kisha pasur mundësi të dilja, do kisha ngecur poshtë. Prandaj në momentin e goditjes unë isha në kuvertë.
Ndërsa mamaja ishte poshtë!
Mamaja ishte poshtë si të gjitha gratë e tjera dhe fëmijët sepse ishim në det të hapur dhe bënte ftohtë. Ata filluan të bënin manovra pikërisht kur ishim në det të hapur.
Anija ju ndiqte prej kohësh apo vetëm aty?
Na ndoqën sa dolëm nga Sazani. Ishte Zeffiro fillimisht që na ndoqi.
Nuk flitej në anijen ku ishe, që të ktheheshit kur e patë që po ju ndiqnin?
Flitej që të ktheheshim por flitej edhe që të ecnim përpara sepse nuk i shkonte mendja njeriut që ata mund të na godisnin për vet faktin se Fregata e parë na rrinte në largësi, na ndiqte në largësi. Ajo fregatë, thjesht pa lëvizjet tona, manovrat tona dhe u largua pastaj. Me urdhër të dikujt nga lart, ka ardhur një anije tjetër nga Taranto, “Sibilla”, e cila bëri disa manovra për gati 1 orë, na fliste që të ktheheshim, na drejtonin prozhektorët, edhe pse sapo kishte filluar të errësohej sepse ne u nisëm nga Vlora rreth orës 15:00 dhe në mars fillonte të errësohej nga ora 18:00. Por pavarësisht, ajo anije erdhi me qëllim.
Pse u ktheve poshtë ti pasi ti ishe në kuvertë?
Zbrita poshtë për të parë si ishte time më sepse kisha ndejtur për një kohë të gjatë lart ndërsa mamaja ishte poshtë me nusen e një komshiut tim, pra nuk ishte vetëm.
E pe?
Nuk e pashë se ishte errësirë vetëm i dëgjova zërin që më foli. Ishte një moment i vështirë se kishte njerëz që i kishte zënë deti dhe situata po bëhej e vështirë poshtë. Ajo dëgjoi zërin. “Ik lart” më tha, “se nuk ndjehem mirë”. Vetëm kaq mbaj mend.
Dhe ti u ngjite menjëherë lart.
E dëgjova dhe dola. Në momentin që dola, pashë Fregatën italiane që na erdhi përsipër.
Punë sekondash ka qenë dhe pastaj e ke parë veten në det apo jo?
Pastaj e kam gjetur veten time në det, u ktheva bashkë me anijen, duke mbajtur frymën kam dal jashtë. Më mori anija poshtë kur u kthye.
Kishte ndonjë shans që ti të ktheheshe në anije përsëri?
Nuk kishte asnjë shans sepse në radhë të parë nuk do gjeja asnjë të gjallë pasi kur je i izoluar dhe në panik, shpirti të del në sekondë, nuk ka kohë për t’u menduar, aq më tepër që ato ishin femra.
Ti ke notuar atë natë? Çfarë të bëri ty atë natë që të shpëtosh?
Këtë as vetë nuk arrita ta kuptoja, por ndoshta ajo dëshira e nënës time që unë të jetoja, besoj se kjo ka qenë. Sepse fare mirë mund të mbytesha edhe unë, edhe pse dola nga pjesa e poshtme e anijes, edhe pse dija të notoja. Mund të vdisja nga zemra sepse mbaj mend që isha bërë akull në atë 28 Mars.
Ka ndonjë peng që të ka mbetur nga ajo natë?
Pengu i vetëm është që pse pranova që të merrja time më me vete.
Por ajo për ty jetonte, ti e dije këtë!
Kjo gjë më ka bërë të vuaj gjithë këto vite dhe unë prandaj nuk i kujtoj më këto gjëra, nuk dua t’i kujtoj.
Sepse ndihesh në faj ndaj saj?
Ndihem shumë në faj ndaj saj. Ndihem shumë në faj.
Që nga ajo ditë ke ikur në Itali?
Që nga ajo ditë u shkëputa. Qëndrimi im në Itali, pas kthimit të trupave, ka qenë pjesërisht, shkoja-vija, derisa u shkëputa përfundimisht. Dhe që nga viti 2000 jam transferuar në Greqi.
Tani jeton në Vlorë.
Po, prej një viti e gjysmë jam kthyer në Vlorë.
Por je në pritje për të ikur diku, serish?
Jo, nuk jam në pritje për të ikur. Jam thjesht në pritje të diçkaje që të më ktheje qetësinë shpirtërore dhe të vazhdoj të jetoj. Por nuk jam në kërkim për të ikur diku, sepse kam jetuar jashtë shtetit për 14 vjet dhe jeta nuk është shumë e lehtë jashtë shtetit, për këdo, është e vështirë. Thjesht kam jetuar në normalitet, atë jetë që këtu në Shqipëri shumë persona nuk kanë pasur mundësi ta bëjnë dhe ndoshta nuk kanë ende mundësi ta bëjnë. U ktheva duke menduar se kam nevojë të jetoj në shtëpinë time.
Jeton vetëm?
Momentalisht vetëm.
Shkon shpesh në varreza, e takon nënën tënde?
Shkoja shpesh, pothuajse javë për javë por tani i kam prerë vizitat, nuk shkoj më shpesh sepse kam arritur të mendoj që nuk është e nevojshme të shkoj shpesh sepse sido që të jetë, unë nuk kthej dot gjë.
Është një marrëdhënie e mbyllur kjo e jotja me 28 marsin e ’97-ës apo ka diçka që do ta vazhdosh, ka diçka që do ta çosh deri në fund qoftë edhe gjykimi i kësaj ngjarjeje?
Kam dashur në fakt ta mbyll pasi nuk kam pritur të marr asgjë. Ajo që pres unë nuk ma kthen njeri, nuk pres mrekullira pasi deri më sot nuk më ka ndodhur që të pres të më ndodhë tani. Kam dashur gjithmonë ta mbyll këtë histori si me veten time ashtu edhe me njerëzit që më rrethojnë. Por gjithmonë ka dal dikush që më ka stimuluar dhe ngacmuar duke ma hapur prapë atë plagë për ta ndjekur këtë ngjarje dhe për ta çuar përpara.
Ermal, kush e vrau nënën tënde?
Kush e vrau time më? Jo vetëm nënën time por të gjithë ata që vdiqën, unë fajin ia vë shtetit në radhë të parë. Për mua, dorën e krimit e ka shteti jonë pastaj e ka shteti fqinj. Këtë mendim nuk e ndërroj me asgjë në botë dhe nuk ma ndryshon dot njeri se kjo është e vërteta. Vlorën e shkatërroi shteti nuk e shkatërruam ne vlonjatët dhe vlonjatët i bëri shteti në këtë gjendje duke ushtruar trysni, siç e ushtroi deri në atë pikë. Politika e keqe e shtetit e bëri atë gjë dhe kjo politikë vazhdon akoma të mbizotërojë në Shqipëri. Kjo gjë ka për t’i lënë gjithë Shqipërinë dhe të gjithë shqiptarët shumë vite mbrapa me një politikë të kalbur. Unë politikës ia kam hedhur fajin gjithmonë edhe pse nuk merrem me politikë se unë jam marrë gjithmonë me artin. Por ja që ndodhi që kjo politikë mua më la jetim. Mua dhe shumë familje të tjera në Vlorë. Atëherë isha 18-19 ndërsa tani jam 34 vjeç. Më vjen shumë keq për këto gjëra që ndodhin në Shqipëri por nuk i ndryshoj dot, jam një i vetëm, edhe pse dua shume, por nuk i ndryshoj dot vetëm unë.
Intervistë me shkrimtarin dhe gazetarin italian Alessandro Leongrande, autor i librit “Mbytja”
“Mbytja e Titanikut të të varfërve”
Kur ka ndodhur mbytja e Kater i Radës ju keni qenë shumë i ri. Si shpjegohet që ju ka mbetur kaq shumë në mendje kjo ngjarje, aq sa të shkruani një libër?
Ka qenë një ngjarje që ka shënuar një pikë ndarëse, ashtu siç ka qene edhe mbërritja e anijes Vlora. Unë jam nga Puglia. Atë verë isha në Taranto dhe e kujtoj në mënyrë perfektë mbërritjen e shqiptarëve me anijen Vlora. Qe një fakt epokal. Besoj se për ne ai ka përfaqësuar rënien e murit të Berlinit. Madje mund të them se qe më i rëndësishme se rënia e Murit, e rënies së perdes së hekurt që ndante Europën. Por njëkohësisht ishte edhe fillimi i një epoke të re, që shënoi fillimin e lidhjes jo vetëm më lindjen më të afërt, që përfaqësonte Shqipërinë, por edhe me Lindjen disi më të largët që ndodhej pas Shqipërisë.
Ai qe fillimi jo vetëm i ringjalljes së marrëdhënieve në Adriatik, por edhe fillimi i udhëtimeve të emigrantëve drejt Italisë. Të paktën për një dhjetëvjeçar Vlora qe porti kryesor i imbarkimit për të gjithë botën dhe bregu mes Otrantos dhe Brindisit ishte pika kryesore e hyrjes në Itali dhe Europë. Më parë shqiptarët, pastaj kosovarët edhe shumë njerëz nga Azia më e largët janë nisur nga Vlora. Kurse mbytja e Kater i Radës, në rrethanat e një gjendjeje dramatike të revoltës e të luftës civile të vitit 1997 në Shqipëri, shënon një lloj linje ndarëse, sepse Italia e vitit 1997 ishte ndryshe nga Italia e vitit 1991.
Është një Itali që fillon të shohë me keqdashje, që fillon ta shohë emigracionin si një kërcënim, si mbërritja e subjekteve të panjohur nga jashtë. Në ato muaj ka pasur një fushatë në shtyp kundër shqiptarëve, një fushatë që mund të që mund të cilësohet si rasti i parë i racizmit gazetaresk dhe institucional i bërë nga Italia. Në atë kohë dëgjuam deklarata e fjalë që s’dëgjoheshin prej 60 vjetësh në Italia. E pikërisht në këtë kontekst ndodhi mbytja e Kater i Radës. Është një ngjarje që shënon një vijë ndarëse, sepse për herë të parë kemi një mbytje të këtyre përmasave në detin Mesdhe. Je mbytje që nuk është një ngjarje natyrore, siç mund të ketë qenë në raste të tjera edhe gjatë vitit të fundit. Ajo mbytje qe fryt i politikave të përzënies dhe i një marrëveshjeje që quhet “për luftimin e flukseve migruese”.
Në këtë që në Itali zakonisht quhet mur gome, ka pasur një ushtarak që e ka thyer heshtjen. Ju e keni njohur. Ç’farë përshtypje ju ka lënë ky njeri?
Është një figurë që duket sikur ka dalë nga një roman i Leonardo Shashës. Sepse pikërisht atëherë kur të gjithë ushtarakët përsërisin versionin zyrtar, pra që barka shqiptare ishte hedhur nën korvetën italiane; kur provat që të tregojnë se cilat kanë qenë komandat, janë shuar, janë zero; kur me sa doli nga gjyqi ekzistonte urdhri i një harassement, gjë që u vërtetua nga gjyqi megjithëse shiritat ishin fshirë, del ky ushtarak. Ai ndodhej në sallën operative të Tarantos dhe pak ditë pas mbytjes së anijes, ai i telefonin hetuesit që merrej me rastin, Leonadro De Castris, pëer t’i thënë: Historia është ndryshe. Ky është kapiteni Angelo Maria Fusco. Ai rrëfen se nuk po tregohej e vërteta, tregon se ka qenë në sallë, se ka dëgjuar urdhrat dhe specifikon në mënyrë të veçantë një prej urdhrave që atij vetë i është dhënë në telefon nga komanda qendrore e Romës. I thuhet “I kemi dhënë anijes Zeffiro urdhrin që të afrohet deri sa gati të prekë”.
Zeffiro ishte një anije më e madhe se Sibilla që kishte që kishte filluar operacionet e ndjekjes një orë përpara se t’i kalonte stafeta Sibilës. Pra ky urdhër që kapiteni Fusco tregon, duke krijuar kështu një të çarë, një krisje, dëshmon gjithashtu se toni, gjuha e përdorur atë pasdite ishte shumë ndryshe nga ai që duan të tregojnë si të vërtetë. Cilido që njeh detin, të mendosh që persona në moshë, siç janë drejtuesit e Marinës, të japin një urdhër të tillë “të afrohen deri sa gati të prekin”, për një anije plot me gra dhe fëmijë, dhe ata e dinin që ishin gra e fëmijë, them se është mohimi i çdo lloj ligji të lundrimit. Lë të thonë ç’të duan, ku është një mohim i atyre që janë ligjet e detit.
Sipas jush drejtësia italiane ka bërë detyrën e saj, atë që duhet të bënte lidhur me gjyqin e Katerit të Radës?
Problemi i mosdhënies së provave ndodhi menjëherë që në 1997-98. Në atë kohë prokurori Leone De Castris bëri një letër shumë të fortë në të cilën thoshte se nuk mund të çonte për gjykim, pra nuk kishte mundësi të nxirrte para gjyqit drejtuesit e Marinës, konkretisht admiralin Batteli dhe Guarnieri, ky i fundit menjëherë pas tragjedisë u be shef i përgjithshëm i shtabit të Marinës sone. Magjistrati shprehet se arsyeja është sepse Marina nuk kishte bashkëpunuar, se provat ishin zhdukur, se qe zhvilluar një mbledhje për të vendosur versionin e përbashkët që do të tregonin oficeret detare. Në fund në gjykim dolën vetëm Fabrizio Laudadio, komandanti i korvetës Sibilla dhe Namik Xhaferri që drejtonte Katerin e Radës. Zhvillohet gjyqi i cili mbyllet me dënime të lehta, duke vendosur me pak fjale që ekzistonte një faj i përbashkët, si të ishte një aksident rrugor, duke përcaktuar edhe përqindjet e fajit.
Por sipas meje ka diçka shumë shqetësuese, elementi që më bën të them që gjyqi ka qenë gjithsesi diçka pozitive. Sepse duke përcaktuar bashkëfajësinë, si në shkallën e parë ashtu edhe në shkallën e dytë, trupi gjykues thotë se përgjegjësia e Namik Xhaferrit është vetëm ajo e mosrespektimit të marrëveshjes, e futjes së 130 personave në një anije që mund të mbante dhjetë veta, nuk kishte patentë lundrimi, nuk kishte barkat e shpëtimit. Pra gjëra të këtij lloji. Por në rindërtimin e ngjarjes në sentencë, e gjithë përgjegjësia e mbytjes, e aksidentit, është vetëm e Marinës. Unë besoj se brenda atij gjyqi, edhe pse nuk u zbulua “zinxhiri i komandës”, u rindërtua mënyrë se si kishte ndodhur ngjarja. Me ekspertiza, me dëshmi dhe analiza të anijes, u zbulua se çfarë kishte ndodhur në 10 – 15 minutat e fundit. E ajo qe del është diçka e errët. E errët jo sepse nuk kuptohet. E errët sepse është diçka e zezë.
Përshkruhen ushtarakët, ata që ishin në anije, që vazhdojnë në mënyrë gati histerike ndjekjen duke u afruar gjithnjë e më shumë. Sentenca thotë që në çastin kur Kater i Radës nuk kishte ndër mend të kthehej mbrapsht, vendosin të marrin një masë ekstreme. Një masë që nuk ishte aprovuar ende nga Marina dhe që do të hynte në fuqi të nesërmen. Bëhet fjalë për hedhjen e një kavoje që duhej të mbështillej rreth helikës së Katerit të Radës për ta bllokuar atë. Një masë absurde për një anije plot me gra e fëmijë, e tejmbushur, në muzg, në det të hapur. Këtë po përgatiteshin të bënin. Në sentencë lexohet se kur po bëheshin gati të hidhnin këtë kavo, korveta italianë është afruar aq shumë, sa një dallgë më e lartë se të tjerat krijon lëkundje dhe dy anijet përplasen. Unë mendoj se përsa i përket dinamikës së ngjarjeve gjyqi i nxori gjërat shumë qartë. Doli përgjegjësia e plotë e anijes italiane në goditjen e asaj shqiptare
Në libër ka dhe faqe që rrëfejnë praktikisht tmerret që ka sjellë ajo pasdite. Nga ana njerëzore besoj ka qenë diçka e rëndë për juve dhe në libër, arrin një pikë ku duket që jeni i njëanshëm.
Qe shumë e vështirë. Them se kur shkruan një libër nuk mund ta kthesh kokën nga ana tjetër. Duhet të rrëfesh gjithçka, duhet të tregosh edhe episodet e rënda, ato që rrëfejnë dhe kthejnë dramën. Një mbytje sjell të vdekur; ata që ishin njerëz u kthyen në trupa të nxjerrë nga uji. Ky rrëfim që besoj se duhej bërë në mënyrën më realiste e të vërtetë të mundshme, por duke ruajtur një lloj respekti për ta. Prandaj siç thashë forma letrare që kam përdorur për tregimin e këtyre aspekteve, është e rëndësishme. Ato vepra ku fokusohen elementët e horrorit, ato më të llahtarshmit, them se janë një lloj përdhosjeje e dhimbjes dhe e vetë viktimave. Problemi është që gjithë kjo duhet rrëfyer me një respekt ekstrem, por edhe me një dëshirë ekstreme për të kërkuar të vërtetën.
Pastaj në një histori të tillë, ku dukshëm nga një anë janë viktimat dhe nga ana e kundërt janë të tjerët, paanësia do ishte hipokrizi. Nuk mund të mos mbash anën e viktimave dhe të atyre që kjo ngjarje i ka kthyer në viktima. Siç thatë dhe ju, ajo anë emotive është pikërisht përpjekja për të rrëfyer jetën e atyre personave. Them se të rrëfesh historitë e jetës së popullit të Katerit të Radës, të nënave që kanë humbur bijtë të cilëve nuk u janë gjetur trupat, e që edhe sot e kësaj dite çdo javë shkojnë në varrezat e Vlorës e qajnë në një varr bosh, është një mënyrë për të treguar dhe kthyer këtë dhimbje, edhe në detajet e jetës, veshjet, jetesën, fjalët e këtyre njerëzve. Besoj se është një mënyrë jo vetëm për të mos harruar, por edhe për t’i kthyer dinjitet këtyre personave.
Në Itali e jo vetëm në Itali, diçka e tillë bëhet rrallë. Unë mendoj se kur flitet për një tragjedi që ka të bëjë me emigracionin, aq më shumë me krizën në Mesdhe, nuk dëmton vetëm një formë ksenofobie apo indiference, një qëndrim që i konsideron ata njerëz që marrin detin si mbetje, si të ishin buburreca, gjëra të tilla. Por dëmton edhe indiferenca e atyre që merren me këto çështje dhe përdorin një përshkrim idealist apo irreal të viktimave. Mendoj se edhe kjo është një formë superioriteti perëndimor i pavend qe duhet te marre fund. Më pështiroset kur shqiptarët përshkruhen si ana e varfër e Ariatikut, më rrëqethet mishi kur i dëgjoj, njëlloj si deklaratat fashiste. Problemi është rikrijimi, dhënia e zërit dhe e limfës marrëdhënieve mes dy brigjeve, marrëdhënie që ekzistojnë, dhe të krijohen të reja.
29 mars 1997 – Admirali Alfeo Battelli që kishte koordinuar operacionet në det një ditë më parë jep urdhër për hapjen e një hetimi të brendshëm në Marinën Ushtarake. Nga ky hetim del se kontakti mes Sibilës dhe Kater i Radës ka qenë një nga shkaqet e mbytjes, ndërsa arsyeja e vërtetë duhej kërkuar në “zhvendosjen e papritur të pasagjerëve në anijen shqiptare”.
Prill 1997 – Deputetja Irene Pivetti, ish-kryetare e Dhomës së Deputetëve, deklaron se për të përballuar mbërritjen e mijëra shqiptarëve, ata duheshin hedhur në det. Për këtë deklaratë kërkon falje pas 14 vjetësh, gjatë një misioni në Vlorë të organizatës së saj joqeveritare.
19 Tetor 1997 – Pas një operacioni të vështirë katër ditor anija e specializuar Performer, nxjerr nga 800 metra nën det Katerin e Radës. Brenda gjenden 58 trupa, kryesisht gra e fëmijë. Bashkë me reliktin në sipërfaqe del dhe e vërteta: shenjat e dy goditjeve të pësuara nga anija shqiptare, ashtu siç patën treguar të mbijetuarit, janë të dallueshme. Ne molin e Brindizit asnjë autoritet, as italian as shqiptar, nuk pret viktimat. Vetëm një rresht i gjatë trupash, veshjesh dhe sendesh që duhen identifikuar, dhe të afërmit që duhet të përballojnë aktin ndoshta më të dhimbshëm të jetës së tyre.
Prill 1998 –Leonardo Leone de Kastris, zëvendësprokurori i ngarkuar nga Gjykata e Brindizit për hetimet paraprake përfundon hetimet: shkruan hapur për manipulim të provave fotografike dhe xhirimeve e regjistrimeve te kryera nga anijet italiane. Nuk ka prova të mjaftueshme për të nxjerre në gjyq admiralet Guarnieri e Battelli, ëe krye të operacionit. Akuzat prekin vetëm Namik Xhaferrin, në timon të Katerit të Radës dhe Fabrizio Laudadio, kapiteni i Sibilës. Në një seance dëgjimore, në vitin 2000 ky i fundit deklaron: Unë nuk ia kam prerë kurrë trajektoren motovedetës shqiptare, flitet për anije që kanë prerë rrugën. Unë nuk e kam bërë një gjë të tillë. Kam qëndruar gjithnjë në një distancë anësore prej rreth njëzet metrash, madje edhe pesëdhjetë metrash a më shumë.
19 mars 2005 – Përfundon në Brindisi gjyqi i shkallës së parë: Namik Xhaferi dënohet me katër vjet heqje lirie, ndërsa kapiteni italian me tre vjet. Vendoset që relikti i anijes t’i kthehet shtetit shqiptar.
29 qershor 2011 – Pas 13 orësh debat, trupi gjykues ul dënimet për dy komandantët: Tre vjet për Namik Xhaferrin dhe dy vjet për kapitenin Laudadio. Vendoset shkatërrimi i reliktit të Katerit të Radës.
29 janar 2012 – Në Otranto inaugurohet monumenti i emigracionit, i krijuar nga skulptori grek Kostas Varotsos me pjesën e sipërme të anijes fatkeqe shqiptare. Të pranishëm dhe autoritetet e Marinës Ushtarake Italiane. Dy pjesë të Katerit të Radës, pulti i komandës dhe busulla do të kthehen në Vlore, ku artistët shqiptare Arta Ngucaj dhe Arben Beqiraj do të realizojnë me to një vepër arti në një shesh të qytetit pranë portit
Flet Ermal Rrapushi djali që humbi nënën në tragjedinë e Otrantos dhe ia doli të shpëtojë me not
“Politika e mbrapshtë shqiptare më la jetim, ‘Katerin e Radës’ e mbyti shteti”
Rudina Xhunga
15 vjet më parë Ermal Rrapushi, sapo kishte mbaruar liceun artistik. Vlora, qyteti i tij, iu shkatërrua para syve. Dhe bashkë me të edhe ëndrra për tu bërë piktor. Rruga më e zakonte për vlonjatët e ’97-ës, ishte rruga për në varreza. Ndaj djali zgjodhi detin. Për të ikur njëherë e përgjithmonë. Iu lut shumë të ëmës të mos e shoqëronte në atë udhëtim. Nuk e donte me vete. Por ajo nuk e dëgjoi. Nënë e bir hipën bashkë në Katerin e Radës, atë pasdite të 28 marsit ’97. Ermali 18 vjeç dhe nëna e tij Teferi Saliu.
Çfarë dije për Katerin e Radës, para dt 28 mars të ’97?
Ermal Rrapushi: Me erdhi një informacion nga një komshiu im. Një informacion për një anije, që ishte anija e fundit, e cila po shkëputej nga brigjet e Vlorës për të shkruar drejt Italisë.
Kush e kishte?
E kishin vëllezërit e Zanit, që familja ime i njihte. Sepse i kemi pasur afër shtëpitë tona në Çole, me familjen e Zanit dhe të mitë kanë pasur hyrje-dalje. Ndaj unë dhe nëna ime, ishim nga njerëzit që nuk paguam për të hipur në atë anije. Shumica e atyre që ikën paguan lekë për të shkuar në Itali.
Sa kushtonte për të hipur në atë anije?
Sa lekë të kishte mundësi secili. Kishin vënë një tarifë prej 1 milionë lekë në mos gaboj, se tani nuk i mbaj mend shumë mirë. Kanë kaluar shumë vite.
Po ti mund të ikje vetëm, ti i njihje njerëzit që kishin anijen?
Po sigurisht. Por ishte këmbëngulja e sime mëje që nuk më linte të ikja vetëm nga meraku. Kemi jetuar vetëm me mamanë dhe motrën, kemi qenë shumë të lidhur me njëri-tjetrin.
Iu lute që të të mos shoqëronte në Itali, se do ikje vetëm dhe do ia dilje?
Kjo ishte kërkesa ime e parë, gjë që nuk u mor për bazë dhe parasysh. Dhe e dija që në det mund të ndodhte gjithçka.
Pse, çfarë dije?
Po sepse ishte një periudhë e acaruar. Dëgjohej që gomonet me refugjatë, mbyteshin nga italianët. Po flas për gomone me njerëz, jo me drogë apo diçka tjetër. Po flas për trafikun e njerëzve, klandestinësh, italianët i mbysnin, i qëllonin. Dhe nuk ishte rasti i parë që mund të ndodhte. Vetëm se këtë herë e bënë me anije me mbi 100 persona.
Pra parandjenjën e kishe?
Po, parandjenjën e kisha. Nuk isha i vogël, isha 18 vjeç, isha në lice, në gjimnaz.
Të kujtohet ai momenti i fundit kur u ike dhe the me vete sa mirë që u largova nga këtu, pate një lehtësim që anija po shkëputej, që po e lije këtë vend?
E ndjeva lehtësimin, normal. Si çdo njeri që shkëputet nga diçka e keqe për të shkuar drejt diçkaje më të mirë, për të gjetur atë rehatinë shpirtërore në radhë të parë.
Pate kohë të flisje me mamin apo ishte shumë rrëmujë në anije dhe nuk kishte vend për biseda?
Patëm kohë, patëm kohë. Por unë nuk i mbaj mend bisedat që kam bërë me të.
Çfarë të ndodh me kujtesën e asaj kohe, të është bllokuar, e ke bllokuar me dëshirë Ermal?
E kam bllokuar me dëshirë Rudina, i kam fshirë nga kujtesa. Ia kam stimuluar vetes ti fshij nga kujtesa sepse nuk më kanë lënë të eci përpara dhe unë dua të eci përpara. Nuk dua ta mbyll jetën time me kaq, në këtë moshë që jam.
Çfarë të kujtohet më shpesh?
Çdo gjë më kujtohet, gjithë ngjarja më kujtohet.
Mendon që ishte nëna jote ajo që të shpëtoi atë natë?
Ishte ajo që më shpëtoi, zëri i saj, unë zërin i dëgjova sepse ishte natë dhe nuk arrija dot ta shikoja në ato momente kur më tha “ngjitu lart”. Që të arrija ta shikoja duhej të isha poshtë dhe në momentin e goditjes unë nuk do kisha pasur mundësi të dilja, do kisha ngecur poshtë. Prandaj në momentin e goditjes unë isha në kuvertë.
Ndërsa mamaja ishte poshtë!
Mamaja ishte poshtë si të gjitha gratë e tjera dhe fëmijët sepse ishim në det të hapur dhe bënte ftohtë. Ata filluan të bënin manovra pikërisht kur ishim në det të hapur.
Anija ju ndiqte prej kohësh apo vetëm aty?
Na ndoqën sa dolëm nga Sazani. Ishte Zeffiro fillimisht që na ndoqi.
Nuk flitej në anijen ku ishe, që të ktheheshit kur e patë që po ju ndiqnin?
Flitej që të ktheheshim por flitej edhe që të ecnim përpara sepse nuk i shkonte mendja njeriut që ata mund të na godisnin për vet faktin se Fregata e parë na rrinte në largësi, na ndiqte në largësi. Ajo fregatë, thjesht pa lëvizjet tona, manovrat tona dhe u largua pastaj. Me urdhër të dikujt nga lart, ka ardhur një anije tjetër nga Taranto, “Sibilla”, e cila bëri disa manovra për gati 1 orë, na fliste që të ktheheshim, na drejtonin prozhektorët, edhe pse sapo kishte filluar të errësohej sepse ne u nisëm nga Vlora rreth orës 15:00 dhe në mars fillonte të errësohej nga ora 18:00. Por pavarësisht, ajo anije erdhi me qëllim.
Pse u ktheve poshtë ti pasi ti ishe në kuvertë?
Zbrita poshtë për të parë si ishte time më sepse kisha ndejtur për një kohë të gjatë lart ndërsa mamaja ishte poshtë me nusen e një komshiut tim, pra nuk ishte vetëm.
E pe?
Nuk e pashë se ishte errësirë vetëm i dëgjova zërin që më foli. Ishte një moment i vështirë se kishte njerëz që i kishte zënë deti dhe situata po bëhej e vështirë poshtë. Ajo dëgjoi zërin. “Ik lart” më tha, “se nuk ndjehem mirë”. Vetëm kaq mbaj mend.
Dhe ti u ngjite menjëherë lart.
E dëgjova dhe dola. Në momentin që dola, pashë Fregatën italiane që na erdhi përsipër.
Punë sekondash ka qenë dhe pastaj e ke parë veten në det apo jo?
Pastaj e kam gjetur veten time në det, u ktheva bashkë me anijen, duke mbajtur frymën kam dal jashtë. Më mori anija poshtë kur u kthye.
Kishte ndonjë shans që ti të ktheheshe në anije përsëri?
Nuk kishte asnjë shans sepse në radhë të parë nuk do gjeja asnjë të gjallë pasi kur je i izoluar dhe në panik, shpirti të del në sekondë, nuk ka kohë për t’u menduar, aq më tepër që ato ishin femra.
Ti ke notuar atë natë? Çfarë të bëri ty atë natë që të shpëtosh?
Këtë as vetë nuk arrita ta kuptoja, por ndoshta ajo dëshira e nënës time që unë të jetoja, besoj se kjo ka qenë. Sepse fare mirë mund të mbytesha edhe unë, edhe pse dola nga pjesa e poshtme e anijes, edhe pse dija të notoja. Mund të vdisja nga zemra sepse mbaj mend që isha bërë akull në atë 28 Mars.
Ka ndonjë peng që të ka mbetur nga ajo natë?
Pengu i vetëm është që pse pranova që të merrja time më me vete.
Por ajo për ty jetonte, ti e dije këtë!
Kjo gjë më ka bërë të vuaj gjithë këto vite dhe unë prandaj nuk i kujtoj më këto gjëra, nuk dua t’i kujtoj.
Sepse ndihesh në faj ndaj saj?
Ndihem shumë në faj ndaj saj. Ndihem shumë në faj.
Që nga ajo ditë ke ikur në Itali?
Që nga ajo ditë u shkëputa. Qëndrimi im në Itali, pas kthimit të trupave, ka qenë pjesërisht, shkoja-vija, derisa u shkëputa përfundimisht. Dhe që nga viti 2000 jam transferuar në Greqi.
Tani jeton në Vlorë.
Po, prej një viti e gjysmë jam kthyer në Vlorë.
Por je në pritje për të ikur diku, serish?
Jo, nuk jam në pritje për të ikur. Jam thjesht në pritje të diçkaje që të më ktheje qetësinë shpirtërore dhe të vazhdoj të jetoj. Por nuk jam në kërkim për të ikur diku, sepse kam jetuar jashtë shtetit për 14 vjet dhe jeta nuk është shumë e lehtë jashtë shtetit, për këdo, është e vështirë. Thjesht kam jetuar në normalitet, atë jetë që këtu në Shqipëri shumë persona nuk kanë pasur mundësi ta bëjnë dhe ndoshta nuk kanë ende mundësi ta bëjnë. U ktheva duke menduar se kam nevojë të jetoj në shtëpinë time.
Jeton vetëm?
Momentalisht vetëm.
Shkon shpesh në varreza, e takon nënën tënde?
Shkoja shpesh, pothuajse javë për javë por tani i kam prerë vizitat, nuk shkoj më shpesh sepse kam arritur të mendoj që nuk është e nevojshme të shkoj shpesh sepse sido që të jetë, unë nuk kthej dot gjë.
Është një marrëdhënie e mbyllur kjo e jotja me 28 marsin e ’97-ës apo ka diçka që do ta vazhdosh, ka diçka që do ta çosh deri në fund qoftë edhe gjykimi i kësaj ngjarjeje?
Kam dashur në fakt ta mbyll pasi nuk kam pritur të marr asgjë. Ajo që pres unë nuk ma kthen njeri, nuk pres mrekullira pasi deri më sot nuk më ka ndodhur që të pres të më ndodhë tani. Kam dashur gjithmonë ta mbyll këtë histori si me veten time ashtu edhe me njerëzit që më rrethojnë. Por gjithmonë ka dal dikush që më ka stimuluar dhe ngacmuar duke ma hapur prapë atë plagë për ta ndjekur këtë ngjarje dhe për ta çuar përpara.
Ermal, kush e vrau nënën tënde?
Kush e vrau time më? Jo vetëm nënën time por të gjithë ata që vdiqën, unë fajin ia vë shtetit në radhë të parë. Për mua, dorën e krimit e ka shteti jonë pastaj e ka shteti fqinj. Këtë mendim nuk e ndërroj me asgjë në botë dhe nuk ma ndryshon dot njeri se kjo është e vërteta. Vlorën e shkatërroi shteti nuk e shkatërruam ne vlonjatët dhe vlonjatët i bëri shteti në këtë gjendje duke ushtruar trysni, siç e ushtroi deri në atë pikë. Politika e keqe e shtetit e bëri atë gjë dhe kjo politikë vazhdon akoma të mbizotërojë në Shqipëri. Kjo gjë ka për t’i lënë gjithë Shqipërinë dhe të gjithë shqiptarët shumë vite mbrapa me një politikë të kalbur. Unë politikës ia kam hedhur fajin gjithmonë edhe pse nuk merrem me politikë se unë jam marrë gjithmonë me artin. Por ja që ndodhi që kjo politikë mua më la jetim. Mua dhe shumë familje të tjera në Vlorë. Atëherë isha 18-19 ndërsa tani jam 34 vjeç. Më vjen shumë keq për këto gjëra që ndodhin në Shqipëri por nuk i ndryshoj dot, jam një i vetëm, edhe pse dua shume, por nuk i ndryshoj dot vetëm unë.
Intervistë me shkrimtarin dhe gazetarin italian Alessandro Leongrande, autor i librit “Mbytja”
“Mbytja e Titanikut të të varfërve”
Kur ka ndodhur mbytja e Kater i Radës ju keni qenë shumë i ri. Si shpjegohet që ju ka mbetur kaq shumë në mendje kjo ngjarje, aq sa të shkruani një libër?
Ka qenë një ngjarje që ka shënuar një pikë ndarëse, ashtu siç ka qene edhe mbërritja e anijes Vlora. Unë jam nga Puglia. Atë verë isha në Taranto dhe e kujtoj në mënyrë perfektë mbërritjen e shqiptarëve me anijen Vlora. Qe një fakt epokal. Besoj se për ne ai ka përfaqësuar rënien e murit të Berlinit. Madje mund të them se qe më i rëndësishme se rënia e Murit, e rënies së perdes së hekurt që ndante Europën. Por njëkohësisht ishte edhe fillimi i një epoke të re, që shënoi fillimin e lidhjes jo vetëm më lindjen më të afërt, që përfaqësonte Shqipërinë, por edhe me Lindjen disi më të largët që ndodhej pas Shqipërisë.
Ai qe fillimi jo vetëm i ringjalljes së marrëdhënieve në Adriatik, por edhe fillimi i udhëtimeve të emigrantëve drejt Italisë. Të paktën për një dhjetëvjeçar Vlora qe porti kryesor i imbarkimit për të gjithë botën dhe bregu mes Otrantos dhe Brindisit ishte pika kryesore e hyrjes në Itali dhe Europë. Më parë shqiptarët, pastaj kosovarët edhe shumë njerëz nga Azia më e largët janë nisur nga Vlora. Kurse mbytja e Kater i Radës, në rrethanat e një gjendjeje dramatike të revoltës e të luftës civile të vitit 1997 në Shqipëri, shënon një lloj linje ndarëse, sepse Italia e vitit 1997 ishte ndryshe nga Italia e vitit 1991.
Është një Itali që fillon të shohë me keqdashje, që fillon ta shohë emigracionin si një kërcënim, si mbërritja e subjekteve të panjohur nga jashtë. Në ato muaj ka pasur një fushatë në shtyp kundër shqiptarëve, një fushatë që mund të që mund të cilësohet si rasti i parë i racizmit gazetaresk dhe institucional i bërë nga Italia. Në atë kohë dëgjuam deklarata e fjalë që s’dëgjoheshin prej 60 vjetësh në Italia. E pikërisht në këtë kontekst ndodhi mbytja e Kater i Radës. Është një ngjarje që shënon një vijë ndarëse, sepse për herë të parë kemi një mbytje të këtyre përmasave në detin Mesdhe. Je mbytje që nuk është një ngjarje natyrore, siç mund të ketë qenë në raste të tjera edhe gjatë vitit të fundit. Ajo mbytje qe fryt i politikave të përzënies dhe i një marrëveshjeje që quhet “për luftimin e flukseve migruese”.
Në këtë që në Itali zakonisht quhet mur gome, ka pasur një ushtarak që e ka thyer heshtjen. Ju e keni njohur. Ç’farë përshtypje ju ka lënë ky njeri?
Është një figurë që duket sikur ka dalë nga një roman i Leonardo Shashës. Sepse pikërisht atëherë kur të gjithë ushtarakët përsërisin versionin zyrtar, pra që barka shqiptare ishte hedhur nën korvetën italiane; kur provat që të tregojnë se cilat kanë qenë komandat, janë shuar, janë zero; kur me sa doli nga gjyqi ekzistonte urdhri i një harassement, gjë që u vërtetua nga gjyqi megjithëse shiritat ishin fshirë, del ky ushtarak. Ai ndodhej në sallën operative të Tarantos dhe pak ditë pas mbytjes së anijes, ai i telefonin hetuesit që merrej me rastin, Leonadro De Castris, pëer t’i thënë: Historia është ndryshe. Ky është kapiteni Angelo Maria Fusco. Ai rrëfen se nuk po tregohej e vërteta, tregon se ka qenë në sallë, se ka dëgjuar urdhrat dhe specifikon në mënyrë të veçantë një prej urdhrave që atij vetë i është dhënë në telefon nga komanda qendrore e Romës. I thuhet “I kemi dhënë anijes Zeffiro urdhrin që të afrohet deri sa gati të prekë”.
Zeffiro ishte një anije më e madhe se Sibilla që kishte që kishte filluar operacionet e ndjekjes një orë përpara se t’i kalonte stafeta Sibilës. Pra ky urdhër që kapiteni Fusco tregon, duke krijuar kështu një të çarë, një krisje, dëshmon gjithashtu se toni, gjuha e përdorur atë pasdite ishte shumë ndryshe nga ai që duan të tregojnë si të vërtetë. Cilido që njeh detin, të mendosh që persona në moshë, siç janë drejtuesit e Marinës, të japin një urdhër të tillë “të afrohen deri sa gati të prekin”, për një anije plot me gra dhe fëmijë, dhe ata e dinin që ishin gra e fëmijë, them se është mohimi i çdo lloj ligji të lundrimit. Lë të thonë ç’të duan, ku është një mohim i atyre që janë ligjet e detit.
Sipas jush drejtësia italiane ka bërë detyrën e saj, atë që duhet të bënte lidhur me gjyqin e Katerit të Radës?
Problemi i mosdhënies së provave ndodhi menjëherë që në 1997-98. Në atë kohë prokurori Leone De Castris bëri një letër shumë të fortë në të cilën thoshte se nuk mund të çonte për gjykim, pra nuk kishte mundësi të nxirrte para gjyqit drejtuesit e Marinës, konkretisht admiralin Batteli dhe Guarnieri, ky i fundit menjëherë pas tragjedisë u be shef i përgjithshëm i shtabit të Marinës sone. Magjistrati shprehet se arsyeja është sepse Marina nuk kishte bashkëpunuar, se provat ishin zhdukur, se qe zhvilluar një mbledhje për të vendosur versionin e përbashkët që do të tregonin oficeret detare. Në fund në gjykim dolën vetëm Fabrizio Laudadio, komandanti i korvetës Sibilla dhe Namik Xhaferri që drejtonte Katerin e Radës. Zhvillohet gjyqi i cili mbyllet me dënime të lehta, duke vendosur me pak fjale që ekzistonte një faj i përbashkët, si të ishte një aksident rrugor, duke përcaktuar edhe përqindjet e fajit.
Por sipas meje ka diçka shumë shqetësuese, elementi që më bën të them që gjyqi ka qenë gjithsesi diçka pozitive. Sepse duke përcaktuar bashkëfajësinë, si në shkallën e parë ashtu edhe në shkallën e dytë, trupi gjykues thotë se përgjegjësia e Namik Xhaferrit është vetëm ajo e mosrespektimit të marrëveshjes, e futjes së 130 personave në një anije që mund të mbante dhjetë veta, nuk kishte patentë lundrimi, nuk kishte barkat e shpëtimit. Pra gjëra të këtij lloji. Por në rindërtimin e ngjarjes në sentencë, e gjithë përgjegjësia e mbytjes, e aksidentit, është vetëm e Marinës. Unë besoj se brenda atij gjyqi, edhe pse nuk u zbulua “zinxhiri i komandës”, u rindërtua mënyrë se si kishte ndodhur ngjarja. Me ekspertiza, me dëshmi dhe analiza të anijes, u zbulua se çfarë kishte ndodhur në 10 – 15 minutat e fundit. E ajo qe del është diçka e errët. E errët jo sepse nuk kuptohet. E errët sepse është diçka e zezë.
Përshkruhen ushtarakët, ata që ishin në anije, që vazhdojnë në mënyrë gati histerike ndjekjen duke u afruar gjithnjë e më shumë. Sentenca thotë që në çastin kur Kater i Radës nuk kishte ndër mend të kthehej mbrapsht, vendosin të marrin një masë ekstreme. Një masë që nuk ishte aprovuar ende nga Marina dhe që do të hynte në fuqi të nesërmen. Bëhet fjalë për hedhjen e një kavoje që duhej të mbështillej rreth helikës së Katerit të Radës për ta bllokuar atë. Një masë absurde për një anije plot me gra e fëmijë, e tejmbushur, në muzg, në det të hapur. Këtë po përgatiteshin të bënin. Në sentencë lexohet se kur po bëheshin gati të hidhnin këtë kavo, korveta italianë është afruar aq shumë, sa një dallgë më e lartë se të tjerat krijon lëkundje dhe dy anijet përplasen. Unë mendoj se përsa i përket dinamikës së ngjarjeve gjyqi i nxori gjërat shumë qartë. Doli përgjegjësia e plotë e anijes italiane në goditjen e asaj shqiptare
Në libër ka dhe faqe që rrëfejnë praktikisht tmerret që ka sjellë ajo pasdite. Nga ana njerëzore besoj ka qenë diçka e rëndë për juve dhe në libër, arrin një pikë ku duket që jeni i njëanshëm.
Qe shumë e vështirë. Them se kur shkruan një libër nuk mund ta kthesh kokën nga ana tjetër. Duhet të rrëfesh gjithçka, duhet të tregosh edhe episodet e rënda, ato që rrëfejnë dhe kthejnë dramën. Një mbytje sjell të vdekur; ata që ishin njerëz u kthyen në trupa të nxjerrë nga uji. Ky rrëfim që besoj se duhej bërë në mënyrën më realiste e të vërtetë të mundshme, por duke ruajtur një lloj respekti për ta. Prandaj siç thashë forma letrare që kam përdorur për tregimin e këtyre aspekteve, është e rëndësishme. Ato vepra ku fokusohen elementët e horrorit, ato më të llahtarshmit, them se janë një lloj përdhosjeje e dhimbjes dhe e vetë viktimave. Problemi është që gjithë kjo duhet rrëfyer me një respekt ekstrem, por edhe me një dëshirë ekstreme për të kërkuar të vërtetën.
Pastaj në një histori të tillë, ku dukshëm nga një anë janë viktimat dhe nga ana e kundërt janë të tjerët, paanësia do ishte hipokrizi. Nuk mund të mos mbash anën e viktimave dhe të atyre që kjo ngjarje i ka kthyer në viktima. Siç thatë dhe ju, ajo anë emotive është pikërisht përpjekja për të rrëfyer jetën e atyre personave. Them se të rrëfesh historitë e jetës së popullit të Katerit të Radës, të nënave që kanë humbur bijtë të cilëve nuk u janë gjetur trupat, e që edhe sot e kësaj dite çdo javë shkojnë në varrezat e Vlorës e qajnë në një varr bosh, është një mënyrë për të treguar dhe kthyer këtë dhimbje, edhe në detajet e jetës, veshjet, jetesën, fjalët e këtyre njerëzve. Besoj se është një mënyrë jo vetëm për të mos harruar, por edhe për t’i kthyer dinjitet këtyre personave.
Në Itali e jo vetëm në Itali, diçka e tillë bëhet rrallë. Unë mendoj se kur flitet për një tragjedi që ka të bëjë me emigracionin, aq më shumë me krizën në Mesdhe, nuk dëmton vetëm një formë ksenofobie apo indiference, një qëndrim që i konsideron ata njerëz që marrin detin si mbetje, si të ishin buburreca, gjëra të tilla. Por dëmton edhe indiferenca e atyre që merren me këto çështje dhe përdorin një përshkrim idealist apo irreal të viktimave. Mendoj se edhe kjo është një formë superioriteti perëndimor i pavend qe duhet te marre fund. Më pështiroset kur shqiptarët përshkruhen si ana e varfër e Ariatikut, më rrëqethet mishi kur i dëgjoj, njëlloj si deklaratat fashiste. Problemi është rikrijimi, dhënia e zërit dhe e limfës marrëdhënieve mes dy brigjeve, marrëdhënie që ekzistojnë, dhe të krijohen të reja.
