Sipas studiuesve të shkencave, muzika i ndihmon të vegjlit të komunikojnë, nxit të mësuarin kur janë fëmijë dhe ndihmon të arrijnë më shpejt moshën madhore. Nuk ka rëndësi nëse bëhet fjalë për një këngë rrep të Eminemit, apo një simfoni të Bethovenit. Mjafton të shihni reagimet e një foshnje të sapolindur, për të kuptuar se ekziston një lidhje e padukshme mes njeriut dhe ritmit. Ja si zhvillohet ajo me kalimin e viteve.
Ekziston një lidhje e fortë dhe ende misterioze që lidh muzikën me shpirtin dhe mendimet e njeriut. Përse vallë muzika mund të na shqetësojë ose të na qetësojë, të na shtyjë drejt një agresiviteti apo të na nxisë drejt një dashurie? Në ç’mënyrë muzika mund të ketë efekte terapeutike dhe të qëndrojë përkrah terapive psikiatrike të suksesshme? Vetëm prej pak vitesh shkenca, veçanërisht neuroshkenca, i është dedikuar kuptimit të fenomeneve që lidhen me dëgjimin e muzikës. Pikërisht zbulimet e fundit tregojnë se muzika dhe shkenca kanë lidhje me njëra-tjetrën.
Sensi i të sapolindurve për muzikën
Fëmijët lindin me një prirje muzikore, pra kanë një ndjenjë të lindur. Disa orë pas lindjes janë në gjendje të njohin tingujt, ndërkohë që muzika klasike aktivizon disa hapësira të kores dëgjimore në hemisferën e djathtë. Sensi i të sapolindurve për muzikën bëhet i dukshëm që në ditët e para të jetës, të qarat e tyre shprehen me të bërtitura dhe tingujt që riprodhojnë, sipas disa ekspertëve, janë njësoj si ato që dëgjonin kur ishin brenda barkut të nënës. Foshnjat janë të prirura ta thithin ngadalë muzikën. Ato nxjerrin tinguj dhe në këtë mënyrë komunikojnë me nënën dhe njerëzit e tjerë që i rrethojnë. Këtë fenomen psiko-biologët e quajnë “muzikalitet komunikues”.
Ndihmë për t’u rritur
Komunikimi i parë i bebes me nënën ndodh përmes një lloj këndimi, një melodi e vjetër dhe misterioze, por që është e njëjtë për të gjitha kulturat e botës. Nëna dhe fëmija lidhen me njëri-tjetrin përmes këtyre dueteve muzikore, të cilat e përgatisin trurin e bebes të ndjekë ritmet dhe gjuhën e së ëmës. E megjithatë kjo është vetëm njëra anë e medaljes. Sipas psikologes Maya Gratier dhe psikiatres Gisele Apter-Danon, femrat e prekura nga çrregullimet e personalitetit ose depresioni, “mungojnë” në takimin muzikor me të vegjlit e tyre, nuk arrijnë të lidhen me ta dhe kjo gjë mund të ndikojë negativisht te fëmija kur të rritet.
Femrat e depresionuara u ofrojnë bebeve një meny muzikore më të larmishme, por zëri i tyre nuk është shprehës, ka ton të ulët, është pa ritëm dhe pa ngjyra. Por pavarësisht kësaj, foshnjat kanë shumë burime dhe kërkojnë ndihmë për t’u lidhur me persona të tjerë, të cilët dinë ta përmbushin këtë bashkëbisedim me këngë, që është jetësor për zhvillimin e tyre.
Të mësosh një gjuhë? Është më e lehtë me muzikë
Sipas disa studimeve, dëgjimi i muzikës nuk ju bën të zgjuar, ndërkohë që të krijuarit muzikë po. T’i biesh një vegle muzikore ndihmon në përmirësimin e lëvizjeve të trupit, arrin të dallosh më mirë notat dhe të njohësh sinjalet zanore nga zhurma; përmirëson aftësitë gramatikore (si muzika, ashtu edhe gjuha kanë një sintaksë të tyren), mësimin e gjuhëve dhe kuptimin e domethënies së fjalëve; arrin të ndash një pyetje nga një urdhër. Krijimi i muzikës zhvillon koren dëgjimore dhe zonat cerebrale të përfshira në kontrollin e lëvizjeve. Gjithashtu muzika ndihmon fëmijët që kanë probleme me gjuhën që të përmirësojnë performancën e tyre. Dëgjimi pasiv nuk zhvillon ndonjë funksion, është njësoj si të shikosh atletikë në televizor, por që vë muskuj.
Muzika në kohën e njeriut të Neandertalit
Muzika i ka rrënjët e thella. Nuk dihet ende se kur një paraardhës i yni ka kënduar melodinë e parë të historisë dhe ka prodhuar tingujt e parë, duke goditur gurët ose shkopinjtë. Por ne dimë se kur janë shpikur instrumentet e para muzikore. Më i vjetri daton para 40 mijë vjetësh. Është një flaut i bërë me kockën e një grabitqari. Muzika ka një domethënie të madhe sociale dhe kulturore. Që nga lashtësia e ka shoqëruar njeriun në ritet e shenjta, beteja e luftëra të ndryshme. Po ashtu, muzika ndihmon shamanët, të cilët komunikojnë me botën shpirtërore.
Muzika ndez “fitilin” e emocioneve
Muzika dëgjohet me veshë, por i flet shpirtit. Të gjithëve u ka ndodhur të mallëngjehen ndërsa dëgjojnë një melodi të trishtuar, të ndërhyjnë në një këngë dashurie, ose të nxehen me fqinjin që bën të dridhet pallati me muzikën e tij “heavy metal”, me volumin e ngritur deri në qiell. Përse-në na e shpjegojnë neuroshkencëtarët. Muzika nxit disa zona të ndryshme të trurit, madje është si “baruti” që ndez shumë hapësira, përfshi edhe ato përgjegjëse për emocionet, kujtesën, kontrollin motor dhe gjuhën. Asnjë stimul tjetër në botë nuk arrin ta aktivizojë trurin në këtë mënyrë. Një këngë mund të provokojë emocionin e puthjes së parë, ose kënaqësinë e një udhëtimi në një vend të largët. Muzika na nxit të kërcejmë, të këndojmë, të ndihemi mirë. Ajo është njësoj si çokollata dhe seksi.
Të shërohesh me shtatë notat
Muzika të shëron shpirtin dhe trupin. Këtë nuk e thonë vetëm poetët. Personat me Alzhajmer arrijnë të fiksojnë shpejt tekstet e këngëve. Përmes muzikës mund t’i ndihmosh të marrin informacione praktike, të vlefshme për aktivitetet e përditshme. Edhe pacientët e prekur nga iktusi (damllaja), kur dëgjonin dy orë muzikë në ditë, shfaqin rezultate të mira në testet e gjuhës dhe ishin më pak të trishtuar. Dëgjimi i muzikës para një ndërhyrjeje kirurgjikale ul ankthin e pacientëve. Pacientët që vuanin nga sëmundjet e rënda respiratore, kur i nënshtroheshin një testi muzikor, pas tetë javësh shfaqnin shenja përmirësimi.
Duke shfrytëzuar efektin e muzikës, në qendrat e rehabilitimit disa shkencëtarë po përpiqen të gjejnë terapi muzikore për të trajtuar shqetësimet e ndryshme si depresionin dhe ankthin, të shkaktuara këto nga stresi.
Ekziston një lidhje e fortë dhe ende misterioze që lidh muzikën me shpirtin dhe mendimet e njeriut. Përse vallë muzika mund të na shqetësojë ose të na qetësojë, të na shtyjë drejt një agresiviteti apo të na nxisë drejt një dashurie? Në ç’mënyrë muzika mund të ketë efekte terapeutike dhe të qëndrojë përkrah terapive psikiatrike të suksesshme? Vetëm prej pak vitesh shkenca, veçanërisht neuroshkenca, i është dedikuar kuptimit të fenomeneve që lidhen me dëgjimin e muzikës. Pikërisht zbulimet e fundit tregojnë se muzika dhe shkenca kanë lidhje me njëra-tjetrën.
Sensi i të sapolindurve për muzikën
Fëmijët lindin me një prirje muzikore, pra kanë një ndjenjë të lindur. Disa orë pas lindjes janë në gjendje të njohin tingujt, ndërkohë që muzika klasike aktivizon disa hapësira të kores dëgjimore në hemisferën e djathtë. Sensi i të sapolindurve për muzikën bëhet i dukshëm që në ditët e para të jetës, të qarat e tyre shprehen me të bërtitura dhe tingujt që riprodhojnë, sipas disa ekspertëve, janë njësoj si ato që dëgjonin kur ishin brenda barkut të nënës. Foshnjat janë të prirura ta thithin ngadalë muzikën. Ato nxjerrin tinguj dhe në këtë mënyrë komunikojnë me nënën dhe njerëzit e tjerë që i rrethojnë. Këtë fenomen psiko-biologët e quajnë “muzikalitet komunikues”.
Ndihmë për t’u rritur
Komunikimi i parë i bebes me nënën ndodh përmes një lloj këndimi, një melodi e vjetër dhe misterioze, por që është e njëjtë për të gjitha kulturat e botës. Nëna dhe fëmija lidhen me njëri-tjetrin përmes këtyre dueteve muzikore, të cilat e përgatisin trurin e bebes të ndjekë ritmet dhe gjuhën e së ëmës. E megjithatë kjo është vetëm njëra anë e medaljes. Sipas psikologes Maya Gratier dhe psikiatres Gisele Apter-Danon, femrat e prekura nga çrregullimet e personalitetit ose depresioni, “mungojnë” në takimin muzikor me të vegjlit e tyre, nuk arrijnë të lidhen me ta dhe kjo gjë mund të ndikojë negativisht te fëmija kur të rritet.
Femrat e depresionuara u ofrojnë bebeve një meny muzikore më të larmishme, por zëri i tyre nuk është shprehës, ka ton të ulët, është pa ritëm dhe pa ngjyra. Por pavarësisht kësaj, foshnjat kanë shumë burime dhe kërkojnë ndihmë për t’u lidhur me persona të tjerë, të cilët dinë ta përmbushin këtë bashkëbisedim me këngë, që është jetësor për zhvillimin e tyre.
Të mësosh një gjuhë? Është më e lehtë me muzikë
Sipas disa studimeve, dëgjimi i muzikës nuk ju bën të zgjuar, ndërkohë që të krijuarit muzikë po. T’i biesh një vegle muzikore ndihmon në përmirësimin e lëvizjeve të trupit, arrin të dallosh më mirë notat dhe të njohësh sinjalet zanore nga zhurma; përmirëson aftësitë gramatikore (si muzika, ashtu edhe gjuha kanë një sintaksë të tyren), mësimin e gjuhëve dhe kuptimin e domethënies së fjalëve; arrin të ndash një pyetje nga një urdhër. Krijimi i muzikës zhvillon koren dëgjimore dhe zonat cerebrale të përfshira në kontrollin e lëvizjeve. Gjithashtu muzika ndihmon fëmijët që kanë probleme me gjuhën që të përmirësojnë performancën e tyre. Dëgjimi pasiv nuk zhvillon ndonjë funksion, është njësoj si të shikosh atletikë në televizor, por që vë muskuj.
Muzika në kohën e njeriut të Neandertalit
Muzika i ka rrënjët e thella. Nuk dihet ende se kur një paraardhës i yni ka kënduar melodinë e parë të historisë dhe ka prodhuar tingujt e parë, duke goditur gurët ose shkopinjtë. Por ne dimë se kur janë shpikur instrumentet e para muzikore. Më i vjetri daton para 40 mijë vjetësh. Është një flaut i bërë me kockën e një grabitqari. Muzika ka një domethënie të madhe sociale dhe kulturore. Që nga lashtësia e ka shoqëruar njeriun në ritet e shenjta, beteja e luftëra të ndryshme. Po ashtu, muzika ndihmon shamanët, të cilët komunikojnë me botën shpirtërore.
Muzika ndez “fitilin” e emocioneve
Muzika dëgjohet me veshë, por i flet shpirtit. Të gjithëve u ka ndodhur të mallëngjehen ndërsa dëgjojnë një melodi të trishtuar, të ndërhyjnë në një këngë dashurie, ose të nxehen me fqinjin që bën të dridhet pallati me muzikën e tij “heavy metal”, me volumin e ngritur deri në qiell. Përse-në na e shpjegojnë neuroshkencëtarët. Muzika nxit disa zona të ndryshme të trurit, madje është si “baruti” që ndez shumë hapësira, përfshi edhe ato përgjegjëse për emocionet, kujtesën, kontrollin motor dhe gjuhën. Asnjë stimul tjetër në botë nuk arrin ta aktivizojë trurin në këtë mënyrë. Një këngë mund të provokojë emocionin e puthjes së parë, ose kënaqësinë e një udhëtimi në një vend të largët. Muzika na nxit të kërcejmë, të këndojmë, të ndihemi mirë. Ajo është njësoj si çokollata dhe seksi.
Të shërohesh me shtatë notat
Muzika të shëron shpirtin dhe trupin. Këtë nuk e thonë vetëm poetët. Personat me Alzhajmer arrijnë të fiksojnë shpejt tekstet e këngëve. Përmes muzikës mund t’i ndihmosh të marrin informacione praktike, të vlefshme për aktivitetet e përditshme. Edhe pacientët e prekur nga iktusi (damllaja), kur dëgjonin dy orë muzikë në ditë, shfaqin rezultate të mira në testet e gjuhës dhe ishin më pak të trishtuar. Dëgjimi i muzikës para një ndërhyrjeje kirurgjikale ul ankthin e pacientëve. Pacientët që vuanin nga sëmundjet e rënda respiratore, kur i nënshtroheshin një testi muzikor, pas tetë javësh shfaqnin shenja përmirësimi.
Duke shfrytëzuar efektin e muzikës, në qendrat e rehabilitimit disa shkencëtarë po përpiqen të gjejnë terapi muzikore për të trajtuar shqetësimet e ndryshme si depresionin dhe ankthin, të shkaktuara këto nga stresi.
