Qyteti pa Reklama (kreu XVIII)

Diana iku tri ditë pas vitit të ri. Gjoni pa nga dritarja e tij se si herët në mëngjes në rrugën e mbuluar me dëborë dolën me valixhe në duar të dy motrat, prindët, dhe gjyshja plakë. Era i merrte gjyshes shallin e madh të zi nga të dy krahët. Tek ura veneciane Diana u nda me gjyshen, që u kthye ngadalë-ngadalë në shtëpi. Gjyshja nxinte në dëborë. Pastaj grupi i vogël u përpi nga muret e shtëpive.
Pas një ore, ata u kthyen përsëri, pa Dianën. Gjoni ndjeu një shkretëtirë në shpirt. Sa e mërzitshme qe kjo ditë. Ai s'dinte ç'të bënte. Dëbora binte ngadalë, e sigurt se do të arrinte tokën. Kush i kishte krahasuar flokët e borës me letra që nuk i merrje kurrë? Qielli dukej sikur atë çast do të rrëzohej, duke u lëkundur si një çadër e bardhë, që e merrte era. Por ky çast nuk do të vinte kurrë. Po ai s'kishte faj që shkoi me Dianën. Ajo i erdhi vetë. Ah, sa bukur iu dorëzua, dukej që kishte përvojë. Veçse sa keq që kjo ndodhi vetëm një herë. Tani përsëri kjo dëborë e shkretë, këto oxhaqe që tymosnin tërë ditën si nga mërzia. Tymi shkonte herë drejt, herë lëkundej djathtas e majtas sikur i trembej ndonjë përqafimi. Disa oxhaqe nxirrnin tym më dendur, disa më rrallë. Në tryezë ishin letrat me shkarravina. O Zot, sa e mërzitshme kjo punë e gjuhës së vjetër. Diana nuk do të kthehej më. As Stela nuk do të bëhej e tij kurrë.
Herë-herë i qe dukur sikur ajo e donte. Sidomos kur nuk i shkëpuste disa sekonda sytë e saj nga sytë e tij të rreptë. Kjo ndodhte në klasë, sidomos në orët e letërsisë. Pastaj vinin ditë të ftohta, kur ajo as që i hidhte sytë, atëherë dhe ai nuk e vështronte.
Një oxhak pushoi së nxjerri tym. Një tjetër, përkundrazi, e dendësoi tymin.
Pas dreke nëna e Stelës dhe gjyshja, të veshura me të zeza, me shifon të zi në kokë shkuan në "kësoll". I ati i Stelës shkoi, sipas zakonit, në kafe "Mëmëdheu", ku mblidheshin intelektualët pleq të N. Gjoni i pa sesi dolën të gjithë. Ai kishte ngelur vetëm me Stelën në shtëpi. Nuk ishte hiç i qetë. U shtri në krevat dhe u dha pas pandehmave, të cilat e kënaqnin vetëm për disa minuta, po pastaj, si uji i paktë, më keq i ndiznin etjen. U mundua të punonte, por s'dilte gjë. E sikur të zbriste te Stela? Ai, në fund të fundit, kishte të drejtë, ishte mësues i saj, bile mësues kujdestar.
Gjoni me argumente gjithfarësh po i jepte guxim vetes, por prapë seç i druhej ndërgjegjes së vet. Brofi në këmbë dhe iu afrua pasqyrës. S'ishte hiç i keq, bile shumë herë kishte dëgjuar fjalët "djalë simpatik". Sytë i kishte ca të egër, po kështu i kanë qejf vajzat. Kryesorja qe se kishte peshë. E ç'ishte Stela? Një vajzë province. Dhe ai druhej aq shumë. Ç'marrëzira! Jeta ishte aq e shkurtër.
Pasi i renditi me aq dinakëri këto mendime, zbriti shkallëve. Një derë ishte e errët, tjetra e gjelbër. Trokiti.
-Kush është?
Ky zë i kujtoi atë natë të turpshme, kur ajo i hapi derën dhe ai ishte i pirë. Guximi e la përnjëherësh. U bë gati të kthehej, por dera u hap.
-Ah, ju? - Zëri i Stelës e mbërtheu në vend.
-Stela, ju lutem më...jepni antologjinë... imja më... humbi. Gjoni u turbullua fare. Ai kishte qëndruar te pragu. S'kishte mundësi të kthehej. Kjo ishte kryesorja, domethënë, te pragu.
-Po si jo, tani. Po ju hyni...
Gjoni hyri. Këtu ai s'kishte qenë kurrë, por iu duk sikur kishte qenë, veçse shumë kohë më parë.
Stela trazonte librat në tryezën e saj të mësimit. Aty ishin gjërat e saj, fletoret, boja, stilografi. Aty ishte dhe një pasqyrë e vogël. Fletoret ishin si të njohur të tij të vjetër. Kishte ndodhur që, natën, duke korrigjuar hartimet ishte munduar pas frazave standarte, të riprodhonte Stelën e vërtetë. Po, fletoret ishin të njohur të vjetër, kurse pasqyra iu duk e keqe, e ftohtë.
Ajo i dha antologjinë. Gjonit s'i mbetej gjë tjetër veçse të falënderonte dhe të ikte. Befas i erdhi ndërmend këshilla e një shoku të universitetit.
"Kur je në çaste pasigurie dhe s'ke guxim, kujto, o i mjerë, që pas ca vjetësh do të bëhesh pluhur e kocka, do të kesh një kryq mbi kokë dhe pastaj asgjë më, hiç i pambarim..." Po, po, të gjitha këto duken budallallëqe, punë e madhe se do t'i thoshin një fjalë, ç'ishte kjo përpara pafundësisë së kozmosit dhe vdekjes? Shopenhaueri e ka thënë, edhe...Sterio Spassja kur pyeste "pse"?
Stela e vështronte me sytë e saj seriozë, pak të çuditur, pak të turbullt. Ai i mbante sytë mbi prushin që skuqte në vatër. Prushi skuqte në mënyrë të çuditshme. Oxhaku ishte i gjelbër dhe jo i zi. Po të ishte oxhaku i zi, prushi do të skuqte më shumë.
-Stela, - i tha ai ngadalë, (vdekja, kozmosi, raketat e lëvizën guximin e tij si era mullirin), unë shumë kohë mendoj për ju. Juve...
Ai e preu fjalën. Zëri i tij ishte i qetë, i menduar, i mbushur me trishtim.
Vajza përnjëherë uli kokën. Ai sikur ngriu në vend përpara tryezës së shkrimit. Një peshë e madhe sikur i rëndonte mbi qafë. Gjoni përnjëherë fitoi gjakftohtësinë. Ai i mori dorën që po varej në të tijën. Dora e saj ishte e butë dhe e ngrohtë. Befas ai pa një njollë të vogël mellani blu në gishtin e mesit. Kjo njollë e tronditi Gjonin.
-Stela, - tha prapë Gjoni, duke ndjerë një lumturi të pakufishme, - unë ju dashuroj, ju dashuroj shumë... Ai deshi të thoshte diçka të jashtëzakonshme, të re, novatore, por nuk mundi. Ai nuk tha asgjë novatore.
Stela s'fliste, as luante nga vendi dhe as ngrinte sytë. Tani Gjonit iu duk plumb e rëndë dora e saj. Ai bëri një hap, i mori dorën tjetër, e cila s'kishte njollë. Ai nuk u trondit, si në çastin kur i mori dorën që kishte njollë. Dora që nuk kishte njollë atij iu duk më e lehtë, kurse dora me njollë i rëndonte akoma si plumb. Pastaj ia shtrëngoi kokën në gjoks, sikur ajo të ishte fëmijë. Ajo ju bind si fëmijë, megjithëse ajo nuk ishte fëmijë, këtë ai e dinte mirë. Po të mos e dinte këtë, ai nuk do të bënte asnjë lëvizje tjetër. Ai pa vetëm për disa sekonda vijën e ndarjes së flokëve të saj, por, sapo thithi atë aromë të panjohur, ai ia drejtoi kokën me pëllëmbët nervoze dhe e puthi në buzë.
Ajo iu shkëput ngadalë nga krahët dhe tundi kokën në shenjë mohimi, domethënien e së cilës as ai, as ajo vetë s'e dinin.
-Ju lutem ikni, - tha me zë të shuar vajza. Gjoni ishte si i pirë nga aroma e flokëve dhe e qafës së Stelës.
-Stela, unë ju dashuroj, më besoni apo jo? Unë ju dua shumë, shumë. Më besoni? - Ah, përsëri këto fjalë standarde. Ai nuk tha asgjë novatore, kurse atij i dukej se do të ishte i zoti të thoshte gjëra novatore si askush.
-Ju besoj, - tha ajo përsëri dhe zëri i saj ishte akoma më i shuar. Ajo nuk mundohej të gjente fjalë. Ai mekanikisht hapi derën dhe doli. Këmbët e çuan përjashta në dëborë. Sa i lumtur ishte! Sa i ngrohtë! Ecte rrugëve përballë erës së ftohtë, me pallton e madhe zbërthyer, me çapa të mëdha e të hallakatura. Sa donte të gjente një njeri që ta dëgjonte. Por, si për inat, as në Klub të Gjuetarëve, as në Klub të Kulturës, as në tavernë s'gjeti njeri të njohur. Atje pa njerëz të mërzitshëm, që loznin domino apo bilardo, me cigare në gojë. Ata tregonin anekdota pa kripë. Haheshin se kush do të fitonte, "Dinamo" apo "Partizani", javën e ardhshme. O, sa të mjerë i dukeshin sonte të gjithë njerëzit. E pse jetonin ata? Kot fare. Kurse ai ishte sonte mbi të gjithë, ai kishte puthur vajzën më të bukur të N., një lule të atillë 17-vjeçare. Tani edhe kozmosi, edhe raketat i dukeshin asgjë para dashurisë së tij.
Në trurin e tij gjërat kishin ndryshuar krejt. Çdo gjë i dukej vogëlsirë përpara dashurisë së tij. Një raketë mund ta krijosh, po a mund të krijosh një zemër të dashuruar? Jeta, më në fund, po e shpërblente për ca vuajtje që i shkaktoi. Tani nuk i vinte më keq që qe mësues në N. Po të mos kishte ardhur këtu, nuk do të njihej me Stelën. Dikur kishte dashuruar Klarën, por nga ajo dashuri tani as gjurma s'kishte mbetur. Stela ishte tërë jeta e tij, në djall të vente kryeqyteti dhe karriera!
Ritmi i mendimevve harmonizonte me ritmin e hapave, sikur bashkonte një rrip makine që vërtitej. Ai po kthehej në shtëpi. Trak-truk kërcisnin hapat mbi dëborë. Ishte natë. Rrugët si zakonisht qenë shkretuar. Sa monumentale ishin kalldrëmet e N. E pse të mos ishin të qeta? Ato kishin mbajtur mbi vete shumë të tjerë ëndërrimtarë të N. me qetësinë dhe cinizmin e tyre të gurtë.
Përpara shtëpisë së errët, Gjoni ndjeu një fije nga ndjenja që provon bashkëshorti i ri kur i afrohet shtëpisë ku pret nusja e vet.
Ai ngjiti shkallët, duke e ditur mirë se çdo hap i tij binte si kambanë në zemrën e Stelës, që me siguri s'kishte gjumë sonte. Dhoma iu duk e vogël, e vogël. Ajri të mbyste. Papritur sytë i shkuan mbi fletët e shpërndara në tryezë, ku ai përgatiste tekstin fals. I vështroi ato me përbuzje, pastaj i mblodhi me të dyja duart shuk dhe i flaku në shportën e plehërave. Sa e ndyrë iu duk gjithë kjo punë! Si kishte rënë aq poshtë sa të tallej me historinë e letrave të atdheut të tij, të tallej me gjuhën shqipe, për të cilën kishin dhënë jetën aq patriotë? Ato dorëshkrime të vjetra, që kishin kushtuar aq gjak, ai po i përgatiste me solucione kimike. Sa poshtë kishte rënë! Por, lavdi Zotit që puna nuk shkoi gjer në fund. Tani ishte i qetë, asgjë më s'i duhej. Do të rrinte këtu në provincë t'i shërbente vendit të tij, atje ku e kishte dërguar partia.
Ky vendim i ri e mbushi përsëri me vrull. Hija që po i rrethonte ndërgjegjen ra përnjëherësh si e shkrirë nga një frymë e nxehtë e një vigani. Ndjeu përsëri nevojë për ajër dhe hapësirë. Dera kërciti prapë dhe ai u gjend në rrugë. U end dy orë andej-këndej, nga e çonin këmbët. Sa e mirë ishte bota dhe njerëzit! Ja, për shembull, tek ky udhëkryq kanë vënë dritë që udhëtari mos të rrëzohet, atje më tej një lajmërim "Kujdes, këmbësorë", gjëra të vogla, por, sidoqoftë të dashura. Sidoqoftë, dikush e ka menduar këtë gjë, ka ardhur këtu, është ngjitur mbi shkallë dhe ka vënë lajmërimin. O, sa i mirë ka qenë ai elektricist! Klasë punëtore, klasë e mrekullueshme! Të gjithë njerëzit ishin të mirë. S'kishte njerëz të këqij në botë. Ai i donte të gjithë në këtë çast, përderisa të gjithë ishin të mirë.
Ja shtëpia e tij. Sa e bukur dukej ajo! Sa të mirë ishin njerëzit. Njerëz të këqij s'kishte, as Qimo Papa...
Nuk arriti ta mbaronte këtë mendim, kur që pas urës iu afruan dy hije.
-Ti je Gjon Kurti?
-Po, unë jam, dora vetë, mirëmbrëma!
-Na!
U dëgjua përplasja e nofullave nën goditjen e grushtave të njëpasnjëshme. Gjoni nuk kuptonte asgjë. Ai ndjeu vetëm një dhimbje të tmerrshme, shijen e gjakut, ca shkëndija të gjelbërta përpara syve. Pastaj u përplas në tokë, duke zënë nofullat me duar, për t'u mbrojtur. Sa mirë që zuri nofullat me duar! Një shkelm desh i dërrmoi gishtat. Po ai shkelm do t'i thyente me siguri dhëmbët.
Të panjohurit u larguan shpejt.
-Ke të fala nga Luiza Angoni, - thirri njëri.