Ambasadori amerikan, Alexander A. Arvizu po konsumon ditët e fundit të mandatit të tij diplomatik në Shqipëri. Një periudhë e ngjeshur me ngjarje, si ajo e tre vjetëve me parë, kur ai nisi misionin e tij në Tiranë në mes të një tensioni politik ekstrem. Në këtë intervistë lamtumire, Arvizu flet hapur për marrëdhëniet shqiptaro-amerikane, armët kimike të Sirisë, përshtypjet e tij për liderët kryesorë politikë, duke mos munguar të bëjë një profeci interesante: Shqipëria po ndryshon, ajo do të hyjë në Europë e do të ketë tensione sporadike edhe me ShBA-në. Duhet të mësohemi me këtë realitet të ri Z. Ambasador, ju e filluat mandatin në Shqipëri në një vjeshtë të ftohtë si kjo tani dhe menjëherë pas mbërritjes, u përballët me një krizë të thellë politike si ajo e 21 janarit. Në fund të misionit tuaj, patët një tjetër provë delikate, atë të armëve kimike të Sirisë, e cila mori përgjigje negative nga qeveria shqiptare. Si i shihni këto dy momente kundrejt tri viteve diplomatike këtu?
E di, me siguri është edhe në shqip, por kemi një shprehje lidhur me punën që është, ‘po të mos ishin këto ndërprerjet, do i kisha mbaruar të gjitha punët.’ Besoj është një mënyrë për të thënë se ka rëndësi të kesh një plan. Kur arrita këtu, kisha një plan për 100 ditët e para, madje kisha edhe një strategji për 100 ditët e fundit; përpiqesh t’u qëndrosh besnik, por është e kuptueshme që nuk mund të kontrollosh të gjithë mjedisin që ekziston jashtë mureve të ambasadës. Ndaj, për t’iu kthyer ditëve të ardhjes sime këtu, po, ishte shokuese të përballeshe me një mjedis politik tepër të tendosur. E dija përpara se të mbërrija këtu që ishte mjedis shumë i vështirë dhe shumë polemizues, por tensioni u rrit ndjeshëm dhe u detyruam – ngaqë shqiptarët tradicionalisht kanë parë drejt Shteteve të Bashkuara për qetësim dhe mbështetje në kohë të vështira… Po kështu, në javët e fundit të qëndrimit, kisha shpresuar një lamtumirë të qetë dhe një largim të hijshëm. Por, ja që doli kjo çështja. Ishte përparësia numër një për qeverinë e SHBA. U angazhuam me Kryeministrin dhe qeverinë e tij. Ata shprehën vullnetin për t’u përpjekur të ndihmonin dhe u bë diçka shumë konsumuese. Ka qenë një periudhë shumë intensive. Ndoshta është thjesht fat, siç thashë, ndonjëherë është si lojë me letra. Të bien në dorë disa letra të caktuara dhe duhet të luash me to sa më mirë të mundesh.
Thatë që ndoshta ishte fat. A mendoni se marrëdhënia juaj me Z. Berisha, ajo që krijuat dikur dhe ajo që keni tani, ka qenë po ashtu çështje fati?
Mendoj që është thjesht mënyra e marrëdhënies midis SHBA dhe Shqipërisë që kushdo që të jetë ambasadori, cilido qoftë shefi i misionit këtu, do duhet të ketë një marrëdhënie shumë intensive me skenën politike vendase dhe aktorët individualë. Mendoj se shumica e ambasadorëve arrijnë këtu me synimin për të qenë shumë objektivë dhe neutralë. Çdo ambasador që njoh unë, dhe mendoj se i kam njohur të gjithë përveç një ose dy, kanë bërë gjithçka gjatë mandatit të tyre, pikërisht me këtë synim – të përfaqësojnë interesat e Shteteve të Bashkuara, të punojnë për të forcuar miqësinë mes dy vendeve, duke u bazuar mbi lidhjet e kahershme historike, në përpjekje për të kontribuar sadopak për përmirësimin e jetës së qytetarëve shqiptarë, duke ndërvepruar në mënyrë profesionale me aktorët kyç, qofshin këta politikë, socialë, kulturorë, e çfarëdo tjetër. Por, duhen dy vetë në një tango. Secili person merret me marrëdhëniet në mënyrë të ndryshme. Unë u preka – jo shumë kohë më pare, në një aktivitet të madh diplomatik, i pari që Z. Rama zhvilloi për trupin diplomatik. Ishte pikërisht pas kthimit nga Nju Jorku dhe ishte fjalim mjaft i gjatë, por afër fundit, tha, ‘Do doja të veçoja një person në audiencë’ dhe të gjithë ne filluam të kthenim kokat majtas djathtas, kur ai tha, ‘Dua të përmend ambasadorin amerikan.’ Thashë me vete, ‘Po tani?’ Foli për pak minuta lidhur me trajektoren e marrëdhënies sonë, së pari kur ishte kryebashkiak dhe kryetar i opozitës dhe tani që është Kryeministër. Tha që kemi kaluar disa çaste shumë të vështira dhe se kishim pasur shumë biseda të sinqerta ku ndoshta të dy kishim thënë gjëra që tjetri ndoshta nuk donte t’i dëgjonte apo nuk mund t’i vlerësonte në atë kohë, por pikërisht nëpërmjet atyre çasteve të vështira zakonisht arrihen mirëkuptime më të mira dhe ndoshta edhe miqësi të mirëfillta. Tha se ashtu ndihej atë ditë për ambasadorin dhe vërtet u preka nga këto fjalë sepse mendoj se është e vërtetë.
Për të vazhduar me Z. Berisha, besoj i keni parë komentet e tij të fundit...
Të disa ditëve më parë?
Po. Cili do ishte reagimi juaj për ato komente?
Mendoj se konteksti ka qenë ai i fjalëve të mia në Top Story javën e kaluar, në përgjigje të një pyetjeje lidhur me rolin e PD-së dhe shkallën e ndërveprimit tonë. Mendoj që teksti i zbardhur e bën shumë të qartë se cila ishte përgjigja ime; që, kisha folur me Z. Basha në telefon. Ishte një bisedë e shkurtër dhe përgjigja e menjëhershme nga PD ishte pozitive. Më pas, disa ditë më vonë, mendoj të enjten, pamë disa veprime që mendova se ishin paksa provokuese dhe të padobishme. Kështu, në mendjen tonë u krijua pak çoroditje sepse dukeshin në kundërshtim.
Për sa i përket komenteve të Z. Berisha, mendoj që disa njerëz do të thonin që Vali Bizhga në fakt, krahasueshmërisht, ka më shumë ndikim në Partinë Socialiste. Por, çështja është që është me rëndësi për SHBA dhe SHBA i kushton shumë rëndësi pasjes së marrëdhënieve të forta institucionale me Partinë Demokratike. Prej rënies së komunizmit, PD-ja ka luajtur një rol qendror në politikën e vendit. Ka qenë në qeveri, ka qenë në opozitë. Tani e gjen veten në opozitë, pas zgjedhjesh të vështira. Hynë në zgjedhje me 66 vende në parlament, besoj, dhe tani e gjejnë veten me 44; ose, 45 nëse llogarisim Z. Islami. Pra, si në çdo demokraci – edhe në SHBA, nëse janë republikanët apo demokratët – pas një humbjeje të vështirë, zakonisht ka nevojë për një periudhë kërkimi brenda vetes dhe reflektimi; për të gjetur mënyrën se si të fitohet përsëri besimi i elektoratit. Mendoj se ky proces është në zhvillim. Është me rëndësi për PD-në, është me rëndësi për demokracinë në Shqipëri dhe SHBA e mbështesin këtë. Mes miqve të shumtë shqiptarë që kam, përfshij edhe mjaft prej tyre që janë në PD – jo thjesht deputetët, jo thjesht zyrtarët e partisë, dhe që janë mbështetës të fortë të PD-së, kanë qenë gjithmonë dhe do të jenë gjithmonë.
Ka një përshtypje të përgjithshme që një numër jo i vogël ambasadorësh të SHBA në këto 20 vitet e fundit kanë kaluar një proces ftohjeje graduale duke arritur edhe armiqësi me Z. Berisha gjatë periudhës së tyre këtu. A mendoni se mandati juaj i përshtatet kësaj tradite?
Më lejoni t’i referohem shkurt 21 janarit dhe asaj periudhe të vështirë. Kanë qenë disa çaste shumë të vështira, sidomos me opozitën. Kishte disa njerëz që vinin tek unë dhe haptas më thonin – dhe kjo ishte pasi bëra komentin për vendimin prej burri shteti të Z. Berisha për ta anuluar mitingun e PD-së në mes të një mjedisi jashtë mase të tensionuar – në fakt, vazhduan të ma thonin për disa muaj: Ti je ambasadori më i mirë këtu që nga koha e Bill Rajersonit. Je gjëja më e mirë që mund t’i ndodhte Shqipërisë prej Bill Rajersonit. Disa madje thonin – E di, mendoj se je edhe më i mirë se sa Bill Rajersoni. Ndonëse isha i ri në këtë post, e kuptoja historinë. E kuptoja se çfarë po thoshin. Dhe, me vete thoja, ‘Ah sa gabim e ke!’ E vlerësoja që njerëzit më pëlqenin apo që mendonin se po e bëja punën mirë, por mendoja, ‘Prizmi përmes të cilit e bën këtë gjykim është me cen, është i gabuar. Dhe të garantoj, shumë prej atyre njerëzve që në atë kohë thoshin, ‘Je gjëja më e mirë që nga Bill Rajersoni’ janë ata që tani janë më kritikët. Arsyeja pse e përmend këtë është pikërisht ky prizëm. Nëse prizmi është i cënuar dhe nëse gjykimi yt vjen përmes atij prizmi, atëhere edhe gjykimi do të dalë i gabuar. Arrin në vlerësim të pasaktë. Vlerësimi duhet të jetë më objektiv.
Pra, mendoni që ishte çështje këndvështrimi, prizmi, dhe jo diçka që ka trazuar politikën shqiptare dhe marrëdhëniet me SHBA në 20 vitet e fundit?
Jo, çështja është që çdo ambasador, qoftë Bill Rajerson, apo John Withers, apo Marcie Ries, apo Joseph Limprecht, apo Joseph Lake, apo Jim Jeffrey, apo Marisa Lino – harrova ndonjërin? Më duket se i thashë të gjithë, jo në radhën e duhur, por të gjithë. Nuk dua të komentoj për veten time, por secili prej tyre ishte ose është një zyrtar profesionist i Shërbimit të Huaj, që e ka kuptuar shumë qartë mandatin e vet, qëllimin e të qenit këtu. Besoj që secili e ka kryer në maksimumin e aftësive të veta, duke pranuar ndërkohë që secili person ka stilin e vet. Njerëzit duhet t’i formojnë gjykimet se sa i efektshëm ka qenë ky person apo sa i efektshëm ka qenë ai person, ashtu siç do të krijojnë një gjykim për mua, apo për ambasadorin tjetër kur të vijë. Është interesante, përbën diçka interesante për lajme, për biseda në kafe, por në fund, një ambasador amerikan nuk mund ta lejojë që kjo të ndikojë mënyrën se si ai apo ajo i qaset punës së vet të përditshme. Është një punë komplekse sepse çështjet janë komplekse dhe mendoj që të punosh në një vend mik, shumë pro-amerikan në fakt e bën më të vështirë në disa aspekte, sepse njerëzit kanë pritshmëri të larta nga Shtetet e Bashkuara, hera-herës të larta dhe jorealiste, lidhur me atë që mund të bëjnë SHBA dhe se cili është roli i SHBA këtu. Nuk është mjedisi më i lehtë për të punuar.
Meqenëse në njëfarë mënyre po analizojmë marrëdhëniet me Berishën, si do t’i karakterizonit marrëdhëniet tuaja me të tjerë aktorë të rëndësishëm në Shqipëri – Edi Rama, Lulzim Basha, Ilir Meta?
Përmendët aktorët më kritikë, ata që mendoj është e qartë, kanë ndikimin më të madh. Sigurisht jam përpjekur shumë për të krijuar një marrëdhënie shumë të mirë personale përveç marrëdhënies profesionale me secilin prej tyre. Mendoj që kur flasim për Z. Rama dhe Z. Basha, marrëdhëniet kanë qenë shumë të mira, shumë të forta. Disa më kanë kritikuar sikur kam qenë tepër afër Z. Basha. Unë jam përgjigjur: ai u bë kryebashkiak – e di që rezultatet u kontestuan, procesi kishte disa probleme, por në fund të ditës, sistemi ligjor, gjyqësor shqiptar, e deklaroi fitues dhe nuk ishte vendi ose nuk ishim në pozitat që të bënim një përcaktim të ndryshëm. Ishte në bazë të kësaj që kemi pasur një marrëdhënie shumë të mirë që ka vazhduar deri tani kur ai është udhëheqës i opozitës. Sa i përket Z. Meta, ai gjendej në një pozitë të vështirë, pozitë ligjore, pikërisht në kohën e ardhjes sime këtu. U lirua nga akuzat. Kam marrëdhënie shumë të mira personale me të dhe mendoj që ambasada ka marrëdhënie shumë të mira institucionale me LSI-në. Prandaj, jam shumë i kënaqur me statusin e marrëdhënieve tona me Z. Rama, Z. Meta, dhe Z. Basha.
Kanë qenë dy koncepte të veçanta nga intervista juaj në Top Story që kanë tërhequr shumë vëmendje. E para ishte ajo e ‘vijës së kuqe.’ E dyta është çështja e pyetjes apo dilemës që shprehët nëse Z. Basha është apo jo kryetari i PD-së. A mund t’i shtjelloni pak më tej këto?
Lidhur me çështjen e armëve kimike siriane, është e qartë që diskutimet tona ishin me Kryeministrin, udhëheqësin e zgjedhur të vendit dhe nuk mendoj se ndokush do vinte në dyshim se duhet të kishim vepruar ndryshe. Prej deklaratës së Z. Rama të premten e kaluar – ndonëse e kuptoj që intervista ka qenë një natë përpara saj – ka pasur shumë spekulime lidhur me parti të ndryshme. Të flasim për PD-në. Qartësisht, është opozita luajale në parlament. Nuk po diskutonim në mënyrë aktive me PD-në aspektet e kësaj çështjeje sepse nuk është partia në pushtet. Vërejtëm që ekzistonte interesi, interes legjitim nga ana e tyre për të pasur më shumë informacion siç kishte filluar të dilte. Përgjigjet, pyetjet e PD-së mendoj se ishin pasqyrë e opinionit publik, disa prej tyre shprehnin thjesht kuriozitet, të tjera shprehnin kundërshtim të fortë, si dhe të tjera pyetje midis këtyre. Me sa mbaj mend, PD-ja ishte përqendruar veçanërisht në çështjen e transparencës, pra duke kritikuar mungesën e transparencës nga ana e qeverisë për të ndarë informacion lidhur me çështjen e armëve kimike. Origjina e kësaj ishte mungesa e transparencës me zgjedhjet në Korçë në një aspekt më të gjerë; për këtë, është PD-ja që mund të paraqesë argumentet. I kisha dërguar Z. Basha një mesazh ku i kërkoja të më telefononte kur të mundej. U përgjigj menjëherë, çka unë sigurisht e vlerësoj. Folëm shkurtimisht në telefon.
I thashë se dëshiroja të flisja pak me të lidhur me çështjen e armëve kimike dhe këtë e bëja me udhëzime nga Uashingtoni. I thashë se, nga sa lexoj, një pjesë e kritikave tuaja ndaj qeverisë ka të bëjë me mungesën e transparencës prej tyre, ndarjen e informacionit, etj. I kam thenë që kjo është pjesë e procesit politik, pjesë e lojës politike; është e kuptueshme. Dhe kjo është çështja juaj. Nuk kemi koment apo pozicion lidhur me këtë. Megjithatë, ju e dini nga koha kur keni qenë në qeveri, e dini nga koha kur keni qenë Ministër i Jashtëm më parë, që një çështje e tillë është sensitive. Duhet trajtuar veçmas – përsëris, qeveri të ndryshme, kryeministra të ndryshëm do ta trajtonin ndryshe, por është një çështje sensitive që duhet trajtuar me diskrecion dhe që përbën një përparësi madhore kombëtare për qeverinë e SHBA – thjesht duhet ta kuptoni këtë. Ai bëri të qartë që e kuptonte këtë dallim, midis pyetjeve dhe kritikave legjitime … dhe fliste në emër të PD-së duke thënë institucionalisht që e kuptonin rëndësinë e kësaj çështjeje për Shtetet e Bashkuara dhe e nënkuptuar këtu ishte edhe të kuptuarit e rëndësisë së kësaj për Shqipërinë. Ai më tha që PD-ja do të mbajë një qëndrim shumë të përgjegjshëm për këtë çështje. Unë iu përgjigja se këtë kishim nevojë të dëgjonim, si ambasada ashtu edhe Uashingtoni dhe që e vlerësonim.
Po komenti tjetër, ai për udhëheqësin e vërtetë në PD?
Menjëherë pas asaj bisede telefonike, më kujtohet që Z. Basha kishte postuar në Facebook një koment që unë mendova se ishte shumë konstruktiv dhe dukej se pasqyronte pikërisht atë bisedë. Në ditët që pasuan, pati edhe më shumë diskutime. Mirëpo, pastaj erdhi e mërkura dhe e enjtja e asaj jave. Sesioni parlamentar atë të enjte ishte shumë i nxehur, shumë emocional. Ishte një deputet i caktuar i PD-së që ulet pranë Z. Berisha në radhën e tretë, faqja e Facebook e të cilit kishte një kopje të retushuar, më duket të The Daily Mirror. Faqja e gazetës kishte një foto të disa fëmijëve të vrarë me gaz nga Asadi, një foto faktike të masakrës. Faqja e retushuar kishte të njëjtën foto, por fjalët thoshin, radhën e kanë fëmijët shqiptarë apo diçka e tillë. Një gjë e tillë është jashtëzakonisht provokuese. Është diçka e paskrupullt. Është e pavend. Thjesht e gabuar dhe kjo ambasadë dhe Uashingtoni u skandalizuam. Dhe unë e vendos një gjë të tillë në krah të sigurive që më kishte dhënë Z. Basha vetëm pak ditë më parë, që PD-ja i kuptonte sensitivitetet. Nuk është se thamë ndonjëherë mos protestoni apo mos kritikoni qeverinë; kjo nuk ishte kurrë pjesë e bisedës, por thjesht vendos pranë atë foto drithëruese prej një politikani të lartë të PD-së me atë që Z. Basha më kishte thënë më parë. Ndaj mendoj se ka qenë pyetje me vend: Je apo jo në kontroll?
Meqenëse jemi tek armët kimike, sheshet ku u zhvilluan protestat tani janë boshatisur. Shqipëria i është kthyer normalitetit të vet. A nuk keni përshtypjen se qeveria duhet ta kishte trajtuar opinionin publik në një mënyrë krejt tjetër? A nuk mendoni se disa pjesë të negociatave me SHBA duhet të ishin bërë publike në mënyrë që në opinionin publik të mos dominonte frika e të panjohurës, por të dinin përmasat reale të këtij operacioni, një sfidë mjaft delikate për një vend të varfër si Shqipëria, duke pranuar njëkohësisht që qytetarët shqiptarë kishin çdo të drejtë për t’u informuar prej qeverisë së tyre?
Çështja e armëve kimike është shumë e vështirë, që nga fillimi. Komenti i Z. Rama se nuk janë karamele – më duket se është përsëritur si shprehje plot herë – por është thjesht çështje e vështirë. Shumica e njerëzve, reagimi i tyre instiktiv do ishte negativ. Siç bëri të qartë zëdhënësja e Departamentit të Shtetit pas fjalimit të Z. Rama, ku shprehu vlerësim për faktin që Shqipëria, Kryeministri dhe qeveria e tij punuan fort me ne, në përpjekje për ta trajtuar çështjen dhe deklarata e ambasadës që nxorëm menjëherë pas fjalimit të Z. Rama thoshin se ne e respektonim vendimin e tij dhe se jemi të vendosur me qeverinë për axhendën e saj të reformave – ndoshta me këtë do të merremi më vonë. E kuptoj që njerëzit do ishin shumë të interesuar. Në anglisht e quajmë ‘diskutimet e ndeshjes të hënën’ – kur njerëzit shohin ndeshjet që janë zhvilluar të dielën dhe thonë ‘duhet të kishin bërë këtë’ apo ‘duhet të kishin bërë atë.’ Po të isha qytetar shqiptar, edhe unë do të bëja të njëjtën gjë. Edhe mua më kanë pyetur njerëzit, disa miq të mitë dhe u kam thënë, shiko, ne vlerësuam faktin që qeveria shqiptare e shqyrtoi seriozisht përpjekjen për ta zgjidhur këtë çështje shumë shumë të vështirë, këtë nyje ndërkombëtare.
Ju e njihni Shqipërinë mjaft mirë. Si e komentoni që papritur pati një zgjim masiv të njerëzve? Ndërkohë që kemi pasur çështje shumë më dramatike por nuk ka pasur ndonjëherë opinion publik. Kemi kujtuar Gërdecin, 21 janarin, madje edhe ligjin për mbetjet që qeveria e miratoi dhe doli vetëm një organizatë, AKIP, që protestoi kundër saj, por jo si ky reagim publik. Çfarë mendoni se ndodhi me shqiptarët, Z. Ambasador?
Faleminderit për komentin dashamirës për njohuritë e mia për Shqipërinë, edhe pse nuk jam fort i sigurt. Interesante që përmendët AKIP, se do takohem me ta më vonë. Skënder, mendoj që vendet kalojnë faza të ndryshme. Mendoj se Shqipëria po ndryshon nën këmbët e secilit, në kuptimin e vërtetë të fjalës, me një shpejtësi që njerëzit nuk mund ta vlerësojnë apo kuptojnë. Mund ta kem gabim, por mendoj se ajo që ndodhi ishte kombinimi i medias sociale dhe zgjimi në përgjithësi nga ana e rinisë shqiptare, shumë prej të cilëve kanë udhëtuar shumë, disa edhe në Shtetet e Bashkuara, por të tjerët në Europë. Mendoj se ky është një nga ato momentet në histori kur disa elementë ndërveprojnë për të nxitur ndryshimin.
Ne pamë zgjedhjet e 23 qershorit ku prirjet karakteristike të të votuarit ishin të ndryshme nga zgjedhjet e mëparshme. Pas tre viteve këtu, dhe pasi kam shpenzuar kohë duke folur më shumë shqiptarë, vlerësimi im është që Shqipëria po përjeton tani një periudhë ku qëndrimi i njerëzve ndaj figurave të veshura me autoritet, ndaj qeverisë, ndaj njëri-tjetrit, po ndryshon, për më mirë dhe në përgjithësi. Më duhet të them se mendoj që ndoshta Shtetet e Bashkuara janë më të kënaqur me këtë zhvillim se çdokush tjetër, sepse vetëm kur të mund të kesh qytetari mendjehapur dhe kureshtare, të gatshme të vërë në pikëpyetje atë që i thuhet nga qeveria, pavarësisht nëse kjo e fundit është socialiste, e LSI-së, apo e PD-së, një qytetari që njeh se thelbi i çdo demokracie është detyrimi i qytetarëve për të marrë disa përgjegjësi për mënyrën se si bëhen gjërat në vendin e tyre. Nuk po them se e gjitha do të ndryshojë brenda natës, por ndjej një lloj zgjimi nga ana e qytetarëve, që udhëhiqet nga rinia -- por jo vetëm nga rinia -- dhe pjesërisht nga shoqëria civile – por jo vetëm nga shoqëria civile. Siç thatë dhe ju, një pjesë e mirë e kësaj ishte spontane; kjo është ajo që më thonë njerëzit. Tani, a kishte atje disa grupe të cilët, siç themi ne, po i nxisnin njerëzit? Po, s’ka dyshim në mendjen time, por mendoj se shumica e protestuesve, shumica e njerëzve që kishin dalë në rrugë ishin ata që ishin vërtet të shqetësuar.
Duhet të themi se protestuesit hodhën poshtë diçka të cilën ata nuk e njihnin. A është ky një zgjim normal i opinonit publik apo është një manipulim?
Mendoj se, qartazi, mungesa e informacionit që i dha shkas shumë spekulimeve, shumë prej të cilave në fakt të pasakta, ishte fatkeqësisht një faktor kontribues. Por, ajo që shpresoj që do të pasojë këtë do të jetë një ndërgjegjësim më i madh shoqëror. Ju përmendët Gërdecin; Zot na ruajtë nga ndonjë Gërdec tjetër, këtu apo gjetkë, por, nëse do të kishte një lloj tragjedie të ngjashme, do të shpresoja që përgjigja e qytetarëve ndaj një tragjedie të tillë që ne shpresojmë të mos ndodhë, do të jetë e ndryshme nga ajo e Marsit 2008, kur ishte shumë pasive.
Kur të takoheni me AKIP, do t’u thoni që vepruan mirë apo keq?
Kjo është një pyetje me vend. Do të them që, kam në plan të them që, jam krenar që vepruat sipas ndërgjegjes suaj dhe shpresoj se në një farë mënyrë mbështetja jonë për ju ka kontribuar për këtë. Dhe shpresoj që në të ardhmen ata do të marrin të njëjtin entuziazëm dhe t’i japin jetë, të krijojnë, të kontribuojnë për një ndërgjegjësim më të madh për gjendjen e degraduar të mjedisit, për njohjen nga publiku në përgjithësi të këtij degradimi. Kështu, përdoreni këtë ekperiencë për të rritur ndërgjegjësimin e njerëzve për disa probleme të vërteta që ekzistojnë sot në Shqipëri.
Meqenëse jemi ende tek armët kimike, një pyetje të fundit. Një nga dilemat e lënë pas nga ajo që ndodhi është ajo e dëmtimit të marrëdhënieve mes Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara. Si dolën marrëdhëniet Shqipëri-SHBA pas javës që lamë pas?
Mendoj se ato dolën më të forta dhe kjo ndoshta shkon kundër opinionit të shumë njerëzve. Më lejoni t’ju them pse mendoj se dolën më të forta. Duke iu rikthyer intervistës në Top Story, një nga pyetjet e Sokol Ballës ishte: “Çfarë menduat për demonstratën para Ambasadës se SHBA?” Unë i thashë atij se kjo s’ishte problem për mua. Thashë se ekzistonin disa tabu që duheshin thyer. Por, jam i kënaqur që nuk pati hedhje gurësh, vezësh, apo bomba molotov.
Kam qënë në ambasada ku gjuheshin gurë, vezë e bomba molotov ndaj misionit amerikan. E di që ky është një nga vendet më pro-amerikanë në botë dhe të gjithë ne këtu në ambasadë jemi shumë të kënaqur të punojmë në këtë lloj mjedisi, megjithëse thashë se ka dhe sfidat e veta për shkak të kësaj. Por, shqiptarët e dinë se SHBA-të janë një mik i këtij vendi. Nuk mendoj se ka pikëpyetje mbi këtë. A ekziston një përqindje e vogël që mendon se çështja e armëve kimike dëmtoi marrëdhëniet? Ka të ngjarë, por, mendoj se ky është një numër shumë i vogël. Mendoj se është më e rëndësishme në afatin e shkurtër, të mesëm e të gjatë që ndjenjat, mendimet për Shtetet e Bashkuara të maturohen dhe kjo lidhet me komentin tim të mëparshëm për ndryshimin nën këmbët tona. Në një çast, Shqipëria do të bëhet pjesë e BE-së, ose të paktën kjo është shpresa jonë e sinqertë.
Në një çast, Shqipëria do të bëhet më europiane dhe do të ketë tensione sporadike me SHBA-të, me njëri-tjetrin, me vendet anëtare. Kjo nuk është gjë e keqe. Njëzet e dy vitet e para kanë qenë fantastike, dhe jemi shumë mirënjohës. Në sallën tonë të konferencave, u sigurova që të porositej një foto e pamjes nga vizita e James Baker që të gjithë e njohim. Ai çast është gur prove që nuk mund të fshihet kurrë nga historia, por është e rëndësishme të shkohet përtej kësaj, për të patur një marrëdhënie që është më e pjekur, e bazuar tek mirëkuptimi dhe besimi reciprok. Unë kam shumë besim se për shqiptarët, edhe gjatë vazhdimit të këtij procesi, ndjenjat e tyre ndaj SHBA nuk do të ndryshojnë. Vetëm se do të jetë një afeksion dhe mirëkuptim më i pjekur dhe, me këtë, si mund të ndodhë që marrëdhënia jonë të mos forcohet? Kështu që jo, nuk jam fare i shqetësuar.
Siç shumë shqiptarë ndoshta e dinë, ju po i afroheni fundit të mandatit tuaj këtu. Cilat janë përshtypjet me të cilat largoheni, z. Ambasador?
E kam thënë shumë herë që unë jam një njeri që e sheh gotën gjithnjë gjysmë plot, jo gjysmë bosh. Ndërsa shkoja në dorë letrat e mia, lexova dëshminë time kur u paraqita në seancën e dëgjimit për konfirmim në Senat. Lexova dhe dëshminë e z.Lu. Kujtoj disa nga bisedat e mia me Ambasadorin Withers. Kujtoj gjithashtu disa nga bisedat e mia me Ambasadorin Ryerson kur erdhi për vizitë nëntorin e kaluar bashkë me Ambasadorin Withers. Ka disa gjëra konstante.
Nga ana negative, flitet për korrupsionin, mugesën e llogaridhënies, mungesën e transparencës, problemet me shtetin ligjor. Kështu, mendoj se është e rëndësishme të vazhdohet të punohet për këto çështje sepse mungesa e përparimit në këto fusha i pengon shqiptarët në përmbushjen e potencialit të tyre të vërtetë. Por, sa herë e gjeja veten në një moment të vështirë këtu, do të shkoja te Seksioni i Marrëdhënieve me Publikun dhe thoja: të bëjmë një udhëtim jashtë Tiranës; shkojmë të vizitojmë një shkollë ose një qytet të vogël, të takohemi me vullnetarët tanë të Korpusit të Paqes. Dhe në 100% të rasteve, do të kthehesha nga udhëtimi e do të ndjehesha i rinuar, i inkurajuar, më optimist për të ardhmen e vendit. Kjo do të jetë këshilla ime për ambasadorin tjetër, që të bëjë këtë; por, kjo tregon pa dyshim se ky vend ka potencial të jashtëzakonshëm dhe se njerëzit vetëm po gërvishtin sipërfaqen e asaj që janë të aftë të bëjnë për veten, për vendin. Shqiptarët janë njerëz shumë krenarë dhe mesazhi im është: mos e humbisni kurrë krenarinë për atë që ju përfaqësoni, kulturën tuaj, traditën tuaj, dhe mos harroni kurrë kush ka qënë krah jush në këto 100 vite të shkuara, dhe siç Sekretarja e mirënjohur e Shtetit tha, edhe për 100 vitet e ardhshme… E ardhmja juaj është në Europë. Ju jeni në Europë. Ju do të jeni një pjesë edhe më e integruar e Europës por mos harroni kush ka qënë krah jush gjithë këtë kohë dhe kush do të jetë pranë jush gjithmonë.
Nëse ju do të zgjidhnit një nga momentet më sfiduese në tre vitet tuaja këtu, cili do të ishte?
Java ndërmjet 21 dhe 28 janarit 2011, padyshim. Ishte më sfiduesja. Ishte më tragjikja. Ishte koha më e trishtueshme gjatë kohës time këtu. Ka qenë hera e vetme kur në fakt kam qarë.
Si do t’i shihnit ngjarjet që ndodhën gjatë kohës tuaj këtu, si për shembull, zgjedhjet vendore të 2011 dhe zgjedhjet parlamentare të 2013? Ku ndryshojnë dhe ku ngjajnë ato?
Mendoj se deri tani vonë, pra deri në zgjedhjet e 23 qershorit, pati përparim në zhvillimin demokratik të Shqipërisë, por ka qënë shumë gradual. Nëse mandati im do të kishte përfunduar në Qershor, do të kisha thënë se mbaroi në mënyrën se si filloi, dy hapa para një hap prapa, bëmë më të mirën e mundshme, fat të mbarë ambasadorit të ardhshëm. Por me të vërtetë besoj dhe shpresoj se kam të drejtë që në gjashtë muajt e fundit – vazhdoj t’i rikthehem aspektit të ndryshimit – mendoj se Shqipëria po lëviz drejt një periudhe ndryshimi për mirë. Por, mendoj se menaxhimi i pritshmërive do të jetë një sfidë për qeverinë. Ishte një slogan fantastik fushate -- Rilindje, Rilindja shqiptare. Shihni fytyrat e qeverisë, të Këshillit të Ministrave, dhe gjen shumë njerëz energjikë, shumë prej të cilëve i njoh mirë, janë miq. Është gjë e mirë që ata janë të rinj e kanë energji sepse e di që po punojnë shumë shumë fort. Di gjithashtu se pritshmëritë janë po kaq të larta. Pavarësisht nëse je Edi Rama apo Barack Obama, disa njerëz do të zhgënjehen. Është pjesë e kësaj pune; është pjesë e fushës. Është natyra e politikës. Pritshmëritë e njerëzve duhet të jenë të larta, pavarësisht nëse janë të amerikanëve apo të shqiptarëve. Ata duhet të ngulin këmbë për shumë nga qeveria e tyre, por mendoj se edhe ndërsa ky ndryshim pozitiv ndodh, pritshmëritë e tyre duhet të menaxhohen.
Qeveria duhet të arrijë rezultate. Ata u zgjodhën në detyrë me pritshmërinë se do t’i bënin gjërat ndryshe, më mirë. Kjo është shumë e drejtë dhe ky është mirëkuptimi mbi të cilin ata u zgjodhën dhe ata duhet ta kuptojnë këtë. Por, mendoj se njerëzit gjithashtu duhet të jenë realistë për ndryshimet që mund të ndodhin në një periudhë të shkurtër kohe. Mendoj për protestat që ndodhën lidhur me çështjen e armëve kimike. Mendoj se në shumë drejtime, kjo ishtë një lloj çështje unike. Ishte shumë e ndryshme dhe për shumë nga arsyet për të cilat ne folëm -- njerëzit do të flasin për të edhe për pak kohë. Kjo ishtë një lloj ngjarje unike, por unë vërtet shpresoj se njerëzit do të jenë më aktivë në shoqëri për çështje të tilla si mbrojtja e mjedisit, dhuna në familje, etj. Por, gjithashtu mendoj, sinqerisht shpresoj që njerëzit të mos mbushin rrugët sa herë të ketë një çështje të debatueshme, sepse ka rrugë të tjera në të cilat një shoqëri demokratike ka nevojë të funksionojë, dhe kjo është nëpërmjet instrumenteve të qeverisjes – parlamenti, ekzekutivi, opozita.
Të gjithë kanë një rol konstruktiv për të luajtur. Nëse situata e bën të nevojshme dhe qeveria nuk tregohet e përgjegjshme ose opozita nuk tregohet e përgjegjshme ose askush nuk tregohet i përgjegjshëm, atëherë po, protesta paqësore duhet të jenë pjesë e stofës së shoqërisë demokratike. Por nuk duhet të jetë automatikisht opsioni i parë vetëm kjo. Opsioni i parë duhet të jetë: cilat janë mënyrat me të cilat ne mund t’i bëjmë zyrtarët tanë të japin llogari? Si ata në qeveri, ashtu edhe ata në opozitë? Të gjithë duhet të japin llogari. Ka 140 deputetë në parlament; të gjithë ata duhet të japin llogari.
Përkundrejt kësaj përgjigje, a mendoni se mandati i pasuesit tuaj do të jetë po aq sfidues apo më i lehtë se juaji?
Do të jetë po aq sfidues sepse kur shoh pas, sërish, kush mund ta kishte parashikuar gjithë këtë? Ambasadori i ri do të duhet të merret me zgjedhjet vendore të 2015 të cilat mendoj se do të jenë shumë interesante, si dhe ato të 2017. Këto janë vetëm gjërat që ne i dimë. Kështu, vetëm gjërat që ne dimë do ta bëjnë shumë interesante. Pastaj ke të gjitha të panjohurat. Shpresoj vetëm që shumë nga prirjet pozitive që po shohim të vazhdojnë. Shpresoj shumë edhe që gjatë mandatit të ambasadorit të ardhshëm Shqipëria të arrijë jo vetëm statusin kandidat, por gjithashtu të hapë disa kapituj të rinj e të vazhdojë në rrugën e saj të integrimit, dhe gjatë kësaj kohe, duke ruajtur, shtuar dhe forcuar lidhjen e miqësisë mes Shteteve të Bashkuara dhe Shqipërisë.
Shumë faleminderit, z. Ambasador. Një intervistë shumë interesante.
Faleminderit për mundësinë, Skënder. Paç fat me revistën Java. Është një revistë e mirë. Dhe ju keni qënë një mik i mirë.
Faleminderit!
