Rexhep Taip Erdogan lindi më 26 shkurt 1954 në Stamboll. Është kryeministër i Turqisë (2003). Ai u bë Kryeministër i Turqisë më 14 mars 2003, pesë ditë pasi fitoi në zgjedhjet e përsëritura në provincën Siirt. Udhëheqës i Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP), Erdogan mori kontrollin e funksionit të Kryeministrit nga zëvendëskryetari i partisë së tij, Abdullah Gul, i cili kryesoi qeverinë pas fitores së përgjithshme të AKP-së në zgjedhjet e nëntorit 2002.
Karriera Politike
Pas Grushtit të Shtetit më 12 Shtator 1981, Erdogan’i u bë pjesë e Partisë Refah. Në vitin 1994 Erdogani ishte kandidat për Kryetar Komune të Stambollit, ku në këto zgjedhje, u zgjodh Kryetar Komune të Stambollit. Gjatë kohës së qeverisjes së tij si Kryetar Komune të Stambollit, ai luftoi për asgjësimin e kontrabandave në Stamboll.
AKP
Pasi Gjykata Kushtetuese e mori vendimin që të mbyllet Partia e Fazilet’it, deputetët e këtij subjekti politik, filluan të punojnë për një Parti të re, dhe deputetët u ndanë ne dy rrugë. Atë të “Tradicionalistëve” dhe “Reformistëve”. Më udhëzimin e Recai Kutan u formua Saadet Parti, që u krijua nga Tradicionalistët. Ndërsa Erdogan vazhdoi rrugën duke krijuar Partinë për Drejtësi dhe Zhvillim (turq; Adalet ve Kalkinma Partisi)në vitin 2001, ku u zgjodh si lideri i këtij subjekti.
Politika e Jashtme
Me të ardhur në pushtet, Erdogan ka shprehur haptas Politikën e Turqisë për Bashkimin Evropian. Ka nënshkruar disa marrëveshje me Bashkimin Evropian,, dhe ka bëre ndryshime ligjore në favor të bashkëjetesës sociale dhe kulturale. Insistimet e Turqisë për të anëtarësuar në BE, bëri një përshtypje të ri që Turqia u orientua kah Perëndimi.
Protagonist i rikthimit të Turqisë
Protagonist i politikës ndërkombëtare për shkak të pozicionimeve luftarake dhe aftësive të tij për të ndjekur një politikë autonome, të pavarur nga aleatët e tij “tradicionalë”, me biografinë e tij, Kryeministri Erdogan duket se pasqyron kontradiktat dhe identitetet që përbëjnë imazhin kaleidoskopik të Turqisë së mijëvjeçarit të ri. Për më shumë se 80 vjet, Turqia ka treguar një imazh zyrtar të vetes që përfaqësonte pak mendimin dhe idetë e njerëzve të thjeshtë. Mustafa Kemali, babai i famshëm i turqve, e kish drejtuar popullin e tij drejt konsolidimit të një shteti – komb modern dhe shekullar, duke abroguar autoritetin e Perandorisë Otomane, “e sëmura e madhe e Europës”, që shembej nga goditjet e lëvizjeve indipendentiste. Qysh atëhere, klasa e re drejtuese turke ka ndjekur me fanatizëm ideologjinë kemaliste dhe ka kërkuar që të eliminojë çdo mbeturinë të së kaluarës perandorake dhe ta bëjë Turqinë më të ngjashme me Europën fqinje.
Islami
Islami u abrogua si feja shtetërore, alfabeti arab u zëvendësua nga shkronjat latine, poligamia u eliminua dhe iu dha e drejta e votës grave. Veç kësaj, ndërsa kodet civile, penale dhe tregtare u azhornuan sipas shembullit të atyre europiane dhe gjykatat islamike u abroguan, ushtarakëve iu besua roli i kontrollit dhe i kalibrimit të identitetit politik e kulturor të Turqisë dhe të ndërhynte në momentet në të cilat Kushtetuta e re nuk zbatohej. Një pauzë e papritur dhe drastike, e ardhur nga lart, që e ka influencuar thellësisht shoqërinë turke, e ndarë në mënyrë skicofrenike midis një tradite shekullare islamike dhe avancimit të modernizmit të markës perëndimore. Kjo gjendje e gjërave ka zgjatur shumë. Për tri herë të mira ushtarakët kanë ndërhyrë në jetën politike turke duke i marrë drejtpërsëdrejti frenat e pushtetit. Kurse në raste të tjera ka qenë Këshilli i Sigurisë Kombëtare, gardian i ortodoksisë kemaliste, për të shkrirë formacionet politike antipatike: përpara vitit 1989 partitë që i përkisnin të majtës komuniste dhe, pas kësaj date, ato të afërta me idealet islamike. Në vitin 1997, “grushti i shtetit i heshtur” i fundit i Këshillit ka shkrirë partinë e Ëelfare (Refah) e ish-Kryeministrit Necmettin Erbakan, mentor gjatë viteve universitare të inicimit politik të Erdogan.
Origjina e varfër
Në dritën e asaj që ka ndodhur në të kaluarën duket e vështirë të mendohet se sot është një parti e markës islamike, AKP-ja, Partia e Drejtësisë dhe e Zhvillimit, që drejton Turqinë prej shumë vjetësh dhe që prejvitesh Kryeministër është i njëjti njeri që në vitin 1998 u burgos me akuzën e nxitjes së urrejtjes fetare pse ka sfiduar shekullarizimin dogmatik turk duke recituar fjalë militomi islamik. Origjina e varfër dhe rrugëtimi i tij jotipik e bëjnë Erdoganin një model për klasën e mesme konservatore. Biri i një rojeje bregdetare, i rritur nëpër rrugët e një prej lagjeve më famëkeqe të Stambollit, i shtrënguar nga varfëria në të cilën dergjej familja e tij të shiste nëpër rrugë limonata dhe simite, Erdogani ka marrë një arsim islamik shumë të ngurtë, përpara se të diplomohej në administrim biznesi në Universitetin e Marmarasë. Në ndryshim nga protagonistët e tjerë politikë të Turqisë moderne, karriera politike e tij nuk i detyrohet as militimit në partinë trashëgimtare të ideologjisë kemaliste të Ataturkut, as punësimit në burokraci.
Në sytë e turqve, Erdogan nuk i ka ndyer duart duke bashkëpunuar me sistemin shtetëror të korruptuar, që bile e ka burgosur për idetë e tij dhe e ka pezulluar nga aktiviteti publik. Tifoz futbolli, lojë në të cilën ka luajtur si profesionist gjatë viteve të universitetit, është edhe mysliman konservator, që deri pak kohë më parë e shmangte dhënien e dorës grave dhe preferonte që të mos ulej në tavolinë nëqoftëse shokët e tavolinës konsumonin pije alkoolike.
Rasti i parë për të demonstruar aftësitë politike të tij, pas vitesh militomi në Partinë Refah, i është paraqitur kur u zgjodh kryebashkiak i Stambollit në vitin 1994. Efektiv dhe karizmatik, nga kjo përvojë siguroi një konsensus të madh pse ka përballuar me aftësi çështje si mungesa e ujit, ndotja dhe trafiku metropolitan, megjithëse ka tentuar edhe që të ndalojë shitjen e pijeve alkoolike në vendet publike. Ka mundësi, diplomimi i tij në menaxhim biznesi ka rezultuar i dobishëm për të shëndoshur financat e një prej qyteteve më kaotike dhe të mbipopulluara në botë dhe lufta e tij kundër korrupsionit i ka garantuar mbështetjen e klasave popullore, në pjesën më të madhe të fesë islamike dhe të biznesit të vogël, i lodhur nga keqqeverisja.
I huaj për establishmentin turk, europeist, por megjithatë mysliman, luftarak, por i hapur ndaj kompromisit në emër të së mirës të përbashkët: nëqoftëse Ataturku ka qenë babai i Turqisë moderne, Erdogani është portreti i Turqisë bashkëkohore, i aftë në të njëjtën kohë që të shikojë nga bota islamike dhe të ruajë aleancat strategjike më të rëndësishme.
Në fakt, në nivel ndërkombëtar, synimet e Turqisë janë përqendruar në shumë fronte. Tradicionalisht, Turqia portretizohej si një vend i afërt me Perëndimin. Megjithatë, kohët e fundit, vendi duket se po largohet nga brigjet perëndimore për të shikuar nga Lindja. Procesi i gjatë dhe i lodhshëm në Bashkimin Europian, i nisur në tetor të 2005 dhe i avancuar me vendosmërinë e Erdoganit, duket akoma larg nga një zgjidhje e mundshme. Kërkesat e Bashkimit Europian janë bërë gjithnjë e më të forta dhe vetë popullsia turke është bërë e pakënaqur ndaj një projekti që e kishte mbështetur me shumë entuziazëm.
Tani që Turqia, për t’iu shmangur standardeve europiane, ka arritur ta reduktojë rolin e ushtarakëve dhe të Këshillit të Sigurisë Kombëtare, të përmirësojë paraqitjet e ekonomisë kombëtare dhe po impenjohet për të reformuar Kushtetutën, banorët e saj duken më pak të interesuara ndaj fateve të kësaj “fejese të përjetshme” me Europën dhe janë të gatshëm të shikojnë tjetërkund. I njëjti Erdogan që, për largpamësi politike apo për oportunizëm, vazhdon që të mbështesë shpirtin evropian të Turqisë, në vitet e fundit ka filluar që të dizenjojë një profil të ndryshëm të politikës së jashtme turke.
Slogani është gjithmonë ai “asnjë problem me fqinjët”, por ideologjia nuk është më ajo ekskluzivisht europeiste e Ali Babaxhanit, por ajo e neo-osmanizmit e mbështetur nga ministri i Jashtëm, Ahmet Davotoglu, i emëruar më 1 maj të 2009. Sipas mendimit të tij, tani që Lufta e Ftohtë ka mbaruar, Turqia ka mundësinë që të luajë një rol ndërkombëtar të dorës së parë falë profilit gjeografik të saj si urë midis Europës dhe Azisë, atë kulturor si shtet mysliman laik dhe atë politik si shtet demokratik. Me pak fjalë, megjithëse Turqia mbetet një aleate e Shteteve të Bashkuara dhe një anëtar aspirues i Komunitetit Europian, ajo ka nisur t’i ripërcaktojë në mënyrë autonome interesat e saj, në disa raste duke u shkëputur nga mbështetja amerikane dhe europiane.
Ballkani
Një tjetër pikë e rëndësishme e politikës së jashtme turke është interesi për Ballkanin. Faktikisht, në periudhën e fundit kontaktet dhe marrëdhëniet diplomatike midis Turqisë dhe vendeve ballkanike, në të kaluarën në orbitën e Perandorisë Otomane, janë intensifikuar. Objektivi është ai i një bashkëpunimi strategjik, sidomos në fushën ekonomike dhe të një forcimi të stabilitetit rajonal. Ky proces i futjes së Turqisë në Ballkan e ka pasur fillimin me dështimin e samitit të Butmirit, një takim lidhur me reformat kushtetuese të organizuar më 9 tetor 2009 nga amerikanë dhe europianë. Në emër të një bashkësie historike (e kaluara otomane) dhe fetare (islami) Turqia, së bashku me Rusinë, paraqitet si partner i mundshëm për një rilançim të rajonit, i braktisur nga Europa dhe nga vendet fqinje të Mesdheut.
Një shtet perandorak, si po rilind Turqia e madhe sipas Erdogan e Davutoglu
Nga Alessio Stilo
La Repubblica
Udhëheqësit e partisë në pushtet AKP – Partia për Drejtësi dhe Zhvillim – kanë trashëguar nga “Ataturku (Qemalistët)” besimin se populli nuk di se si të zgjedhë çfarë është e mirë për të. Kryeministri dhe Ministri i Jashtëm duan që feja të mos kufizohet vetëm në sferën private. Ideja e një qytetërimi urë midis tre kontinente.
Që nga ardhja në pushtet e Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) të Erdoganit, Turqia ka përjetuar një periudhë ndryshimi të mjedisit politik dhe institucional të tillë që studiuesit të besojnë se ka ndryshuar natyra e paradigmës së “Ataturkut”.
Rritja e qëndrueshme ekonomike, së bashku me rivlerësimin e variablave sociale të së kaluarës Otomane – historia, gjeografia, kultura – kanë bërë që Ankaraja të vërë në jetë një politikës të jashtme në funksion të zgjerimit të ndikimin turk në Lindjen Mesme, Azinë Qendrore dhe Afrikën e Veriut, në të njëjtën kohë pa lënë mënjanë udhëzimet e vjetra të “Qemalizmit”, domethënë pjesëmarrjen në NATO, influencën në Ballkan dhe afrimin me Bashkimin Evropian.
Turkologët, për më tepër, kanë përkufizuar edhe “demokracia islamike” (ose “islamqemalizmi”) arkitraun e ri politiki-institucional i cili është krijuar si pasojë e reformave të Erdogan. Kryeministri aktual ka kalëruar valën e revoltave arabo-muslimane, me qëllim për të paraqitur “modelin turk” tek partitë islamike të vendeve të Lindjes së Mesme.
Megjithatë, taktikat e adoptuara nga Erdogan mund të rrezikojnë përgjithmonë strategjinë e “problemeve zero të politikës së jashtme”. Si dëshmi e kësaj, mjafton të konsiderojmë që Turqia e post trazirave Arabe e gjeti veten në marrëdhëniet të përkeqësuara me fqinjët e saj më të afërt (Sirisë, Irakut, Izraelit, për të mos përmendur edhe Greqinë, Qipron, Armeninë), me pasoja potencialisht destabilizuese për punët e brendshme (Kurdët dhe Qemalistët).
Roli në rritje që kanë marrë në dekadat e fundit organizatat sociale dhe vëllazëritë islame ha hedhur themelet për rritjen e Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim. Megjithatë, AKP ka përdorur konsensusin e fortë për të transformuar Turqinë në një demokraci të partisë në pushtet, siç e përkufizon Osman Baydemir në një ese të botuar nga Këshilli Evropian për Marrëdhëniet e Jashtme (ECFR): për të, klasa qeverisëse e AKP-së trashëguar konceptimin Qemalist sipas të cilit “populli nuk di se çfarë është më mirë për të, ndërsa ne e dimë.” Një lloj elitarizmi me hije paternaliste, tashmë i rrënjosur në klasat drejtuese turke.
Me fjalë të tjera, përqasja nga lart-poshtë në demokraci (ne dimë kush është demokracia më e mirë për popullin) është absorbuar nga lidershipi i AKP-së, por ka zanafillën tek elita republikane dhe Qemaliste. I njëjti propozim, sugjeruar së fundmi nga partia në pushtet, për të futur një sistem presidencial duke ndjekur modelin amerikan, shpreh tendencën për të mos u larguar nga modeli i mëparshëm politik. Gjithnjë e më shumë, udhëheqësit e moderuar islamik janë angazhuar në një debat të gjatë politik dhe kulturor për të zvogëluar rolin e qemalistëve – sidomos rolin ushtarak – në shoqëri dhe për ti zëvendësuar ata.
Nëse qasja politiko-doktrinore për konceptimin e pushtetit bashkon Qemalistët dhe AKP-në, nga ana tjetër përplasja ideologjike mbi rrënjët e Republikës Turke është duke u bërë më e ashpër.
Përçarja brenda shoqërisë u rishfaq gjatë festimeve të 89 vjetorit të themelimit të Republikës Turke, kur opozitarët kryesorë të partisë së Erdoğan sfiduan ndalimin e vendosur nga policia për të demonstruar në mbrojtje “të kombit dhe të Republikës”: Dimitar Bechev, i ECFR argumenton se Partia Republikane e Popullit – CHP, më e afërta me qëndrimet e Ataturkut – donte në mënyrë të përsëritur denoncoi fort AKP-në se ishte duke kultivuar një “projekt sekret”, atë të ri-islamizimit të vendit, duke vënë në pikëpyetje themelet shekullore laike të Turqisë moderne. Duhet të kujtojmë se në vitin 2007 lidershipi i atëhershëm i CHP-së thirri haptazi për një ndërhyrje ushtarake për të “shkarkuar qeverinë islamike.”
Turqia e shekullit XXI është një “shtet laik i kontrolluar” sipas dijetarit Pinar Tank. Brenda saj ka një konfrontim të ashpër në mes të idesë (mbështetur nga ushtria dhe laikët) që feja duhet ti përkasë vetëm sferës private dhe bindjes (së AKP-së, islamikëve të moderuar dhe shumicës së klasës së mesme) që feja duhet të mbetet e “kontrolluar” në sferën publike. Divergjenca mund të shpjegohet duke analizuar versionin turk të laicitetit nga Ataturku e më tej: një model ku nuk ka ndarje mes shtetit dhe fesë, por më tepër një kufizim – ndonjëherë ndalim – të Islamit nga junta ushtarake.
Në ish Portën Sublime, Islami politik ka gjetur terren pjellor falë punës gjatë dekadave të bashkësive myslymane, shkollave dhe qendrave islamike. Vlen për tu nënvizuar roli i bashkësisë fetare të Fethullah Gulen, një miliarder i cili vetë-mërgoi në Shtetet e Bashkuara dhe u bë një burim frymëzimi për liderët e shumtë të partisë së Erdogan. Në vitin 2008, Gyleni ishte kurorëzuar nga lexuesit e platformës “Foreign Policy” si “intelektuali më me ndikim në botë”, ndërsa sociologia Nilufer Gole e konsideron Gulen si “rrjeti myslyman më i fuqishëm në botë.”
Paradigma e modernizimit të bërë nga Mustafa Qemal është vënë vazhdimisht në pyetje nga disa intelektualë gulenistë. Sipas tyre, Ankaraja kishte filluar procesin e modernizimit edhe para ardhjes së Ataturkut në pushtet: Tanzimati (reforma) e vitit 1839 dhe themelimi në vitin 1876 i Perandorisë Osmane do të kishte kufizuar pushtetin e sulltanit, duke rritur të drejtat individuale dhe liberalizmin ekonomik.
Reduktimi i rolit të ushtrisë në politikë, së bashku me amendamentin e prezantuar nga AKP-ja mbi shfuqizimin e cilësdo referencë mbi “parimet e Ataturkut” dhe “laicizmit” duhet të shihet si një përpjekje e elitës së islamistëve të moderuar për të vënë Turqinë në krye të Botës së larmishme të myslimanëve sunitë. Kjo aspiratë është bërë e qartë nga ana e ministrit aktual të Jashtëm Ahmet Davutoglu në disa shkrime të ndryshme akademike.
Turqia sipas Davutoğlu-t është një qytetërim-urë që lidh tre kontinente (Evropë, Azi dhe Afrikë), me një rol të fuqie qendrore dhe autonome, e ngjashme me atë të Gjermanisë në Evropë, krahasim evokativ që ministri Davutoglu nënvizon shpesh. Duke përdorur dialektikën e Samuel Huntington, Davutoglu ndërton kuadrin e tij teorik të Turqisë si një “civilizim origjinal”, rezultat i bashkëveprimit mes veçantisë së Islamit, kulturave të ndryshme të ndërthurura në hapësirën e Anatollisë dhe shtrirjes gjeografike.
Duke absorbuar diktate të caktuara nga e kaluara Qemaliste, dhe në të njëjtën kohë, duke rizbuluar traditën Osmane dhe vlerat e Islamit, udhëheqja e AKP-së mund të transformojë Turqinë (dhe procesi është në vazhdim) në një shtet të modelit hibrid: një sintezë mes arkitekturës institucionale të Shtetit modern dhe subshtresës historiko-kulturore të një perandorie shumëkombëshe, Perandorisë Osmane.
Karriera Politike
Pas Grushtit të Shtetit më 12 Shtator 1981, Erdogan’i u bë pjesë e Partisë Refah. Në vitin 1994 Erdogani ishte kandidat për Kryetar Komune të Stambollit, ku në këto zgjedhje, u zgjodh Kryetar Komune të Stambollit. Gjatë kohës së qeverisjes së tij si Kryetar Komune të Stambollit, ai luftoi për asgjësimin e kontrabandave në Stamboll.
AKP
Pasi Gjykata Kushtetuese e mori vendimin që të mbyllet Partia e Fazilet’it, deputetët e këtij subjekti politik, filluan të punojnë për një Parti të re, dhe deputetët u ndanë ne dy rrugë. Atë të “Tradicionalistëve” dhe “Reformistëve”. Më udhëzimin e Recai Kutan u formua Saadet Parti, që u krijua nga Tradicionalistët. Ndërsa Erdogan vazhdoi rrugën duke krijuar Partinë për Drejtësi dhe Zhvillim (turq; Adalet ve Kalkinma Partisi)në vitin 2001, ku u zgjodh si lideri i këtij subjekti.
Politika e Jashtme
Me të ardhur në pushtet, Erdogan ka shprehur haptas Politikën e Turqisë për Bashkimin Evropian. Ka nënshkruar disa marrëveshje me Bashkimin Evropian,, dhe ka bëre ndryshime ligjore në favor të bashkëjetesës sociale dhe kulturale. Insistimet e Turqisë për të anëtarësuar në BE, bëri një përshtypje të ri që Turqia u orientua kah Perëndimi.
Protagonist i rikthimit të Turqisë
Protagonist i politikës ndërkombëtare për shkak të pozicionimeve luftarake dhe aftësive të tij për të ndjekur një politikë autonome, të pavarur nga aleatët e tij “tradicionalë”, me biografinë e tij, Kryeministri Erdogan duket se pasqyron kontradiktat dhe identitetet që përbëjnë imazhin kaleidoskopik të Turqisë së mijëvjeçarit të ri. Për më shumë se 80 vjet, Turqia ka treguar një imazh zyrtar të vetes që përfaqësonte pak mendimin dhe idetë e njerëzve të thjeshtë. Mustafa Kemali, babai i famshëm i turqve, e kish drejtuar popullin e tij drejt konsolidimit të një shteti – komb modern dhe shekullar, duke abroguar autoritetin e Perandorisë Otomane, “e sëmura e madhe e Europës”, që shembej nga goditjet e lëvizjeve indipendentiste. Qysh atëhere, klasa e re drejtuese turke ka ndjekur me fanatizëm ideologjinë kemaliste dhe ka kërkuar që të eliminojë çdo mbeturinë të së kaluarës perandorake dhe ta bëjë Turqinë më të ngjashme me Europën fqinje.
Islami
Islami u abrogua si feja shtetërore, alfabeti arab u zëvendësua nga shkronjat latine, poligamia u eliminua dhe iu dha e drejta e votës grave. Veç kësaj, ndërsa kodet civile, penale dhe tregtare u azhornuan sipas shembullit të atyre europiane dhe gjykatat islamike u abroguan, ushtarakëve iu besua roli i kontrollit dhe i kalibrimit të identitetit politik e kulturor të Turqisë dhe të ndërhynte në momentet në të cilat Kushtetuta e re nuk zbatohej. Një pauzë e papritur dhe drastike, e ardhur nga lart, që e ka influencuar thellësisht shoqërinë turke, e ndarë në mënyrë skicofrenike midis një tradite shekullare islamike dhe avancimit të modernizmit të markës perëndimore. Kjo gjendje e gjërave ka zgjatur shumë. Për tri herë të mira ushtarakët kanë ndërhyrë në jetën politike turke duke i marrë drejtpërsëdrejti frenat e pushtetit. Kurse në raste të tjera ka qenë Këshilli i Sigurisë Kombëtare, gardian i ortodoksisë kemaliste, për të shkrirë formacionet politike antipatike: përpara vitit 1989 partitë që i përkisnin të majtës komuniste dhe, pas kësaj date, ato të afërta me idealet islamike. Në vitin 1997, “grushti i shtetit i heshtur” i fundit i Këshillit ka shkrirë partinë e Ëelfare (Refah) e ish-Kryeministrit Necmettin Erbakan, mentor gjatë viteve universitare të inicimit politik të Erdogan.
Origjina e varfër
Në dritën e asaj që ka ndodhur në të kaluarën duket e vështirë të mendohet se sot është një parti e markës islamike, AKP-ja, Partia e Drejtësisë dhe e Zhvillimit, që drejton Turqinë prej shumë vjetësh dhe që prejvitesh Kryeministër është i njëjti njeri që në vitin 1998 u burgos me akuzën e nxitjes së urrejtjes fetare pse ka sfiduar shekullarizimin dogmatik turk duke recituar fjalë militomi islamik. Origjina e varfër dhe rrugëtimi i tij jotipik e bëjnë Erdoganin një model për klasën e mesme konservatore. Biri i një rojeje bregdetare, i rritur nëpër rrugët e një prej lagjeve më famëkeqe të Stambollit, i shtrënguar nga varfëria në të cilën dergjej familja e tij të shiste nëpër rrugë limonata dhe simite, Erdogani ka marrë një arsim islamik shumë të ngurtë, përpara se të diplomohej në administrim biznesi në Universitetin e Marmarasë. Në ndryshim nga protagonistët e tjerë politikë të Turqisë moderne, karriera politike e tij nuk i detyrohet as militimit në partinë trashëgimtare të ideologjisë kemaliste të Ataturkut, as punësimit në burokraci.
Në sytë e turqve, Erdogan nuk i ka ndyer duart duke bashkëpunuar me sistemin shtetëror të korruptuar, që bile e ka burgosur për idetë e tij dhe e ka pezulluar nga aktiviteti publik. Tifoz futbolli, lojë në të cilën ka luajtur si profesionist gjatë viteve të universitetit, është edhe mysliman konservator, që deri pak kohë më parë e shmangte dhënien e dorës grave dhe preferonte që të mos ulej në tavolinë nëqoftëse shokët e tavolinës konsumonin pije alkoolike.
Rasti i parë për të demonstruar aftësitë politike të tij, pas vitesh militomi në Partinë Refah, i është paraqitur kur u zgjodh kryebashkiak i Stambollit në vitin 1994. Efektiv dhe karizmatik, nga kjo përvojë siguroi një konsensus të madh pse ka përballuar me aftësi çështje si mungesa e ujit, ndotja dhe trafiku metropolitan, megjithëse ka tentuar edhe që të ndalojë shitjen e pijeve alkoolike në vendet publike. Ka mundësi, diplomimi i tij në menaxhim biznesi ka rezultuar i dobishëm për të shëndoshur financat e një prej qyteteve më kaotike dhe të mbipopulluara në botë dhe lufta e tij kundër korrupsionit i ka garantuar mbështetjen e klasave popullore, në pjesën më të madhe të fesë islamike dhe të biznesit të vogël, i lodhur nga keqqeverisja.
I huaj për establishmentin turk, europeist, por megjithatë mysliman, luftarak, por i hapur ndaj kompromisit në emër të së mirës të përbashkët: nëqoftëse Ataturku ka qenë babai i Turqisë moderne, Erdogani është portreti i Turqisë bashkëkohore, i aftë në të njëjtën kohë që të shikojë nga bota islamike dhe të ruajë aleancat strategjike më të rëndësishme.
Në fakt, në nivel ndërkombëtar, synimet e Turqisë janë përqendruar në shumë fronte. Tradicionalisht, Turqia portretizohej si një vend i afërt me Perëndimin. Megjithatë, kohët e fundit, vendi duket se po largohet nga brigjet perëndimore për të shikuar nga Lindja. Procesi i gjatë dhe i lodhshëm në Bashkimin Europian, i nisur në tetor të 2005 dhe i avancuar me vendosmërinë e Erdoganit, duket akoma larg nga një zgjidhje e mundshme. Kërkesat e Bashkimit Europian janë bërë gjithnjë e më të forta dhe vetë popullsia turke është bërë e pakënaqur ndaj një projekti që e kishte mbështetur me shumë entuziazëm.
Tani që Turqia, për t’iu shmangur standardeve europiane, ka arritur ta reduktojë rolin e ushtarakëve dhe të Këshillit të Sigurisë Kombëtare, të përmirësojë paraqitjet e ekonomisë kombëtare dhe po impenjohet për të reformuar Kushtetutën, banorët e saj duken më pak të interesuara ndaj fateve të kësaj “fejese të përjetshme” me Europën dhe janë të gatshëm të shikojnë tjetërkund. I njëjti Erdogan që, për largpamësi politike apo për oportunizëm, vazhdon që të mbështesë shpirtin evropian të Turqisë, në vitet e fundit ka filluar që të dizenjojë një profil të ndryshëm të politikës së jashtme turke.
Slogani është gjithmonë ai “asnjë problem me fqinjët”, por ideologjia nuk është më ajo ekskluzivisht europeiste e Ali Babaxhanit, por ajo e neo-osmanizmit e mbështetur nga ministri i Jashtëm, Ahmet Davotoglu, i emëruar më 1 maj të 2009. Sipas mendimit të tij, tani që Lufta e Ftohtë ka mbaruar, Turqia ka mundësinë që të luajë një rol ndërkombëtar të dorës së parë falë profilit gjeografik të saj si urë midis Europës dhe Azisë, atë kulturor si shtet mysliman laik dhe atë politik si shtet demokratik. Me pak fjalë, megjithëse Turqia mbetet një aleate e Shteteve të Bashkuara dhe një anëtar aspirues i Komunitetit Europian, ajo ka nisur t’i ripërcaktojë në mënyrë autonome interesat e saj, në disa raste duke u shkëputur nga mbështetja amerikane dhe europiane.
Ballkani
Një tjetër pikë e rëndësishme e politikës së jashtme turke është interesi për Ballkanin. Faktikisht, në periudhën e fundit kontaktet dhe marrëdhëniet diplomatike midis Turqisë dhe vendeve ballkanike, në të kaluarën në orbitën e Perandorisë Otomane, janë intensifikuar. Objektivi është ai i një bashkëpunimi strategjik, sidomos në fushën ekonomike dhe të një forcimi të stabilitetit rajonal. Ky proces i futjes së Turqisë në Ballkan e ka pasur fillimin me dështimin e samitit të Butmirit, një takim lidhur me reformat kushtetuese të organizuar më 9 tetor 2009 nga amerikanë dhe europianë. Në emër të një bashkësie historike (e kaluara otomane) dhe fetare (islami) Turqia, së bashku me Rusinë, paraqitet si partner i mundshëm për një rilançim të rajonit, i braktisur nga Europa dhe nga vendet fqinje të Mesdheut.
Një shtet perandorak, si po rilind Turqia e madhe sipas Erdogan e Davutoglu
Nga Alessio Stilo
La Repubblica
Udhëheqësit e partisë në pushtet AKP – Partia për Drejtësi dhe Zhvillim – kanë trashëguar nga “Ataturku (Qemalistët)” besimin se populli nuk di se si të zgjedhë çfarë është e mirë për të. Kryeministri dhe Ministri i Jashtëm duan që feja të mos kufizohet vetëm në sferën private. Ideja e një qytetërimi urë midis tre kontinente.
Që nga ardhja në pushtet e Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) të Erdoganit, Turqia ka përjetuar një periudhë ndryshimi të mjedisit politik dhe institucional të tillë që studiuesit të besojnë se ka ndryshuar natyra e paradigmës së “Ataturkut”.
Rritja e qëndrueshme ekonomike, së bashku me rivlerësimin e variablave sociale të së kaluarës Otomane – historia, gjeografia, kultura – kanë bërë që Ankaraja të vërë në jetë një politikës të jashtme në funksion të zgjerimit të ndikimin turk në Lindjen Mesme, Azinë Qendrore dhe Afrikën e Veriut, në të njëjtën kohë pa lënë mënjanë udhëzimet e vjetra të “Qemalizmit”, domethënë pjesëmarrjen në NATO, influencën në Ballkan dhe afrimin me Bashkimin Evropian.
Turkologët, për më tepër, kanë përkufizuar edhe “demokracia islamike” (ose “islamqemalizmi”) arkitraun e ri politiki-institucional i cili është krijuar si pasojë e reformave të Erdogan. Kryeministri aktual ka kalëruar valën e revoltave arabo-muslimane, me qëllim për të paraqitur “modelin turk” tek partitë islamike të vendeve të Lindjes së Mesme.
Megjithatë, taktikat e adoptuara nga Erdogan mund të rrezikojnë përgjithmonë strategjinë e “problemeve zero të politikës së jashtme”. Si dëshmi e kësaj, mjafton të konsiderojmë që Turqia e post trazirave Arabe e gjeti veten në marrëdhëniet të përkeqësuara me fqinjët e saj më të afërt (Sirisë, Irakut, Izraelit, për të mos përmendur edhe Greqinë, Qipron, Armeninë), me pasoja potencialisht destabilizuese për punët e brendshme (Kurdët dhe Qemalistët).
Roli në rritje që kanë marrë në dekadat e fundit organizatat sociale dhe vëllazëritë islame ha hedhur themelet për rritjen e Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim. Megjithatë, AKP ka përdorur konsensusin e fortë për të transformuar Turqinë në një demokraci të partisë në pushtet, siç e përkufizon Osman Baydemir në një ese të botuar nga Këshilli Evropian për Marrëdhëniet e Jashtme (ECFR): për të, klasa qeverisëse e AKP-së trashëguar konceptimin Qemalist sipas të cilit “populli nuk di se çfarë është më mirë për të, ndërsa ne e dimë.” Një lloj elitarizmi me hije paternaliste, tashmë i rrënjosur në klasat drejtuese turke.
Me fjalë të tjera, përqasja nga lart-poshtë në demokraci (ne dimë kush është demokracia më e mirë për popullin) është absorbuar nga lidershipi i AKP-së, por ka zanafillën tek elita republikane dhe Qemaliste. I njëjti propozim, sugjeruar së fundmi nga partia në pushtet, për të futur një sistem presidencial duke ndjekur modelin amerikan, shpreh tendencën për të mos u larguar nga modeli i mëparshëm politik. Gjithnjë e më shumë, udhëheqësit e moderuar islamik janë angazhuar në një debat të gjatë politik dhe kulturor për të zvogëluar rolin e qemalistëve – sidomos rolin ushtarak – në shoqëri dhe për ti zëvendësuar ata.
Nëse qasja politiko-doktrinore për konceptimin e pushtetit bashkon Qemalistët dhe AKP-në, nga ana tjetër përplasja ideologjike mbi rrënjët e Republikës Turke është duke u bërë më e ashpër.
Përçarja brenda shoqërisë u rishfaq gjatë festimeve të 89 vjetorit të themelimit të Republikës Turke, kur opozitarët kryesorë të partisë së Erdoğan sfiduan ndalimin e vendosur nga policia për të demonstruar në mbrojtje “të kombit dhe të Republikës”: Dimitar Bechev, i ECFR argumenton se Partia Republikane e Popullit – CHP, më e afërta me qëndrimet e Ataturkut – donte në mënyrë të përsëritur denoncoi fort AKP-në se ishte duke kultivuar një “projekt sekret”, atë të ri-islamizimit të vendit, duke vënë në pikëpyetje themelet shekullore laike të Turqisë moderne. Duhet të kujtojmë se në vitin 2007 lidershipi i atëhershëm i CHP-së thirri haptazi për një ndërhyrje ushtarake për të “shkarkuar qeverinë islamike.”
Turqia e shekullit XXI është një “shtet laik i kontrolluar” sipas dijetarit Pinar Tank. Brenda saj ka një konfrontim të ashpër në mes të idesë (mbështetur nga ushtria dhe laikët) që feja duhet ti përkasë vetëm sferës private dhe bindjes (së AKP-së, islamikëve të moderuar dhe shumicës së klasës së mesme) që feja duhet të mbetet e “kontrolluar” në sferën publike. Divergjenca mund të shpjegohet duke analizuar versionin turk të laicitetit nga Ataturku e më tej: një model ku nuk ka ndarje mes shtetit dhe fesë, por më tepër një kufizim – ndonjëherë ndalim – të Islamit nga junta ushtarake.
Në ish Portën Sublime, Islami politik ka gjetur terren pjellor falë punës gjatë dekadave të bashkësive myslymane, shkollave dhe qendrave islamike. Vlen për tu nënvizuar roli i bashkësisë fetare të Fethullah Gulen, një miliarder i cili vetë-mërgoi në Shtetet e Bashkuara dhe u bë një burim frymëzimi për liderët e shumtë të partisë së Erdogan. Në vitin 2008, Gyleni ishte kurorëzuar nga lexuesit e platformës “Foreign Policy” si “intelektuali më me ndikim në botë”, ndërsa sociologia Nilufer Gole e konsideron Gulen si “rrjeti myslyman më i fuqishëm në botë.”
Paradigma e modernizimit të bërë nga Mustafa Qemal është vënë vazhdimisht në pyetje nga disa intelektualë gulenistë. Sipas tyre, Ankaraja kishte filluar procesin e modernizimit edhe para ardhjes së Ataturkut në pushtet: Tanzimati (reforma) e vitit 1839 dhe themelimi në vitin 1876 i Perandorisë Osmane do të kishte kufizuar pushtetin e sulltanit, duke rritur të drejtat individuale dhe liberalizmin ekonomik.
Reduktimi i rolit të ushtrisë në politikë, së bashku me amendamentin e prezantuar nga AKP-ja mbi shfuqizimin e cilësdo referencë mbi “parimet e Ataturkut” dhe “laicizmit” duhet të shihet si një përpjekje e elitës së islamistëve të moderuar për të vënë Turqinë në krye të Botës së larmishme të myslimanëve sunitë. Kjo aspiratë është bërë e qartë nga ana e ministrit aktual të Jashtëm Ahmet Davutoglu në disa shkrime të ndryshme akademike.
Turqia sipas Davutoğlu-t është një qytetërim-urë që lidh tre kontinente (Evropë, Azi dhe Afrikë), me një rol të fuqie qendrore dhe autonome, e ngjashme me atë të Gjermanisë në Evropë, krahasim evokativ që ministri Davutoglu nënvizon shpesh. Duke përdorur dialektikën e Samuel Huntington, Davutoglu ndërton kuadrin e tij teorik të Turqisë si një “civilizim origjinal”, rezultat i bashkëveprimit mes veçantisë së Islamit, kulturave të ndryshme të ndërthurura në hapësirën e Anatollisë dhe shtrirjes gjeografike.
Duke absorbuar diktate të caktuara nga e kaluara Qemaliste, dhe në të njëjtën kohë, duke rizbuluar traditën Osmane dhe vlerat e Islamit, udhëheqja e AKP-së mund të transformojë Turqinë (dhe procesi është në vazhdim) në një shtet të modelit hibrid: një sintezë mes arkitekturës institucionale të Shtetit modern dhe subshtresës historiko-kulturore të një perandorie shumëkombëshe, Perandorisë Osmane.
