Kishte veshur një xhaketë të lehtë me pëlhurë blu mjaft të vjetër, por këmisha ishte e një bardhësie dëbore. Teksa kthente ngadalë filxhanin me çaj të zi, Ana vështronte me druajtje lëvizjet e këtij burri që thithte pambarimisht duhan.
Ishte fillimi i tetorit i vitit 1866. Studentja e stenografisë e profesor Pavel Matvejeviç Olkinit ndodhej në studion e një prej shkrimtarëve më të mëdhenj rusë dhe ndryshe nga ankthi që e kishte shoqëruar ditët para takimit, tashmë ndjente diçka tjetër brenda saj. Ky burrë, për të cilin kishte dëgjuar se "ishte tepër i egër" dhe mbarte një vrazhdësi në komunikim, kishte ngacmuar padashje tek ajo diçka brenda trupit. Dhe teksa ai i zgjat një cigare për t‘i thënë që "ta ndizte sa për ceremoni", Ana e ndjeu se kjo vizitë do ta ndryshonte tërësisht jetën e saj.
-A e dini, kam qenë shumë i kënaqur kur Olkini më ofroi një zonjushë stenografe dhe jo ndonjë burrë. Ndoshta ju mund të habiteni nga kjo, ndoshta do t‘ju duket e çuditshme, do të pyesni përse. Dostojevski i thotë se nëse do të kishte një burrë stenograf, me siguri që ai do të pinte…
Takimi i parë me Dostojevskin për Anën ishte më shumë një trishtim. Gjatë gjithë rrugës për në apartamentin e saj ajo mendonte se shkrimtari nuk e kishte pëlqyer dhe se nuk do ta merrte për të punuar me të.
Kur ajo hyri pas disa ditësh sërish në shtëpinë e tij, ai i tha se kishte qenë i shqetësuar. "Mendoja se nuk do të donit të vinit më. Duke mos marrë shënim adresën tuaj, pata frikë se mos humbisja gjithë sa pata diktuar dje".
Sytë e Anës e humbën trishtimin. Për muaj me radhë në këtë apartament, që në fillim i ishte dukur i çuditshëm në makinën e shkrimit bri dritares së studios, ajo do të diktonte rrëfimet e një prej figurave më të rëndësishme të letërsisë ruse. Asgjë nuk ishte më e bukur për Anën se orët në këtë shtëpi. "A ka mundësi që ky të jetë fillimi i një dashurie që ende nuk e kam provuar? Do të ishte një ëndërr, një dëshirë e marrë kjo!
Po çfarë duhet bërë po qe se është fillimi i një pasioni? Ndoshta do të ishte më mirë të mos pranoja punën me një pretekst të çfarëdoshëm: të mos e takoja më, të mos mendoja më për të, të mundesha ta harroja pak nga pak, duke u marrë me ndonjë gjë tjetër dhe të gjeja përsëri qetësin e shpirtit, që e kam dashur aq shumë gjithmonë", mendonte Ana mbrëmjeve për në shtëpi.
Ky dyzim brenda saj do të ishte deri në tetë nëntor të atij viti, kur Dostojevski i bëri deklaratën e dashurisë.
Në ditarin e saj, Ana tregonte se edhe pse kishte kaluar gati gjysmë shekulli nga ajo ditë, ajo mbante mend me hollësi gjithçka. Ishte një ditë e ftohtë nëntori. Ajo mbërrin te Dostojevski gjysmë ore me vonesë. Ai e priste prej kohësh në sallë.
"Erdhët më në fund", i tha ai i gëzuar, duke e ndihmuar të hiqte pallton, kapuçin.
Teksa vështronte ecjet e tij të shkujdesura nëpër studio, Ana e dinte se ai donte të thoshte diçka. Ashtu bënte sa herë që e mundonte diçka. "Jam duke pjekur një roman të ri. Por nuk di si ta përfundoj? Është në këtë mes psikologjia e një vajze. Po të isha në Moskë, do të kisha pyetur mbesën time, Sonja, kurse tani përkundrazi do të kërkoj ndihmën tuaj", i tha ai. Ana u tregua e gatshme ta ndihmonte.
Dostojevski nis rrëfimin duke improvizuar në mënyrë të shkëlqyer. "Nuk kam dëgjuar asnjëherë prej tij, as përpara dhe as më pas, një tregim të krijuar me aq frymëzim. E kuptova shpejt që ai po tregonte jetën e vet, duke treguar vetëm personazhet me disa hollësi. Në këto tregime ishte gjithçka që ai më kishte thënë më parë", shkruan Ana.
Në romanin e ri flitet për një fëmijëri shumë të trishtuar. Humbja e parakohshme e babait, të cilin e kishte dashur shumë dhe rrethana tragjike e largojnë piktorin nga arti i vet për disa vjet. Pastaj përshkroi kthimin e piktorit në jetë, takimin me një grua që nisi shpejt ta donte, vuajtjet që i shkaktonte kjo dashuri, vdekjen e së shoqes, të motrës dhe të njerëzve të tjerë të dashur, mjerimin dhe borxhet.
Duke dëgjuar këtë rrëfim, Ana do ta pyesë: Përse e keni trajtuar kaq keq personazhin tuaj?
Dostojevski i tregon se ky personazh ka një zemër të artë dhe është i zoti për të dashuruar. Dhe në periudhën vendimtare për të ai takon në rrugë një vajzë pak a shumë në moshën e saj, me të cilën bie në dashuri.
Në një moment, Ana solli në mendje Ana Vasiljevna Korvin, ish të fejuarën e Dostojevskit, dhe as që i shkoi në mendje që Ana ishte pikërisht ajo. "Piktori e sheh Anën në qarqe artistike dhe sa më shumë e sheh, aq më shumë i pëlqen. Kështu bindet përherë e më shumë se mund të gjejë lumturinë.
Por kjo ëndërr i duket e parealizueshme. Me të vërtetë, ç‘mund t‘i japë një vajzë plot shëndet dhe tërë gaz një burri plak të sëmurë dhe plot borxhe?", i thotë Dostojevski.
Por Ana i thotë se nuk ka rëndësi që piktori është i sëmurë, nëse ajo e do vërtet, mund të jetojnë të lumtur.
Dostojevski e pyet se çdo të bënte ajo po të ishte në vend të saj.
"Vështrova fytyrën e tij të emocionuar, që e doja aq shumë dhe iu përgjigja se e doja e do ta doja për tërë jetën.
Nuk do të përsëris fjalët shumë të ëmbla, plot dashuri, që më tha Dostojevski në ato çaste të paharruara. Ato janë të shenjta për mua", shkruan Ana.
Nga ai moment ajo nuk ishte më Ana me flokët e kaftë të thjeshtë nën qafë, por Ana, gruaja për të cilën shkrimtarët e njohur rusë do të thoshin se "nëse të gjitha gratë e shkrimtarëve do të ishin si Ana e Dostojevskit, letërsia ruse do të ishte më e madhe".
Pas një ceremonie të thjeshtë martesore, çifti do ta kalonte muajin e mjaltit në hotel "Dyso" në Moskë, ku do të vizitonin edhe Ivanovët. Ndryshe nga Ana, një grua që ruajti gjatë gjithë viteve një thjeshtësi dhe pasion për të shoqin, dashuria e Dostojevskit për të ishte gati e sëmurë. Dostojevski ishte xheloz. Në rrëfimet e Anës nuk janë të pakta skenat e xhelozisë që ai demonstron. "Kam vuajtur shumë tërë mbrëmjen kur të shihja të bisedoje aq gjallërisht me atë djaloshin. Më dukej sikur kishe rënë në dashuri me të dhe unë shumë xheloz isha pothuajse gati ta fyeja", i thotë Dostojevski pas kthimit nga një vizitë tek Ivanovët. Një moment i dhembshëm në jetën e tyre ishte dhe ndarja nga jeta e vajzës 3 muajshe. Në një letër dërguar mikut të tij, Dostojevski shkruante: "Nuk do t‘jua përshkruaj, por sa më tepër kalon koha, aq më i fortë është kujtimi i humbjes së Sonjës. Ajo më njihte gjer në ditën e vdekjes së saj. Kur unë duke mos dyshuar ende në asgjë dola për të lexuar gazetat, ajo më ndoqi me një vështrim që s‘mund ta harroj dot. Edhe sikur të kem ndonjë vajzë tjetër nuk e di sesi mund ta dua. Ku mundem të gjej vallë dashuri për një tjetër? Dua vetëm Sonjën". Ana dhe Dostojevski do të bënin një jetë të mbushur plot udhëtime. Ajo kujton plot mbresa udhëtimin në Itali, ditët në Milano, Firence, Bolonja, apo Venecia. Të tillë ishin dhe muajt në Zvicër. Ana rrëfen intimitetet e letërsisë ruse, me syrin e një gruaje që u gjend pikërisht pranë një prej personaliteteve të rralla të saj. Tregon marrëdhëniet mes Dostojevskit dhe Turgenjevit, historinë e një borxhi mes tyre. Ajo tregon përjetimet e Dostojevskit për humbjen një e nga një të miqve të tij, si dhe amanetin që nuk donte të varrosej në varrezën e shkrimtarëve pranë armiqve të tij. Dostojevski u varros në Kuvendin e Aleksandër Nievskit. Kur Ana përjetonte plot dhembje ikjen e tij, të gjithë i thoshin se "Rusia humbi një njeri të madh". Por askush nuk mundi t‘i prekte dorën kësaj gruaje, që ashtu si Rusia kishte humbur gjysmën tjetër të saj. Tashmë nuk i mbetej gjë tjetër veçse të ulej në tryezën ku dikur radhiste shkrimet e tij dhe të hidhte në letër kujtimet e saj përkrah burrit që e deshi. E gjithë Rusia do të donte të dinte se cila kishte qenë jeta e Anës, kësaj gruaje kaq të butë përkrah një njeriu si Dostojevski. Rrëfimi i saj do t‘ia bënte më të lehtë lexuesit të njihte personazhet e tij, ndërsa ajo do të jetonte përgjithmonë në atë apartament ku hyri një ditë të qetë tetori, për të mos dalë më asnjëherë…
Ditët e fundit
-Kujtohu, Anë, të kam dashur gjithmonë dhe nuk të kam tradhtuar as edhe me mendje.
Isha prekur thellësisht nga fjalët e veta të sinqerta, por isha shumë e trembur se kisha frikë se shqetësimi nuk i bënte mirë. E luta të mos mendonte për vdekjen dhe të mos na trishtonte me frikën e vet….
Tërë ditën nuk u largova nga burri im i dashur, as edhe për një çast. Ai mbante dorën dhe më thoshte: - E dashura ime, si po të lë… Ana ime e shtrenjtë, sa e vështirë do të jetë jeta.
Shumë herë ai pëshpëriti: - Thirr fëmijët - Unë i thërrisja dhe ai i puthte dhe ata me urdhër të mjekut iknin menjëherë nga dhoma. Ai i përcillte me vështrimin e trishtuar.
Dy orë para se të vdiste duke i parë përsëri fëmijët më tha t‘i dorëzoja Ungjillin e vet Fedias. Gjatë ditës erdhën njerëz, por unë nuk u takova me ta. Unë dhe fëmijët ishim gjunjëzuar para minderit dhe qanim, duke u munduar të mos bërtisnim dhe të dënesnim, pasi mjeku na kishte thënë që të dëgjuarit është shqisa e fundit që humbet dhe se duke qarë fort vetëm se do t‘ia zgjasnim agoninë të sëmurit dhe me këtë të gjitha vuajtjet e tij. Unë mbaja dorën e tim shoqi në timen dhe e ndieja se si pulsi i tij punonte përherë e më i dobët.
Po atë mbrëmje në orën tetë e tridhjetë e tetë, i shtrenjti burri im vdiq. Kur gjithçka mori fund unë dhe fëmijët mundëm të shfrynim dëshpërimin tonë. Qanim, bërtisnim dhe puthnim fytyrën dhe duart ende të ngrohta të të dashurit tonë…
Takimi i parë më Dostojevskin
Në orën njëmbëdhjetë e njëzet e pesë, u afrova te pallati "Alokin" dhe e luta portierin që kapardisej para portës së madhe, të më tregonte apartamentin nr. 13. Portieri më tha që ishte në të djathtën e një shkalle të madhe. Pallati ishte i madh, me shumë apartamente të vogla banuar me tregtarë dhe artizanë dhe shpejt e shpejt mendja më shkoi te pallati në të cilin banonte Raskolnikovi, protagonist i romanit "Krim dhe ndëshkim". Apartamenti nr. 13 gjendej në katin e dytë dhe atje shkohej nëpër një shkallë zotërinjsh nga e cila zbrisnin, ndërsa unë ngjitesha, dy ose tre njerëz me pamje jo aq të sigurt. Trokita dhe njëherë erdhi për ta hapur derën një grua me moshë mesatare, që kishte hedhur në supe një shall me katrorë të gjelbër. E kisha lexuar pak kohë më parë "Krim dhe ndëshkim" dhe më kujtohej shalli "familjar" me katrorë i Marmeladovit, kështu qe edhe shalli i gruas që shërbente te Dostojevski më la mbresë. Pyetjes "kë dëshironi" iu përgjigja se isha dërguar nga Olkini dhe se padroni i saj ishte njoftuar për vizitën. S‘pata kohë as ta hiqja kapuçin, kur dera e sallës së vogël u hap dhe në sfondin e dhomës së ndriçuar shumë u shfaq një djalosh zeshkan, me flokët përpjetë, me këmishën e zbërthyer krejt në gjoks dhe me pantofla. Duke parë një fytyrë të panjohur, ai lëshoi një të bërtitur dhe u zhduk te dera anësore. Kamerierja më ftoi ta kaloja në dhomën që shërbente si sallë ngrënie. Dhoma ishte shumë modeste: pranë murit ishin vendosur dy valixhe të mëdha të mbuluara pjesërisht nga qilime të vogla. Pranë dritares një komo që kishte përsipër një mbulesë të bardhë. Përgjatë murit tjetër një divan sipër të cilit ishte varur një orë. Vura re me kënaqësi që tamam në atë çast ora ishte njëmbëdhjetë e gjysmë. Kamerierja më tha se padroni i saj do të vinte menjëherë. Dhe me të vërtetë pak më pas erdhi F.M, i cili më çoi në studion e vet dhe doli siç mësova më vonë për të urdhëruar të bëhej çaj.
Studioja e Dostojevskit ishte një dhomë e madhe me dy dritare, mjaft e kthjellët në atë ditë me diell. Në ditët e këqija ajo bënte një përshtypje të keqe, pasi ishte e zhytur në një gjysmëhije të errët dhe të heshtur, që të merrte frymën. Midis dritareve gjendej një pasqyrë e madhe në një kornizë të errët. Përballë murit të dhomës ndodhej tryeza e shkrimit ku më vonë kam ndenjur gjithmonë kur Fedor Mihajloviçi më diktonte. Në çdo çast më dukej se dëgjoja thirrje fëmijësh.
-Ose, mendoja - nga çasti në çast në tjetrin do të hapet dera dhe në studio do të futet ajo zonja shumë e dobët, portretin e së cilës e kam parë pak më përpara. Por ja, Fedor Mihajloviçi për ta hapur bisedën më pyeti se prej sa kohësh e studioja stenografinë. Iu përgjigja se kisha vetëm gjashtë muaj.
_A ka shumë nxënës profesori Olkin?
-Në fillim u regjistruan njëqind e pesëdhjetë, por tani kanë mbetur vetëm njëzet e pesë.
-Pse kaq pak?
-Shumë mendonin që stenografia ishte e lehtë, por kur panë që me pak javë nuk mund të bëhej asgjë, e lanë studimin…
Dostojevski më dukej njeri i çuditshëm. Në pamje të parë m‘u duk mjaft plak, por porsa nisi të fliste nuk tregonte më tepër se 37 vjeç. Kishte trup mesatar, krejt të drejtë. Fytyrën e kishte të lodhur dhe shëndetlig, flokët ngjyrë gështenjë të hapët, lehtësisht të kuqe, krejt të lëmuar dhe shumë të lyer me pomadë. Sytë ishin plotësisht të ndryshëm njëri nga tjetri, njëri ishte i zakonshëm, me ngjyrë gështenjë, por në tjetrin bebja ishte zmadhuar aq shumë saqë nuk linte të dukej më irida….Më dukej sikur e kisha njohur më parë portretin e tij.
Nga Gazeta Shqip
Ishte fillimi i tetorit i vitit 1866. Studentja e stenografisë e profesor Pavel Matvejeviç Olkinit ndodhej në studion e një prej shkrimtarëve më të mëdhenj rusë dhe ndryshe nga ankthi që e kishte shoqëruar ditët para takimit, tashmë ndjente diçka tjetër brenda saj. Ky burrë, për të cilin kishte dëgjuar se "ishte tepër i egër" dhe mbarte një vrazhdësi në komunikim, kishte ngacmuar padashje tek ajo diçka brenda trupit. Dhe teksa ai i zgjat një cigare për t‘i thënë që "ta ndizte sa për ceremoni", Ana e ndjeu se kjo vizitë do ta ndryshonte tërësisht jetën e saj.
-A e dini, kam qenë shumë i kënaqur kur Olkini më ofroi një zonjushë stenografe dhe jo ndonjë burrë. Ndoshta ju mund të habiteni nga kjo, ndoshta do t‘ju duket e çuditshme, do të pyesni përse. Dostojevski i thotë se nëse do të kishte një burrë stenograf, me siguri që ai do të pinte…
Takimi i parë me Dostojevskin për Anën ishte më shumë një trishtim. Gjatë gjithë rrugës për në apartamentin e saj ajo mendonte se shkrimtari nuk e kishte pëlqyer dhe se nuk do ta merrte për të punuar me të.
Kur ajo hyri pas disa ditësh sërish në shtëpinë e tij, ai i tha se kishte qenë i shqetësuar. "Mendoja se nuk do të donit të vinit më. Duke mos marrë shënim adresën tuaj, pata frikë se mos humbisja gjithë sa pata diktuar dje".
Sytë e Anës e humbën trishtimin. Për muaj me radhë në këtë apartament, që në fillim i ishte dukur i çuditshëm në makinën e shkrimit bri dritares së studios, ajo do të diktonte rrëfimet e një prej figurave më të rëndësishme të letërsisë ruse. Asgjë nuk ishte më e bukur për Anën se orët në këtë shtëpi. "A ka mundësi që ky të jetë fillimi i një dashurie që ende nuk e kam provuar? Do të ishte një ëndërr, një dëshirë e marrë kjo!
Po çfarë duhet bërë po qe se është fillimi i një pasioni? Ndoshta do të ishte më mirë të mos pranoja punën me një pretekst të çfarëdoshëm: të mos e takoja më, të mos mendoja më për të, të mundesha ta harroja pak nga pak, duke u marrë me ndonjë gjë tjetër dhe të gjeja përsëri qetësin e shpirtit, që e kam dashur aq shumë gjithmonë", mendonte Ana mbrëmjeve për në shtëpi.
Ky dyzim brenda saj do të ishte deri në tetë nëntor të atij viti, kur Dostojevski i bëri deklaratën e dashurisë.
Në ditarin e saj, Ana tregonte se edhe pse kishte kaluar gati gjysmë shekulli nga ajo ditë, ajo mbante mend me hollësi gjithçka. Ishte një ditë e ftohtë nëntori. Ajo mbërrin te Dostojevski gjysmë ore me vonesë. Ai e priste prej kohësh në sallë.
"Erdhët më në fund", i tha ai i gëzuar, duke e ndihmuar të hiqte pallton, kapuçin.
Teksa vështronte ecjet e tij të shkujdesura nëpër studio, Ana e dinte se ai donte të thoshte diçka. Ashtu bënte sa herë që e mundonte diçka. "Jam duke pjekur një roman të ri. Por nuk di si ta përfundoj? Është në këtë mes psikologjia e një vajze. Po të isha në Moskë, do të kisha pyetur mbesën time, Sonja, kurse tani përkundrazi do të kërkoj ndihmën tuaj", i tha ai. Ana u tregua e gatshme ta ndihmonte.
Dostojevski nis rrëfimin duke improvizuar në mënyrë të shkëlqyer. "Nuk kam dëgjuar asnjëherë prej tij, as përpara dhe as më pas, një tregim të krijuar me aq frymëzim. E kuptova shpejt që ai po tregonte jetën e vet, duke treguar vetëm personazhet me disa hollësi. Në këto tregime ishte gjithçka që ai më kishte thënë më parë", shkruan Ana.
Në romanin e ri flitet për një fëmijëri shumë të trishtuar. Humbja e parakohshme e babait, të cilin e kishte dashur shumë dhe rrethana tragjike e largojnë piktorin nga arti i vet për disa vjet. Pastaj përshkroi kthimin e piktorit në jetë, takimin me një grua që nisi shpejt ta donte, vuajtjet që i shkaktonte kjo dashuri, vdekjen e së shoqes, të motrës dhe të njerëzve të tjerë të dashur, mjerimin dhe borxhet.
Duke dëgjuar këtë rrëfim, Ana do ta pyesë: Përse e keni trajtuar kaq keq personazhin tuaj?
Dostojevski i tregon se ky personazh ka një zemër të artë dhe është i zoti për të dashuruar. Dhe në periudhën vendimtare për të ai takon në rrugë një vajzë pak a shumë në moshën e saj, me të cilën bie në dashuri.
Në një moment, Ana solli në mendje Ana Vasiljevna Korvin, ish të fejuarën e Dostojevskit, dhe as që i shkoi në mendje që Ana ishte pikërisht ajo. "Piktori e sheh Anën në qarqe artistike dhe sa më shumë e sheh, aq më shumë i pëlqen. Kështu bindet përherë e më shumë se mund të gjejë lumturinë.
Por kjo ëndërr i duket e parealizueshme. Me të vërtetë, ç‘mund t‘i japë një vajzë plot shëndet dhe tërë gaz një burri plak të sëmurë dhe plot borxhe?", i thotë Dostojevski.
Por Ana i thotë se nuk ka rëndësi që piktori është i sëmurë, nëse ajo e do vërtet, mund të jetojnë të lumtur.
Dostojevski e pyet se çdo të bënte ajo po të ishte në vend të saj.
"Vështrova fytyrën e tij të emocionuar, që e doja aq shumë dhe iu përgjigja se e doja e do ta doja për tërë jetën.
Nuk do të përsëris fjalët shumë të ëmbla, plot dashuri, që më tha Dostojevski në ato çaste të paharruara. Ato janë të shenjta për mua", shkruan Ana.
Nga ai moment ajo nuk ishte më Ana me flokët e kaftë të thjeshtë nën qafë, por Ana, gruaja për të cilën shkrimtarët e njohur rusë do të thoshin se "nëse të gjitha gratë e shkrimtarëve do të ishin si Ana e Dostojevskit, letërsia ruse do të ishte më e madhe".
Pas një ceremonie të thjeshtë martesore, çifti do ta kalonte muajin e mjaltit në hotel "Dyso" në Moskë, ku do të vizitonin edhe Ivanovët. Ndryshe nga Ana, një grua që ruajti gjatë gjithë viteve një thjeshtësi dhe pasion për të shoqin, dashuria e Dostojevskit për të ishte gati e sëmurë. Dostojevski ishte xheloz. Në rrëfimet e Anës nuk janë të pakta skenat e xhelozisë që ai demonstron. "Kam vuajtur shumë tërë mbrëmjen kur të shihja të bisedoje aq gjallërisht me atë djaloshin. Më dukej sikur kishe rënë në dashuri me të dhe unë shumë xheloz isha pothuajse gati ta fyeja", i thotë Dostojevski pas kthimit nga një vizitë tek Ivanovët. Një moment i dhembshëm në jetën e tyre ishte dhe ndarja nga jeta e vajzës 3 muajshe. Në një letër dërguar mikut të tij, Dostojevski shkruante: "Nuk do t‘jua përshkruaj, por sa më tepër kalon koha, aq më i fortë është kujtimi i humbjes së Sonjës. Ajo më njihte gjer në ditën e vdekjes së saj. Kur unë duke mos dyshuar ende në asgjë dola për të lexuar gazetat, ajo më ndoqi me një vështrim që s‘mund ta harroj dot. Edhe sikur të kem ndonjë vajzë tjetër nuk e di sesi mund ta dua. Ku mundem të gjej vallë dashuri për një tjetër? Dua vetëm Sonjën". Ana dhe Dostojevski do të bënin një jetë të mbushur plot udhëtime. Ajo kujton plot mbresa udhëtimin në Itali, ditët në Milano, Firence, Bolonja, apo Venecia. Të tillë ishin dhe muajt në Zvicër. Ana rrëfen intimitetet e letërsisë ruse, me syrin e një gruaje që u gjend pikërisht pranë një prej personaliteteve të rralla të saj. Tregon marrëdhëniet mes Dostojevskit dhe Turgenjevit, historinë e një borxhi mes tyre. Ajo tregon përjetimet e Dostojevskit për humbjen një e nga një të miqve të tij, si dhe amanetin që nuk donte të varrosej në varrezën e shkrimtarëve pranë armiqve të tij. Dostojevski u varros në Kuvendin e Aleksandër Nievskit. Kur Ana përjetonte plot dhembje ikjen e tij, të gjithë i thoshin se "Rusia humbi një njeri të madh". Por askush nuk mundi t‘i prekte dorën kësaj gruaje, që ashtu si Rusia kishte humbur gjysmën tjetër të saj. Tashmë nuk i mbetej gjë tjetër veçse të ulej në tryezën ku dikur radhiste shkrimet e tij dhe të hidhte në letër kujtimet e saj përkrah burrit që e deshi. E gjithë Rusia do të donte të dinte se cila kishte qenë jeta e Anës, kësaj gruaje kaq të butë përkrah një njeriu si Dostojevski. Rrëfimi i saj do t‘ia bënte më të lehtë lexuesit të njihte personazhet e tij, ndërsa ajo do të jetonte përgjithmonë në atë apartament ku hyri një ditë të qetë tetori, për të mos dalë më asnjëherë…
Ditët e fundit
-Kujtohu, Anë, të kam dashur gjithmonë dhe nuk të kam tradhtuar as edhe me mendje.
Isha prekur thellësisht nga fjalët e veta të sinqerta, por isha shumë e trembur se kisha frikë se shqetësimi nuk i bënte mirë. E luta të mos mendonte për vdekjen dhe të mos na trishtonte me frikën e vet….
Tërë ditën nuk u largova nga burri im i dashur, as edhe për një çast. Ai mbante dorën dhe më thoshte: - E dashura ime, si po të lë… Ana ime e shtrenjtë, sa e vështirë do të jetë jeta.
Shumë herë ai pëshpëriti: - Thirr fëmijët - Unë i thërrisja dhe ai i puthte dhe ata me urdhër të mjekut iknin menjëherë nga dhoma. Ai i përcillte me vështrimin e trishtuar.
Dy orë para se të vdiste duke i parë përsëri fëmijët më tha t‘i dorëzoja Ungjillin e vet Fedias. Gjatë ditës erdhën njerëz, por unë nuk u takova me ta. Unë dhe fëmijët ishim gjunjëzuar para minderit dhe qanim, duke u munduar të mos bërtisnim dhe të dënesnim, pasi mjeku na kishte thënë që të dëgjuarit është shqisa e fundit që humbet dhe se duke qarë fort vetëm se do t‘ia zgjasnim agoninë të sëmurit dhe me këtë të gjitha vuajtjet e tij. Unë mbaja dorën e tim shoqi në timen dhe e ndieja se si pulsi i tij punonte përherë e më i dobët.
Po atë mbrëmje në orën tetë e tridhjetë e tetë, i shtrenjti burri im vdiq. Kur gjithçka mori fund unë dhe fëmijët mundëm të shfrynim dëshpërimin tonë. Qanim, bërtisnim dhe puthnim fytyrën dhe duart ende të ngrohta të të dashurit tonë…
Takimi i parë më Dostojevskin
Në orën njëmbëdhjetë e njëzet e pesë, u afrova te pallati "Alokin" dhe e luta portierin që kapardisej para portës së madhe, të më tregonte apartamentin nr. 13. Portieri më tha që ishte në të djathtën e një shkalle të madhe. Pallati ishte i madh, me shumë apartamente të vogla banuar me tregtarë dhe artizanë dhe shpejt e shpejt mendja më shkoi te pallati në të cilin banonte Raskolnikovi, protagonist i romanit "Krim dhe ndëshkim". Apartamenti nr. 13 gjendej në katin e dytë dhe atje shkohej nëpër një shkallë zotërinjsh nga e cila zbrisnin, ndërsa unë ngjitesha, dy ose tre njerëz me pamje jo aq të sigurt. Trokita dhe njëherë erdhi për ta hapur derën një grua me moshë mesatare, që kishte hedhur në supe një shall me katrorë të gjelbër. E kisha lexuar pak kohë më parë "Krim dhe ndëshkim" dhe më kujtohej shalli "familjar" me katrorë i Marmeladovit, kështu qe edhe shalli i gruas që shërbente te Dostojevski më la mbresë. Pyetjes "kë dëshironi" iu përgjigja se isha dërguar nga Olkini dhe se padroni i saj ishte njoftuar për vizitën. S‘pata kohë as ta hiqja kapuçin, kur dera e sallës së vogël u hap dhe në sfondin e dhomës së ndriçuar shumë u shfaq një djalosh zeshkan, me flokët përpjetë, me këmishën e zbërthyer krejt në gjoks dhe me pantofla. Duke parë një fytyrë të panjohur, ai lëshoi një të bërtitur dhe u zhduk te dera anësore. Kamerierja më ftoi ta kaloja në dhomën që shërbente si sallë ngrënie. Dhoma ishte shumë modeste: pranë murit ishin vendosur dy valixhe të mëdha të mbuluara pjesërisht nga qilime të vogla. Pranë dritares një komo që kishte përsipër një mbulesë të bardhë. Përgjatë murit tjetër një divan sipër të cilit ishte varur një orë. Vura re me kënaqësi që tamam në atë çast ora ishte njëmbëdhjetë e gjysmë. Kamerierja më tha se padroni i saj do të vinte menjëherë. Dhe me të vërtetë pak më pas erdhi F.M, i cili më çoi në studion e vet dhe doli siç mësova më vonë për të urdhëruar të bëhej çaj.
Studioja e Dostojevskit ishte një dhomë e madhe me dy dritare, mjaft e kthjellët në atë ditë me diell. Në ditët e këqija ajo bënte një përshtypje të keqe, pasi ishte e zhytur në një gjysmëhije të errët dhe të heshtur, që të merrte frymën. Midis dritareve gjendej një pasqyrë e madhe në një kornizë të errët. Përballë murit të dhomës ndodhej tryeza e shkrimit ku më vonë kam ndenjur gjithmonë kur Fedor Mihajloviçi më diktonte. Në çdo çast më dukej se dëgjoja thirrje fëmijësh.
-Ose, mendoja - nga çasti në çast në tjetrin do të hapet dera dhe në studio do të futet ajo zonja shumë e dobët, portretin e së cilës e kam parë pak më përpara. Por ja, Fedor Mihajloviçi për ta hapur bisedën më pyeti se prej sa kohësh e studioja stenografinë. Iu përgjigja se kisha vetëm gjashtë muaj.
_A ka shumë nxënës profesori Olkin?
-Në fillim u regjistruan njëqind e pesëdhjetë, por tani kanë mbetur vetëm njëzet e pesë.
-Pse kaq pak?
-Shumë mendonin që stenografia ishte e lehtë, por kur panë që me pak javë nuk mund të bëhej asgjë, e lanë studimin…
Dostojevski më dukej njeri i çuditshëm. Në pamje të parë m‘u duk mjaft plak, por porsa nisi të fliste nuk tregonte më tepër se 37 vjeç. Kishte trup mesatar, krejt të drejtë. Fytyrën e kishte të lodhur dhe shëndetlig, flokët ngjyrë gështenjë të hapët, lehtësisht të kuqe, krejt të lëmuar dhe shumë të lyer me pomadë. Sytë ishin plotësisht të ndryshëm njëri nga tjetri, njëri ishte i zakonshëm, me ngjyrë gështenjë, por në tjetrin bebja ishte zmadhuar aq shumë saqë nuk linte të dukej më irida….Më dukej sikur e kisha njohur më parë portretin e tij.
Nga Gazeta Shqip
