Intervistë me ish-presidentin e vendit Alfred Moisiu. Si e shikon ai gjendjen politiko-sociale të vendit; rolin e presidentit Topi; Kushtetutën dhe hapësirat brenda saj; zgjedhjen e presidentit të ardhshëm dhe rolin e sotëm negativ të qeverisë Berisha për zhvillimin e vendit...
Kohët e fundit, ish-presidenti i vendit ka qenë shumë aktiv. Z. Alfred Moisiu me forumin që drejton me ish presidentin paraardhës Rexhep Mejdani, mendojnë se presidenti duhet zgjedhur nga populli, pasi duhet të jetë realisht mbi palët; është ‘i pamëshirë’ me qeverinë aktuale dhe z.Berisha, por që në fund gjithmonë e përgjithëson me shumësin:politikanët tanë. I vetmi moment, kur shprehet fort është momenti që lidhet me emërimin e fundit të ministrit për Komandantin e Forcave Detare: Kjo është një sjellje bajraktareske, shprehet dhe më të fortën akoma: “Ne jemi një shtet trial”
Gjendja politike-sociale dhe ekonomike e Shqipërisë në kohët e fundit është shumë e vështirë. A mendoni se politika e ndjekur nga qeveria në fuqi, nuk i ka gjetur dot mekanizmat për ta liruar vendin nga kriza e saj?
“Dua ta diskutoj gjerë këtë pyetje. Për mendimin tim dhe fatin e keq të vendit tonë, qeveritë tona, gjatë këtyre 22 viteve, shumë pak janë marrë me ekonominë. Dihet se në ekonominë e tregut qeveria luan rolin e rregullatorit, sepse gjithçka është pronë private. Qeveritë tona më shumë janë të interesuara të mbledhin taksat, të ndihmojnë dhe të favorizojnë kompaninë dhe personat, që janë pranë tyre, t’u krijojnë atyre kushte shpesh padrejtësisht, që vetëm ato të zhvillojnë biznesin. Në çdo moment, janë përpjekur të bëjnë diçka thjesht në funksion të marrjes së votës, ngaqë për fat të keq, qëllimi dhe objektivi kryesor më i rëndësishëm i tyre mbetet marrja dhe mbajtja e pushtetit sesa realisht zhvillimi i Shqipërisë. Dihet se ekonomia është baza e zhvillimit të një vendi dhe vetë politika është shprehje e koncentruar e ekonomisë. Pra, politika jonë e mbrapshtë ka qenë bazuar vetëm në këto kushte të disfavorshme të zhvillimit të ekonomisë. Unë mund të them se veçanërisht kjo mazhorancë është e përfshirë shumë nga euforia dhe çdo gjë e paraqet dhe e tregon si super, me shprehje bombastike. Të tilla shprehje, që përdoren sot, janë të njohura vetëm për ato personalitete që drejtojnë vendin e tyre në mënyrë shumë autoritare, për të mos thënë diktatoriale, elemente aspak të njohura për një shtet demokratik.
Ekonominë tonë mund ta gjykosh po të shikosh bujqësinë, se duhet të pranojmë se me industrinë na duhet shumë punë. Këtë të fundit, e kemi shpërdoruar padrejtësisht dhe pa e studiuar dhe menduar më parë se çfarë mund të përmirësohej dhe çohej më tej. Ne e çuam thjesht në zero. Ka qenë një gabim fatal, të cilin po e paguajmë rëndë. Ne që kemi jetuar në periudhën e socializmit, kemi shumë për të thënë për atë lloj industrie që ka pasur ky vend, e cila u shkërmoq pa asnjë llogjikë dhe mëshirë, në vend që të mendohej se si mund të bëhej efiçente në kushtet e ekonomisë së tregut. Nga ana tjetër, tek qeveritë tona, nuk kam parë qoftë tani dhe më parë se po e ndihmojnë zhvillimin bujqësor. Mos harrojmë se bujqësia mund të ishte një mënyrë e mirë depërtimi në Evropën e Bashkuar, për faktin që prodhimet tona janë bio dhe, vetëm si të të tilla, ato mund të zënë vend në tregun e ngopur europian. Ndërsa ne nuk kemi siguruar as tregun, as kualifikimin, transportin dhe shumë facilitete të tjera të nevojshme, të paktën me ato që dëgjoj nga bujqit tanë . Ata janë të dërrmuar nga sistemi i doganave dhe korrupsioni doganor, që i bën ata të vuajnë dhe të mos jenë në gjendje të përballojnë mallrat e huaja që importohen. Pra, unë them se mekanizmat për rregullimin e ekonomisë për politikanët e sotëm kanë qenë në plan të dytë për të mos thënë të tretë. Atyre u nevojitet vetëm ajo pjesë që i ndihmon për pushtetin...”
Ka pasur disa angazhime publike nga presidenti Topi dhe njerëz pranë tij, për krijimin e një formacioni politik, e cila sot njihet me emrin e tij. A mendoni se në një pozitë të tillë, ky projekt do kishte më jetë... nëse ai vetë do të jepte dorëheqje?
“Unë nuk mund të hyj në mendjen apo në politikëbërjen e Topit dhe as nuk do dëshiroja të hyja, sepse është parimi im që nuk dua të gjykoj: qoftë paraardhësin tim por qoftë edhe pasardhësin e detyrës së kryetarit të shtetit, pasi këtë e quaj të padrejtë veçanërisht, nga një njeri me staturën e ish-presidentit. Por, dua të them se dhënia e dorëheqjes për Presidentin në ditët tona është shumë e vështirë. Në kuptimin se krijon probleme pikërisht për sa i përket emërimeve të disa pozitave kyçe të institucioneve të pavarura. Kjo është shumë delikate dhe pikërisht për këtë nuk do të isha dakord që kjo të ndodhte...”.
Jeni shprehur pak kohë më parë për zgjedhje të parakohshme. A mendoni se është realisht koha për tu bërë këto ndryshime?
“Zgjedhjet e parakohshme në një shtet demokratik janë krejtësisht normale, kur krijohen premisat, në rastin e vendit tonë ato janë thjesht tabu. Këtë e kam shprehur dhe herë tjetër, por këto janë si zëra në vesh të shurdhër për politikën e sotme shqiptare”.
A mendoni se në këto hapësira që ka kushtetuta shqiptare, mundej të gjendeshin mundësi që presidenti të kalonte ngërçet ligjore që krijohen?
“Unë mendoj se kushtetuta është kushtetutë. Dhe, kjo e jona, është shumë e mirë, pavarësisht dëmeve që iu bënë asaj më 2008, që për mua ishin mjaft serioze. Por, çështja e kompetencave të presidentit është një element shumë elastik. Presidenti, sipas kushtetutës, është i detyruar të ruajë unitetin e popullit dhe ta përfaqësojë këtë unitet. Çdo problem ose çdo zgjidhje që e dëmton këtë unitet, e bën presidentin të ndërhyjë dhe ai duhet të ndërhyjë. Sigurisht, që këtë ndërhyrje ai duhet ta justifikojë me ndërhyrjen në momentin e duhur konkret. Unë mendoj se, qoftë edhe për kushtetutën tonë, presidenti i ka të gjitha mundësitë, ku ai nuk mund të rrijë pa shfaqur verdiktin e tij për zhvillime të rëndësishme të vendit”.
Çfarë e pengon z. Topi, atëherë për të gjithë këtë apati?
“Çdo president ka mënyrën e tij të veprimit...”.
Ju keni bërë disa angazhime edhe përmes Fondacionit tuaj për Kushtetutën. A mendoni se forma e cila e paraqet tani Ligjin themeltar të shtetit është e vjetruar për zhvillimet politike shqiptare, edhe pse ndryshimet e fundit në të janë bërë vetëm në vitin 2008, që ju s’i keni shumë qejf?
“Jo vetëm si kam për qejf, por edhe i kam kundërshtuar që atëherë dhe e kam mbështetur edhe iniciativën e LSI-së, e cila, për mendimin tim, me të drejtë mori flamurin për një referendum për anulimin e ndryshimeve kushtetuese, që e ndryshuan dokumentin themeltar të vendit. Nuk mund të ndryshohet kushtetuta brenda natës. Ka qenë një gabim i rëndë, paçka arsyeve pse dhe qysh. Për të ndryshuar kushtetutën, duhet një punë e gjatë dhe shumë serioze. Dhe po të marrim qoftë dhe vetëm Kosovën (vetëm tre vjet shtet), tani që po merren me këtë dokument themeltar, komisioni i tyre për ndryshimet kushtetuese ka bërë disa konferenca, mban kontakt të gjerë me specialistë, median, me shumë faktorë të tjerë, për të arritur në konkluzione se çfarë duhet bërë dhe se çfarë s’duhet bërë. Dhe, megjithatë, komisioni për ndryshimet kushtetuese ende se ka mbaruar punën e tij. Ajo është punë serioze dhe kur flitet për ne, tregon një farë dilentatizmi në politikën tonë. Kushtetuta s’është ndonjë ngrehinë mbi rrota, siç mund ta gjykonim po të sillnim ndërmend një shprehje të Nastardinit, i cili e vuri shtëpinë në rrota dhe e kthente nga e donte i zoti. Unë kam qenë kundër ndryshimeve të menjëhershme dhe jam që këto gjëra duhen rishikuar. Dhe forumi ynë, siç e dini, po punon në idenë që presidenti duhet të zgjidhet nga populli. Pse? Vetëm kështu mund të gjykosh për një president mbi palët, sepse si është bërë kushtetuta, ai na del thjesht si një nëpunës i emëruar nga maxhoranca. Dhe, nëse presidentin e kthen në një nëpunës (që për mua, ai është i pari i konakut, sipas konsideratës së popullit tonë), kjo është një gjë shumë negative”.
Nuk ju duket se formimi i klasës politike shqiptarë është parapolitik. Çfarë mund ta bënte më profesional aktivitetin e tyre?
“Unë dua t’ju them një gjë, pa menduar se do jem i bezdisshëm, të përsëritur që kur isha në krye të shtetit, se politikanët shqiptarët udhëhiqen vetëm nga gjë: Marrja dhe mbajtja e pushtetit me çdo kusht. Unë e kuptoj që hyhet në politikë për të marrë pushtetin, por jo me çdo kusht. Ai duhet marrë sipas rregullave, ligjeve, kushtetutës dhe gjithmonë drejtësisht, ashtu si të vendosë populli që voton. Por është edhe më e trishtueshme kur shoh të rinj që hyjnë në politikë, dhe këtë e vlerësoj, por është zhgënjyese kur mendon sesa negative është udha dhe qëllimi se si ata futen. Futen thjesht të pasurohen. Është kthyer e gjitha në biznes. Si ka mundësi, që një politikan të ketë në llogarinë e tij bankare qindra mijëra euro, vila, shtëpi? Si ka mundësi t’i bëjë ai ato me atë rrogë që merr. Unë kam qenë një mandat president dhe kam pasur rrogën më të lartë në shtet. U ktheva në atë shtëpi që kisha. Po të abuzoja mund t’i kisha lehtësisht ato që kanë arritur sot shumica e politikanëve. Nëpunësi, - pasi politikani është nëpunës, - duhet të punoj për vendin, popullin dhe shtetin, ky i fundit duhet të mendoj për të. Në kuptimin e krijimit të mundësive që ai mos të abuzojë në detyrën e tij. Politikanët tanë janë tamam parapolitikë. Ata futen me dëshirën jo që të bëjnë politikë (sigurisht jo të gjithë), por shumica thjesht për të përfituar, është për të ardhur keq, por ky është realiteti”.
Si e vlerësoni sot pas lënies së presidencës zhvillimin politik dhe mungesën e vazhdueshme të koherencës nga ana e kryeministrit Berisha?
“Kam folur që kur isha në krye të shtetit për këtë dhe isha i drejtpërdrejtë. Jo për pakënaqësi personale ndaj Sali Berishës apo Fatos Nanos, por për mënyrën sesi ata e kanë kryer detyrën në momente të caktuara. Kam qenë gjithmonë kritik në momente dhe për gjëra të caktuara lidhur me metodat e punës së ndjekur nga qeveritë Berisha dhe Nano. Duhet hequr dorë nga ajo që aq shumë i mundon politikanët tanë, nga një farë makiavelizmi që është i tepruar: I rëndësishëm qëllimi, paçka mjeteve. Për fat të keq, Berisha e ka në plan të parë këtë postulat”.
A mendoni se kreu i Opozitës, Rama, e ka staturën e nevojshme për të qenë kryeministër i ardhshëm i vendit?
“Unë nuk di të ketë ndonjë shkollë për t’u bërë ministër, kryeministër apo president. Nisur nga përvoja e drejtimit të bashkisë, që e kishte të suksesshme, gjykoj se mund ta bëjë këtë punë. Edhe pse në Shqipëri po dole për një vox pop dhe pyet njerëzit e thjeshtë, mund të dalin të gatshëm 10.000 kryeministra dhe po aq presidentë. Ne i dalim për Zot gjithçkaje. Megjithatë, Rama ka pasur defekte në politikë, që më duket se po i riparon. Duhet të kujtojmë se një kryeministër duhet të jetë drejtues, organizator dhe një politikan i mirë. Dhe, ai, këto aftësi po i fiton. Megjithatë, është e vështirë të parashikosh”.
Çfarë shikoni të përbashkët në artikulimin politik të dy forcave kryesore në vend?
“Unë shoh një konsum të madh premtimesh, në tërësi në politikën shqiptare. Ndërsa, as politikanët, as forcat politike, as analistët, por edhe populli kur voton, asnjëherë s’bën rezyme se çfarë kanë bërë deri më tani. Dhe ky është një defekt i madh, si për politikanët, dhe për forcat politike, por qoftë për mediat dhe ne si popull”.
A mendoni se do të jetë një faktor në zgjedhjet e ardhshme Aleanca Kuq-e-zi?
“Aleanca Kuq e zi kapi disa elementë interesantë në fillim, dhe unë personalisht, në përgjithësi, e shikoj si lëvizje interesante, por e kam të vështirë tani të mendoj se çfarë do arrijë dhe se kur do e arrijë. Ka një gjë pozitive, sepse tenton të ndryshojë erën e politikës shqiptare, që do të thotë se do shtohen faktorët e politikës shqiptare, ndryshe nga ato tradicionalet, çka na bën më optimistë për ndryshime më të shpejta”.
Është më mirë që zgjedhja e presidentit të bëhet nga populli, apo në formën që zgjidhet tani? Si i keni parë anatemat e dërguara ndaj presidentit prej anëtarëve të qeverisë dhe kreut të Kuvendit Popullor?
“Për mendimin tim, kështu si shkojnë gjërat tek ne, është më e arsyeshme që ai të zgjidhet nga populli. Po të shikosh, e gjithë ish-Lindja, me përjashtim të Çekisë dhe Hungarisë, e zgjedh presidentin nga populli. Është tamam për këto arsye që përparimi ynë i demokracisë nuk të siguron vërtet që në krye të shtetit të jetë një personazh që e meriton dhe që i duhet vendit, ngaqë shpesh dëgjon analistë dhe politikanë që thonë kështu e ka Italia dhe Greqia. Në ato vende vërtet ashtu është, por nuk duhet harruar se ata e kanë demokracinë me tradita dhe, si të thuash, që e ka treguar veten. Po të shikosh thjesht rastin në Greqi: Papuliasin e propozoi Karemanlis, gjë e cila as nuk mund të mendohet në Shqipëri. Këtu thuhet gati hapur që duhet ta kem unë presidentin. Që do të thotë: Ta kem nën komandë. Pikërisht këtu humbet ndarja e pushteteve, humbet demokracia dhe dalim në momentet e remineshencës së të shkuarës, te Njëshi”.
Si gjeneral, si ju është dukur largimi i disa emrave të njohur dhe konfrontimi i Ministrit të Mbrojtjes me Presidentin, pas përplasjes së kompetencave...?
“Pyetjen mund të ma bëni edhe si gjeneral dhe si president. Kjo është ndërhyrje flagrante ndaj detyrave të kompetencave të presidentit, si ndodhi dhe me emërimin e fundit në Forcat Detare. Personalisht, unë, të tilla gjëra, as nuk mund t’i mendoj. Nuk e imagjinoj dot, e jo vetëm unë po gjithë ata që e duan shtetin dhe kushtetutën. Kjo është një sjellje bajraktareske. Kjo tregon qartë se ne kemi një shtet tribal dhe jo ligjor. Të marrësh gradën e gjeneralit s’është e lehtë. Kuptohet se këtu nuk zbatohet shumë me rigorozitet, por titullin gjeneral s’e merr dot kushdo, pasi nga niveli i tij, përvoja, pjekuria, do të thotë që është një personalitet që ka një përgatitje të gjithanshme, jo thjesht ushtarake. Pra, me gjeneralët duhet të sillesh me kujdes. Por politikanët tanë vazhdojnë me idenë e Partisë së Punës, që i bënte gjeneralë dhe pastaj i shndërronte në kapterë, ose i fuste në burg apo i internonte. Këto nuk ndodhin në vende normale. Ne, vërtetë, e kritikojmë Enver Hoxhën, por vazhdojmë me metodat e tij. Ushtria, në kushtet tona dhe ato të NATO-s, si pjesë e saj përbërëse, ka ndryshuar strategjinë dhe përgatitjen, sepse është në kushte të tjera. E megjithatë, për ushtrinë, politikanët tanë kujtohen kur ka fatkeqësi natyrore: përmbytje apo tërmete, apo kur duhen dërguar ushtarë në Afganistan dhe në Irak... Të sillesh në këtë mënyrë, shkatërron traditën dhe e kthen atë nga ushtri, që nderon traditën e saj, në ushtri mercenare, që është në funksion të politikës”.
Çfarë do të veçonit në këto 100 vite të shtetit shqiptar?
“Ne vërtetë kemi 100 vjet shtet, por, për fat të keq, ende s’kemi shtet si duhet. Ky është një defekt shumë serioz dhe këtë e tregon më së miri mënyra se si sillen fqinjët me ne. Ata na e njohin këtë veçori dhe këtë mosarritje. Ndërsa politika jonë as që shqetësohet fare për të. Arrestohen si pa gjë të keq policët kosovarë, peshkatarët nuk lejohen dhe arrestohen në ujërat tona, paçka se Gjykata e Lartë e vendit tonë s’e ka njohur marrëveshjen detare. Ndërkohë shteti grek ende mban në fuqi Ligjin e Luftës, pasi nuk bie dakord parlamenti tyre, ndërsa vendimet e gjykatës tonë mund të konsiderohen jo me shumë vlerë. Me pak fjalë, reciprociteti me të tjerët në politikën tonë nuk funksionon, pasi politikanët janë të gatshëm të sakrifikojnë për çdo gjë, ngaqë duan një mbështetje nga X apo Y, thjesht për të mbajtur pushtetin. Por, po nuk u zhveshëm nga ky mentalitet do vuajmë. Ishim të parët në listën për Integrimin Evropian dhe dolëm dhe pas Serbisë, që për 10 vjet e dogji dhe e vrau Ballkanin. Kjo është e turpshme dhe na ngarkon shumë...”.
Çfarë angazhimesh keni momentalisht?
“Jam një qytetar i lirë si gjithë të tjerët. Kam mbi shpatulla të kaluarën time, në funksionet shtetërore dhe ato politike. Vazhdoj të punoj, sepse jam mësuar të rri gjithnjë në punë dhe dua t’i shërbej vendit tim derisa të kem frymë. Kam krijuar dhe një fondacion që quhet ‘Moisiu’. Dhe po përpiqem që të ndërtoj një muze në nderimin e artistit të madh Aleksandër Moisiu në Kavajë, sepse është një mangësi për një figurë të madhe që e respekton e gjithë Evropa e Kulturuar. Të mendosh se kur isha në detyrë të huajt më pyesnin se ku ishte muzeu në nderim të tij dhe nuk kisha përgjigje. E fillova punën por, për fatin e keq, Aleksandri e ka mbiemrin Moisiu dhe politikanët e penguan vazhdimisht bërjen e tij...”.
Kohët e fundit, ish-presidenti i vendit ka qenë shumë aktiv. Z. Alfred Moisiu me forumin që drejton me ish presidentin paraardhës Rexhep Mejdani, mendojnë se presidenti duhet zgjedhur nga populli, pasi duhet të jetë realisht mbi palët; është ‘i pamëshirë’ me qeverinë aktuale dhe z.Berisha, por që në fund gjithmonë e përgjithëson me shumësin:politikanët tanë. I vetmi moment, kur shprehet fort është momenti që lidhet me emërimin e fundit të ministrit për Komandantin e Forcave Detare: Kjo është një sjellje bajraktareske, shprehet dhe më të fortën akoma: “Ne jemi një shtet trial”
Gjendja politike-sociale dhe ekonomike e Shqipërisë në kohët e fundit është shumë e vështirë. A mendoni se politika e ndjekur nga qeveria në fuqi, nuk i ka gjetur dot mekanizmat për ta liruar vendin nga kriza e saj?
“Dua ta diskutoj gjerë këtë pyetje. Për mendimin tim dhe fatin e keq të vendit tonë, qeveritë tona, gjatë këtyre 22 viteve, shumë pak janë marrë me ekonominë. Dihet se në ekonominë e tregut qeveria luan rolin e rregullatorit, sepse gjithçka është pronë private. Qeveritë tona më shumë janë të interesuara të mbledhin taksat, të ndihmojnë dhe të favorizojnë kompaninë dhe personat, që janë pranë tyre, t’u krijojnë atyre kushte shpesh padrejtësisht, që vetëm ato të zhvillojnë biznesin. Në çdo moment, janë përpjekur të bëjnë diçka thjesht në funksion të marrjes së votës, ngaqë për fat të keq, qëllimi dhe objektivi kryesor më i rëndësishëm i tyre mbetet marrja dhe mbajtja e pushtetit sesa realisht zhvillimi i Shqipërisë. Dihet se ekonomia është baza e zhvillimit të një vendi dhe vetë politika është shprehje e koncentruar e ekonomisë. Pra, politika jonë e mbrapshtë ka qenë bazuar vetëm në këto kushte të disfavorshme të zhvillimit të ekonomisë. Unë mund të them se veçanërisht kjo mazhorancë është e përfshirë shumë nga euforia dhe çdo gjë e paraqet dhe e tregon si super, me shprehje bombastike. Të tilla shprehje, që përdoren sot, janë të njohura vetëm për ato personalitete që drejtojnë vendin e tyre në mënyrë shumë autoritare, për të mos thënë diktatoriale, elemente aspak të njohura për një shtet demokratik.
Ekonominë tonë mund ta gjykosh po të shikosh bujqësinë, se duhet të pranojmë se me industrinë na duhet shumë punë. Këtë të fundit, e kemi shpërdoruar padrejtësisht dhe pa e studiuar dhe menduar më parë se çfarë mund të përmirësohej dhe çohej më tej. Ne e çuam thjesht në zero. Ka qenë një gabim fatal, të cilin po e paguajmë rëndë. Ne që kemi jetuar në periudhën e socializmit, kemi shumë për të thënë për atë lloj industrie që ka pasur ky vend, e cila u shkërmoq pa asnjë llogjikë dhe mëshirë, në vend që të mendohej se si mund të bëhej efiçente në kushtet e ekonomisë së tregut. Nga ana tjetër, tek qeveritë tona, nuk kam parë qoftë tani dhe më parë se po e ndihmojnë zhvillimin bujqësor. Mos harrojmë se bujqësia mund të ishte një mënyrë e mirë depërtimi në Evropën e Bashkuar, për faktin që prodhimet tona janë bio dhe, vetëm si të të tilla, ato mund të zënë vend në tregun e ngopur europian. Ndërsa ne nuk kemi siguruar as tregun, as kualifikimin, transportin dhe shumë facilitete të tjera të nevojshme, të paktën me ato që dëgjoj nga bujqit tanë . Ata janë të dërrmuar nga sistemi i doganave dhe korrupsioni doganor, që i bën ata të vuajnë dhe të mos jenë në gjendje të përballojnë mallrat e huaja që importohen. Pra, unë them se mekanizmat për rregullimin e ekonomisë për politikanët e sotëm kanë qenë në plan të dytë për të mos thënë të tretë. Atyre u nevojitet vetëm ajo pjesë që i ndihmon për pushtetin...”
Ka pasur disa angazhime publike nga presidenti Topi dhe njerëz pranë tij, për krijimin e një formacioni politik, e cila sot njihet me emrin e tij. A mendoni se në një pozitë të tillë, ky projekt do kishte më jetë... nëse ai vetë do të jepte dorëheqje?
“Unë nuk mund të hyj në mendjen apo në politikëbërjen e Topit dhe as nuk do dëshiroja të hyja, sepse është parimi im që nuk dua të gjykoj: qoftë paraardhësin tim por qoftë edhe pasardhësin e detyrës së kryetarit të shtetit, pasi këtë e quaj të padrejtë veçanërisht, nga një njeri me staturën e ish-presidentit. Por, dua të them se dhënia e dorëheqjes për Presidentin në ditët tona është shumë e vështirë. Në kuptimin se krijon probleme pikërisht për sa i përket emërimeve të disa pozitave kyçe të institucioneve të pavarura. Kjo është shumë delikate dhe pikërisht për këtë nuk do të isha dakord që kjo të ndodhte...”.
Jeni shprehur pak kohë më parë për zgjedhje të parakohshme. A mendoni se është realisht koha për tu bërë këto ndryshime?
“Zgjedhjet e parakohshme në një shtet demokratik janë krejtësisht normale, kur krijohen premisat, në rastin e vendit tonë ato janë thjesht tabu. Këtë e kam shprehur dhe herë tjetër, por këto janë si zëra në vesh të shurdhër për politikën e sotme shqiptare”.
A mendoni se në këto hapësira që ka kushtetuta shqiptare, mundej të gjendeshin mundësi që presidenti të kalonte ngërçet ligjore që krijohen?
“Unë mendoj se kushtetuta është kushtetutë. Dhe, kjo e jona, është shumë e mirë, pavarësisht dëmeve që iu bënë asaj më 2008, që për mua ishin mjaft serioze. Por, çështja e kompetencave të presidentit është një element shumë elastik. Presidenti, sipas kushtetutës, është i detyruar të ruajë unitetin e popullit dhe ta përfaqësojë këtë unitet. Çdo problem ose çdo zgjidhje që e dëmton këtë unitet, e bën presidentin të ndërhyjë dhe ai duhet të ndërhyjë. Sigurisht, që këtë ndërhyrje ai duhet ta justifikojë me ndërhyrjen në momentin e duhur konkret. Unë mendoj se, qoftë edhe për kushtetutën tonë, presidenti i ka të gjitha mundësitë, ku ai nuk mund të rrijë pa shfaqur verdiktin e tij për zhvillime të rëndësishme të vendit”.
Çfarë e pengon z. Topi, atëherë për të gjithë këtë apati?
“Çdo president ka mënyrën e tij të veprimit...”.
Ju keni bërë disa angazhime edhe përmes Fondacionit tuaj për Kushtetutën. A mendoni se forma e cila e paraqet tani Ligjin themeltar të shtetit është e vjetruar për zhvillimet politike shqiptare, edhe pse ndryshimet e fundit në të janë bërë vetëm në vitin 2008, që ju s’i keni shumë qejf?
“Jo vetëm si kam për qejf, por edhe i kam kundërshtuar që atëherë dhe e kam mbështetur edhe iniciativën e LSI-së, e cila, për mendimin tim, me të drejtë mori flamurin për një referendum për anulimin e ndryshimeve kushtetuese, që e ndryshuan dokumentin themeltar të vendit. Nuk mund të ndryshohet kushtetuta brenda natës. Ka qenë një gabim i rëndë, paçka arsyeve pse dhe qysh. Për të ndryshuar kushtetutën, duhet një punë e gjatë dhe shumë serioze. Dhe po të marrim qoftë dhe vetëm Kosovën (vetëm tre vjet shtet), tani që po merren me këtë dokument themeltar, komisioni i tyre për ndryshimet kushtetuese ka bërë disa konferenca, mban kontakt të gjerë me specialistë, median, me shumë faktorë të tjerë, për të arritur në konkluzione se çfarë duhet bërë dhe se çfarë s’duhet bërë. Dhe, megjithatë, komisioni për ndryshimet kushtetuese ende se ka mbaruar punën e tij. Ajo është punë serioze dhe kur flitet për ne, tregon një farë dilentatizmi në politikën tonë. Kushtetuta s’është ndonjë ngrehinë mbi rrota, siç mund ta gjykonim po të sillnim ndërmend një shprehje të Nastardinit, i cili e vuri shtëpinë në rrota dhe e kthente nga e donte i zoti. Unë kam qenë kundër ndryshimeve të menjëhershme dhe jam që këto gjëra duhen rishikuar. Dhe forumi ynë, siç e dini, po punon në idenë që presidenti duhet të zgjidhet nga populli. Pse? Vetëm kështu mund të gjykosh për një president mbi palët, sepse si është bërë kushtetuta, ai na del thjesht si një nëpunës i emëruar nga maxhoranca. Dhe, nëse presidentin e kthen në një nëpunës (që për mua, ai është i pari i konakut, sipas konsideratës së popullit tonë), kjo është një gjë shumë negative”.
Nuk ju duket se formimi i klasës politike shqiptarë është parapolitik. Çfarë mund ta bënte më profesional aktivitetin e tyre?
“Unë dua t’ju them një gjë, pa menduar se do jem i bezdisshëm, të përsëritur që kur isha në krye të shtetit, se politikanët shqiptarët udhëhiqen vetëm nga gjë: Marrja dhe mbajtja e pushtetit me çdo kusht. Unë e kuptoj që hyhet në politikë për të marrë pushtetin, por jo me çdo kusht. Ai duhet marrë sipas rregullave, ligjeve, kushtetutës dhe gjithmonë drejtësisht, ashtu si të vendosë populli që voton. Por është edhe më e trishtueshme kur shoh të rinj që hyjnë në politikë, dhe këtë e vlerësoj, por është zhgënjyese kur mendon sesa negative është udha dhe qëllimi se si ata futen. Futen thjesht të pasurohen. Është kthyer e gjitha në biznes. Si ka mundësi, që një politikan të ketë në llogarinë e tij bankare qindra mijëra euro, vila, shtëpi? Si ka mundësi t’i bëjë ai ato me atë rrogë që merr. Unë kam qenë një mandat president dhe kam pasur rrogën më të lartë në shtet. U ktheva në atë shtëpi që kisha. Po të abuzoja mund t’i kisha lehtësisht ato që kanë arritur sot shumica e politikanëve. Nëpunësi, - pasi politikani është nëpunës, - duhet të punoj për vendin, popullin dhe shtetin, ky i fundit duhet të mendoj për të. Në kuptimin e krijimit të mundësive që ai mos të abuzojë në detyrën e tij. Politikanët tanë janë tamam parapolitikë. Ata futen me dëshirën jo që të bëjnë politikë (sigurisht jo të gjithë), por shumica thjesht për të përfituar, është për të ardhur keq, por ky është realiteti”.
Si e vlerësoni sot pas lënies së presidencës zhvillimin politik dhe mungesën e vazhdueshme të koherencës nga ana e kryeministrit Berisha?
“Kam folur që kur isha në krye të shtetit për këtë dhe isha i drejtpërdrejtë. Jo për pakënaqësi personale ndaj Sali Berishës apo Fatos Nanos, por për mënyrën sesi ata e kanë kryer detyrën në momente të caktuara. Kam qenë gjithmonë kritik në momente dhe për gjëra të caktuara lidhur me metodat e punës së ndjekur nga qeveritë Berisha dhe Nano. Duhet hequr dorë nga ajo që aq shumë i mundon politikanët tanë, nga një farë makiavelizmi që është i tepruar: I rëndësishëm qëllimi, paçka mjeteve. Për fat të keq, Berisha e ka në plan të parë këtë postulat”.
A mendoni se kreu i Opozitës, Rama, e ka staturën e nevojshme për të qenë kryeministër i ardhshëm i vendit?
“Unë nuk di të ketë ndonjë shkollë për t’u bërë ministër, kryeministër apo president. Nisur nga përvoja e drejtimit të bashkisë, që e kishte të suksesshme, gjykoj se mund ta bëjë këtë punë. Edhe pse në Shqipëri po dole për një vox pop dhe pyet njerëzit e thjeshtë, mund të dalin të gatshëm 10.000 kryeministra dhe po aq presidentë. Ne i dalim për Zot gjithçkaje. Megjithatë, Rama ka pasur defekte në politikë, që më duket se po i riparon. Duhet të kujtojmë se një kryeministër duhet të jetë drejtues, organizator dhe një politikan i mirë. Dhe, ai, këto aftësi po i fiton. Megjithatë, është e vështirë të parashikosh”.
Çfarë shikoni të përbashkët në artikulimin politik të dy forcave kryesore në vend?
“Unë shoh një konsum të madh premtimesh, në tërësi në politikën shqiptare. Ndërsa, as politikanët, as forcat politike, as analistët, por edhe populli kur voton, asnjëherë s’bën rezyme se çfarë kanë bërë deri më tani. Dhe ky është një defekt i madh, si për politikanët, dhe për forcat politike, por qoftë për mediat dhe ne si popull”.
A mendoni se do të jetë një faktor në zgjedhjet e ardhshme Aleanca Kuq-e-zi?
“Aleanca Kuq e zi kapi disa elementë interesantë në fillim, dhe unë personalisht, në përgjithësi, e shikoj si lëvizje interesante, por e kam të vështirë tani të mendoj se çfarë do arrijë dhe se kur do e arrijë. Ka një gjë pozitive, sepse tenton të ndryshojë erën e politikës shqiptare, që do të thotë se do shtohen faktorët e politikës shqiptare, ndryshe nga ato tradicionalet, çka na bën më optimistë për ndryshime më të shpejta”.
Është më mirë që zgjedhja e presidentit të bëhet nga populli, apo në formën që zgjidhet tani? Si i keni parë anatemat e dërguara ndaj presidentit prej anëtarëve të qeverisë dhe kreut të Kuvendit Popullor?
“Për mendimin tim, kështu si shkojnë gjërat tek ne, është më e arsyeshme që ai të zgjidhet nga populli. Po të shikosh, e gjithë ish-Lindja, me përjashtim të Çekisë dhe Hungarisë, e zgjedh presidentin nga populli. Është tamam për këto arsye që përparimi ynë i demokracisë nuk të siguron vërtet që në krye të shtetit të jetë një personazh që e meriton dhe që i duhet vendit, ngaqë shpesh dëgjon analistë dhe politikanë që thonë kështu e ka Italia dhe Greqia. Në ato vende vërtet ashtu është, por nuk duhet harruar se ata e kanë demokracinë me tradita dhe, si të thuash, që e ka treguar veten. Po të shikosh thjesht rastin në Greqi: Papuliasin e propozoi Karemanlis, gjë e cila as nuk mund të mendohet në Shqipëri. Këtu thuhet gati hapur që duhet ta kem unë presidentin. Që do të thotë: Ta kem nën komandë. Pikërisht këtu humbet ndarja e pushteteve, humbet demokracia dhe dalim në momentet e remineshencës së të shkuarës, te Njëshi”.
Si gjeneral, si ju është dukur largimi i disa emrave të njohur dhe konfrontimi i Ministrit të Mbrojtjes me Presidentin, pas përplasjes së kompetencave...?
“Pyetjen mund të ma bëni edhe si gjeneral dhe si president. Kjo është ndërhyrje flagrante ndaj detyrave të kompetencave të presidentit, si ndodhi dhe me emërimin e fundit në Forcat Detare. Personalisht, unë, të tilla gjëra, as nuk mund t’i mendoj. Nuk e imagjinoj dot, e jo vetëm unë po gjithë ata që e duan shtetin dhe kushtetutën. Kjo është një sjellje bajraktareske. Kjo tregon qartë se ne kemi një shtet tribal dhe jo ligjor. Të marrësh gradën e gjeneralit s’është e lehtë. Kuptohet se këtu nuk zbatohet shumë me rigorozitet, por titullin gjeneral s’e merr dot kushdo, pasi nga niveli i tij, përvoja, pjekuria, do të thotë që është një personalitet që ka një përgatitje të gjithanshme, jo thjesht ushtarake. Pra, me gjeneralët duhet të sillesh me kujdes. Por politikanët tanë vazhdojnë me idenë e Partisë së Punës, që i bënte gjeneralë dhe pastaj i shndërronte në kapterë, ose i fuste në burg apo i internonte. Këto nuk ndodhin në vende normale. Ne, vërtetë, e kritikojmë Enver Hoxhën, por vazhdojmë me metodat e tij. Ushtria, në kushtet tona dhe ato të NATO-s, si pjesë e saj përbërëse, ka ndryshuar strategjinë dhe përgatitjen, sepse është në kushte të tjera. E megjithatë, për ushtrinë, politikanët tanë kujtohen kur ka fatkeqësi natyrore: përmbytje apo tërmete, apo kur duhen dërguar ushtarë në Afganistan dhe në Irak... Të sillesh në këtë mënyrë, shkatërron traditën dhe e kthen atë nga ushtri, që nderon traditën e saj, në ushtri mercenare, që është në funksion të politikës”.
Çfarë do të veçonit në këto 100 vite të shtetit shqiptar?
“Ne vërtetë kemi 100 vjet shtet, por, për fat të keq, ende s’kemi shtet si duhet. Ky është një defekt shumë serioz dhe këtë e tregon më së miri mënyra se si sillen fqinjët me ne. Ata na e njohin këtë veçori dhe këtë mosarritje. Ndërsa politika jonë as që shqetësohet fare për të. Arrestohen si pa gjë të keq policët kosovarë, peshkatarët nuk lejohen dhe arrestohen në ujërat tona, paçka se Gjykata e Lartë e vendit tonë s’e ka njohur marrëveshjen detare. Ndërkohë shteti grek ende mban në fuqi Ligjin e Luftës, pasi nuk bie dakord parlamenti tyre, ndërsa vendimet e gjykatës tonë mund të konsiderohen jo me shumë vlerë. Me pak fjalë, reciprociteti me të tjerët në politikën tonë nuk funksionon, pasi politikanët janë të gatshëm të sakrifikojnë për çdo gjë, ngaqë duan një mbështetje nga X apo Y, thjesht për të mbajtur pushtetin. Por, po nuk u zhveshëm nga ky mentalitet do vuajmë. Ishim të parët në listën për Integrimin Evropian dhe dolëm dhe pas Serbisë, që për 10 vjet e dogji dhe e vrau Ballkanin. Kjo është e turpshme dhe na ngarkon shumë...”.
Çfarë angazhimesh keni momentalisht?
“Jam një qytetar i lirë si gjithë të tjerët. Kam mbi shpatulla të kaluarën time, në funksionet shtetërore dhe ato politike. Vazhdoj të punoj, sepse jam mësuar të rri gjithnjë në punë dhe dua t’i shërbej vendit tim derisa të kem frymë. Kam krijuar dhe një fondacion që quhet ‘Moisiu’. Dhe po përpiqem që të ndërtoj një muze në nderimin e artistit të madh Aleksandër Moisiu në Kavajë, sepse është një mangësi për një figurë të madhe që e respekton e gjithë Evropa e Kulturuar. Të mendosh se kur isha në detyrë të huajt më pyesnin se ku ishte muzeu në nderim të tij dhe nuk kisha përgjigje. E fillova punën por, për fatin e keq, Aleksandri e ka mbiemrin Moisiu dhe politikanët e penguan vazhdimisht bërjen e tij...”.
