Krizat financiare me te medha ne histori

Bota ka një vit që po kalon një krizë dhe lajmet nuk e lënë të harrohet kollaj. Duket sikur kjo ishte kriza më e rëndë e kohëve moderne dhe sikur ishte hera e parë që pllakosi në botë. Por, në fakt historia ka treguar se shumë vende e madje hera-herës gjithë bota, janë përfshirë në kriza të rënda që kanë rrëzuar perandori të tëra.

Në fund të Luftës II Botërore pjesa më e madhe e Evropës ishte e rrënuar financiarisht. Kostoja e një ushtrie, marine dhe forcës së re ajrore e la Mbretërinë e Bashkuar në gjendje të mjeruar ekonomike me Aktin e Huadhënies Amerikane që furnizoi miliarda dollarë pajisje jetike. Kur përfundoi ky program, pasoi një hua tjetër 1 miliardë sterlina, por kjo ishte thjesht një pikë ujë në oqean. Marina Mbretërore ishte shënjestra e parë dhe në vitin 1960, 1100 u shpërbënë dhe u shitën për skrap.

Në vitin 1919, traktati i Versajës përcaktonte që Gjermania dhe aleatët e saj ishin përgjegjës për çdo dëm që u bëhej vendeve aleate dhe në vitin 1921 u vendos se Gjermania kishte një 269 miliardë marka ari në para dhe materiale. Qeveria vazhdoi të shtypte para gjithnjë e më shumë për të mbuluar rënien ekonomike dhe paguar borxhin, por kjo rrëke parash rriti çmimet dhe kërkoi prodhimin e më shumë parave duke shkaktuar rënien e pashmangshme të markës aq sa një bukë kushtonte 200 milionë marka.

 Pas humbjes shkatërrimtare të Rusisë perandorake në Luftën I Botërore qeveria u përball me një borxh prej 50 miliardë rublash dhe ishte në prag të falimentimit. Industritë ranë dhe përçarja kaotike e rrjetit të transportit shkaktoi mbylljen e shumë industrive që shkaktuan si pasojë papunësi të madhe, ndërkohë që rrogat e atyre që mbetën në punë ranë në mënyrë drastike. Duke u përballur me urinë nga varfëria, njerëzit braktisën punët dhe qytetet duke kërkuar për ushqim. Nisën trazirat dhe grevat masive në gjithë vendin.

 Në vitin 1922 nisi krijimi i Bashkimit Sovjetik. Kur francezët ndërtuan një rreth fortesash përgjatë lumit Ohajo për të bllokuar daljen në det të kolonive angleze, ishte evident fakti se po ndodhte diçka e madhe. Kjo rezultoi të ishte lufta 7-vjeçare, një konflikt global, fillimisht mes Britanisë së Madhe dhe Francës për dominimin e kolonive në Amerikën e Veriut dhe Indi, ndërkohë një një luftë kontinentale mes Prusisë, Austrisë dhe aleatëve të tyre pllakosi Evropën. Kostoja e një lufte të tillë ishte e jashtëzakonshme dhe rezultoi në masa jopopullore si taksa e dritareve. Kur cari Nikolla I e përshkroi perandorinë Osmane si “qënien e sëmurë të Evropës” ai përshkroi një komb të paaftë për të ecur me të njëjtin hap me fuqitë evropiane dhe në fund të shekullit të 19-të administrohej në një stil mesjetar.

Transporti hekurudhor nuk ekzistonte, industria bazohej ende në prodhim manual dhe ekonomia mbështetej më së shumti në taksimin e të varfërve. Kjo vazhdoi me luftën e Krimesë e deri në vitin 1923 pas pushtimit nga fuqite aleate dhe perandoria u shpërbë duke formuar republikën e Turqisë. Filipi II i Spanjës sundoi vendin në “Epokën e Artë” të perandorisë, kur ishte një superfuqi globale, por ai pa fillimin e rënies së saj. E rënduar me një borxh prej 36 milioë dukatësh nga pasardhësi i tij, varfëria e Spanjës do të thoshte të ardhura më të ulëta nga taksat, ndaj Filipi u mbështet në floririn që vinte nga Amerika për të mbushur thesarin e tij. Bashkë me taksat e rënduara, shpenzimet në rritje të vendin shkaktuan inflacion të lartë, i cili zhvlerësoi valutën dhe dëmtoi industritë spanjolle, duke dobësuar gjithnjë e më shumë pozicionin e Spanjës e duke e detyruar të hiqte dorë nga kolonitë.


Në fund të Luftës II Botërore pjesa më e madhe e Evropës ishte e rrënuar financiarisht. Kostoja e një ushtrie, marine dhe forcës së re ajrore e la Mbretërinë e Bashkuar në gjendje të mjeruar ekonomike me Aktin e Huadhënies Amerikane që furnizoi miliarda dollarë pajisje jetike. Kur përfundoi ky program, pasoi një hua tjetër 1 miliardë sterlina, por kjo ishte thjesht një pikë ujë në oqean. Marina Mbretërore ishte shënjestra e parë dhe në vitin 1960, 1100 u shpërbënë dhe u shitën për skrap.


Në vitin 1919, traktati i Versajës përcaktonte që Gjermania dhe aleatët e saj ishin përgjegjës për çdo dëm që u bëhej vendeve aleate dhe në vitin 1921 u vendos se Gjermania kishte një 269 miliardë marka ari në para dhe materiale. Qeveria vazhdoi të shtypte para gjithnjë e më shumë për të mbuluar rënien ekonomike dhe paguar borxhin, por kjo rrëke parash rriti çmimet dhe kërkoi prodhimin e më shumë parave duke shkaktuar rënien e pashmangshme të markës aq sa një bukë kushtonte 200 milionë marka.


Pas humbjes shkatërrimtare të Rusisë perandorake në Luftën I Botërore qeveria u përball me një borxh prej 50 miliardë rublash dhe ishte në prag të falimentimit. Industritë ranë dhe përçarja kaotike e rrjetit të transportit shkaktoi mbylljen e shumë industrive që shkaktuan si pasojë papunësi të madhe, ndërkohë që rrogat e atyre që mbetën në punë ranë në mënyrë drastike. Duke u përballur me urinë nga varfëria, njerëzit braktisën punët dhe qytetet duke kërkuar për ushqim. Nisën trazirat dhe grevat masive në gjithë vendin. Në vitin 1922 nisi krijimi i Bashkimit Sovjetik.


Kur francezët ndërtuan një rreth fortesash përgjatë lumit Ohajo për të bllokuar daljen në det të kolonive angleze, ishte evident fakti se po ndodhte diçka e madhe. Kjo rezultoi të ishte lufta 7-vjeçare, një konflikt global, fillimisht mes Britanisë së Madhe dhe Francës për dominimin e kolonive në Amerikën e Veriut dhe Indi, ndërkohë një një luftë kontinentale mes Prusisë, Austrisë dhe aleatëve të tyre pllakosi Evropën. Kostoja e një lufte të tillë ishte e jashtëzakonshme dhe rezultoi në masa jopopullore si taksa e dritareve.


Kur cari Nikolla I e përshkroi perandorinë Osmane si “qënien e sëmurë të Evropës” ai përshkroi një komb të paaftë për të ecur me të njëjtin hap me fuqitë evropiane dhe në fund të shekullit të 19-të administrohej në një stil mesjetar. Transporti hekurudhor nuk ekzistonte, industria bazohej ende në prodhim manual dhe ekonomia mbështetej më së shumti në taksimin e të varfërve. Kjo vazhdoi me luftën e Krimesë e deri në vitin 1923 pas pushtimit nga fuqite aleate dhe perandoria u shpërbë duke formuar republikën e Turqisë.


Filipi II i Spanjës sundoi vendin në “Epokën e Artë” të perandorisë, kur ishte një superfuqi globale, por ai pa fillimin e rënies së saj. E rënduar me një borxh prej 36 milioë dukatësh nga pasardhësi i tij, varfëria e Spanjës do të thoshte të ardhura më të ulëta nga taksat, ndaj Filipi u mbështet në floririn që vinte nga Amerika për të mbushur thesarin e tij. Bashkë me taksat e rënduara, shpenzimet në rritje të vendin shkaktuan inflacion të lartë, i cili zhvlerësoi valutën dhe dëmtoi industritë spanjolle, duke dobësuar gjithnjë e më shumë pozicionin e Spanjës e duke e detyruar të hiqte dorë nga kolonitë.


Lur Luixhi XV vdiq ai la pasardhësësin e tij të li, Luixhin XVI me shumë telashe, pasi ishte përfshirë në katër lufta katastrofike në shekullin e 18-të. Ndërkohë që dy luftërat e para s’ishin teknikisht humbje, Franca doli me më pak se sa kishte hedhur. Ajo nuk arriti të restauronte balancën e pushtetit në Evropën qendrore, ndërkohë që pas luftës së dytë amerikanët riparuan ndihmën e Francës duke bërë tregti me Britaninë në vend të saj. Edhe njëherë tjetër pasojat ngarkuan njerëzit e thjeshtë me taksa dhe çmime të larta.



Eduardi I ishte një tiran brutal dhe përpara se të kthente vështrimin e tij malinj nga Skocia ai u mor me Uellsin. Në vitin 1277 Eudardi I, i cili ishte ngjitur në fron pesë vjet më parë udhëhoqi një ushtri prej 15 mijë ushtarësh në Uells, pasi liderët vendas refuzuan të njohin sovranitetin e Eduardit. Kostoja e pushtimit dhe ndërtimi i një rrjeti masiv kështjellash për të frikësuar popullsinë lokale kushtoi rreth 240 mijë sterlina, rreth 10 herë më shumë se të ardhurat vjetore të mbretërisë dhe një pjesë e madhe u huazuan nga bankierët hebrenj në Londër.


Në vitin 1695, Mbretëria e Skocisë themeloi Kompaninë e Skocisë, në një përpjekje për të mbështetur financat es aj të limituara duke iu bashkuar perandorive të mëdha të tregtisë në Afrikë dhe Indi. Ëilliam Paterson, një sipërmarrës i famshëm skocez, i cili kishte qenë themelues i Bankës së Anglisë i bindi investitorët skocezë që ata mund të dominin tregun e Azisë lindore duke vendosur një koloni në Panama, duke transportuar mallra nga toka nëpërmjet bregut të Paqësorit në Atlantik. Ky plan rezultoi me shumë humbje dhe u njoh si skema Darien.


Plani për Kryqëzatën e Katërt ishte që të niste një pushtim të Kajros dhe që aty të kontrollonte Jeruzalemin nëpërmjet Egjiptit. Lëvizja e kishte humbur jgallërinë pas Kryqëzatës së Tretë, por kjo s’e pengoi misionin dhe një pjesë e ushtrisë u mblodh në Venecia, ku do transportoheshin drejt Egjiptit nga marina veneciane. Por, në fakt kryqëtarët kaluan nga Kostandinopoja duke vrarë pjesën e popullisë latine. Venecianët morën drejtimin e qytetit duke formuar një regjim të korruptuar dhe dekadent.