Në vitin 2000, edhe pse duket sikur fundi i botës ishte pas kthesës, ekonomia botërore shpëtoi thuajse e pacenuar. Sigurisht që u regjistruan recesione të vogla në Shtetet e Bashkuara, Evropë, apo Japoni.
Shumë më e vështirë ka qenë situata në krizat e viteve ‘30, apo ‘70, megjithatë bota ia doli mbanë. Për sa i përket krizës së fundit financiare, ajo i ka të gjitha shenjat të jetë shumë më e mprehtë dhe me më shumë pasoja. Rënia e çmimeve të aksioneve është më shumë një efekt anësor i asaj çka po ndodh në të vërtetë. Tregjet financiare e nisën vallen e vdekjes me krizën e kredive, e cila erdhi si pasojë e rritjes së madhe të çmimeve të pasurive të patundshme dhe e borxhit të ekonomive familjare. Pikërisht këto dy dukuri të fundit mund të krahasohen fare mirë me fitimet e mëdha të viteve ‘20, periudhë gjatë së cilës njerëzit shpenzonin me grushte sikur e nesërmja të mos ekzistonte.
Gjatë 12 muajve të fundit, të gjithë shpresuan se politikëbërësit do të mund të gjenin një përgjigje, apo një zgjidhje për sa po ndodhte. Në këto e sipër, tregu i pasurive të patundshme në SHBA nisi të shënonte rënie. Uljet e herëpashershme në përqindjet zyrtare të interesit synonin nxitjen e shitjeve, por nuk arritën që të ndalnin atë që tashmë kishte nisur. Bankat ndërprenë huadhënien ndaj njëra-tjetrës, duke pasur frikë se bilancet e tyre të mbushura me borxhe e "mbetje toksike" do të shpërthenin nga momenti në moment. Në këtë situatë ngurtësimi të likuiditetit, bankat qendrore nisën të pomponin para në të gjithë sistemin bankar dhe në shuma shumë të mëdha, e megjithatë zhbllokimi i situatës nuk ndodhi.
Kompani të ndryshme arritën që të shpëtonin në një mënyrë, ose në një tjetër, e megjithatë pavarësisht disa shembujve të rrallë, sistemi në vetvete ishte në shembje e sipër. Programi i shpëtimit i Ministrisë Amerikane të Thesarit për asetet problematike kishte si qëllim heqjen e aseteve të dyshimta nga sistemi financiar, me shpresën se me t‘i hequr këto "mbetje" bankat do të rinisnin t‘i jepnin hua njëratjetrës. Por as kjo masë nuk pati efektshmëri. Javën që shkoi, qeveria britanike ndërmori një tjetër hap. Ajo vendosi që t‘u ofronte një kapital prej miliarda paundësh bankave britanike në rrezik. Bëhet fjalë për një hap shumë delikat. Në këtë rast nuk kemi të bëjmë me një shtetëzim të mirëfilltë, edhe pse koncepti nuk është shumë larg tij. Më tepër bëhet fjalë për dhënie fund të rënies së lirë që ka përfshirë të gjitha aksionet e që rrezikon të rrënojë gjithë sistemin.
Po cili ishte rezultati i një mase të tillë? Tregjet britanike të aksioneve shënuan menjëherë pas një mase të tillë një ndër humbjet e tyre më të mëdha. Sigurisht që kjo situatë mund të marrë fund. Ndodh që një çast të jemi të pashpresë e fill më pas të ndihemi sërish mirë. Në këto kushte nuk na mbetet veçse të shpresojmë. Por për një gjë të tillë ka shumë barriera për t‘u kapërcyer. Së pari, ndryshe nga shumë kriza financiare të mëparshme, kjo e kësaj radhe është një krizë ndërkombëtare. Sigurisht që ka shumë për të mësuar nga krizat individuale të Suedisë, Japonisë, apo Shteteve të Bashkuara, kohë më parë, ka ngjashmëri, por gjithsesi ato mbeten kriza thellësisht kombëtare. Me "asetet toksike" të shpërndara në të gjithë sistemin financiar botëror, qeveritë po konkurrojnë me njëratjetrën për mënyrën më të mirë të daljes nga situata. Nëse në Britaninë e Madhe injektimi masiv i kapitaleve do të dalë një sukses, atëherë ndoshta kjo mund të imitohet edhe nga vendet e tjera.
Nëse qeveria irlandeze i garanton depozitat e bankave të saj, kjo mund të jetë një politikë që duhet të ndiqet edhe tjetërkund. Së dyti, thuajse të gjitha politikave të shpëtimit të diskutuara deri më tani janë të bazuara mbi idenë se sistemi bankar ose duhet të vazhdojë të funksionojë me uljen e përqindjeve të interesit, ose përmes injektimit të kapitalit, apo përmes shtetëzimit. Por çfarë mund të ndodhë në rast se sistemet bankare janë aq të dëmtuara sa të mos bëjnë të funksionojnë asnjë nga masat e shpëtimit të ndërmarra deri më tani? Në një rast të tillë politikëbërësit do të duhet të marrin në konsideratë opsionin bërthamor. Në fakt, përmes shitjes së bondeve bankave qendrore, qeveritë mund të "printojnë" para për t‘ua shpërndarë sektorëve ekonomikë, përmes reduktimit të taksave, ose në mënyrë më të efektshme, përmes rritjes në shpenzimet e qeverisë. Paratë hidhen në ekonomi pa nevojën e një sistemi bankar.
Qeveria alokon kapital, banka qendrore humbet pavarësinë e saj dhe filozofët e tregut të lirë humbasin gjithë thelbin e filozofisë së tyre. Por nuk kemi arritur ende në një masë të tillë. Së treti. Qeveritë janë shumë të lidhura me votuesit dhe taksapaguesit e tyre. Kjo do të thotë që politika të ndërmarra nga qeveria gjermane mund të mos pranohen në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në mungesën e koordinimit të politikave mes vendeve të ndryshme, mund të ndodhë që qeveri të caktuara të kenë nxitje për të anuar nga despotizmi. Po çfarë do t‘i ndodhte sistemit tonë ndërkombëtar të tregut të lirë dhe lëvizjes së kapitalit në rrethana të tilla? A mund të përballemi ne, në këndvështrimin afatgjatë, me një ambient ekonomik shumë më tepër proteksionist? Së katërti, na duhet ende të presim për të parë ndikimin e plotë të krizës në ekonominë reale.
Të gjithë nuk po e heqim nga goja fjalën recesion, që nuk përbën më një fakt të papritur dhe të beftë. Por sa më shumë që shkrihet tregu financiar, aq më i madh është rreziku i një ekonomie problematike për vitet që do të vijnë. Kështu, për shembull, kriza bankare në Japoni doli të ishte shumë më e rëndë nga sa u parashikua fillimisht, pjesërisht për shkak të aseteve në të cilat ishin bazuar shumë banka kur dhanë kreditë, veçanërisht toka që humbën shumë në çmim. Çmimi i tokave në Japoni ka rreth 15 vjet që vazhdon të bjerë. Në këtë moment, është ende e vështirë që të çmosh se deri në çfarë mase kriza ka ndikuar në ekonominë dhe cilat do të jenë pasojat e krizës. Ajo çka dimë është se shumë banka do të duhet për shumë kohë ta reduktojnë dhënien e kredive, por për bankat që këtë funksion e kanë pasur primar, kjo do të thotë humbje e madhe.
Deri në një zgjidhje të situatës, kreditë do të kenë përqindje më të lartë interesi dhe sigurisht që nuk do të jepen më lehtësisht si dikur, por mbi kontrolle të imtësishme të kolateraleve. Ky kolaps i sistemit të kreditimit të bankave ndodhi edhe në fillim të viteve ‘30. Kreditë ranë në 85%. Për këtë shkak, shumë biznese dhe familje u gjendën përballë falimentit dhe jo sepse kishin bërë ndonjë veprim të gabuar apo dinak, por sepse nuk mund t‘u referoheshin më bankave për të përmbushur nevojat e tyre të përditshme. Në fakt, askush, asnjëherë nuk e ka dashur këtë valle vdekjeje të financave.
Një pjesë e madhe e njerëzve e ngushëlluan fillimisht veten me idenë se mësimet e nxjerra nga kriza e viteve ‘30 dhe ato që pasuan ishin mësuar më në fund dhe se do të ishte e pamundur që të njëjtat situata të përsëriteshin, pra që bota të kalonte një tjetër Depresion të Madh. Shanset për një gjë të tillë janë ende të vogla, por shpesh harrojmë se nga Depresioni duheshin nxjerrë mbi të gjitha tri mësime: E para: furnizo sistemin me para; e dyta: sigurohu që qeveritë t‘i koordinojnë politikat dhe e treta: mos lejo borxhet të rriten shumë. Fatkeqësisht nga sa u pa vetëm pika e parë u mbajt parasysh, sa për të tjerat u injoruan në dëm të të gjithëve.
Gazeta: Shqip
Shumë më e vështirë ka qenë situata në krizat e viteve ‘30, apo ‘70, megjithatë bota ia doli mbanë. Për sa i përket krizës së fundit financiare, ajo i ka të gjitha shenjat të jetë shumë më e mprehtë dhe me më shumë pasoja. Rënia e çmimeve të aksioneve është më shumë një efekt anësor i asaj çka po ndodh në të vërtetë. Tregjet financiare e nisën vallen e vdekjes me krizën e kredive, e cila erdhi si pasojë e rritjes së madhe të çmimeve të pasurive të patundshme dhe e borxhit të ekonomive familjare. Pikërisht këto dy dukuri të fundit mund të krahasohen fare mirë me fitimet e mëdha të viteve ‘20, periudhë gjatë së cilës njerëzit shpenzonin me grushte sikur e nesërmja të mos ekzistonte.
Gjatë 12 muajve të fundit, të gjithë shpresuan se politikëbërësit do të mund të gjenin një përgjigje, apo një zgjidhje për sa po ndodhte. Në këto e sipër, tregu i pasurive të patundshme në SHBA nisi të shënonte rënie. Uljet e herëpashershme në përqindjet zyrtare të interesit synonin nxitjen e shitjeve, por nuk arritën që të ndalnin atë që tashmë kishte nisur. Bankat ndërprenë huadhënien ndaj njëra-tjetrës, duke pasur frikë se bilancet e tyre të mbushura me borxhe e "mbetje toksike" do të shpërthenin nga momenti në moment. Në këtë situatë ngurtësimi të likuiditetit, bankat qendrore nisën të pomponin para në të gjithë sistemin bankar dhe në shuma shumë të mëdha, e megjithatë zhbllokimi i situatës nuk ndodhi.
Kompani të ndryshme arritën që të shpëtonin në një mënyrë, ose në një tjetër, e megjithatë pavarësisht disa shembujve të rrallë, sistemi në vetvete ishte në shembje e sipër. Programi i shpëtimit i Ministrisë Amerikane të Thesarit për asetet problematike kishte si qëllim heqjen e aseteve të dyshimta nga sistemi financiar, me shpresën se me t‘i hequr këto "mbetje" bankat do të rinisnin t‘i jepnin hua njëratjetrës. Por as kjo masë nuk pati efektshmëri. Javën që shkoi, qeveria britanike ndërmori një tjetër hap. Ajo vendosi që t‘u ofronte një kapital prej miliarda paundësh bankave britanike në rrezik. Bëhet fjalë për një hap shumë delikat. Në këtë rast nuk kemi të bëjmë me një shtetëzim të mirëfilltë, edhe pse koncepti nuk është shumë larg tij. Më tepër bëhet fjalë për dhënie fund të rënies së lirë që ka përfshirë të gjitha aksionet e që rrezikon të rrënojë gjithë sistemin.
Po cili ishte rezultati i një mase të tillë? Tregjet britanike të aksioneve shënuan menjëherë pas një mase të tillë një ndër humbjet e tyre më të mëdha. Sigurisht që kjo situatë mund të marrë fund. Ndodh që një çast të jemi të pashpresë e fill më pas të ndihemi sërish mirë. Në këto kushte nuk na mbetet veçse të shpresojmë. Por për një gjë të tillë ka shumë barriera për t‘u kapërcyer. Së pari, ndryshe nga shumë kriza financiare të mëparshme, kjo e kësaj radhe është një krizë ndërkombëtare. Sigurisht që ka shumë për të mësuar nga krizat individuale të Suedisë, Japonisë, apo Shteteve të Bashkuara, kohë më parë, ka ngjashmëri, por gjithsesi ato mbeten kriza thellësisht kombëtare. Me "asetet toksike" të shpërndara në të gjithë sistemin financiar botëror, qeveritë po konkurrojnë me njëratjetrën për mënyrën më të mirë të daljes nga situata. Nëse në Britaninë e Madhe injektimi masiv i kapitaleve do të dalë një sukses, atëherë ndoshta kjo mund të imitohet edhe nga vendet e tjera.
Nëse qeveria irlandeze i garanton depozitat e bankave të saj, kjo mund të jetë një politikë që duhet të ndiqet edhe tjetërkund. Së dyti, thuajse të gjitha politikave të shpëtimit të diskutuara deri më tani janë të bazuara mbi idenë se sistemi bankar ose duhet të vazhdojë të funksionojë me uljen e përqindjeve të interesit, ose përmes injektimit të kapitalit, apo përmes shtetëzimit. Por çfarë mund të ndodhë në rast se sistemet bankare janë aq të dëmtuara sa të mos bëjnë të funksionojnë asnjë nga masat e shpëtimit të ndërmarra deri më tani? Në një rast të tillë politikëbërësit do të duhet të marrin në konsideratë opsionin bërthamor. Në fakt, përmes shitjes së bondeve bankave qendrore, qeveritë mund të "printojnë" para për t‘ua shpërndarë sektorëve ekonomikë, përmes reduktimit të taksave, ose në mënyrë më të efektshme, përmes rritjes në shpenzimet e qeverisë. Paratë hidhen në ekonomi pa nevojën e një sistemi bankar.
Qeveria alokon kapital, banka qendrore humbet pavarësinë e saj dhe filozofët e tregut të lirë humbasin gjithë thelbin e filozofisë së tyre. Por nuk kemi arritur ende në një masë të tillë. Së treti. Qeveritë janë shumë të lidhura me votuesit dhe taksapaguesit e tyre. Kjo do të thotë që politika të ndërmarra nga qeveria gjermane mund të mos pranohen në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në mungesën e koordinimit të politikave mes vendeve të ndryshme, mund të ndodhë që qeveri të caktuara të kenë nxitje për të anuar nga despotizmi. Po çfarë do t‘i ndodhte sistemit tonë ndërkombëtar të tregut të lirë dhe lëvizjes së kapitalit në rrethana të tilla? A mund të përballemi ne, në këndvështrimin afatgjatë, me një ambient ekonomik shumë më tepër proteksionist? Së katërti, na duhet ende të presim për të parë ndikimin e plotë të krizës në ekonominë reale.
Të gjithë nuk po e heqim nga goja fjalën recesion, që nuk përbën më një fakt të papritur dhe të beftë. Por sa më shumë që shkrihet tregu financiar, aq më i madh është rreziku i një ekonomie problematike për vitet që do të vijnë. Kështu, për shembull, kriza bankare në Japoni doli të ishte shumë më e rëndë nga sa u parashikua fillimisht, pjesërisht për shkak të aseteve në të cilat ishin bazuar shumë banka kur dhanë kreditë, veçanërisht toka që humbën shumë në çmim. Çmimi i tokave në Japoni ka rreth 15 vjet që vazhdon të bjerë. Në këtë moment, është ende e vështirë që të çmosh se deri në çfarë mase kriza ka ndikuar në ekonominë dhe cilat do të jenë pasojat e krizës. Ajo çka dimë është se shumë banka do të duhet për shumë kohë ta reduktojnë dhënien e kredive, por për bankat që këtë funksion e kanë pasur primar, kjo do të thotë humbje e madhe.
Deri në një zgjidhje të situatës, kreditë do të kenë përqindje më të lartë interesi dhe sigurisht që nuk do të jepen më lehtësisht si dikur, por mbi kontrolle të imtësishme të kolateraleve. Ky kolaps i sistemit të kreditimit të bankave ndodhi edhe në fillim të viteve ‘30. Kreditë ranë në 85%. Për këtë shkak, shumë biznese dhe familje u gjendën përballë falimentit dhe jo sepse kishin bërë ndonjë veprim të gabuar apo dinak, por sepse nuk mund t‘u referoheshin më bankave për të përmbushur nevojat e tyre të përditshme. Në fakt, askush, asnjëherë nuk e ka dashur këtë valle vdekjeje të financave.
Një pjesë e madhe e njerëzve e ngushëlluan fillimisht veten me idenë se mësimet e nxjerra nga kriza e viteve ‘30 dhe ato që pasuan ishin mësuar më në fund dhe se do të ishte e pamundur që të njëjtat situata të përsëriteshin, pra që bota të kalonte një tjetër Depresion të Madh. Shanset për një gjë të tillë janë ende të vogla, por shpesh harrojmë se nga Depresioni duheshin nxjerrë mbi të gjitha tri mësime: E para: furnizo sistemin me para; e dyta: sigurohu që qeveritë t‘i koordinojnë politikat dhe e treta: mos lejo borxhet të rriten shumë. Fatkeqësisht nga sa u pa vetëm pika e parë u mbajt parasysh, sa për të tjerat u injoruan në dëm të të gjithëve.
Gazeta: Shqip
