Me rastin e 100-vjetorit të lindjes së poetit Nikos Kavadhias, Ministria greke e Kulturës ka shpallur "Vitin Kavadhias". Sot dhe nesër, në Black Box të Akademisë së Arteve, ora 18:30, recitohen poezi vargje të tij, përkthyer për herë të parë nga autori i këtyre radhëve.
Më 1884, poeti francez Paul Verlaine (1844-1896) botoi një antologji poetike të pazakontë për kohën: antologjinë Les poètes maudits (Poetët e mallkuar). Renditi aty emra të njohur për lexuesin e sotshëm, por që në atë kohë nuk ishin pjesë e leximeve tradicionale. Kjo ndodhte sepse poezitë e tyre flisnin, kryesisht, për anët e errëta të jetës dhe të shpirtit njerëzor, për frikën dhe obsesionet, për gjakimet e ndyra, për lakminë, degjenerimin, flisnin për varësinë nga alkooli, veset dhe droga. Prandaj dhe ishin poetë të mallkuar, sepse pohonin atë realitet që mohohej nga qytetërimi i kohës.
Një varg të njërit prej këtyre poetëve, një varg nga poezia "Lettre du Mexique" ("Letër nga Meksika") shkruar nga dashnori i detit Tristan Corbière (1845-1875), Nikos Kavadhias e vendos në ballë të vëllimit me poezi Marabu: "Rien n'est beau comme ça - matelot - pour un hojme" ("Asgjë nuk është më e bukur se kjo - detar - për burrin", Les Amours jaunes, 1873). Është libri i parë, është, njëfarësoj, dita e lindjes së poetit. Përpara se të hysh në botën e tij poetike, vetë shkrimtari saktëson, njëfarësoj, identitetin e vet: Unë jam i mallkuar! Më pas, përkundër emrit që i ka dhënë familja / shoqëria, që me poezinë e parë, pagëzon veten me një emër tjetër, me emrin e një zogu të tropikut: Marabu! Dhe shton: ... të vetmuar dhe të çmendur, njësoj jemi, të dy (Marabu, Marabu). Kavadhia ndjente se për botën, këtë botë ku jetojmë edhe ne sot, ishte i mallkuar dhe i marrë. Atëherë, e la mënjanë tokën që lëkundet më fort se anija mes gjeratores dhe tufanit, për ta lidhur besën me ujin, me detin.
Bota nuk e pati me sy të keq poetin. Në fund të fundit, bota nuk ka pasur me sy të keq asnjë nga poetët që kanë jetuar në të, as poetët e mallkuar. Por ja që Kavadhia nuk ndjehej mirë në stere, më merren mendtë, thoshte. Kurse në det, atje jo, nuk i merreshin mendtë, thoshte! Nuk i pëlqente uji i ndenjur i pellgjeve apo i porteve. I vinin zorrët në fyt kur shikonte njerëzit që ndotnin ujin e detit. I merrej fryma nga duhma e maleve me mbeturina, qoftë të gjalla, qoftë të vdekura. Prandaj zgjodhi ajrin e pastër, ujin e kthjellët, ndonëse kjo jetë kishte shumë vetmi. Zgjodhi të ishte udhëtar i përhershëm, për sa kohë që merrte frymë. Kështu, bota nuk deshi ta mallkonte, poeti nuk deshi të mallkohej, por, në fund ndodhi: bota e mallkoi me syrgjyn, poeti e ndjeu mallkimin dhe zgjodhi të shijonte jetën, siç ia kishte ënda. E gjithë kjo mënyrë të menduari, parë me syrin e arsyes së ftohtë, është marri, është paranojë. Kështu vjen natyrshëm emri i dytë i poetit: Marabu, që do të thotë, pak a shumë, i marrë.
Me një gjuhë të qëmtuar, me tinguj që lodrojnë në gjuhën që i shqipton, me saktësi prej maniaku, Kavadhia ndërtoi gjithësinë e tij poetike në 52 poezi botuar në 3 vëllime (pa futur këtu poezitë e botuara nëpër periodikë, gazeta apo ato të botuara pas vdekjes). Vargjet e tij janë peizazhe. Shpesh pamje të kundërta vendosen pranë njëra-tjetrës (juxtaposition), si në një film të çakorduar: vajza nga Amoi vendoset pranë mulates së Tenerifës, temperatura e Tropikut kundruall sifilizit të Rios, detarët e mbytur ngrihen për të pushtuar anijen dhe t'i krehin vajzës flokët për herë të fundit, kurse kjo, pas kërkesës së poetit, është duke mprehur shpatat. Malli, dashuria, çartamendja, sëmundjet e detarëve, lodhja nga turnet në anije, ajri i ndotur i qyteteve dhe i porteve, trupat e prostitutave dhe trupat e detarëve skalitur me tatuazhe janë disa nga temat e poezive. Por më shumë merret me njeriun dhe dhimbjen njerëzore, mëmën e poezisë.
Në fund, tri ditë para se të vdesë Kavadhia shkruan: "Një meduzë e kaltër ta vuri syrin, merr shenjë, / mbete peng në pellg, rrethuar nga rraxhat dhe oktapodët (Traverso). Jetoi siç deshi, bohem i oqeanit, skllav i kabinës së radistit, në ajër të pastër dhe ujë të kthjellët. Për të vdekja ishte ujë i ndenjur, moçal me qenie të plogështa dhe të squllëta. "Rien n'est beau comme ça, matelot", dhe e kishte fjalën për vdekjen.
Edhe kështu mund të lexohet Kavadhia.
Përkthimi i këtyre poezive ishte përvojë me shumë fytyra: kënaqësi dhe lodhje, sfidë dhe mirënjohje. Kënaqësi sepse, më në fund, solla në shqip një tubë poezi që i kam dashur kaq fort dhe i kam kënduar pafundësisht me vete. Lodhje për arsyen e thjeshtë se, përveç hijeshisë poetike të tekstit, shqipëruesit i bie për barrë të ndeshet edhe me estetikën e vargut, me metrin dhe rimën. Sfidë sepse nuk do të doja t'i hyja në hak poezisë së Kavadhias. Mirënjohja i drejtohet, në fund, Poetit, i cili u bë shkak që ta dashuroja më fort gjuhën në të cilën shkroi, dhe, njëkohësisht, më shtyu t'i latoja aftësitë e vargëzimit të disiplinuar në shqip.
Më 1884, poeti francez Paul Verlaine (1844-1896) botoi një antologji poetike të pazakontë për kohën: antologjinë Les poètes maudits (Poetët e mallkuar). Renditi aty emra të njohur për lexuesin e sotshëm, por që në atë kohë nuk ishin pjesë e leximeve tradicionale. Kjo ndodhte sepse poezitë e tyre flisnin, kryesisht, për anët e errëta të jetës dhe të shpirtit njerëzor, për frikën dhe obsesionet, për gjakimet e ndyra, për lakminë, degjenerimin, flisnin për varësinë nga alkooli, veset dhe droga. Prandaj dhe ishin poetë të mallkuar, sepse pohonin atë realitet që mohohej nga qytetërimi i kohës.
Një varg të njërit prej këtyre poetëve, një varg nga poezia "Lettre du Mexique" ("Letër nga Meksika") shkruar nga dashnori i detit Tristan Corbière (1845-1875), Nikos Kavadhias e vendos në ballë të vëllimit me poezi Marabu: "Rien n'est beau comme ça - matelot - pour un hojme" ("Asgjë nuk është më e bukur se kjo - detar - për burrin", Les Amours jaunes, 1873). Është libri i parë, është, njëfarësoj, dita e lindjes së poetit. Përpara se të hysh në botën e tij poetike, vetë shkrimtari saktëson, njëfarësoj, identitetin e vet: Unë jam i mallkuar! Më pas, përkundër emrit që i ka dhënë familja / shoqëria, që me poezinë e parë, pagëzon veten me një emër tjetër, me emrin e një zogu të tropikut: Marabu! Dhe shton: ... të vetmuar dhe të çmendur, njësoj jemi, të dy (Marabu, Marabu). Kavadhia ndjente se për botën, këtë botë ku jetojmë edhe ne sot, ishte i mallkuar dhe i marrë. Atëherë, e la mënjanë tokën që lëkundet më fort se anija mes gjeratores dhe tufanit, për ta lidhur besën me ujin, me detin.
Bota nuk e pati me sy të keq poetin. Në fund të fundit, bota nuk ka pasur me sy të keq asnjë nga poetët që kanë jetuar në të, as poetët e mallkuar. Por ja që Kavadhia nuk ndjehej mirë në stere, më merren mendtë, thoshte. Kurse në det, atje jo, nuk i merreshin mendtë, thoshte! Nuk i pëlqente uji i ndenjur i pellgjeve apo i porteve. I vinin zorrët në fyt kur shikonte njerëzit që ndotnin ujin e detit. I merrej fryma nga duhma e maleve me mbeturina, qoftë të gjalla, qoftë të vdekura. Prandaj zgjodhi ajrin e pastër, ujin e kthjellët, ndonëse kjo jetë kishte shumë vetmi. Zgjodhi të ishte udhëtar i përhershëm, për sa kohë që merrte frymë. Kështu, bota nuk deshi ta mallkonte, poeti nuk deshi të mallkohej, por, në fund ndodhi: bota e mallkoi me syrgjyn, poeti e ndjeu mallkimin dhe zgjodhi të shijonte jetën, siç ia kishte ënda. E gjithë kjo mënyrë të menduari, parë me syrin e arsyes së ftohtë, është marri, është paranojë. Kështu vjen natyrshëm emri i dytë i poetit: Marabu, që do të thotë, pak a shumë, i marrë.
Me një gjuhë të qëmtuar, me tinguj që lodrojnë në gjuhën që i shqipton, me saktësi prej maniaku, Kavadhia ndërtoi gjithësinë e tij poetike në 52 poezi botuar në 3 vëllime (pa futur këtu poezitë e botuara nëpër periodikë, gazeta apo ato të botuara pas vdekjes). Vargjet e tij janë peizazhe. Shpesh pamje të kundërta vendosen pranë njëra-tjetrës (juxtaposition), si në një film të çakorduar: vajza nga Amoi vendoset pranë mulates së Tenerifës, temperatura e Tropikut kundruall sifilizit të Rios, detarët e mbytur ngrihen për të pushtuar anijen dhe t'i krehin vajzës flokët për herë të fundit, kurse kjo, pas kërkesës së poetit, është duke mprehur shpatat. Malli, dashuria, çartamendja, sëmundjet e detarëve, lodhja nga turnet në anije, ajri i ndotur i qyteteve dhe i porteve, trupat e prostitutave dhe trupat e detarëve skalitur me tatuazhe janë disa nga temat e poezive. Por më shumë merret me njeriun dhe dhimbjen njerëzore, mëmën e poezisë.
Në fund, tri ditë para se të vdesë Kavadhia shkruan: "Një meduzë e kaltër ta vuri syrin, merr shenjë, / mbete peng në pellg, rrethuar nga rraxhat dhe oktapodët (Traverso). Jetoi siç deshi, bohem i oqeanit, skllav i kabinës së radistit, në ajër të pastër dhe ujë të kthjellët. Për të vdekja ishte ujë i ndenjur, moçal me qenie të plogështa dhe të squllëta. "Rien n'est beau comme ça, matelot", dhe e kishte fjalën për vdekjen.
Edhe kështu mund të lexohet Kavadhia.
Përkthimi i këtyre poezive ishte përvojë me shumë fytyra: kënaqësi dhe lodhje, sfidë dhe mirënjohje. Kënaqësi sepse, më në fund, solla në shqip një tubë poezi që i kam dashur kaq fort dhe i kam kënduar pafundësisht me vete. Lodhje për arsyen e thjeshtë se, përveç hijeshisë poetike të tekstit, shqipëruesit i bie për barrë të ndeshet edhe me estetikën e vargut, me metrin dhe rimën. Sfidë sepse nuk do të doja t'i hyja në hak poezisë së Kavadhias. Mirënjohja i drejtohet, në fund, Poetit, i cili u bë shkak që ta dashuroja më fort gjuhën në të cilën shkroi, dhe, njëkohësisht, më shtyu t'i latoja aftësitë e vargëzimit të disiplinuar në shqip.
