Mblidhemi tok e behemi thumb!

Gjokës i kishin hequr patentën dhe më kërkoi mua ta shpija në restorantin e Kristo Cinit. Tërheq si magnet ai restorant në Nju Xhersi, që çdo të djelë lihet i tëri për shoqatën “Shqiptarët e Vërtetë”. Këngët aty ndjekin njëra tjetrën e njerëzit i bëjnë veshët pipëz, në ato që dëgjojnë për historinë dhe madhështinë e shqiptarve. Qëngjat vërtiten në hell e rakia vete lumë.
Gjoka nuku mungon asnjë të djelë, po nuku është as i pijes as i të ngrënit. Ballin sot ai e ka lidhur me një shami të kuqe, kurse shqiponja me dy koka i rri mu në çaçkë. Është ulur krah meje e heq e ve kasetat e këngëve, që flasin për dashuri e trimëri. Mustaqet e lyera me vazelinë i llapsin. Mërgimin e kemi lënë në sedilen prapa. I veshur kuq e zi edhe ai. Edhe unë kam një flamurkë të vockël në jakë të zhaqetës.
Nganjëherë them se edhe atdhedashuria të deh më keq pe rakisë…
Për fat të mirë, unë kam shëtitur ca dhe krahasimet di t’i bëj. Asgjëkund tjetër shqiptari nuk e ndjen veten të padrojtur, si në Shtetet e Bashkuara. Asgjëkund nuk është më i lirë se këtu. Asnjeri nuku të përbuz, asnjeri nuku të sheh me urrejtje e të thotë: nga na ardhën këta të këtillë! E përseja është e lehtë: që në themele, këta Shtete janë ndërtuarë me të ardhur. Si mund të thotë i ardhuri “nga na ardhën”?! Çdo i ardhur këtu e ndjen veten në shtëpi.
E sapo që nuku të bie njeri më qafë, ti, si breshka, e nxjerr kokën nga guaska, shikon më të katër anët, trimërohesh dhe u bie të të tëra trumbetave: “Heej! Unë jam shqiptar! Gjer tashi mbi këtë botë rrumbullake, nuku është parë racë më e lartë, pe tonës! Nuku gjen këngë më të bukura pe tonave, gjuhë më të ëmbël pe shqipes e nuku ka vend më të bukur se yni!”
Edhe pse e qesh Gjokën, kështu më duket edhe mua ai vend! Sa më shumë kohë të kesh pa shkelur në Shqipëri, aq më e bukur është ajo atje. E tërë këtë bukuri, shumëzoje pastaj me numërin e kilometrave të largësisë e do gjesh se sa e bukur është ajo në secilin pe vendeve ku janë ngulur shqiptarët!
Nën shembullin e ca djemve nga Nikaragua, Gjoka ynë pat montuarë dy a tri altoparlantë të mëdhenj mbi sedilet e pasme dhe lëvizte ditë e natë, nëpër avenynë tone, me xhamet e makinës të hapura. Billdingjet e të dy anëve dëgjonin këngët shqiptare:
Më ka shku mendja me u fejue
E me marr nji ulqinake
Po t’i pëlqente vetëm Gjokës, ai do kish ngritur xhamet e do ta shijonte vetë me zë të ulët, brenda xhipit. Po Gjoka është i sigurtë, që atë këngë vdesin ta dëgjojnë tëra farat e racat, që banojnë a psonisin në avenynë tonë.
Pastaj nëpër aveny lëvizin dhe nikaraguanët vetë: gjashtë leshzinj trupvegjël, mbi një makinë të hapur me altoparlantë më të mëdhenj se të Gjokës. Ata duken sikur ushqejnë me këngë latine jo vetëm ne, por tërë Amerikën me Kanadanë bashkë:
Oh Seleste de mi vida, oh Seleste de mi amor!
Pa qëllon që Gjoka me xhip ngjitet dhe nikaraguanët me makinë të hapur zbresin. Këmbehen makinat, përzihen kitarat me çiftelitë: duket sikur shqiptarit të këngës, i ka shkuar mendja për t’u fejuarë me Selesten. Kitarat harbojnë për hesap tjetër:
Ulqinake de mi vida, oh ulqinake de mi amor
Një ditë të dy makinat që mbushin me muzikë Norvudin, u përpoqnë me tërsëllëmë. Njerëzit u mblodhnë nga të dy anët e rrugës dhe u bënë gati të shijonin zënkën. Po policia erdhi më parë. Oficeri i dha urdhër të ndalonin këngët. As Gjoka as nikaraguanët nuk i trembeshin dënimit. Më zor kishin të ndalonin këngët. Policët po e vinin re, që secili priste shokun ta mbyllte më parë. Ata të Nikaraguas nuku guxuanë ta vonojnë më tej dhe u dorëzuanë. Tani dëgjohej e vetme kënga shqipe, që ish në mbarim dhe Gjoka e la të mbaronte. Tërë e vunë re krenarinë e shqiptarit. Ca patriotë të tij, që po sodisnin makinat e bëra helaq, trokitnë duart.
- Të lumtë, Gjokë! – thirrën në kor.
Oficeri u tha shoferëve të shkëmbenin sigurimet dhe i provoi për alkol.
Gjoka doli i pastër, por kish faj në të përpjekur, kështu që e qau patentën.
Tashi Gjoka është shtërnguarë të më lutet mua ta shpie në Nju Xhersi në të djelat e shoqatës!
Restorantin e Cinit e gjetmë plot. Kamarjerët meksikanë po afronin një tryezë me rrota, që mbante sipër një çyrek të madh buke, rrethuarë nga gjashtë kupa me kripë.
- Bujrum! - thërriste i zoti i shtëpisë. – Bukë e kripë e zemër!
Mërgimi na la dhe shkoi andej nga vërtiteshin në hell qëngjat që piqeshin.
I veshur ashtu kuqezi mua sepse më dukej se ai qerrata, i përdor ngjyrat si fletëhyrje, ngaqë aty i pëlqejnë më shumë mezetë e Cinit. Me një llaf, është më shumë pijanec se patriot. Ai porosit raki nga ajo më e mira, që Kristo Cini e ka me bollëk. Restoranti i ka ca të shtrenjta çmimet, por ama, nuk ke ku t’i dëgjosh tjetër, fjalët e ëmbla që thuhen aty.
Aty, bre, shpallen ca zbulime, që t’i ngrenë njerzve mornicat. Mbi lëkurë po e po, por edhe mbi këmishë, ore! Njerëzit çapëlejnë sytë e habiten, se si shkencëtarët në Shqipëri nuku i bëjnë dot zbulimet e kësaj shoqate. Nuk e kuptojnë se këto bëhen vetëm kur je larg atdheut. Po ishe atje, s’i bën dot. Mbase është malli, ai që i bën! Po t’u a vesh në dyshim e të pyesësh a janë të vërteta, të thonë:
- Le të dalë njeri e të na i kundërshtojë!
Njeri nuku del! Ama, të jenë të vërteta, të falenderosh një mijë herë Zotin,
që ke lindur shqiptar, ja, mos i kem tërë! Në ato biseda mëson historira, që bota lufton të na i fshehë. Aty flitet për Aleksandrin tonë të Madh, për Pirron e legjendave tona, për perandorët që i kemi dhënë Romës, kryeministrat që i rrëfyen udhën Turqisë, për kokat që po i japim Evropës. Aty është thënë që gjysma e gardës së Napoleonit, bëhej nga shqiptarë, që u bënë gjeneralë, u kthyenë në francezë e u humbi fara!
E ç’nuku nxjerr e vërteton malli! Vetëm atje në Nju Xhersi zbulohen këto. Në restorantin e Cinit është vërtetuarë, se shqipja është gjuha më e pasur në botë, më e vjedhura, më e vjetra: aty është arritur të thuhet, se ajo është gjuha që folën sefte majmunët e lashtë, sapo nisnë t’i ngrenë nga toka putrat e para dhe t’i quajnë duar. E thamë: largësia lot rol të madh në këto zbulime! Ja edhe tashi që i tregoj këto, mornicat, varda!
Qerrata i madh Cini, se me mornicat që na ngre shoqata, ai po ngre ujët përpjetë! Në restorantin e tij shiten çadra të kuqe me shqiponja, sandalle me rripa kuqezi, kravata me shqiponjën përmbi lidhkë e çakmakë kuqezinj. Vetë Kristoja është nga jugu, po rri tërë ditën i veshur me brekushe dhe qeleshe të veriut. Përmbi restorant po ngre një hotel me dhjetë kate. Të merr me zor lart në ato hapësira betoni, ku të grin era e të tregon, se që tani ua ka vënë emrat dhomave.
- Ja, -thotë, këtë do ta quaj, Oda e Skëndërbeut. Kjo, që sheh nga deti
është Oda e Mbretëreshës Teuta, kjo e Ali Pashait, kjo tjetra e Lek Dukagjinit…
Pastaj të rrëfen në vesh, se do ta lerë listën figurave të shquara gjer te viti 1912. Këta të më vonët mund t’i prishin punë. Edhe çmimet nuk do t’i verë njëlloj. Se tjetër është, bre, të kalosh një natë në Odën e Ismail Bej Vlorës e tjetër në atë të Karamahmutit!
Unë i pata rralluar vajtjet në restorantin e Cinit, kur u tha që nuku do pranoheshim në shoqatë, po qe se nuk bënim tatuazh një shqiponjë me dy koka, në dërrasë të gjoksit. T’ëmën! U vura në udhëkryq. E dua Shqipërinë, bre, jam krenar që jam shqiptar, por tatuazhin e kam zët. Nuk e duroj dot. Ca rendën me vrap dhe i bënë shqiponjat, por e gjitha pastaj u ndërpre, se kryetari i shoqatës “Shqiptarët e Vërtetë”, Asimi, vdiq, ja tamam, pe tatuazhit. Te njëra kokë e shqiponjës, lëkura iu mahis, i hipi zjarri e vdiq në dyzetetë orë. U fol se, ja mbi bojën, ja mbi gjilpërën, qe shtrirë dora e ligë. Kristo Cini thotë që qe vepër e armiqve kombëtarë. Asimit të gjorë i bëmë varrim madhështor dhe e futëm në dhe, ashtu, veç me një kokë shqiponje vizatuarë në gjoks. Nuk u arrit të bëhej koka e dytë. Kjo vdekje u bë shkak, që tatuazhet u lanë.
Pjesa më e bukur e të djelës thirret “dënojmë grabitjet e lavdisë shqiptare”. Ato të marrin mendjen. Po grabitja e dëshmuar atë ditë, na la pa mend hiç!
Një plak thinjosh me syze, kish gjetur nëpër dokumentet e rrallë të bibliotekave të Nju Jorkut, se Amerikën, e kish zbuluarë një anie levorashe me shqiptarë. Ehu, nja tetë vjet para Kollombit!
Ne nuku merrnim frymë. Asnjëri nuku guxonte të mbllaçitej.
Thinjoshi na ngjiti në mur ca fotografi vizatimesh me ca lëkurëkuq vendas, që shohin me habi një anie me vela. Mbi dërrasat e faqeve të anies kish shkrime, që i pat prishur uji i kripur i detit, por thinjoshi i shoqatës “Shqiptarët e Vërtetë” i kish forcuarë cazë me kalem dhe ne u afruamë e pamë shkruar shqip “erë e marë”. Studjuesi thinjosh, na tregoi se si e kish gjetur vitin e këtyre vizatimeve. Ai tha se ania ish po e mbretëreshës së Spanjës dhe se shqiptarët paskëshin qenë piratë të mesdheut, që mbretëresha i kish falur e i kish marrë në shërbim të saj, pasi qenë shumë të zotë! Mbretëresha paskësh dëgjuar për ta e kish vajtur t’i vizitonte në burg. Kur kish dalë nga kaushi i trimave shqiptarë paskësh thënë:
- Hiquani dhe zinxhirët dhe rojet, se i fyejmë. Kjo racë fisnike është e besës!
Ata do të rrinë vetë në burg, aq sa thotë dënimi.
Për ta nuku kish më as roja as zinxhirë. Më pas ajo i paske falur. Si mirënjohje
detarët shqiptarë i kishin premtuarë sovranes spanjolle Amerikën! Dhe e zbuluanë. Ehu, shqiptarët ishin në të kthyerë nga Amerika, kur Kollombi me të tijtë u nis drejt saj! Bile ishin këmbyerë rrugës dhe shqiptarët i kishin dhënë Kollombit, duhan që më parë nuk e njihte njeri. Dhe i mësuan se si pihej. Dhe që shqiptarët e Amërikës sot e pijnë duhanin më shumë nga të gjithë, këtë lidhje dëshmon.
Pastaj Kollombi e kish përvetësuarë zbulimin. Italanët e pabesë vunë tellallët në tërë botën. Ne nuk kemi tellallë. Ne kemi vetëm armiq e ata na e mohuan zbulimin. Tani Amerika nuk ia di për nder shqiptarve. Po e vërteta gollomesh, ish kjo që thosh thinjoshi!
Sa mbaroi ai fjalën, restoranti u tund pe duartrokitjeve.
- Na e mbush edhe njëherë, këtu! Na sillni të pimë! – u thërrisnin nga qefi kamarierve meksikanë.
- Raki, nga ajo e mira! – kërkonin njerëzit.
- Ah të gjorët ne, që na bien më qafë! Vuaj moj Shqipëri, se kjo botë qenka e padrejtë!
E njerëzit i pinin kupat me fund dhe i përpiqnin mbi tryezë.
Mërgimi i dëgjonte këto nga larg, që nga vendi ku vërtiteshin qëngjat. U ngrit me gotë në dorë dhe u afrua.
- Ore zotërinj! – tha. - Të tëra këto janë të bukura t’i dëgjosh, po a na i
pranojnë shkencëtarët e botës?
- Po, ama, edhe nuk na i kundërshtojnë! – ia priti thinjoshi.
- I keni botuarë gjëkundi, juve? – nguli këmbë Mërgimi.
- Nuk na i boton njeri!
Mërgimi ia plasi gazit.
- Atëhere nga ta dijë, botë e gjorë?! Se mos ajo vjen në këtë restorant!
Jo vetëm Cinin, po Mërgimi na ofendoi të tërëve. U ndezën gjakrat.
- Kush e ka sjellë këtë, more! – Nxirre jashtë, të shiturin! Pijanec! Yhaaa!
Një meksikan me shirit kuqezi në krah, erdhi dhe e qiti Mërgimin jashtë.
Pasi dëbuamë Mërgimin, e mori fjalën kryetari i shoqatës e tha se shkencëtarët në Shqipëri e kanë gojën të zënë, ose ngaqë nuk janë të zotë të bëjnë këto zbulime madhore, ose ngaqë paguhen pe të huajve, që të heshtin. U tremben krenarisë, që ndez flakë, historia e nderuarë e shqiptarëve, që nuku ka faqe, saç ka heronj!
E në atë zjarr të shqiptarizmës e djela u mbyll si përherë, me sytë të lagur, me grykën e zënë pe ngashërimit e me këngën, që nis Lalua i madh me fizarmonikë. Ai i rreshton tetë meksikanë para nesh dhe ata këndojnë të vetmen këngë, që dinë me fjalë të kulluara shqipe:
Po pyet bota për Shqiprinë,
Sa të madhe e ka ushtrinë…
E di, bre, që i ka vajtur mirë në mend, qenit, Lalos! Me meksikanë shkon më mirë kënga! Meqë janë të huaj, duket sikur, vërtet, bota i trembet ushtrisë së famshme të shqiptarve! E pyet: sa e madhe është? Demek, sa batalona ka? T’ëmën, artisti që është artist, e tregon veten bre, edhe në një restorant të Nju Xhersit!
Hapej atë ditë, sikur do çahej fizarmonika. Ne u vinim pas meksikanëve, dyke pritur, që Lalua ta përsëriste, siç e kish bërë gjithnjë atë shfaqjen e mjeshtërisë: në pjesën e dytë të kësaj këngës “sa të madhe e ka ushtërinë”, një ndihmës ia lidh Lalos sytë me një shirit kuqezi dhe ai i bie veglës qorrazi, po aq mirë, sa edhe më parë, me sy të hapur. Ne, varda brohorimat! Pastaj një ndihmës tjetër, i hedh përmbi tastjerën e fisarmonikës një flamur të trashë të Shqipërisë. Ia mbulon me flamur të tëra notat, të zeskat dhe të bardhkat, por ai, Lalua i famshmë, vazhdon t’i bjerë përmbi flamur! E po, këtu, në këtë pikë të së djelës, edhe dru të jesh, do të të shpëtojnë lotët.
Mërgimi na priste te makina. Gjoka i ka zët ata që pinë e nuk i foli hiç, por u ul në sedilen përpara, për të përgatitur kasetat me këngët e trimërisë.
Sa kaluamë tunelin e Linkolnit, sirena e policisë rrugore na hipi përmbi melodinë përmetare dhe na ftoi të hiqemi mënjanë. Nuku po merrja vesh, ku e kisha shkelur. Oficeri e la makinën prapa nesh dhe na erdhi te penxherka.
- Rripin e sigurimit, nuk e keni vënë. Është ligj! – tha dyke më marrë nga
dora patentën.
Unë rripin tim e kisha ngjeshur. Oficeri e kish fjalën për Gjokën.
Gjoka filloi të shfajësohej me një anglishte çalamane. Pastaj e la shpegimin
dhe më kërkoi ta përktheja.
- I thuaj zotni oficerit, se unë kam shumë respekt për ligjet e këtij vendi. Nuk lidhem me rryp, jo për rebelizëm. E kam për traditë kombëtare.
Oficeri u tregua i durueshëm.
- Prej nga është? - më pyeti.
Ia thashë.
- Për cilat tradita e ka fjalën? – pyeti shumë i interesuarë oficeri.
- I thuaj zotni oficerit, - me tha Gjoka. – se ndër shekuj askush nuk ka guxue
dhe nuk e ka lidhë dot shqyptarin! Nuk lidhet shqyptari, burra!
- Oho, - i a bëri prapa nesh Mërgimi gati dyke vajtuarë.
Ia përktheva oficerit. ashtu, siç isha vetë i lidhur, edhe pse shqiptar safi.
Zemra po më rrihte me tërsëllëmë, se mos më pyeste pe nga isha. Po oficeri, më mori për taksist, që di shumë gjuhë të huaja, mes tyre dhe atë të Gjokës.
- Përktheja zotnisë, - më tha shumë i mirësjellë oficeri, dyke nxjerrë
bllokun e gjobave, – se këtu kemi një traditë tjetër. Ajo mbron udhëtarët nga vdekja në rrugë dhe ky qëllim i mirë është bërë ligj. Dhe zbatimi i tij është traditë gjithashtu.
I kërkoi Gjokës një kartë njoftimi dhe pasi ky ia dha, nisi t’i mbushte fletën
e gjobës dyke murmuruarë nëpër dhëmbë: - Kemi dhe traditë që gjobisim!
- More ky paska luejtë mendsh! – ia bëri Gjoka dyke u kthyerë për ndihmë nga ne. A është në vete, ky zotni? A i a ka tregue ndokush se ç’janë shqyptarët! Ky oficer qenka pa kulturë fare! Jena shqyptarë, or ti! Këtu në Amerikë, ka nga e tanë bota. Ata lidhen kollaj e ky thotë, se po na lidh edhe na!
More, se më bëhej të përktheja! Kisha dëgjuarë që Gjoka qe pykë…
- I thuej zotni oficerit, - vazhdonte Gjoka, - le të gjobisi sa të dojë! Fjalën
që na kanë lënë të parët, mos me u lidhë kurrë nga i hueji, unë do ta kem kryeporosi. Dhe do t’u a le amanet fëmijëve!
- Ohoooo, - u dëgjua Mërgimi, më i lodhur se kurrë. – Të gjorët fëmijë!
Oficeri nuk e kërkoi përkthimin, por i dha Gjokës një gjobë pesëdhjetë dollarëshe. Miku ynë e mori me atë kënaqësi, siç e marrin trimat, plumbin ballit! Po unë shqeva sytë, kur oficeri paskësh prerë dyzet dollarë gjobë edhe për mua!
- Kështu do t’i shtrëngosh pasagjerët të venë rripin! – më tha dyke më
nderuarë.
Lamë Gjokën para shtëpisë së tij e Mërgimi ia shkrepi gazit.
- Mos i a verë re, Peço! Nuk e pe që ishte i dehur?
Për vete Mërgimi të mbyste me avuj rakie, por qeshte derri i derrit me kërkërimë e në mes të të qeshurave, ia bënte:
- Nuk është… lidhur kurrë… shqyptari! Kurrë?!.. Oj, oj…të lidhur që e kanë bërë… shqiptarin!