Një sëmundje mund ta shmangim ose ta “fitojmë” në varësi të ushqimit që konsumojmë çdo ditë. Për shkak të angazhimeve tona të përditshme, shumë herë lëmë pas dore, ushqyerjen sa më të shëndetshme. Në ditë të tjera vecanërisht kur jemi pushim fundjavave e tejkalojmë masën, mbase edhe jo në mënyrë të ndërgjegjshme. Por ajo cfarë ëhstë më e rëndësishme, sipas mjekëve dietologë është njohja e vlerave mjekësore të ushqimeve, në këtë mënyrë jo vetëm ushqehemi shëndetshëm por përdorim edhe në mënyrë korrekte ushqime për të cilat abzuojmë, shumë herë janë ato që kanë pasoja më të rënda. Për këtë jepen edhe vlerat e ushqimeve, sasia që duhen marrë në cdo rast dhe sëmundjet që arrijmë të shmangim me konsum korrekt të tyre.
Trupi
Organizmi i njeriut për të kryer funksionet e tij jetësore ka nevojë që çdo ditë, të marrë një sasi të caktuar proteinash, karbohidratesh, yndyrnash, vitaminash, kripërash minerare dhe ujë. Sasia që duhet të marrë një person nga lëndët e mësipërme është në vartësi të shumë faktorëve siç janë mosha, sekse, gjendja fiziologjike, nga patologjitë e organizmit, lloji i punës, ambienti, stina. Pro pavarësisht nga këta faktorë , njeriu duhet të marrë mesatarisht me racionin ushqimor, 15% proteina, 30% yndyrna, dhe 55 karbohidrate. E rëndësishme është që gjatë ditës njeriu të marrë ushqime të shumëllojshme nga të gjitha grupet ushqimore. Çdo menu ushqimore është e nevojshme të përmbajë ushqime me origjinë shtazore( qumështi, mishi, vezë, djathë(, të cilat si substanca proteinike kanë vlera të mëdha ushqimore, si dhe ushqime me origjinë bimore të cilat e furnizojnë organizimin me vitamina, karbohidrate, kripëra minerare.
Proteina
Mishi dhe produktet e tij kanë anë pozitive, pasi përmbajnë proteina me vlera të larta biologjike, vitamina, (PP, B2, B6, B12, dhe acid folik) hekur që ndikon në mjekimin e anemive, nxisin sekrecionet e aparatit tretës dhe tonizojnë organizmin në përgjithësi. Si anë negative mund të përmënimin, yndyrna të pasura me acide yndyrore të ngopura, kolesterol, dhe shumë pak acide yndyrore të pangopura ( me përjashtim të mishit të peshkut). Këto janë substanca acidilfikante, të varfra në kalcium dhe vitaminë C.
Qumështi dhe produkte te tij kanë anë pozitive pasi përmbajnë proteina me vlera të mëdha biologjike, vitamina A, D, B2, B6, acid pantotenik, kalcium vitaminë D2, lizinë dhe është mjaft i asimilueshëm nga organizmi. Si anë negative duhet theksuar përmbajtja e yndyrnave të ngopura, mungesa e vitaminës C, hekurit, bakrit. Vezët përmbajnë proteina me vlera shumë të larrta biologjike, yndyrna , vitamina A, D, E, B2, B6, acid pantotenik hekur, fosfor, dhe përvetëson mirë nga organizmi. Si anë negative duhet përmendur përmbajtja e lartë e kolesterinës dhe mungesa e vitaminës C.
Yndyrnat kanë si anë pozitive përmbajtjen e yndyra ve me kalorazi të lartë, vitaminave A, D acideve yndyrore të ngopura por kanë mungesë ose varfëri të kalciumit dhe sasi të madhe të fosforit. Drithërat dhe produktet e tij, veçanërisht buka, orizi, përmbajnë lucide karbohidrate, proteina të shkallës së dytë dhe vitamina B1-B2, B6, PP, acid pantotenik, ndërsa anët negative të tyre janë mungesa e vitaminës A, D. Perimet janë të pasura me kripëra minerare siç janë kaliumi, magnezi, kalciumi, hekuri.
Gjithashtu kanë vitamina karoten, vitaminën C,P,K si dhe substanca që kanë veti diuretike. Janë të varfra në proteina, përmbajnë substanca që ngacmojnë aparatin tretës dhe kanë vlerë kalorike të ulur. Frutat karakterizohen nga përmbajtja e karbohidrateve me molekulë të vogël, kripëra minerare, ujë, vitamina P, C dhe pektinë. Por ato kanë vlerë kalorike të ulur, janë të varfra në proteina e yndyrna dhe përmbajnë shumë substanca irrituese për zorrët.
Sheqeri dhe produktet sheqerore janë karbohidrate të asimilueshme nga organizmi me vlerë kalorike të lartë, por që janë shumë të varfra në proteina, elemente minerare dhe vitamina. Pijet joalkoolike përmbajnë ujë dhe elemente minerare kalium, magnezium e kalcium si dhe vitamina. Kanë vlerë kalorike të ulur. Mungojnë proteinat dhe lipoidet.
Proteinat
Kaloritë që harxhohen nga njeriu për funksionimin e organeve të organizmit dhe për të kryer punët ditore sipas profesioneve, sigurohen nga marrja e ushqimeve të cilat përmbajnë faktorët ushqyes dhe ata energjetikë. Duke njohur këto procese rëndësi të veçantë ka higjiena e të ushqyerit, njohja dhe aplikimi i saj në jetën tonë të përditshme. Në qoftë se organizmi furnizohet me më pak kalori nga sa harxhon do të kemi nën ushqyerje. Përgjithësisht njeriu merr me anë të ushqimeve yndyrna, kripëra minerare dhe vitamina. Për këtë dietologët rekomandojnë nj sasi të caktuar për secilin person. Kështu është gjetur që një njeri me peshë 70kg ka nevojë për 70g proteina në ditë. Në të vërtetë kjo sasi lëkundet nga 50-100g në ditë në vartësi të moshës, seksit, gjendjes fiziologjike, sforcimeve fizike dhe faktorëve të tjerë ambientalë.
Përgjithësisht ushqimet me origjinë shtazore janë shumë të pasura me proteina, siç është mishi, qumështi, peshku e veçanërisht me aminoacide esenciale në krahasim me ushqimet që kanë prejardhje bimore. Sasia më e vogël që duhet të marrë njeriu në ditë duhet të jetë mbi 0.3 g për kg/peshë. Në periudhën e rritjes fëmijët kanë nevojë për sasi të larta proteinash afërsisht 2g në ditë për çdo kg peshë. Nënat me fëmijë të vegjël , gjithashtu kanë nevojë për 2g proteina për kg/peshë, ndërsa gratë shtatëzanë 1.5 g për kg/peshë.
Në kohën e sotme është pranuar se nga të gjithë fakti që acidet yndyrore të ngopura favorizojnë shfaqjen e mbipeshës dhe atë të arterosklerozës. Ndërsa acidet yndyrore të pangopura që gjenden tek vaji i lulediellit, i misrit dhe i sojës zbërthehen më lehtë gjatë proceseve të oksidimit në organizëm dhe nuk shkaktojnë shëndoshje. Sipas dietologëve nga harxhimi i 1 g yndyre përfitohen afërisht 9 kalori që përbën një nga rezervat kryesore të energjisë që i nevojiten organizimit. Yndyrnat favorizojnë gjithashtu organizmin me fosfolipide dhe ndihmojnë transportimin e vitaminave A, D, E, K në organizëm.
Karbohidratet
Një njeri me zhvillim normal ka nevojë për 4.7 g karbohidrate në ditë për çdo kilogram të peshës trupore. Njeriu ka nevojë të marrë më shumë karbohidrate në periudhën e rritjes, të sforcimeve fizike, ndërsa marrja e tepruar e karbohidrateve bënë që një pjesë e tyre të transformohen në yndyrna gjë që është një anë negative. Përmbajtje të lartë të karbohidrateve kanë sheqeri dhe produktet e tij, buka, pastat, po ashtu edhe perimet e frutat. Karbohidratet veç të tjerash marrin pjesë në metabozlimin e yndyrnave dhe proteinave. Nga përdorimi i tepruar i karbohidrateve është vrenjtur edhe shfaqja e disa sëmundjeve si diabeti i sheqerit, shëndoshja, atereoskleroza.
Kripërat minerare
Kripërat minerare kanë kalciumi, fosfori, natriumi, kaliumi, magneziumi, hekuri, jodi, bakri, zinku. Kështu kalciumin dhe fosfori janë të domosdoshme për organizmin, veçanërisht në vitet e para të jetës për shkak të rritjes e forcimit të kockave. Nga ushqimet që përmbajnë më shumë kalcium dhe fosfor janë qumështi, djathi, e verdha e vezës, disa perime, drithërat, frutat. Nga mungesa e marrjes së këtyre produkteve nga moshat fëmijërore mund të shfaqet sëmundja e rakitit, që karakterizohet me zbutjen dhe deformimin e kockave si dhe vonesën e daljes së dhëmbëve. Nevoja ditore për fosfor për njeriun e shëndoshë është 1.5 g.
Natriumi dhe klori gjenden në ushqimet me prejardhje shtazore ose bimore, ndërsa në organizëm ndodhen në formën e klorurit të natriumit. Humbja ose eliminimi i tepërt i natriumit nga organizmi me anë të diarresë apo të vjellave çon në uljen e presionit arterial nën vlerat normale dhe tharje të përgjithshme të organizmit. Ndërsa magnezin mund ta marrim nga qumështi, vezët, mishi, dhe në sasi të pakta gjendet edhe në patate, fasule dhe në perime. Nevoja ditore e njeriut për magnez është 0.5-2 g.
Kaliumi merret qoftë me anë të përdorimit të ushqimeve me origjinë shtazore si mishi, qumështi, peshku, si dhe në veçanti në mollë dhe patate. Hekurin mund të gjendet tek ushqimet me origjinë shtazore siç janë mëlçia, shpretka, zemra e verdha e vezës, po ashtu edhe në ato ushqime me origjinë bimore siç është spinaqi.
Mungesa e hekurit në organizëm shkakton anemi. Po kështu ngrënia e tepruar e çokollatës shkakton një eliminim të tepërt të hekurit në organizëm, duke u bërë shkak për shfaqjen e anemisë. Nevoja ditore për të rriturit është 12mg për kg peshë, ndërsa për gratë shtatëzanë 15mg për kg peshë. Bakri gjendet në mëlçi, shpretkë, veshkë dhe tru, në perime, kafe dhe çaj. Mungesa e bakrit në organizëm luan rol të rëndësishëm në shfaqjen e anemive të ndryshme. Mungesa e bakrit shkakton ndryshime në veprimtarinë e enëve të gjakut, rrit përkushtueshmërinë e tyre dhe favorizon hemorragjitë. Jodi merret nga ushqimet si peshku, midhjet, gaforre, karkaleca. Po kështu sasi të vogla jodi përmbajnë edhe veza, qepa, mishi, patatja, buka e bardhë.
Vitaminat
Burimi i vetëm i marrjes së vitaminave është ushqimi. Ndërkohë që marrja e sasive të pamjaftueshme të vitaminave ose mungesa e vitaminave në ushqime çon në sëmundjet e hipo dhe avitaminozave të cilat ndonjëherë mund të bëhen edhe shkak vdekjeje. Mungesa e vitaminës A në organizëm shkakton predispozicion e të sëmurëve për sëmundje ngjitëse , sëmundjet e lëkurës, sëmundjet e syve dhe dobësim të përgjithshëm trupor. Kjo vitaminë gjendet kryesisht në domate, spinaq, qershi, pjeshkë, kajsi. Në sasi të konsiderueshme vitamina A gjendet në vajin e peshkut, qumësht, gjalpë, në të verdhën e vezës. Nevoja ditore për njeriun e shëndoshë është 1-2mg. Në rastet e sëmundjeve që shoqërohen me temperaturë, në gratë shtatëzëna dhe ato me fëmijë me gji organizmi ka nevojë për sasi më të mëdha të vitaminës A. Mungesa e vitaminës A shkakton rënien e rezistencës së organizmit karshi sëmundjeve infektive, sëmundjeve të aparatit të frymëmarrjes të aparatit tretës, ulja e shikimit dhe ulja e veprimtarisë së nervit të të dëgjuarit. Vitamina B1 gjendet kryesisht në drithërat veçanërisht në thekër e grurë, në fruta e perime si dhe në mishin e bagëtive dhe qumështin. Nevoja ditore për këtë vitaminë është 0.5-0.8 mg në vartësi nga gjendja fiziologjike dhe lloji i punës. Mungesa e kësaj vitamine në organizëm shkakton turbullime nervor, gjendje gjumi.
Vitamina B2 gjendet më tepër në thekër e tërshërë, në të bardhën e vezës, mishin e dobët, peshk, mëlçi, veshka, zemra, qumësht , arra, kajsi, spinaq. Doza ditore për vitaminën B2 ka nevojë prezencën e vitaminës B6, të cilat gjenden gjithashtu në burimet natyrore të ushqimeve. Vitamina B6, gjendet kryesisht në mëlçi, veshka, shpretkë, tru, drithëra, qumësht dhe spinaq. Vitamina B12 gjendet kryesisht në muskuj, veshka, mëlçi, në të bardhën e vezës, bukë. Mungesa e kësaj vitamine në organizëm shkakton anemi e cila shoqërohet edhe me turbullime të rënda nervore.
Vitamina C gjendet kryesisht në ushqimet me origjinë burmore, në frutat e freskëta, veçanërisht tek speci, limoni, sallata jeshile, patatja, spinaqi, portokallet, mandarinë, lëngjet e frutave dhe me doza më të vogla në ushqimet me origjinë shtazore. Një njeri i shëndoshë ka nevojë për 50-100mg vitaminë C në ditë. Sportistët, punëtorët me sforcime të larta fizike, të sëmurët me temperaturë dhe ata që janë mbipeshë kanë nevojë për 200-300 mg në ditë. Vitamina D gjendet kryesisht në vezë, gjalpë, qumësht, mëlçi, veshka dhe drithëra.
Vitamina E gjendet në ushqime me prejardhje bimore e shtazore por veçanërisht në sallatat jeshile, spinaq, lakrat e ndryshme, arrat, mëlçi, qumësht, gjalpë, gjizë, mish, vezë. Vitamina K gjendet veçanërisht në perimet, në të verdhën e vezës, djathë dhe me mëlçi.
Uji
Uji është një nga përbërësit kryesorë të organizmit të njeriut, i cili përbën afërsisht 70% të peshës së trupit të njeriut. Uji ka një rëndësi të veçantë për organizmin e tij pasi të gjitha proceset metabolike kryhen me pjesëmarrjen e tij.
Grupet ushqimore janë:
Grupi i parë-mishi dhe produktet e tij
// i dytë-qumështi dhe nënproduktet e tij
// i treti- vezët
// i katërti-yndyrnat
// i pestë –buka dhe produktet e tij
// i gjashtë-perimet e njoma dhe të thata
// i shtatë- frutat
// i tetë –prodhimet e sheqerit
// i nëntë-pijet jo alkoolike
Trupi
Organizmi i njeriut për të kryer funksionet e tij jetësore ka nevojë që çdo ditë, të marrë një sasi të caktuar proteinash, karbohidratesh, yndyrnash, vitaminash, kripërash minerare dhe ujë. Sasia që duhet të marrë një person nga lëndët e mësipërme është në vartësi të shumë faktorëve siç janë mosha, sekse, gjendja fiziologjike, nga patologjitë e organizmit, lloji i punës, ambienti, stina. Pro pavarësisht nga këta faktorë , njeriu duhet të marrë mesatarisht me racionin ushqimor, 15% proteina, 30% yndyrna, dhe 55 karbohidrate. E rëndësishme është që gjatë ditës njeriu të marrë ushqime të shumëllojshme nga të gjitha grupet ushqimore. Çdo menu ushqimore është e nevojshme të përmbajë ushqime me origjinë shtazore( qumështi, mishi, vezë, djathë(, të cilat si substanca proteinike kanë vlera të mëdha ushqimore, si dhe ushqime me origjinë bimore të cilat e furnizojnë organizimin me vitamina, karbohidrate, kripëra minerare.
Proteina
Mishi dhe produktet e tij kanë anë pozitive, pasi përmbajnë proteina me vlera të larta biologjike, vitamina, (PP, B2, B6, B12, dhe acid folik) hekur që ndikon në mjekimin e anemive, nxisin sekrecionet e aparatit tretës dhe tonizojnë organizmin në përgjithësi. Si anë negative mund të përmënimin, yndyrna të pasura me acide yndyrore të ngopura, kolesterol, dhe shumë pak acide yndyrore të pangopura ( me përjashtim të mishit të peshkut). Këto janë substanca acidilfikante, të varfra në kalcium dhe vitaminë C.
Qumështi dhe produkte te tij kanë anë pozitive pasi përmbajnë proteina me vlera të mëdha biologjike, vitamina A, D, B2, B6, acid pantotenik, kalcium vitaminë D2, lizinë dhe është mjaft i asimilueshëm nga organizmi. Si anë negative duhet theksuar përmbajtja e yndyrnave të ngopura, mungesa e vitaminës C, hekurit, bakrit. Vezët përmbajnë proteina me vlera shumë të larrta biologjike, yndyrna , vitamina A, D, E, B2, B6, acid pantotenik hekur, fosfor, dhe përvetëson mirë nga organizmi. Si anë negative duhet përmendur përmbajtja e lartë e kolesterinës dhe mungesa e vitaminës C.
Yndyrnat kanë si anë pozitive përmbajtjen e yndyra ve me kalorazi të lartë, vitaminave A, D acideve yndyrore të ngopura por kanë mungesë ose varfëri të kalciumit dhe sasi të madhe të fosforit. Drithërat dhe produktet e tij, veçanërisht buka, orizi, përmbajnë lucide karbohidrate, proteina të shkallës së dytë dhe vitamina B1-B2, B6, PP, acid pantotenik, ndërsa anët negative të tyre janë mungesa e vitaminës A, D. Perimet janë të pasura me kripëra minerare siç janë kaliumi, magnezi, kalciumi, hekuri.
Gjithashtu kanë vitamina karoten, vitaminën C,P,K si dhe substanca që kanë veti diuretike. Janë të varfra në proteina, përmbajnë substanca që ngacmojnë aparatin tretës dhe kanë vlerë kalorike të ulur. Frutat karakterizohen nga përmbajtja e karbohidrateve me molekulë të vogël, kripëra minerare, ujë, vitamina P, C dhe pektinë. Por ato kanë vlerë kalorike të ulur, janë të varfra në proteina e yndyrna dhe përmbajnë shumë substanca irrituese për zorrët.
Sheqeri dhe produktet sheqerore janë karbohidrate të asimilueshme nga organizmi me vlerë kalorike të lartë, por që janë shumë të varfra në proteina, elemente minerare dhe vitamina. Pijet joalkoolike përmbajnë ujë dhe elemente minerare kalium, magnezium e kalcium si dhe vitamina. Kanë vlerë kalorike të ulur. Mungojnë proteinat dhe lipoidet.
Proteinat
Kaloritë që harxhohen nga njeriu për funksionimin e organeve të organizmit dhe për të kryer punët ditore sipas profesioneve, sigurohen nga marrja e ushqimeve të cilat përmbajnë faktorët ushqyes dhe ata energjetikë. Duke njohur këto procese rëndësi të veçantë ka higjiena e të ushqyerit, njohja dhe aplikimi i saj në jetën tonë të përditshme. Në qoftë se organizmi furnizohet me më pak kalori nga sa harxhon do të kemi nën ushqyerje. Përgjithësisht njeriu merr me anë të ushqimeve yndyrna, kripëra minerare dhe vitamina. Për këtë dietologët rekomandojnë nj sasi të caktuar për secilin person. Kështu është gjetur që një njeri me peshë 70kg ka nevojë për 70g proteina në ditë. Në të vërtetë kjo sasi lëkundet nga 50-100g në ditë në vartësi të moshës, seksit, gjendjes fiziologjike, sforcimeve fizike dhe faktorëve të tjerë ambientalë.
Përgjithësisht ushqimet me origjinë shtazore janë shumë të pasura me proteina, siç është mishi, qumështi, peshku e veçanërisht me aminoacide esenciale në krahasim me ushqimet që kanë prejardhje bimore. Sasia më e vogël që duhet të marrë njeriu në ditë duhet të jetë mbi 0.3 g për kg/peshë. Në periudhën e rritjes fëmijët kanë nevojë për sasi të larta proteinash afërsisht 2g në ditë për çdo kg peshë. Nënat me fëmijë të vegjël , gjithashtu kanë nevojë për 2g proteina për kg/peshë, ndërsa gratë shtatëzanë 1.5 g për kg/peshë.
Në kohën e sotme është pranuar se nga të gjithë fakti që acidet yndyrore të ngopura favorizojnë shfaqjen e mbipeshës dhe atë të arterosklerozës. Ndërsa acidet yndyrore të pangopura që gjenden tek vaji i lulediellit, i misrit dhe i sojës zbërthehen më lehtë gjatë proceseve të oksidimit në organizëm dhe nuk shkaktojnë shëndoshje. Sipas dietologëve nga harxhimi i 1 g yndyre përfitohen afërisht 9 kalori që përbën një nga rezervat kryesore të energjisë që i nevojiten organizimit. Yndyrnat favorizojnë gjithashtu organizmin me fosfolipide dhe ndihmojnë transportimin e vitaminave A, D, E, K në organizëm.
Karbohidratet
Një njeri me zhvillim normal ka nevojë për 4.7 g karbohidrate në ditë për çdo kilogram të peshës trupore. Njeriu ka nevojë të marrë më shumë karbohidrate në periudhën e rritjes, të sforcimeve fizike, ndërsa marrja e tepruar e karbohidrateve bënë që një pjesë e tyre të transformohen në yndyrna gjë që është një anë negative. Përmbajtje të lartë të karbohidrateve kanë sheqeri dhe produktet e tij, buka, pastat, po ashtu edhe perimet e frutat. Karbohidratet veç të tjerash marrin pjesë në metabozlimin e yndyrnave dhe proteinave. Nga përdorimi i tepruar i karbohidrateve është vrenjtur edhe shfaqja e disa sëmundjeve si diabeti i sheqerit, shëndoshja, atereoskleroza.
Kripërat minerare
Kripërat minerare kanë kalciumi, fosfori, natriumi, kaliumi, magneziumi, hekuri, jodi, bakri, zinku. Kështu kalciumin dhe fosfori janë të domosdoshme për organizmin, veçanërisht në vitet e para të jetës për shkak të rritjes e forcimit të kockave. Nga ushqimet që përmbajnë më shumë kalcium dhe fosfor janë qumështi, djathi, e verdha e vezës, disa perime, drithërat, frutat. Nga mungesa e marrjes së këtyre produkteve nga moshat fëmijërore mund të shfaqet sëmundja e rakitit, që karakterizohet me zbutjen dhe deformimin e kockave si dhe vonesën e daljes së dhëmbëve. Nevoja ditore për fosfor për njeriun e shëndoshë është 1.5 g.
Natriumi dhe klori gjenden në ushqimet me prejardhje shtazore ose bimore, ndërsa në organizëm ndodhen në formën e klorurit të natriumit. Humbja ose eliminimi i tepërt i natriumit nga organizmi me anë të diarresë apo të vjellave çon në uljen e presionit arterial nën vlerat normale dhe tharje të përgjithshme të organizmit. Ndërsa magnezin mund ta marrim nga qumështi, vezët, mishi, dhe në sasi të pakta gjendet edhe në patate, fasule dhe në perime. Nevoja ditore e njeriut për magnez është 0.5-2 g.
Kaliumi merret qoftë me anë të përdorimit të ushqimeve me origjinë shtazore si mishi, qumështi, peshku, si dhe në veçanti në mollë dhe patate. Hekurin mund të gjendet tek ushqimet me origjinë shtazore siç janë mëlçia, shpretka, zemra e verdha e vezës, po ashtu edhe në ato ushqime me origjinë bimore siç është spinaqi.
Mungesa e hekurit në organizëm shkakton anemi. Po kështu ngrënia e tepruar e çokollatës shkakton një eliminim të tepërt të hekurit në organizëm, duke u bërë shkak për shfaqjen e anemisë. Nevoja ditore për të rriturit është 12mg për kg peshë, ndërsa për gratë shtatëzanë 15mg për kg peshë. Bakri gjendet në mëlçi, shpretkë, veshkë dhe tru, në perime, kafe dhe çaj. Mungesa e bakrit në organizëm luan rol të rëndësishëm në shfaqjen e anemive të ndryshme. Mungesa e bakrit shkakton ndryshime në veprimtarinë e enëve të gjakut, rrit përkushtueshmërinë e tyre dhe favorizon hemorragjitë. Jodi merret nga ushqimet si peshku, midhjet, gaforre, karkaleca. Po kështu sasi të vogla jodi përmbajnë edhe veza, qepa, mishi, patatja, buka e bardhë.
Vitaminat
Burimi i vetëm i marrjes së vitaminave është ushqimi. Ndërkohë që marrja e sasive të pamjaftueshme të vitaminave ose mungesa e vitaminave në ushqime çon në sëmundjet e hipo dhe avitaminozave të cilat ndonjëherë mund të bëhen edhe shkak vdekjeje. Mungesa e vitaminës A në organizëm shkakton predispozicion e të sëmurëve për sëmundje ngjitëse , sëmundjet e lëkurës, sëmundjet e syve dhe dobësim të përgjithshëm trupor. Kjo vitaminë gjendet kryesisht në domate, spinaq, qershi, pjeshkë, kajsi. Në sasi të konsiderueshme vitamina A gjendet në vajin e peshkut, qumësht, gjalpë, në të verdhën e vezës. Nevoja ditore për njeriun e shëndoshë është 1-2mg. Në rastet e sëmundjeve që shoqërohen me temperaturë, në gratë shtatëzëna dhe ato me fëmijë me gji organizmi ka nevojë për sasi më të mëdha të vitaminës A. Mungesa e vitaminës A shkakton rënien e rezistencës së organizmit karshi sëmundjeve infektive, sëmundjeve të aparatit të frymëmarrjes të aparatit tretës, ulja e shikimit dhe ulja e veprimtarisë së nervit të të dëgjuarit. Vitamina B1 gjendet kryesisht në drithërat veçanërisht në thekër e grurë, në fruta e perime si dhe në mishin e bagëtive dhe qumështin. Nevoja ditore për këtë vitaminë është 0.5-0.8 mg në vartësi nga gjendja fiziologjike dhe lloji i punës. Mungesa e kësaj vitamine në organizëm shkakton turbullime nervor, gjendje gjumi.
Vitamina B2 gjendet më tepër në thekër e tërshërë, në të bardhën e vezës, mishin e dobët, peshk, mëlçi, veshka, zemra, qumësht , arra, kajsi, spinaq. Doza ditore për vitaminën B2 ka nevojë prezencën e vitaminës B6, të cilat gjenden gjithashtu në burimet natyrore të ushqimeve. Vitamina B6, gjendet kryesisht në mëlçi, veshka, shpretkë, tru, drithëra, qumësht dhe spinaq. Vitamina B12 gjendet kryesisht në muskuj, veshka, mëlçi, në të bardhën e vezës, bukë. Mungesa e kësaj vitamine në organizëm shkakton anemi e cila shoqërohet edhe me turbullime të rënda nervore.
Vitamina C gjendet kryesisht në ushqimet me origjinë burmore, në frutat e freskëta, veçanërisht tek speci, limoni, sallata jeshile, patatja, spinaqi, portokallet, mandarinë, lëngjet e frutave dhe me doza më të vogla në ushqimet me origjinë shtazore. Një njeri i shëndoshë ka nevojë për 50-100mg vitaminë C në ditë. Sportistët, punëtorët me sforcime të larta fizike, të sëmurët me temperaturë dhe ata që janë mbipeshë kanë nevojë për 200-300 mg në ditë. Vitamina D gjendet kryesisht në vezë, gjalpë, qumësht, mëlçi, veshka dhe drithëra.
Vitamina E gjendet në ushqime me prejardhje bimore e shtazore por veçanërisht në sallatat jeshile, spinaq, lakrat e ndryshme, arrat, mëlçi, qumësht, gjalpë, gjizë, mish, vezë. Vitamina K gjendet veçanërisht në perimet, në të verdhën e vezës, djathë dhe me mëlçi.
Uji
Uji është një nga përbërësit kryesorë të organizmit të njeriut, i cili përbën afërsisht 70% të peshës së trupit të njeriut. Uji ka një rëndësi të veçantë për organizmin e tij pasi të gjitha proceset metabolike kryhen me pjesëmarrjen e tij.
Grupet ushqimore janë:
Grupi i parë-mishi dhe produktet e tij
// i dytë-qumështi dhe nënproduktet e tij
// i treti- vezët
// i katërti-yndyrnat
// i pestë –buka dhe produktet e tij
// i gjashtë-perimet e njoma dhe të thata
// i shtatë- frutat
// i tetë –prodhimet e sheqerit
// i nëntë-pijet jo alkoolike
