Me rastin e 7 vjetorit të vdekjes së shkrimtarit, po risjellim një intervistë të tij të vitit 1993, një intervistë mendimi, gjë fort e rrallë për atë kohë
Shaban Sinani, Naim Zoto
Sot është fort e vështirë të përfytyrohet se si ishte fillimi i viteve 1990. Romantizmi i rinisë, që nënshkroi tërmetin e përmbysjes politike, mbeti shumë shpejt si diçka e pavlefshme. Ëndrra e "Shqipërisë europiane" u hesht si një naivitet fëmijërie, që nuk duhej sjellë më ndërmend. Një kohë e egër rrotullonte ditët, duke prodhuar një prej moteve më të tejmbushura me urrejtje dhe armiqësi. Edicionet qendrore të lajmeve dhe faqet e para të të përditshmeve përcillnin kërcënime të denja për epokën e "luftës së ftohtë" dhe të "luftës së nxehtë" të marra së bashku. Shqipëria ishte kthyer në një varr të madh. Jo "ringjallja lazariane" që profetizonin ëmbëlsisht miqtë në Perëndim, por diçka apokaliptike po ndodhte. Ende sot e kësaj dite nuk ka reflektuar mendja e njeriut shqiptar: Pse ndodhi gjithë ai shkatërrim, gjithë ajo çrrënjosje edhe e pasurisë së krijuar, që nuk pati paraprirje në asnjë vend tjetër të Lindjes. Pse u dogj Shqipëria fund e krye: nga Saranda e Pogradeci, deri në Laç e Tropojë. Pse mbi të gjitha shpërthyen aq shumë psikoza masive dhe komplekse etnike, që tronditën drejtpeshimin e një populli të tërë. Brenda kësaj kohe jetonim edhe ne. Në të përjavshmen tonë, që mundëm ta botojmë vetëm një gjysmë viti, kryetitujt njoftonin gjëma të ndodhura e të pandodhura. Bashkëpunëtorët e redaksisë mblidheshin mbrëmjeve gati-gati ilegalisht dhe dorëzonin shkrimet për numrin e ri. Një gjendje e akullt, e mbushur me gjyqe, kërcënime, urrejtje dhe vrazhdësi sundonte gjithë jetën e kryeqytetit. Një kohë e tillë Dorin dhe ne, dikur shokë të ngushtë, na gjeti në anë të ndryshme të llogores. Kjo ishte e vërteta, nuk mund të zbutet e të përcaktohet ndryshe. Shqipëria ishte një vend ku gjykimi i së shkuarës dhe rruga e së ardhmes nuk gjykoheshin "kështu ose ndryshe", por "pro ose kundra", "me ne ose me ata". Brenda kësaj logjike urdhëruese mund të ndodhte që dhe ne, miqve të vjetër prej viteve të universitetit, të na imponohej që të gjendeshim në situatën absurde të përjashtimit. Qeverisësit vëzhgonin kundërshtarët dhe të vetët. Lëshimet ndaj armikut nuk faleshin.
Ne i jetonim të gjitha këto ndoshta me më shumë intensitet se të tjerët. Për shkak të gazetës dhe të pjesëmarrjes në betejën e mendimit. E dinim se nuk ishte e lehtë të ftoje dikënd "prej andej" të shkruante në një tribunë "që këndej". Kjo mund të kishte koston e vet të rrezikshme, sidomos tek "ai andej". Ne ishim çuditur kur L. Radi, një burrë në moshë të thinjur, të cilin e kishim cenuar në një shkrim për shkak të një angazhimi të tij të hershëm në një gazetë fashiste, kishte pranuar të botonte replikën e tij në gazetën tonë: edhe kjo mund ta implikonte. Sikurse ishim habitur kur një njeri i urtë si Uran Kalakula na kishte ftuar të shkruanim artikuj kulturorë të frymës europiane në revistën "Fryma e re", në të njëjtën kohë që në të përditshmen tonë qortoheshin pa mëshirë pikëpamjet e A. Pipës për ndryshimin e bazës dialektore të shqipes. Këto mund të cilësoheshin gjëra jashtë rregullit. E dinim, pra, se Dorin mund ta dëmtonim duke i kërkuar një intervistë dhe jo çfarëdo interviste, por një përballje konceptesh e mendësish të formuluara pa zbukurime. Prandaj vendosëm që si fillim thjesht t‘ia shqiptonim dëshirën tonë. Pastaj, si të vente le të vente. Tek e fundit miqësia ishte më e shtrenjtë për ne se një intervistë. Dhe kështu, një ditë, ndërsa pinim kafenë në tryeza të ndryshme në vendin e tij të preferuar, tek "Europa", ia thamë mendimin tonë. Dori jot do ta bëjë intervistën kur t‘jua ketë qejfi. Po do ta botojmë në gazetën tonë, Dori. Dhe do të jenë pyetje shumë problematike. As më plas fare. Domethënë të të pyesim për gjithçka? Vetëm për lekët dhe dashnoret mos më pyesni. Edhe për presidentin? Të keqen Dori jot, më pyesni për kë të doni, veç Meksin mos ma trazoni. Dakord, por do ta lexojnë ata… domethënë këta… e kupton… janë… E ç‘ja futni kot dhe ju, e doni a nuk e doni atë intervistë? E ç‘do të më bëjnë, do të më heqin mandatin? Po unë mandatin e dorëzoj vetë. S‘e di a do ta çoj deri në fund apo jo!
Dhe kështu nisi puna për intervistën. Hartuam pyetjet, dhjetëra pyetje, nga më delikatet. Ia dhamë Dorit duke ia përsëritur edhe një herë se sidoqoftë… nëse ndonjë pyetje… domethënë si të mendosh… ne për gazetën na duhen të gjitha, por… Dhe Dori iu përgjigj të gjitha pyetjeve, me shkrim, me atë shkrimin e tij të njohur si të një projektuesi. Ishte një intervistë mendimi, gjë fort e rrallë për atë kohë, sepse përgjithësisht atëherë intervistat bëheshin për ngjarjen e ditës, shumë-shumë të javës, jo për kuptimin e kohës, të historisë, të kulturës politike, të përfytyrimeve, të zhvillimit. Ishte një intervistë, ku për herë të parë dhe të fundit ne përdorëm të folurin në shumës, me "ju", me Dorin tonë, që vërtet as që e kishte llogaritur efektin "si do ta lexonin ata", domethënë "këta". Ishte një intervistë ku ndoshta idealizmi i djathtë për herë të fundme u shfaq kaq qartë dhe shkujdesur, me karakter dhe liri të brendshme. Ky ishte Dori, i njëjti që kishim njohur, tashmë i pranishëm ndërmjet nesh jo vetëm si mik, por edhe si protagonist në jetën e popullit.
Kishte të drejtë Xhano, e mira: "Ndodhi, ç‘ndodhi, s‘ju ndanë dot me Dorin!". Por ja, intervista e zhvilluar në formë bisede me Teodor Kekon në shtator të vitit të vështirë 1993 dhe botuar në gazetën tonë, të cilën e ngritëm dhe drejtuam ne, ndonëse, për fat të keq, për një periudhë të shkurtër.
"Miq të përhershëm të progresit dhe opozitarë të përhershëm të pushtetit".
Intervistë ekskluzive e deputetit Teodor Keko dhënë gazetës "Shqip" (shtator 1993)
Pyetje: Vite më parë, duke biseduar në rrugët e Tiranës, ishim të një mendjeje se shkretia e tregut do të kalohej shpejt, por si do të bëhej me shpirtrat e rrënuar njerëzorë! A i keni dhënë përgjigje kësaj pyetjeje?
Teodor Keko: Këtë bisedë ne e kemi bërë bashkë kur ju pranonit të punonit pranë z. Alia. Pyetjes që ne shtronim në atë kohë plot iluzione për ne ia ka dhënë përgjigjen në mënyrë perfekte Berisha, kur u betua para Parlamentit si President. Ai kërkoi nja 20 vjet kohë për të rregulluar vendin, d.m.th shpirtin tonë. U tregua realist. Ai tha se ne jemi të vdekur, d.m.th se edhe unë me ty duhet t‘i lutemi Zotit të shpëtojnë shpirtin fëmijët tanë. Në këtë përgjigje jam dakord me Berishën.
Pyetje: Jo shumë kohë larg këtij momenti, kur uleshim dikur për të pirë një kafe, duhej edhe prezenca e një të treti. Kurse sot ju tregoheni i gatshëm për bashkëbisedim publik. A ju ka rënë në sy ky fakt? Ka të bëjë me lirinë tuaj personale, me karakterin e partisë ku bëni pjesë, apo me ndryshime të përgjithshme në shoqëri?
Teodor Keko: Ne jetojmë në një mjerim të jashtëzakonshëm. Jemi të humbur, na iku pjesa më e bukur e jetës kot, jemi të varfër, kemi humbur respektin për njëri-tjetrin, madje bëjmë sehir si vritemi me njëri-tjetrin. Pra jemi keq! Vetëm në aspektin e lirisë së fjalës dhe të njeriut kemi një arritje të madhe. Pavarësisht sesa dëgjohet fjala e individit, tani ne e shprehim hapur mendimin tonë. Mendoj se e gjithë shoqëria shqiptare është emancipuar. Më të tremburit aktualisht janë ata që kanë pushtet, ministrat, deputetët, partiakët e lartë. Ata i binden vijës, sepse kanë frikë se mos ua hajë pushteti ato pak thërrime që u kanë dhënë. Unë si Teodor, ashtu si edhe ti, nuk jam trim. Ne jemi më shumë artistë se shumica e popullit dhe i jemi dorëzuar subkoshientit tonë, i cili projekton gjëra më të bukura nga ato që projektojnë pushtetet. Trembem se ne të dy do të jemi miq të përhershëm të progresit dhe opozitarë të përhershëm të pushtetit.
Pyetje: Përkundër frikës që përmendet, ju njiheni për polemika dhe shkrime kurajoze. Nëse dëshironi, një nga aktivistët e parë të opozitarizmit, mund t‘i kumtoni gazetës "Shqip" diçka ekskluzive?
Teodor Keko: Fillimet e opozitarizmit janë të thjeshta: dikur ua shaja juve pushtetin diktatorial; pastaj në shtator të vitit 1990, miku ynë, Skënder Duka, më thirri për darkë bashkë me Ardian Klosin dhe të dy më propozuan të themelonim një parti opozitare; dy muaj më vonë më kërkuan ndihmë për PD-në e ardhshme Preç Zogaj me Frrok Çupin; pastaj partia më zgjodhi deputet të PD-së. Unë nuk e njoh më në hollësi historinë e lëvizjes opozitare, sepse nuk më kanë pëlqyer kurrë selitë e partive. Po, ramë dakord, ndonjëherë mund të shkruaj te ju kujtimet e mia nga ato kohë, natyrisht me ngjyra humoristike.
Pyetje: Padyshim do të jeni i mirëpritur, por më parë le të urojmë që "Shqip" të ketë një jetë të gjatë.
Dikur në biseda të ngushta, për të përshkruar opozitën antikomuniste, keni përdorur shprehje të tilla si: "Është një Arbnori që... ne s‘jemi gjë para tij". Vazhdoni të ruani mendimin e parë?
Teodor Keko: Po! Për Arbnorin unë kam shkruar me ironi, duke e quajtur "Pjetri i vogël i Shqipërisë"… Ai është i vogël vërtet, kurse ne jemi diçka afër hiçit! Ne vërtet nuk jemi gjë para këtij njeriu që ka vuajtur dhe ka falur më shumë sesa ne, por kam frikë se ai dhe shokët e tij do të humbin shumë, nëse nuk do t‘i administrojnë fuqitë që u ka dhënë populli ashtu si duhet. Aktualisht Arbnori, meqë jemi këtu, më duket se nuk e di se ç‘fuqi ka. Kjo është fatkeqësi, është njëlloj si në kohën e Enverit kur askush nuk e pyeste Haxhi Lleshin.
Pyetje: Një mik i yni i përbashkët është shprehur se për demokracinë nuk luftohet një herë po e një herë jo. Sipas vëzhguesve, kjo përputhet me qëndrimin tuaj. Ia dedikoni këtë qëndrim artistit apo politikanit?
Teodor Keko: Meqë ne kemi shumë pak politikanë - edhe ata jashtë loje, sepse kanë "biografi të keqe" - këtë arsyetim ia dedikoj artistit. Problemi i demokracisë është si problemi i shpirtit. Njeriu ka 100 gjëra në dispozicion për të shitur. Mund të shesë 99, por nëse nuk shet shpirtin, nuk është matrapaz. Edhe qëndrimi ndaj demokracisë i tillë është. Po e ndërrove luftën për demokraci me një post apo me ca dollarë, siç po ndodh sot, je kriminel, sepse ke vrarë fëmijët e tu, të cilët do të rriten nesër në diktaturë. Kujtoni fatin tragjik të të gjithë atyre fëmijëve që kishin si kryefamiljar bashkëpunëtorët e parë të Enverit dhe pastaj trokitën për së gjalli në portat e ferrit!
Në Shqipëri përpjekja për ndryshimin e mentalitetit të trashëguar të shoqërisë është lënë pas dore. Të gjithë, për fatkeqësinë e kohës së diktaturës, ua vënë fajin Enver Hoxhës dhe bashkëpunëtorëve të tij, madje ata që mbetën gjallë tani i kanë futur në burg. Ata kanë fajet e tyre, por askush nga ne nuk ka guxuar të denoncojë fillimisht babain dhe nënën e tij, që e ushqyen diktatorin me vota, me lule, me filma, vjersha, kura mjekësore, brohoritje e të tjera budallallëqe oportuniste. Demokracia arrihet me luftë të përditshme pa e njohur oportunizmin. Për 50 vjet Shqipërinë e masakroi preferenca mediokre "më mirë një vezë sot sesa një pulë mot". Konkluzionin personal të këtij mediokri unë e kam shkruar në një strofë poeme të quajtur "Shqipëria dhjetor 1990 - janar 1991": "Do ikim dhe ne nga kjo tokë/ Pa u mburrur me emrin e Skënderbeut/ Si epitaf na shkruani mbi kokë/ Këtu prehen ata që shkatërruan atdheun".
Pyetje: Faleminderit për sa thatë! Ekziston një pikëpamje, sipas së cilës lufta për demokraci u kthye në luftë për pushtet. Nuk është e qartë nëse u përmbys sistemi politik apo klasa politike. A mund të na e zhvilloni pikëpamjen tuaj?
Teodor Keko: Një revolucion, si ai i dhjetorit të ‘90-ës, nuk kryhet nga truri i kombit. Truri nuk del në ballë, aq më tepër kundër diktaturës. Ai pret sesi do të shkojnë ngjarjet. Nuk them së atë revolucion e bënë mediokrit, sepse kam marrë pjesë edhe vetë në mënyrë modeste, por ajka intelektuale shqiptare qëndroi në pritje. Kështu që pushteti u mbeti në dorë "partizanëve" si Blerim Çela e Aleksandër Meksi, të cilët kishin ideale materiale. Prandaj mendoj se në Shqipëri është përmbysur vetëm klasa politike. Por duhen shumë faqe për ta shpjeguar këtë. Nuk është vendi këtu të zgjatem me analiza të hollësishme.
Pyetje: Pse mungon ende klasa e re politike? Kush është i interesuar për këtë?
Teodor Keko: Shqipëria ka klasë politike, ka shumë njerëz të mençur, por ende ne nuk kemi hyrë në demokraci, ku të respektohet fjala magjike "jo" dhe të pranohen debate, të pranohet që ke fituar, por edhe që ke humbur. Për mungesë debati janë të interesuar mediokrit, që kanë uzurpuar pushtetin sot. Ata janë kaq të paaftë, sa edhe kur sajojnë një konflikt me Greqinë për një funksionar kishe, i thonë Presidentit se ja ku e ke dosjen e këtij armiku të rrezikshëm, në një kohë që nuk i dinë as emrin këtij armiku! E, pra ky mediokritet si ai "i kuqi" i djeshëm, nën pretekstin e biografive, i përzë politikanët e vërtetë nga skena politike dhe thërret në këtë skenë sharlatanët.
Pyetje: Pse nuk shkojnë mirë shqiptarët me njëri-tjetrin?
Teodor Keko: Në një vend ku nuk ka shtet, s‘mund të ketë edhe marrëdhënie të rregulluara mes banorëve të këtij shteti. Kur të dalin në krye burrat e shtetit, ne do të shkojmë mirë me njëri-tjetrin. Aktualisht Shqipëria funksionon pa platformë politike dhe ekonomike, slogane, po, ka me shumicë. Në këtë kuptim kam përshtypjen se ne prapë shkojmë mjaft mirë me njëri-tjetrin!
Pyetje: Sot duket qartë prirja politike për ta rifilluar historinë në invers, nga 29 nëntori i 1944-ës…
Teodor Keko: Do të ishte fatkeqësi ta fillonim historinë ku të na tekej e sa herë të na tekej. Historia jonë ka një fillim dhe atje duhet nisur. Thënia "historinë e bën më i forti" në Shqipëri është keqkuptuar. Më i forti sajon historinë e tij, por e respekton historinë e kaluar. Ju, nëse pranoni një këshillë personale nga një mik i juaji, mësojuani lexuesve këtë gjë në shkrime të vazhdueshme, sepse gjysma e së keqes është që kemi mbetur të varfër! Po mbetëm edhe pa histori, mbaruam fare.
Pyetje: Në një intervistë të dhënë kohë më parë radios së njohur gjermane, "Deutsche Ëelle", keni qenë mjaft pesimist. Si është gjendja juaj shpirtërore sot?
Teodor Keko: Një njeri që shkruan libra nuk mund të jetë optimist. Ai krijon gjithmonë një botë imagjinare, të nesërmen, përmes artit të tij, kështu që është gjithmonë i pakënaqur nga realiteti aktual. Duke i shtuar kësaj edhe kontributin modest të politikanëve dhe të qeveritarëve të sotëm, gjendja ime shpirtërore është mizerabël.
Pyetje: A jeni plotësisht i lirë kur ngrini kartonin e votës?
Teodor Keko: Në një Parlament ku shumicën dërrmuese e ka një parti, nuk ekziston kartoni i votës. Ngrije si të duash, ligji është firmosur dhe vulosur para se ta aprovojmë ne!
Pyetje: Romani juaj, "Pretenca", mbeti i pabotuar para dhe pas pluralizmit. Nga shkujdesja?
Teodor Keko: Për sa kohë që qeverisë dhe shqiptarëve do t‘u pëlqejë më shumë birra sesa libri, preferoj të mos e botoj! Unë shkruaj për qoftexhinjtë, për të cilët kam shumë respekt. Ata janë të vetmit konsumatorë të librit në Shqipëri, pasi u duhen fletët e librit për të mbështjellë qoftet e tyre.
Pyetje: Në shkrimet tuaja, ndonëse jeni formuar në një shkollë ateiste, vihet re një frymë e theksuar kristiane. Si e shpjegoni këtë?
Teodor Keko: Kam përshtypjen se u shpreha më lart se nga më buron kristianizmi. Unë nuk e kërkoj fajin te të tjerët, por bëj fajtor në radhë të parë veten time, oportunizmin tim të djeshëm. Sot, më kriminel se Enver Hoxha më duket vetja ime: Pse votova për diktatorin? Pse shkrova për diktatorin? Pse nuk pata kurajën ta luftoja atë? Mua tani më drejton ndjesa! Kërkoj ndjesë publikisht dhe nuk paraqes asnjë alibi për fajësinë time të paktën 15-vjeçare, që kur fillova të kuptoj nga jeta ashtu si duhet. Ndoshta, kur t‘i laj hesapet, do të bëhem prapë ateist.
Pyetje: Kur e keni ndjerë veten më të rrezikuar gjatë fazës tranzitive?
Teodor Keko: Kur rifillova cigaren, tre vjet pasi e kisha lënë. Kjo ndodhi kur hyra në të parin Parlament pluralist të Shqipërisë, pas diktaturës, ku pashë shumë kafka të deformuara, që më pas do të bëheshin protagonistë të jetës politike të Shqipërisë. Vetëm miku im, Neritan Ceka, më dha zemër: "Prit më tha, ky është fillimi". Në u bëfsha ndonjëherë kryetar shteti, dekreti i parë që do të firmos do të jetë shpallja heronj kombëtarë e atyre që duruan në mënyrë stoike për një legjislaturë të tërë mrekullitë që nxirrnin Baleta, Alimëhilli e më pas kontingjentin e ri të diktaturës që solli PD-ja në Parlament". Por emrat e tyre nuk i përmend, se ju trembem. Kanë inat homerik! Në përgjithësi unë nuk kam ankesa ndaj Berishës! Ai vetë është një hero që drejton Shqipërinë me një kontingjent që kënga popullore e përshkruan mrekullisht me vargjet "Bir Selman i nënës, kë të qaj më parë…". Por në këtë pikë ai duhej të ishte treguar më tolerant me ne që ikëm nga PD-ja. Një sadisfaksion të tillë e meritonim.
Pyetje: A do të ketë cikël tjetër të tranzicionit politik?
Teodor Keko: Patjetër, mendoj! Një fazë tranzicioni nuk mund të kapërcehet me njerëz fiks! Derisa të stabilizohemi, ne, shqiptarët do të venë nja tri-katër herë në zgjedhje të parakohshme. Ne të gjithë e dimë se ky vend mund të përparojë vetëm po u drejtua nga thuajse të gjitha forcat politike të vendit, sepse shkatërrimi i trashëguar është kaq i madh, sa një forcë e vetme mund të shkatërrojë më keq e jo të ndërtojë. Mirëpo asnjë nuk e pranon publikisht këtë të vërtetë. Atëherë politikanët, nga halli ose nga realizmi, do t‘i drejtohen popullit për zgjedhje të parakohshme vazhdimisht, derisa populli shqiptar ta shpërndajë votën e tij në disa parti, pa u dhënë dy apo tre partive 50 plus 1 për qind të vendeve në Parlament.
Situatën e sotme të Shqipërisë, që shtyn kot zgjedhjet e parakohshme, ma ka përshkruar një miku im i djathtë, aktor në Estradën e Tiranës. Ai i urrente të majtët. Një ditë më takoi në rrugë dhe më tha: Duhet koalicion! U habita. Dëgjo, më tha, ne mezi e rregulluam të na vinte në një shfaqje personeli diplomatik i akredituar në Shqipëri dhe ca ministra tanë. Mirëpo kemi një që i do komunistët në estradë, një që kontrollon biletat te dera. Nuk i la të hynin diplomatët pa biletë në estradë; ka rregulla, tha. Një njeri kundra na shkatërroi, mendo sikur t‘i kesh të gjithë kundra! Ky humor ka një të vërtetë. Edhe legjenda e kalasë së Rozafës është konkluzioni se nga mungesa e kompromisit vijnë vetëm fatkeqësi.
Pyetje: Sa e hapur për aleancë është Aleanca Demokratike?
Teodor Keko: Aleanca Demokratike është një parti e djathtë e qendrës, por për situatën që po kalon sot Shqipëria mendoj se duhet kthyer në një parti transversale, ku të futen njerëz të fortë e të mençur, pa dallim preferencash partiake që mund të kenë pasur deri pak kohë më parë. Spektri ynë i aleancave duhet të jetë padyshim më i gjerë, por aktualisht ne jemi një parti që kemi aktualisht gjashtë deputetë dhe dhjetë armiq të demokracisë shqiptare, siç na ka mësuar shtypi i pozitës shqiptare! Pra, pak forcë dhe duart të pranguara. Kur i ke duart e lidhura me pranga, është vështirë t‘ia japësh dorën dhe ta përqafosh tjetrin.
Pyetje: A nuk ju tremb konstatimi i Dritëro Agollit se "Parlamenti i sotëm është parlamenti i një klike"?
Teodor Keko: Ju thashë, u tremba që kur fillova cigaren përsëri!
Pyetje: Meqë jemi këtu, sipas mendimit tuaj, kush i ka shërbyer më shumë demokracisë: Agolli me prezencën e tij, apo Kadare me mungesën e tij?
Teodor Keko: Ne po flasim në thelb për nevojën e një spektri shumëngjyrësh në drejtimin e jetës së vendit. Një shtet normal funksionon si një njeri normal që ka dy duar e dy këmbë, të djathtë dhe të majtë. Edhe Agolli me Kadarenë e kanë ndihmuar njëlloj demokracinë shqiptare me pozicionet dhe vendosjen në hapësirën që zgjodhën, pavarësisht se cili është më aktiv në një moment dhe cili është më aktiv në momentin tjetër.
Pyetje: A ekziston rreziku i restaurimit të një neodiktature?
Teodor Keko: Kësaj pyetjeje i duhet dhënë përgjigje në një debat të gjerë në gazetë. Kërkon shumë vend për t‘u shpjeguar një "Po" dhe një "Jo". Nëse ju dëshironi, unë mund ta shfaq opinionin tim personal me një shkrim të veçantë për këtë temë tepër delikate.
Pyetje: Do të jemi shumë të kënaqur. Si e ndjeni veten ju, njerëzit e parë të fjalës së lirë- le të kujtojmë konferencën e talenteve të reja në Korçë - përballë flamurtarëve të rremë?
Teodor Keko: Nuk vuaj nga ndjenjat e xhelozisë dhe të inateve meskine. Unë luftova për të shpëlarë sadopak mëkatin tim. Por ata që janë sot flamurtarë të rremë, e mbajnë kot atë flamur të shenjtë. Ata duhet të lidhen me botën për të mirën e Shqipërisë, pra duhet të bëjnë krushqi me botën. Bota është si prindi që, sado i emancipuar të jetë, kur i vjen dita e martesës së fëmijës, pyet se në cilën familje do ta fusë fëmijën e tij dhe pastaj vendos. Dhe, për dreq, bota, ashtu si prindi, për këto punë delikate nuk pyet krushqit, por të tretët, ata që të njohin rrënjë e dhëmballë.
Pyetje: Keni thënë se shteti shqiptar trembet nga prona private. E ruani ende këtë mendim?
Teodor Keko: Shteti aktual po! Edhe këtyre u pëlqen ajo thënia e famshme e Brehtit tek "Arturo UI": "Të gjithë dridheshin… nga gëzimi". Privati, pronari, ka një të keqe të madhe: atë e ngre në këmbë vetëm paraja dhe qejfi i tij dhe jo portofoli rrjepacak i ministrave tanë.
Pyetje: A nuk ju duket tani se Europa ku donim të shkonim na ka harruar?
Teodor Keko: Ne duhet të tregohemi realistë, t‘i harrojmë ato përrallat e Enver Hoxhës, se jemi fanar ndriçues në botë etj. Ne jemi vend i vogël, nuk kemi ar, nuk kemi naftë si Lindja e Mesme, nuk kemi xhevahire që të tronditin botën. Me një fjalë, interesi i Europës për ne është zero! Në këto kushte, ne është më mirë të kemi më shumë respekt për Europën, të bëjmë siç këshillon ajo, që të na hapë derën dhe të na fusë brenda.
Pyetje: A ka ndryshime midis diktaturës totalitare të numrit një dhe diktaturës së një grupimi?
Teodor Keko: Nuk shikoj ndonjë ndryshim në përmbajtje, kurse në formë ka një variacion. Ndryshimi është, siç e ka përcaktuar një miku im, se në kohën e Enverit burgu nuk kishte derë për të dalë, kurse sot e ka të hapur derën për të dalë. Por, e përsërit, këtë nuk e them unë, e thotë një miku im!
Pyetje: Ta konsiderojmë këtë intervistë një bisedë që mbetet e hapur?
Teodor Keko: Nëse është edhe dëshira juaj!
Ju faleminderit!
Nga : Gazeta Shqip
Shaban Sinani, Naim Zoto
Sot është fort e vështirë të përfytyrohet se si ishte fillimi i viteve 1990. Romantizmi i rinisë, që nënshkroi tërmetin e përmbysjes politike, mbeti shumë shpejt si diçka e pavlefshme. Ëndrra e "Shqipërisë europiane" u hesht si një naivitet fëmijërie, që nuk duhej sjellë më ndërmend. Një kohë e egër rrotullonte ditët, duke prodhuar një prej moteve më të tejmbushura me urrejtje dhe armiqësi. Edicionet qendrore të lajmeve dhe faqet e para të të përditshmeve përcillnin kërcënime të denja për epokën e "luftës së ftohtë" dhe të "luftës së nxehtë" të marra së bashku. Shqipëria ishte kthyer në një varr të madh. Jo "ringjallja lazariane" që profetizonin ëmbëlsisht miqtë në Perëndim, por diçka apokaliptike po ndodhte. Ende sot e kësaj dite nuk ka reflektuar mendja e njeriut shqiptar: Pse ndodhi gjithë ai shkatërrim, gjithë ajo çrrënjosje edhe e pasurisë së krijuar, që nuk pati paraprirje në asnjë vend tjetër të Lindjes. Pse u dogj Shqipëria fund e krye: nga Saranda e Pogradeci, deri në Laç e Tropojë. Pse mbi të gjitha shpërthyen aq shumë psikoza masive dhe komplekse etnike, që tronditën drejtpeshimin e një populli të tërë. Brenda kësaj kohe jetonim edhe ne. Në të përjavshmen tonë, që mundëm ta botojmë vetëm një gjysmë viti, kryetitujt njoftonin gjëma të ndodhura e të pandodhura. Bashkëpunëtorët e redaksisë mblidheshin mbrëmjeve gati-gati ilegalisht dhe dorëzonin shkrimet për numrin e ri. Një gjendje e akullt, e mbushur me gjyqe, kërcënime, urrejtje dhe vrazhdësi sundonte gjithë jetën e kryeqytetit. Një kohë e tillë Dorin dhe ne, dikur shokë të ngushtë, na gjeti në anë të ndryshme të llogores. Kjo ishte e vërteta, nuk mund të zbutet e të përcaktohet ndryshe. Shqipëria ishte një vend ku gjykimi i së shkuarës dhe rruga e së ardhmes nuk gjykoheshin "kështu ose ndryshe", por "pro ose kundra", "me ne ose me ata". Brenda kësaj logjike urdhëruese mund të ndodhte që dhe ne, miqve të vjetër prej viteve të universitetit, të na imponohej që të gjendeshim në situatën absurde të përjashtimit. Qeverisësit vëzhgonin kundërshtarët dhe të vetët. Lëshimet ndaj armikut nuk faleshin.
Ne i jetonim të gjitha këto ndoshta me më shumë intensitet se të tjerët. Për shkak të gazetës dhe të pjesëmarrjes në betejën e mendimit. E dinim se nuk ishte e lehtë të ftoje dikënd "prej andej" të shkruante në një tribunë "që këndej". Kjo mund të kishte koston e vet të rrezikshme, sidomos tek "ai andej". Ne ishim çuditur kur L. Radi, një burrë në moshë të thinjur, të cilin e kishim cenuar në një shkrim për shkak të një angazhimi të tij të hershëm në një gazetë fashiste, kishte pranuar të botonte replikën e tij në gazetën tonë: edhe kjo mund ta implikonte. Sikurse ishim habitur kur një njeri i urtë si Uran Kalakula na kishte ftuar të shkruanim artikuj kulturorë të frymës europiane në revistën "Fryma e re", në të njëjtën kohë që në të përditshmen tonë qortoheshin pa mëshirë pikëpamjet e A. Pipës për ndryshimin e bazës dialektore të shqipes. Këto mund të cilësoheshin gjëra jashtë rregullit. E dinim, pra, se Dorin mund ta dëmtonim duke i kërkuar një intervistë dhe jo çfarëdo interviste, por një përballje konceptesh e mendësish të formuluara pa zbukurime. Prandaj vendosëm që si fillim thjesht t‘ia shqiptonim dëshirën tonë. Pastaj, si të vente le të vente. Tek e fundit miqësia ishte më e shtrenjtë për ne se një intervistë. Dhe kështu, një ditë, ndërsa pinim kafenë në tryeza të ndryshme në vendin e tij të preferuar, tek "Europa", ia thamë mendimin tonë. Dori jot do ta bëjë intervistën kur t‘jua ketë qejfi. Po do ta botojmë në gazetën tonë, Dori. Dhe do të jenë pyetje shumë problematike. As më plas fare. Domethënë të të pyesim për gjithçka? Vetëm për lekët dhe dashnoret mos më pyesni. Edhe për presidentin? Të keqen Dori jot, më pyesni për kë të doni, veç Meksin mos ma trazoni. Dakord, por do ta lexojnë ata… domethënë këta… e kupton… janë… E ç‘ja futni kot dhe ju, e doni a nuk e doni atë intervistë? E ç‘do të më bëjnë, do të më heqin mandatin? Po unë mandatin e dorëzoj vetë. S‘e di a do ta çoj deri në fund apo jo!
Dhe kështu nisi puna për intervistën. Hartuam pyetjet, dhjetëra pyetje, nga më delikatet. Ia dhamë Dorit duke ia përsëritur edhe një herë se sidoqoftë… nëse ndonjë pyetje… domethënë si të mendosh… ne për gazetën na duhen të gjitha, por… Dhe Dori iu përgjigj të gjitha pyetjeve, me shkrim, me atë shkrimin e tij të njohur si të një projektuesi. Ishte një intervistë mendimi, gjë fort e rrallë për atë kohë, sepse përgjithësisht atëherë intervistat bëheshin për ngjarjen e ditës, shumë-shumë të javës, jo për kuptimin e kohës, të historisë, të kulturës politike, të përfytyrimeve, të zhvillimit. Ishte një intervistë, ku për herë të parë dhe të fundit ne përdorëm të folurin në shumës, me "ju", me Dorin tonë, që vërtet as që e kishte llogaritur efektin "si do ta lexonin ata", domethënë "këta". Ishte një intervistë ku ndoshta idealizmi i djathtë për herë të fundme u shfaq kaq qartë dhe shkujdesur, me karakter dhe liri të brendshme. Ky ishte Dori, i njëjti që kishim njohur, tashmë i pranishëm ndërmjet nesh jo vetëm si mik, por edhe si protagonist në jetën e popullit.
Kishte të drejtë Xhano, e mira: "Ndodhi, ç‘ndodhi, s‘ju ndanë dot me Dorin!". Por ja, intervista e zhvilluar në formë bisede me Teodor Kekon në shtator të vitit të vështirë 1993 dhe botuar në gazetën tonë, të cilën e ngritëm dhe drejtuam ne, ndonëse, për fat të keq, për një periudhë të shkurtër.
"Miq të përhershëm të progresit dhe opozitarë të përhershëm të pushtetit".
Intervistë ekskluzive e deputetit Teodor Keko dhënë gazetës "Shqip" (shtator 1993)
Pyetje: Vite më parë, duke biseduar në rrugët e Tiranës, ishim të një mendjeje se shkretia e tregut do të kalohej shpejt, por si do të bëhej me shpirtrat e rrënuar njerëzorë! A i keni dhënë përgjigje kësaj pyetjeje?
Teodor Keko: Këtë bisedë ne e kemi bërë bashkë kur ju pranonit të punonit pranë z. Alia. Pyetjes që ne shtronim në atë kohë plot iluzione për ne ia ka dhënë përgjigjen në mënyrë perfekte Berisha, kur u betua para Parlamentit si President. Ai kërkoi nja 20 vjet kohë për të rregulluar vendin, d.m.th shpirtin tonë. U tregua realist. Ai tha se ne jemi të vdekur, d.m.th se edhe unë me ty duhet t‘i lutemi Zotit të shpëtojnë shpirtin fëmijët tanë. Në këtë përgjigje jam dakord me Berishën.
Pyetje: Jo shumë kohë larg këtij momenti, kur uleshim dikur për të pirë një kafe, duhej edhe prezenca e një të treti. Kurse sot ju tregoheni i gatshëm për bashkëbisedim publik. A ju ka rënë në sy ky fakt? Ka të bëjë me lirinë tuaj personale, me karakterin e partisë ku bëni pjesë, apo me ndryshime të përgjithshme në shoqëri?
Teodor Keko: Ne jetojmë në një mjerim të jashtëzakonshëm. Jemi të humbur, na iku pjesa më e bukur e jetës kot, jemi të varfër, kemi humbur respektin për njëri-tjetrin, madje bëjmë sehir si vritemi me njëri-tjetrin. Pra jemi keq! Vetëm në aspektin e lirisë së fjalës dhe të njeriut kemi një arritje të madhe. Pavarësisht sesa dëgjohet fjala e individit, tani ne e shprehim hapur mendimin tonë. Mendoj se e gjithë shoqëria shqiptare është emancipuar. Më të tremburit aktualisht janë ata që kanë pushtet, ministrat, deputetët, partiakët e lartë. Ata i binden vijës, sepse kanë frikë se mos ua hajë pushteti ato pak thërrime që u kanë dhënë. Unë si Teodor, ashtu si edhe ti, nuk jam trim. Ne jemi më shumë artistë se shumica e popullit dhe i jemi dorëzuar subkoshientit tonë, i cili projekton gjëra më të bukura nga ato që projektojnë pushtetet. Trembem se ne të dy do të jemi miq të përhershëm të progresit dhe opozitarë të përhershëm të pushtetit.
Pyetje: Përkundër frikës që përmendet, ju njiheni për polemika dhe shkrime kurajoze. Nëse dëshironi, një nga aktivistët e parë të opozitarizmit, mund t‘i kumtoni gazetës "Shqip" diçka ekskluzive?
Teodor Keko: Fillimet e opozitarizmit janë të thjeshta: dikur ua shaja juve pushtetin diktatorial; pastaj në shtator të vitit 1990, miku ynë, Skënder Duka, më thirri për darkë bashkë me Ardian Klosin dhe të dy më propozuan të themelonim një parti opozitare; dy muaj më vonë më kërkuan ndihmë për PD-në e ardhshme Preç Zogaj me Frrok Çupin; pastaj partia më zgjodhi deputet të PD-së. Unë nuk e njoh më në hollësi historinë e lëvizjes opozitare, sepse nuk më kanë pëlqyer kurrë selitë e partive. Po, ramë dakord, ndonjëherë mund të shkruaj te ju kujtimet e mia nga ato kohë, natyrisht me ngjyra humoristike.
Pyetje: Padyshim do të jeni i mirëpritur, por më parë le të urojmë që "Shqip" të ketë një jetë të gjatë.
Dikur në biseda të ngushta, për të përshkruar opozitën antikomuniste, keni përdorur shprehje të tilla si: "Është një Arbnori që... ne s‘jemi gjë para tij". Vazhdoni të ruani mendimin e parë?
Teodor Keko: Po! Për Arbnorin unë kam shkruar me ironi, duke e quajtur "Pjetri i vogël i Shqipërisë"… Ai është i vogël vërtet, kurse ne jemi diçka afër hiçit! Ne vërtet nuk jemi gjë para këtij njeriu që ka vuajtur dhe ka falur më shumë sesa ne, por kam frikë se ai dhe shokët e tij do të humbin shumë, nëse nuk do t‘i administrojnë fuqitë që u ka dhënë populli ashtu si duhet. Aktualisht Arbnori, meqë jemi këtu, më duket se nuk e di se ç‘fuqi ka. Kjo është fatkeqësi, është njëlloj si në kohën e Enverit kur askush nuk e pyeste Haxhi Lleshin.
Pyetje: Një mik i yni i përbashkët është shprehur se për demokracinë nuk luftohet një herë po e një herë jo. Sipas vëzhguesve, kjo përputhet me qëndrimin tuaj. Ia dedikoni këtë qëndrim artistit apo politikanit?
Teodor Keko: Meqë ne kemi shumë pak politikanë - edhe ata jashtë loje, sepse kanë "biografi të keqe" - këtë arsyetim ia dedikoj artistit. Problemi i demokracisë është si problemi i shpirtit. Njeriu ka 100 gjëra në dispozicion për të shitur. Mund të shesë 99, por nëse nuk shet shpirtin, nuk është matrapaz. Edhe qëndrimi ndaj demokracisë i tillë është. Po e ndërrove luftën për demokraci me një post apo me ca dollarë, siç po ndodh sot, je kriminel, sepse ke vrarë fëmijët e tu, të cilët do të rriten nesër në diktaturë. Kujtoni fatin tragjik të të gjithë atyre fëmijëve që kishin si kryefamiljar bashkëpunëtorët e parë të Enverit dhe pastaj trokitën për së gjalli në portat e ferrit!
Në Shqipëri përpjekja për ndryshimin e mentalitetit të trashëguar të shoqërisë është lënë pas dore. Të gjithë, për fatkeqësinë e kohës së diktaturës, ua vënë fajin Enver Hoxhës dhe bashkëpunëtorëve të tij, madje ata që mbetën gjallë tani i kanë futur në burg. Ata kanë fajet e tyre, por askush nga ne nuk ka guxuar të denoncojë fillimisht babain dhe nënën e tij, që e ushqyen diktatorin me vota, me lule, me filma, vjersha, kura mjekësore, brohoritje e të tjera budallallëqe oportuniste. Demokracia arrihet me luftë të përditshme pa e njohur oportunizmin. Për 50 vjet Shqipërinë e masakroi preferenca mediokre "më mirë një vezë sot sesa një pulë mot". Konkluzionin personal të këtij mediokri unë e kam shkruar në një strofë poeme të quajtur "Shqipëria dhjetor 1990 - janar 1991": "Do ikim dhe ne nga kjo tokë/ Pa u mburrur me emrin e Skënderbeut/ Si epitaf na shkruani mbi kokë/ Këtu prehen ata që shkatërruan atdheun".
Pyetje: Faleminderit për sa thatë! Ekziston një pikëpamje, sipas së cilës lufta për demokraci u kthye në luftë për pushtet. Nuk është e qartë nëse u përmbys sistemi politik apo klasa politike. A mund të na e zhvilloni pikëpamjen tuaj?
Teodor Keko: Një revolucion, si ai i dhjetorit të ‘90-ës, nuk kryhet nga truri i kombit. Truri nuk del në ballë, aq më tepër kundër diktaturës. Ai pret sesi do të shkojnë ngjarjet. Nuk them së atë revolucion e bënë mediokrit, sepse kam marrë pjesë edhe vetë në mënyrë modeste, por ajka intelektuale shqiptare qëndroi në pritje. Kështu që pushteti u mbeti në dorë "partizanëve" si Blerim Çela e Aleksandër Meksi, të cilët kishin ideale materiale. Prandaj mendoj se në Shqipëri është përmbysur vetëm klasa politike. Por duhen shumë faqe për ta shpjeguar këtë. Nuk është vendi këtu të zgjatem me analiza të hollësishme.
Pyetje: Pse mungon ende klasa e re politike? Kush është i interesuar për këtë?
Teodor Keko: Shqipëria ka klasë politike, ka shumë njerëz të mençur, por ende ne nuk kemi hyrë në demokraci, ku të respektohet fjala magjike "jo" dhe të pranohen debate, të pranohet që ke fituar, por edhe që ke humbur. Për mungesë debati janë të interesuar mediokrit, që kanë uzurpuar pushtetin sot. Ata janë kaq të paaftë, sa edhe kur sajojnë një konflikt me Greqinë për një funksionar kishe, i thonë Presidentit se ja ku e ke dosjen e këtij armiku të rrezikshëm, në një kohë që nuk i dinë as emrin këtij armiku! E, pra ky mediokritet si ai "i kuqi" i djeshëm, nën pretekstin e biografive, i përzë politikanët e vërtetë nga skena politike dhe thërret në këtë skenë sharlatanët.
Pyetje: Pse nuk shkojnë mirë shqiptarët me njëri-tjetrin?
Teodor Keko: Në një vend ku nuk ka shtet, s‘mund të ketë edhe marrëdhënie të rregulluara mes banorëve të këtij shteti. Kur të dalin në krye burrat e shtetit, ne do të shkojmë mirë me njëri-tjetrin. Aktualisht Shqipëria funksionon pa platformë politike dhe ekonomike, slogane, po, ka me shumicë. Në këtë kuptim kam përshtypjen se ne prapë shkojmë mjaft mirë me njëri-tjetrin!
Pyetje: Sot duket qartë prirja politike për ta rifilluar historinë në invers, nga 29 nëntori i 1944-ës…
Teodor Keko: Do të ishte fatkeqësi ta fillonim historinë ku të na tekej e sa herë të na tekej. Historia jonë ka një fillim dhe atje duhet nisur. Thënia "historinë e bën më i forti" në Shqipëri është keqkuptuar. Më i forti sajon historinë e tij, por e respekton historinë e kaluar. Ju, nëse pranoni një këshillë personale nga një mik i juaji, mësojuani lexuesve këtë gjë në shkrime të vazhdueshme, sepse gjysma e së keqes është që kemi mbetur të varfër! Po mbetëm edhe pa histori, mbaruam fare.
Pyetje: Në një intervistë të dhënë kohë më parë radios së njohur gjermane, "Deutsche Ëelle", keni qenë mjaft pesimist. Si është gjendja juaj shpirtërore sot?
Teodor Keko: Një njeri që shkruan libra nuk mund të jetë optimist. Ai krijon gjithmonë një botë imagjinare, të nesërmen, përmes artit të tij, kështu që është gjithmonë i pakënaqur nga realiteti aktual. Duke i shtuar kësaj edhe kontributin modest të politikanëve dhe të qeveritarëve të sotëm, gjendja ime shpirtërore është mizerabël.
Pyetje: A jeni plotësisht i lirë kur ngrini kartonin e votës?
Teodor Keko: Në një Parlament ku shumicën dërrmuese e ka një parti, nuk ekziston kartoni i votës. Ngrije si të duash, ligji është firmosur dhe vulosur para se ta aprovojmë ne!
Pyetje: Romani juaj, "Pretenca", mbeti i pabotuar para dhe pas pluralizmit. Nga shkujdesja?
Teodor Keko: Për sa kohë që qeverisë dhe shqiptarëve do t‘u pëlqejë më shumë birra sesa libri, preferoj të mos e botoj! Unë shkruaj për qoftexhinjtë, për të cilët kam shumë respekt. Ata janë të vetmit konsumatorë të librit në Shqipëri, pasi u duhen fletët e librit për të mbështjellë qoftet e tyre.
Pyetje: Në shkrimet tuaja, ndonëse jeni formuar në një shkollë ateiste, vihet re një frymë e theksuar kristiane. Si e shpjegoni këtë?
Teodor Keko: Kam përshtypjen se u shpreha më lart se nga më buron kristianizmi. Unë nuk e kërkoj fajin te të tjerët, por bëj fajtor në radhë të parë veten time, oportunizmin tim të djeshëm. Sot, më kriminel se Enver Hoxha më duket vetja ime: Pse votova për diktatorin? Pse shkrova për diktatorin? Pse nuk pata kurajën ta luftoja atë? Mua tani më drejton ndjesa! Kërkoj ndjesë publikisht dhe nuk paraqes asnjë alibi për fajësinë time të paktën 15-vjeçare, që kur fillova të kuptoj nga jeta ashtu si duhet. Ndoshta, kur t‘i laj hesapet, do të bëhem prapë ateist.
Pyetje: Kur e keni ndjerë veten më të rrezikuar gjatë fazës tranzitive?
Teodor Keko: Kur rifillova cigaren, tre vjet pasi e kisha lënë. Kjo ndodhi kur hyra në të parin Parlament pluralist të Shqipërisë, pas diktaturës, ku pashë shumë kafka të deformuara, që më pas do të bëheshin protagonistë të jetës politike të Shqipërisë. Vetëm miku im, Neritan Ceka, më dha zemër: "Prit më tha, ky është fillimi". Në u bëfsha ndonjëherë kryetar shteti, dekreti i parë që do të firmos do të jetë shpallja heronj kombëtarë e atyre që duruan në mënyrë stoike për një legjislaturë të tërë mrekullitë që nxirrnin Baleta, Alimëhilli e më pas kontingjentin e ri të diktaturës që solli PD-ja në Parlament". Por emrat e tyre nuk i përmend, se ju trembem. Kanë inat homerik! Në përgjithësi unë nuk kam ankesa ndaj Berishës! Ai vetë është një hero që drejton Shqipërinë me një kontingjent që kënga popullore e përshkruan mrekullisht me vargjet "Bir Selman i nënës, kë të qaj më parë…". Por në këtë pikë ai duhej të ishte treguar më tolerant me ne që ikëm nga PD-ja. Një sadisfaksion të tillë e meritonim.
Pyetje: A do të ketë cikël tjetër të tranzicionit politik?
Teodor Keko: Patjetër, mendoj! Një fazë tranzicioni nuk mund të kapërcehet me njerëz fiks! Derisa të stabilizohemi, ne, shqiptarët do të venë nja tri-katër herë në zgjedhje të parakohshme. Ne të gjithë e dimë se ky vend mund të përparojë vetëm po u drejtua nga thuajse të gjitha forcat politike të vendit, sepse shkatërrimi i trashëguar është kaq i madh, sa një forcë e vetme mund të shkatërrojë më keq e jo të ndërtojë. Mirëpo asnjë nuk e pranon publikisht këtë të vërtetë. Atëherë politikanët, nga halli ose nga realizmi, do t‘i drejtohen popullit për zgjedhje të parakohshme vazhdimisht, derisa populli shqiptar ta shpërndajë votën e tij në disa parti, pa u dhënë dy apo tre partive 50 plus 1 për qind të vendeve në Parlament.
Situatën e sotme të Shqipërisë, që shtyn kot zgjedhjet e parakohshme, ma ka përshkruar një miku im i djathtë, aktor në Estradën e Tiranës. Ai i urrente të majtët. Një ditë më takoi në rrugë dhe më tha: Duhet koalicion! U habita. Dëgjo, më tha, ne mezi e rregulluam të na vinte në një shfaqje personeli diplomatik i akredituar në Shqipëri dhe ca ministra tanë. Mirëpo kemi një që i do komunistët në estradë, një që kontrollon biletat te dera. Nuk i la të hynin diplomatët pa biletë në estradë; ka rregulla, tha. Një njeri kundra na shkatërroi, mendo sikur t‘i kesh të gjithë kundra! Ky humor ka një të vërtetë. Edhe legjenda e kalasë së Rozafës është konkluzioni se nga mungesa e kompromisit vijnë vetëm fatkeqësi.
Pyetje: Sa e hapur për aleancë është Aleanca Demokratike?
Teodor Keko: Aleanca Demokratike është një parti e djathtë e qendrës, por për situatën që po kalon sot Shqipëria mendoj se duhet kthyer në një parti transversale, ku të futen njerëz të fortë e të mençur, pa dallim preferencash partiake që mund të kenë pasur deri pak kohë më parë. Spektri ynë i aleancave duhet të jetë padyshim më i gjerë, por aktualisht ne jemi një parti që kemi aktualisht gjashtë deputetë dhe dhjetë armiq të demokracisë shqiptare, siç na ka mësuar shtypi i pozitës shqiptare! Pra, pak forcë dhe duart të pranguara. Kur i ke duart e lidhura me pranga, është vështirë t‘ia japësh dorën dhe ta përqafosh tjetrin.
Pyetje: A nuk ju tremb konstatimi i Dritëro Agollit se "Parlamenti i sotëm është parlamenti i një klike"?
Teodor Keko: Ju thashë, u tremba që kur fillova cigaren përsëri!
Pyetje: Meqë jemi këtu, sipas mendimit tuaj, kush i ka shërbyer më shumë demokracisë: Agolli me prezencën e tij, apo Kadare me mungesën e tij?
Teodor Keko: Ne po flasim në thelb për nevojën e një spektri shumëngjyrësh në drejtimin e jetës së vendit. Një shtet normal funksionon si një njeri normal që ka dy duar e dy këmbë, të djathtë dhe të majtë. Edhe Agolli me Kadarenë e kanë ndihmuar njëlloj demokracinë shqiptare me pozicionet dhe vendosjen në hapësirën që zgjodhën, pavarësisht se cili është më aktiv në një moment dhe cili është më aktiv në momentin tjetër.
Pyetje: A ekziston rreziku i restaurimit të një neodiktature?
Teodor Keko: Kësaj pyetjeje i duhet dhënë përgjigje në një debat të gjerë në gazetë. Kërkon shumë vend për t‘u shpjeguar një "Po" dhe një "Jo". Nëse ju dëshironi, unë mund ta shfaq opinionin tim personal me një shkrim të veçantë për këtë temë tepër delikate.
Pyetje: Do të jemi shumë të kënaqur. Si e ndjeni veten ju, njerëzit e parë të fjalës së lirë- le të kujtojmë konferencën e talenteve të reja në Korçë - përballë flamurtarëve të rremë?
Teodor Keko: Nuk vuaj nga ndjenjat e xhelozisë dhe të inateve meskine. Unë luftova për të shpëlarë sadopak mëkatin tim. Por ata që janë sot flamurtarë të rremë, e mbajnë kot atë flamur të shenjtë. Ata duhet të lidhen me botën për të mirën e Shqipërisë, pra duhet të bëjnë krushqi me botën. Bota është si prindi që, sado i emancipuar të jetë, kur i vjen dita e martesës së fëmijës, pyet se në cilën familje do ta fusë fëmijën e tij dhe pastaj vendos. Dhe, për dreq, bota, ashtu si prindi, për këto punë delikate nuk pyet krushqit, por të tretët, ata që të njohin rrënjë e dhëmballë.
Pyetje: Keni thënë se shteti shqiptar trembet nga prona private. E ruani ende këtë mendim?
Teodor Keko: Shteti aktual po! Edhe këtyre u pëlqen ajo thënia e famshme e Brehtit tek "Arturo UI": "Të gjithë dridheshin… nga gëzimi". Privati, pronari, ka një të keqe të madhe: atë e ngre në këmbë vetëm paraja dhe qejfi i tij dhe jo portofoli rrjepacak i ministrave tanë.
Pyetje: A nuk ju duket tani se Europa ku donim të shkonim na ka harruar?
Teodor Keko: Ne duhet të tregohemi realistë, t‘i harrojmë ato përrallat e Enver Hoxhës, se jemi fanar ndriçues në botë etj. Ne jemi vend i vogël, nuk kemi ar, nuk kemi naftë si Lindja e Mesme, nuk kemi xhevahire që të tronditin botën. Me një fjalë, interesi i Europës për ne është zero! Në këto kushte, ne është më mirë të kemi më shumë respekt për Europën, të bëjmë siç këshillon ajo, që të na hapë derën dhe të na fusë brenda.
Pyetje: A ka ndryshime midis diktaturës totalitare të numrit një dhe diktaturës së një grupimi?
Teodor Keko: Nuk shikoj ndonjë ndryshim në përmbajtje, kurse në formë ka një variacion. Ndryshimi është, siç e ka përcaktuar një miku im, se në kohën e Enverit burgu nuk kishte derë për të dalë, kurse sot e ka të hapur derën për të dalë. Por, e përsërit, këtë nuk e them unë, e thotë një miku im!
Pyetje: Ta konsiderojmë këtë intervistë një bisedë që mbetet e hapur?
Teodor Keko: Nëse është edhe dëshira juaj!
Ju faleminderit!
Nga : Gazeta Shqip
