Tekstet kanë shumë probleme dhe fatkeqësisht këto probleme nuk ndeshen vetëm nga nxënësit, por edhe mësuesit e tyre. Tekste të mbingarkuara, përkthime aspak cilësore, histori e shtrembëruar janë disa nga problemet madhore të testeve shkollore të arsimit parauniversitar. Një studim i mbështetur nga SOROS (Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë) në 2011 nga realizuar nga shoqata “Specialistët e Edukimit” zbulon fakte aspak të këndshëm sa i takon cilësisë së teksteve shkollore, madje edhe gabime e vështirësi të shumta. Studimi i mbështetur nga ky fondacion është zgjeruar duke bërë edhe krahasime me 4 vende të rajonit dhe rezultatet janë se vendi ynë lë për të dëshiruar për sa i takon reformës së teksteve. Profesoresha Elreta Mato, një nga autoret kryesore të studimit, shpjegon për gazetën “Shekulli” disa nga problematikat kryesore të testeve që kanë ndeshur vetë mësuesit. Në studim u përfshinë rreth 300 mësues në shkolla të ndryshme të vendit. Ndërkohë u morën edhe opinione të mësuesve dhe drejtuesve të shkollave në lidhje me këtë fenomen.
“Mësuesit e lidhin në një masë të madhe mospërvetësimin e koncepteve dhe aftësive me tekstet shkollore. Mësuesit pohojnë se mospërmbushja e objektivave kurrikulare lidhet më së shumti me tekstet e papërshtatshme, mostrajnimin e tyre, tekstet e reja dhe numri i madh i nxënësve në klasë, sidomos në shkollat e mesme të Tiranës”, pohon Elreta Mato, duke shtuar se mësuesit renditën si probleme edhe mungesën e mjediseve të përshtatshme dhe mjeteve didaktike për mësimdhënie.
Ndërsa drejtori i shkollës 9-vjeçare “Aleks Buda”, si edhe mësues historie për disa dekada, Ndue Kolndreu, theksoi se problematikat në disa tekste shkollore jo vetëm ekzistojnë, por janë bërë pengesë në punën e tyre. “Duhet të dini se disa nga tekstet që janë për aftësimin për jetën e nxënësve nuk e përcjellin tamam këtë mesazh, ka tekste që janë shumë të mbingarkuara për moshën e nxënësve, dhe plot probleme të tjera. Megjithatë, unë dua të ndalem edhe në faktin se paraqitet një problem i madh edhe provimet e maturës shtetërore dhe provimet e lirimit, sepse pyetjet në disa raste nuk përshtaten me tekstet që kanë bërë nxënësit, sepse në shkollat të ndryshme përdoren alternativa të ndryshme tekstesh ndaj dhe pyetjet nuk korespondojnë me ato ç’kanë mësuar nxënësit”, pohon Kolndreu.
Më tej profesoresha Erleta Mato shpjegon në studimi se problematika e teksteve shihet të ketë qenë në qendër të shqetësimeve të mësuesve për shkak të mospërputhjes së objektivave me programet, mbingarkesës së koncepteve dhe aftësive të trajtuara në to, gabimeve shkencore që ndeshin gjuha e rënduar, sasia e madhe e informacionit etj.
Sipas saj, mësuesit pohojnë se shpesh tekstet e lëndëve shoqërore të drejtimit shkencor që fokusohej në grup lëndët shkencore paraqiteshin më të ngarkuara se ato të drejtimit shoqëror, gjë që krijoi shqetësime artificiale në mësimdhënie dhe nxënien nga shkollat e mesme të profilizuara.
Pjesët më problematike të teksteve sipas mësuesve
Mësuesit e lëndëve të ndryshme përcaktuan si problematike këto pjesë përbërëse të teksteve shkollore:
- Mospërputhja e ushtrimeve me teoritë (matematikë)
- Përsëritje e koncepteve në disa tema brenda tekstit (biologji dhe fizikë)
- Kapitulli i derivateve (i vështirë për moshën e nxënësve)
- Nivel shumë i lartë vështirësive i statistikës dhe probaliteti (matematikë)
- Integrim jo real i gjuhës me letërsinë (gjuha shqipe dhe letërsia)
- Mbingarkesë në tekste të autorëve dhe veprave që duhet të studiohen (gjuhë shqipe dhe letërsia)
- Paqartësia dhe faktet e kundërta në trajtimin e historisë së vendit (Histori e Shqipërisë)
- Orientime të papërshtatshme për studim dhe analizë teksti (letërsi)
- Mbingarkesë konceptesh dhe sasi të madhe të tyre për njohuritë e reja (kimi, fizikë etj)
- Pamundësi realizimi eksperimentesh për shkak të mungesës së mjeteve në klasë (fizikë, kimi, biologji)
- Ilustrime me cilësi të ulët në disa tekste të shkollës fillore (ditori natyre, edukatë qytetare etj)
Përkthimet nuk kuptohen
Të ndodhur përballë problematikave të theksuar të teksteve shkollore mësuesit kanë dhënë disa rekomandime se si mund të përmirësohet tekstet. Kështu, në studimin e mbështetur nga SOROS-i, ata propozojnë uljen e mbingarkesës konceptuale në lëndët (matematikë, kimi, fisikë dhe gjuhë shqipe), ndryshimin e shkallës së fleksibilitetit në funksion të rritjes së saj, rritjen e përputhshmërisë së teksteve shkollore me kurrikulat, përdorimi i gjuhës së përshtatshme etj.
Sa i takon teksteve të përkthyera, mësuesit kanë shumë vërejtje. Sipas tyre, tekstet e përkthyera të shkencës së tokës, fizikës e kimisë nuk janë në përputhje me programet e këtyre lëndëve. “Në tekste vërehen përkthime jo të sakta të koncepteve dhe të përmbajtjeve të caktuara”, thuhet në studim.
Vendi ynë, më problematiku në rajon me tekstet shkollore
Në komentet e tyre mësuesit shprehen se ndryshimet në shumicën e rasteve priten me pakënaqësi, sepse rrisin pasigurinë e tyre ndaj zbatimit të gjërave të reja. Ndryshe nga vendet e tjera qoftë edhe ato të rajonit reforma e teksteve nuk është shoqëruar me trajnimin e mësuesve. Në studim thuhet se në Kosovë ndryshimi i planprogrameve u shoqërua me trajnime masive të mësuesve, ndryshe nga vendi ynë. Ajo që është akoma më shqetësuese në krahasim me vendet e rajonit, është fakti se tekstet shkollore në vendin tonë përgatiten në një kohë shumë të shkurtër. “Në Kosovë dhe Maqedoni një tekst përgatitet për 12 muaj, në Kroaci për 18 muaj dhe në Shqipëri 3 – 6 muaj. Gjithashtu në Shqipëri vihet re se ka kritere penguese për të dalë pa bashkautor në tekst, ndërsa në rajon nuk ekzistonte kjo pengesë”, thuhet në studim. Sa i takon teksteve të përkthyera u vu re një tjetër problem në vendin tonë sepse 9 tekste janë plotësisht të përkthyera, ndërsa në Kroaci, Kosovë dhe Maqedoni janë si tekste përkthimi të vetëm tekstet e gjuhëve të huaja ndërsa përkthimet përdoren si materiale ndihmëse në lëndë të ndryshme. Gjithashtu studimi tregon se në vendin tonë mësuesit e përzgjedhjes së teksteve punojnë në grup, por ruajnë anonimatin kurse në përvojat e vendeve të rajonit përzgjedhësit vendosin emrat si recensentë në kopertinat e teksteve shkollore duke qenë transparentë për përgjegjësinë e tyre si vlerësues.
Reforma e teksteve shkollore kur është realizuar
Në Shqipëri 2006
Në Kosovë 2004
Në Maqedoni 2002
Në Kroaci 2000
“Mësuesit e lidhin në një masë të madhe mospërvetësimin e koncepteve dhe aftësive me tekstet shkollore. Mësuesit pohojnë se mospërmbushja e objektivave kurrikulare lidhet më së shumti me tekstet e papërshtatshme, mostrajnimin e tyre, tekstet e reja dhe numri i madh i nxënësve në klasë, sidomos në shkollat e mesme të Tiranës”, pohon Elreta Mato, duke shtuar se mësuesit renditën si probleme edhe mungesën e mjediseve të përshtatshme dhe mjeteve didaktike për mësimdhënie.
Ndërsa drejtori i shkollës 9-vjeçare “Aleks Buda”, si edhe mësues historie për disa dekada, Ndue Kolndreu, theksoi se problematikat në disa tekste shkollore jo vetëm ekzistojnë, por janë bërë pengesë në punën e tyre. “Duhet të dini se disa nga tekstet që janë për aftësimin për jetën e nxënësve nuk e përcjellin tamam këtë mesazh, ka tekste që janë shumë të mbingarkuara për moshën e nxënësve, dhe plot probleme të tjera. Megjithatë, unë dua të ndalem edhe në faktin se paraqitet një problem i madh edhe provimet e maturës shtetërore dhe provimet e lirimit, sepse pyetjet në disa raste nuk përshtaten me tekstet që kanë bërë nxënësit, sepse në shkollat të ndryshme përdoren alternativa të ndryshme tekstesh ndaj dhe pyetjet nuk korespondojnë me ato ç’kanë mësuar nxënësit”, pohon Kolndreu.
Më tej profesoresha Erleta Mato shpjegon në studimi se problematika e teksteve shihet të ketë qenë në qendër të shqetësimeve të mësuesve për shkak të mospërputhjes së objektivave me programet, mbingarkesës së koncepteve dhe aftësive të trajtuara në to, gabimeve shkencore që ndeshin gjuha e rënduar, sasia e madhe e informacionit etj.
Sipas saj, mësuesit pohojnë se shpesh tekstet e lëndëve shoqërore të drejtimit shkencor që fokusohej në grup lëndët shkencore paraqiteshin më të ngarkuara se ato të drejtimit shoqëror, gjë që krijoi shqetësime artificiale në mësimdhënie dhe nxënien nga shkollat e mesme të profilizuara.
Pjesët më problematike të teksteve sipas mësuesve
Mësuesit e lëndëve të ndryshme përcaktuan si problematike këto pjesë përbërëse të teksteve shkollore:
- Mospërputhja e ushtrimeve me teoritë (matematikë)
- Përsëritje e koncepteve në disa tema brenda tekstit (biologji dhe fizikë)
- Kapitulli i derivateve (i vështirë për moshën e nxënësve)
- Nivel shumë i lartë vështirësive i statistikës dhe probaliteti (matematikë)
- Integrim jo real i gjuhës me letërsinë (gjuha shqipe dhe letërsia)
- Mbingarkesë në tekste të autorëve dhe veprave që duhet të studiohen (gjuhë shqipe dhe letërsia)
- Paqartësia dhe faktet e kundërta në trajtimin e historisë së vendit (Histori e Shqipërisë)
- Orientime të papërshtatshme për studim dhe analizë teksti (letërsi)
- Mbingarkesë konceptesh dhe sasi të madhe të tyre për njohuritë e reja (kimi, fizikë etj)
- Pamundësi realizimi eksperimentesh për shkak të mungesës së mjeteve në klasë (fizikë, kimi, biologji)
- Ilustrime me cilësi të ulët në disa tekste të shkollës fillore (ditori natyre, edukatë qytetare etj)
Përkthimet nuk kuptohen
Të ndodhur përballë problematikave të theksuar të teksteve shkollore mësuesit kanë dhënë disa rekomandime se si mund të përmirësohet tekstet. Kështu, në studimin e mbështetur nga SOROS-i, ata propozojnë uljen e mbingarkesës konceptuale në lëndët (matematikë, kimi, fisikë dhe gjuhë shqipe), ndryshimin e shkallës së fleksibilitetit në funksion të rritjes së saj, rritjen e përputhshmërisë së teksteve shkollore me kurrikulat, përdorimi i gjuhës së përshtatshme etj.
Sa i takon teksteve të përkthyera, mësuesit kanë shumë vërejtje. Sipas tyre, tekstet e përkthyera të shkencës së tokës, fizikës e kimisë nuk janë në përputhje me programet e këtyre lëndëve. “Në tekste vërehen përkthime jo të sakta të koncepteve dhe të përmbajtjeve të caktuara”, thuhet në studim.
Vendi ynë, më problematiku në rajon me tekstet shkollore
Në komentet e tyre mësuesit shprehen se ndryshimet në shumicën e rasteve priten me pakënaqësi, sepse rrisin pasigurinë e tyre ndaj zbatimit të gjërave të reja. Ndryshe nga vendet e tjera qoftë edhe ato të rajonit reforma e teksteve nuk është shoqëruar me trajnimin e mësuesve. Në studim thuhet se në Kosovë ndryshimi i planprogrameve u shoqërua me trajnime masive të mësuesve, ndryshe nga vendi ynë. Ajo që është akoma më shqetësuese në krahasim me vendet e rajonit, është fakti se tekstet shkollore në vendin tonë përgatiten në një kohë shumë të shkurtër. “Në Kosovë dhe Maqedoni një tekst përgatitet për 12 muaj, në Kroaci për 18 muaj dhe në Shqipëri 3 – 6 muaj. Gjithashtu në Shqipëri vihet re se ka kritere penguese për të dalë pa bashkautor në tekst, ndërsa në rajon nuk ekzistonte kjo pengesë”, thuhet në studim. Sa i takon teksteve të përkthyera u vu re një tjetër problem në vendin tonë sepse 9 tekste janë plotësisht të përkthyera, ndërsa në Kroaci, Kosovë dhe Maqedoni janë si tekste përkthimi të vetëm tekstet e gjuhëve të huaja ndërsa përkthimet përdoren si materiale ndihmëse në lëndë të ndryshme. Gjithashtu studimi tregon se në vendin tonë mësuesit e përzgjedhjes së teksteve punojnë në grup, por ruajnë anonimatin kurse në përvojat e vendeve të rajonit përzgjedhësit vendosin emrat si recensentë në kopertinat e teksteve shkollore duke qenë transparentë për përgjegjësinë e tyre si vlerësues.
Reforma e teksteve shkollore kur është realizuar
Në Shqipëri 2006
Në Kosovë 2004
Në Maqedoni 2002
Në Kroaci 2000
