Ndërsa ndërronim këmbët herë mbas here nga mërzia, domethënë ndërsa herë hidhnim të djathtën mbi të majtën dhe herë bënim të kundërtën, miku im, Mana, tha:
- Te paktën të ishte Sofija.
Sikur tha: "Ç'dreqin kemi qe nuk flasim?" Foli me rënkim, me dëshpërimin e atij që s'di ç'të bëjë nga asgjëja. Më dukej i shpërqendruar, sytë sikur i ndërronin ngjyrë, u ikte e blerta dhe vendin e zinte një gri e lëngësht.
- Në rrugën e lumit, - tha.- Nuk është një shesh afër fabrikës se miellit? Që janë ato dy ndërtesat e verdha ku ka qenë rekrutimi?
Po, mor Mana, por po na pinin mizat në atë me nder bar- restorant bërë me gurë dhe pajisur me orendi karakteristike. Na kishte rraskapitur një vapë e keqe dhe e padurueshme dhe si të bëja të duroja edhe histori tani? U mundova t'i ikja shikimit të tij, por ai e kishte prere që të mos më ndahej. U kthye sërish te Sofija.
- Një drogmene, - tha. - Një narkotike me fytyrë të vrarë dhe sy nervozë. E kishe vënë re? E tharë dhe krejt e shkundur nga mishi, me cigare ne buze dhe, sigurisht, me kollën me vete.
Sofija ishte një mësuese muzike, protagoniste në një ngjarje që kishte ndodhur midis saj, pianistit Lukë dhe ish të fejuarës së tij, koristes Viktori, së cilës shkurt i thërrisnin Viko. Kishim qenë të heshtur e të mërzitur gjer në atë çast, por ja, Mana ia kishte nisur asaj ligjërate për një gjë që e dinin të gjithë. Nuk e mora vesh se ç'qejf qe ky, sidomos përmes asaj vape që po na shkrinte. Më pyeti (mbasi bëri përshkrimin e një pjese të periferisë së qytetit) se a e mbaja mend kthinën që kishte pasur Luka matanë ndërtesave të rekrutimit? Unë i thash po (ç'pyetje ish kjo, kthinën e Lukes e dinin të gjithë), por Mana kaq donte, i mjaftonte sikur edhe një tundje e lehtë e kokës që të ndjehej në rregull me bashkëbiseduesin. Dyqind metër karshi saj, vazhdoi ai në të tijen, ishte shtëpia e Vikos dhe Sofija, që po luante mendsh mbas Lukës, shkoi e iu lut që t'i jepte aty një dhomë me qera. Të dyja nuk ishin më të reja. Vikoja kishte qenë e fejuara e Lukës që nuk u martua kurrë, kurse Sofija qe gruaja që po bënte njëzet vjet që qe ndarë nga i shoqi. Vikoja banonte fili në shtëpinë e saj të madhe e të vjetër dhe dora dorës Sofja ia gjeti anën t'i merrte me qera një dhomë aty të fuste kokën brenda. Vikoja ia dha, se çdo të humbte në atë katananë e saj, që i ngjante një anijeje të përmbysur mbetur në mol? Shtëpi me ca si direkë e me ca si kthina rreth e rreth, me një çati të sajuar gjysmë me tjegulla e gjysmë me llamarinë, shtëpi artistësh, ç'i do llafet. Mori një dhomë aty dhe shkaku dukej qartë: të ishte pranë Lukës. Vikoja, dikur aq e bukur dhe delikate, ishte bërë një nënole e rreptë, me një zë të trashë prej burri. Një mister që nuk dihej si e çonte jetën midis atyre vjetërsirave... a të kujtohet Vikoja, e fejuara e Lukës? Ti e di Lukën?
Ja, një histori të tillë nisi të më tirte, një gjë që ruan farën e kureshtjes edhe kur njihet e dihet nga të gjithë. Si nuk mori ndonjë përgjigje nga unë, tha përsëri:
- E di Lukën, pse nuk më thua po ?
- Jo,- i thashë unë, enkas ta ngacmoja. - Nuk di ndonjë Lukë.
- Ah, ti kërkon të tallesh, - ma priti me pezmin e njeriut që e kanë fyer kot së koti.
Unë vërvita të djathtën mbi të majtën dhe Manas iu deshën disa çaste ta treste një hije pakënaqësie që i shkaktova. Pastaj (sigurisht, ku i rrihej Manas?) vazhdoi përsëri:
- Si e futen Lukën në burg, Vikos, që ishte në korin e Operas atëherë, iu vardis ai që i binte timpanit në orkestër, histori për të qeshur gjithaq, por s'paskësh qenë tamam ashtu. Vikoja luante mendësh mbas Lukës dhe ia pohoi këtë me zë të lartë edhe në sallën e gjygjit. "Të dua, Lukë!" i bërtiti, kur e pa në bankën e të akuzuarve të ligur e të qethur. Ndonjë edhe shqeu sytë, por Vikoja tregoi faqeza të gjithëve se s'do të hiqte dorë nga Luka edhe sikur të vdiste. Por me kë bënte kokëfortësi?! E zhdukën nga faqja e dheut dhe me kaq humbi, kurse ne nuk ditëm gjë. S'ditëm, por edhe sikur të dinim, s'ishte ndonjë çudi të humbte e fejuara e një njeriu që e kishin futur në burg me aq bujë. Do ta kishin çuar në ndonjë punë tjetër, thamë, s'u pa më Vikoja ne skenë, për shkak të Lukës, sigurisht.
Ndërkohë që fliste Mana, m'u kujtua një burrë i ri i shkretë që e quanin Sandrino. Ai kishte. vdekur e qe harruar tani, por kishte qenë ndër ata amantët fatzinj që digjej për Vikon. Vikoja ishte atëherë një bukuri e rrallë dhe Sandrinoja pat lajthitur krejt mbas saj. Bënin qyfyre djemtë e rinj me të, por ai ishte i lumtur. Rrinte te dera e Teatrit sa ta shihte një çikë Vikon, sa t'i jepte një buzëqeshje, duke përkulur atë trupin e tij të hollë e të vogël dhe kaq ishte e gjitha. I kishte shkuar syri te mishi i bardhë i Vikos te gjorit dhe te flokët e saj pis të zinj.
- Iku jeta e tyre,- m'i 'ndërpreu mendimet Mana. - Ajo kohë s'kthehet. Lukën e kane lënë keq edhe tani dhe s'është i zoti për asgjë. Shtatëmbëdhjetë vjet burg dhe përsëri i fundit?! As shtëpi, as punë, nuk dihet me se rron.
- Ndoshta i bie pianos në ndonjë bar, - thashë unë.
- Pianos? Pikërisht prandaj edhe thashë "të paktën të ishte Sofija". S'ke si ia bën kësaj mërzie, - u çart papritur ai. - Pastaj edhe kësaj vape. Sikur të zinte një shi, do të dilja jashtë të lagesha si dordolecët e ujit.
Ky Mana ja kështu të mahniste me këto kapërcime trallisëse. Ç'lidhje kishte pianoja e Lukës me dëshirën e tij për t'u lagur ne shi?
- Një marrëdhënie e paparë, - erdh e u përqendrua Mana. Përfytyro Vikon të bërë zhele, gjithë atë bukuri, që dihet se si i shkoi jeta nëpër internime. Nisi me përdhunimin që i bëri shoferi, ai që çonte ujin me autobot në kampin e të burgosurve. U bë ortak me kapterin ai horr shofer dhe jeta e Vikos shkoi keq e më keq. E vërvitën kamp më kamp neper internime; sa pa mbërritur mire diku, e çonin ne një vend tjetër dhe s'ka dyshim se qe çështje dinjiteti, kur Luka u lirua nga burgu dhe shkoi dhe e gjeti Vikon ne shtëpinë e saj. Por Vikoja nuk e pranoi. E quajti veten të padenjë të mblidhej së bashku me të. Nuk jam Vikoja unë, i tha, shko dhe gjeje Vikon ku e ke! Qe si një lloj qortimi ky nga ana e saj ngaqë për shkak te tij e kishte pësuar ashtu. Nuk ishte më ajo Vikoja e parë, sikur i thoshte, por edhe ai nuk ishte Luka. Mbase më ndryshe puna e tij, por sidoqoftë edhe ai nuk ishte Luka. Kur nuk kishte qenë e zonja ta mbronte veten, sikur i thoshte, nuk i duhej ajo lloj ujdie tani. Më mirë të rronin me një kujtim, ehu, kishte ikur jeta. Dhe Luka, i sëmurë dhe i pafuqi, mori atë kthinë me qira as dyqind metra përballë shtëpisë se saj, te ndërtesat e rekrutimit. Përfytyro gjithë atë njeri! U mbyll brenda dhe askush nuk e dinte se si i kalonte ditët. S'merret me mend se perse u suall Vikoja
ashtu, ndoshta nga dëshpërimi. Ndoshta nga një dëshpërim i madh qe bie një dashuri e madhe e humbur.
- Ti se ç'ke, - i thashë Manas. - Po më tregon një gjë që e dine të gjithë.
- Ah, e ditkan te gjithë! - Mana nxori gjuhën të më përqeshte. - Mërzi totale, çfarë mund te kern tjetër! Asgjë. Një kënete ku s'lëviz asgjë. Njerëzit rendin te fitojnë, te shqyejnë njeri-tjetrin. Sulet vëllai kundër vëllait dhe askush nuk mendon më për shpirtin. Po vdes shpirti e s'ka me Sofi, s'ka me Lukë e Viko. Ja se ç'kam, ç'të kem tjetër! Me se ta mbush ketë hiç, kur nuk ndodh asgjë? Nuk e ve re? Asgjë nuk ndodh. Ti pret të të shfaqet diçka dhe asgjë nuk shfaqet... unë do te flisja për marrëdhëniet e Sofise me Vikon, asnjeri nuk ka treguar për ketë. Asnjeri nuk e ka ditur shkakun e afrimit te tyre dhe shkaku ka qenë Luka, dashuria e të dyjave për Lukën. A e dije ti ketë?
- Verret? - ia prita unë, duke u treguar tashmë i dorëzuar.
- Qe kur ishin të reja, tha Mana, që kur Luka qe i fejuar me Vikon, kurse Sofija ishte atëherë nusja e prokurorit. Ajo e dashuronte në heshtje Luken. Ai qe bërë ëndrra e saj, ideja fikse. Nuk besoj se është me munduese dashuria e një vajze te re sesa ajo e një gruaje qe i ka këmbët te lidhura. Sidomos te lidhura me një njeri si prokurori, ti e di... Dëgjo, sikur te lëviznim që ketej? Gjejmë ndonjë vend me te freskët, këtu te zihet fryma. Shkojmë tek ajo tavolina tjetër.
Mana i mori pjatat dhe gotat dhe i çoi te një tavolinë prane dritares.
- Merre me mend, - tha, - Gjithë ato bukuri të dikurshme, si Vikoja dhe Sofija, te katandisur si mas me keq . Vikoja, që e ka lëshuar veten, vishet si me lecka, çuditërisht nga një grua e pafjalë dhe e ngathët është herë e rreptë dhe noprane! Kurse Sofija është tharë e nxirë, pi duhan vazhdimisht dhe vazhdimisht të duket sikur diçka i qan dhe i dridhet në shpirt. Për to tani ka një të tashme që nuk ekziston, një të tashme që nuk vlen për asgjë. Sofija ka shkuar te Vikoja dhe kështu gjenin rast për te folur për atë kohë të largët. Vikoja e ka pranuar këtë gjë, ndonëse e djeg përbrenda një xhelozi dhe nje inat i pafashitur.
Kështu jane gjërat, ç'i do skemat dhe a e kuptojmë dot ne shpirtin tonë? Luka përbënte ngjarje... si të ta shpjegoj, ti e mban mend Lukën si dilte në skenë, i gjate, i bukur, me ato leshra te dredhura si të një gruaje, pothuaj magjik, sidomos kur ekzekutonte "Koncertin Nr. l për Piano dhe Orkestër" te Çajkovskit. Domethënë përbënte diçka të veçante, një gjë që të mbetej në mend, një ngjarje. Kur e dëgjoje thoshe me vete se ndodh diçka, unë kështu e kuptoj, një gjë që vjen e hyn tek ty. Një virtuoz i bie pianos dhe ti ndjen se diçka ka ndodhur, s'e di konkretisht se çfarë, por diçka ka ndodhur dhe jeta është bërë më e plotë dhe më e gëzuar. Cila do të qe ajo grua që nuk do ta donte Lukën? Sidomos një mësuese muzike si Sofija! Sofija qe çmendej mbas jetës se artisteve: Bethoven; Moxart, Shubert. Pastaj për Shopenin e sëmurë, qe qe për shume kohe ne meshiren e Zhorzh Sandit, të kësaj shkrimtareje me pseudonim emrin e një burri. Ah, ti e di sa e egër ishte treguar ajo kundër Shopenit! Nuk e aprovonte veprimin e saj që kishte nxjerrë në rrugë një gjeni si ai, sidomos në një kohe kur ky, i shtrirë në shtratin e vdekjes, kishte pasur aq shumë nevojë për të.
Nuk ndjente pikë droje të fliste hapur për dashurinë e saj të pafajshme. I kishte thënë Vikos që në natën e parë që kishte shkuar në shtëpinë e saj, se e kishte pasur zili që kishte qenë e fejuara e tij. I tregoi për një natë në Teatër, kur Luka, mbas një suksesi vërtet të plotë dhe kur i kishin dhuruar aq shumë lule, ishte përkulur dhe e kishte tërhequr Vikon nga plateja lart ne skenë dhe atje e kishte përqafuar ne sytë e të gjithëve. Vikoja qe dorëzuar para këtij miklimi të sedrës dhe i vinte mirë të tregonte edhe ajo histori nga dashuria e saj me Lukën.
Nisi kështu një marrëdhënie mes dy grash që nuk u rrihej më vetëm, por hero shkonte njëra e hero vinte tjetra dhe, si bëheshin to dyja, si merrnin filxhanët e kafesë no dorë dhe i rrufitnin, nisnin e flisnin për Lukën. Ia niste Sofija, që tregonte me një pasion te veçantë, kurse Vikoja shikonte në një kënd të kthinës dhe dëgjonte fjalët e saj, që ishin si një balsam për shpirtin e saj të vrarë. Ia kishte dashur shumë Luken Sofja, ndoshta më shumë se vetë ajo.
Erdhi një kohë aq e çuditshme, kur ato u ridashuruan me Lukën. Zemrat nisën t'u rrahin përsëri si atëherë. Merre me mend, edhe po rinoheshin. Një ditë Vikoja mbështolli flokët bishtkali si në ato vite kur ishte në kor, kurse Sofija zbriti nga kthina e saj e veshur me një fustan të gjelbër të erret dhe në gjoks kishte vënë një trëndafil bojë alle. Vikoja nxori një shishe liker dhe ca biskota, u ulën në një dhomë që qe ujdisur për miq me një kanape të vjeter dhe me një tavolinë servisi dhe aty, mbasi pinë nga një gotë, u mallëngjyen aq shumë sa që nuk mundën t'ia fshihnin dot lotët njëra tjetrës.
Por pastaj ia behu ndarja aq e papritur dhe aq e menjëhershme. Një mbrëmje, teksa kishin folur si për herë me një lloj malli dhe enderritje, e qepën gojën papritur dhe ndjen se u qe gjalluar në shpirt një gjë përcëlluese dhe e rëndë Vikos iu ndez drita e armiqësisë, kurse Sonja u ndje e braktisur. U ndanë, duke bërë kujdes se mos thonin ndonjë gjë më shumë për Lukën, domethënëë mos ndonjëra tregonte se e donte më shumë se tjetra, mbasi po të ndodhte kjo, atëherë do të shpërthente një sherr që e parandjenin se do të qe shumë i ashpër.
Si u ndanë kështu, secila nisi të mendojë vetë për vete, të mbyllura ne ato kthinat e tyre. Lukën s'e kishin as dyqind metër larg, por asnjëra e as tjetra nuk guxonte të shkonte tek ai. Nuk e dinin se ç'bënte atje i drobitur nga sëmundja. Sofija s'e kishte njohur kurrë nga afër, nuk pat biseduar kurrë me të, kurse Vikoja, mbasi s'e pat qasur të rronin bashkë, s'mund të shkelte më në pragun e tij.
Por ishte e pamundur ta duronin gjatë ate gjendje. Sofija kalonte çdo ditë nëpër ca kallurëme të rrjepur pranë shtëpisë së tij dhe shikonte morine e dritareve e të syrëzve me qepene të pluhurosur me shpresë se mos
kushedi e shihte rastësisht. Por Luken nuk e pat parë kurrë. Një dritare, që thoshin se ishte e tija, rrinte vazhdimisht e mbyllur nga një grilë që kishte qenë dikur e gjelber, por që qe çngjyrosur, nxirë e shkatërruar tani. Ja, as dyqind hapa dhe mbrrije tek ai, në një kohë që kishte njëzet vjet që e digjte dëshira për ta takuar. Kishte qenë e pamundur, kishte ikur gjithë ajo kohë në pritje të një dite që nuk vinte kurrë. Në fillim kishte qenë në mes Vikoja, pastaj ai burg aq i gjatë.
Jo, nuk mund të duronte më Sofija dhe një mbasdite, kur të gjithë bënin gjumin e drekës, veshi fustanin e gjelbër me trendafil bojë alle dhe, ndërsa zemra i rrihte sikur do t'i çahej në kraharor, u nis. Hyri nëpër ca labirinthe oborresh që të çonin te Luka, dy plaka i treguan rrugën nga duhej të kalonte dhe ajo ndjehej aq e shashtisur, sa i thoshte vetes se ishte më keq sesa një vajze e re që shkon në takim për herë të parë. Trokiti në derën e tij dhe nga brenda dëgjoi zërin e zvargur të Lukës që i tha "Hyr!".
Ai rrinte shtrirë në një krevat të vjetër me kokën mbështetur në jastëkët e vënë te përkrerësja. Ishte i drobitur dhe nuk po shquante dot se kush kishte ardhë tek ai. Sytë e mëdhenj, dikur aq të bukur, i qenë futur në gropëzat e thelIa dhe i digjeshin si nga ethet. "Dua të bisedoj me ju", i tha Sofija. Atij i rrëshqiti një nënqeshje në fytyrë dhe puliti qepallat, sikur ta kishte pushtuar prehja. Mbas një hopi i çeli sërisht sytë dhe i ktheu nga ajo. "Jeni ju?", i tha në një mënyrë të tille që Sofisë iu duk tepër intime. Kërceu dhe i tha me një zë që i mbytej nga mekja: "Më njhni? Ju më njihni?". "Po, jeni ju, - ia kishte kthyer Luka me sytë e pulitur, si i zhytur në një kohë të largët, - Jeni ju". Sikur i thoshte: "Ju që kishit rënë në dashuri me mua, por që nuk patëm rast të flisnim ndonjëherë".
Kjo kishte qenë shkatërruese për Sofinë dhe nuk kishte mundur të përmbahej më. "Më njihni?! Më njihni?!", i kishte britur dhe ishte gati t'i hidhej në gjoks. T'i hidhej dhe ta merrte pranë vetes, t'ia kapte duart e t'ia puthte. Pastaj t'i lutej me përgjërirn. Që ta pranonte të rrinte me të gjithe jeten, deri në vdekje. "Më lini të rri këtu me ju!" i thirri, duke u dridhur e tera. Pastaj i kishte rrëfyer me një tiradë të gjatë se e kishte dashur aq shumë sa që, kur i shoqi dha atë denim aq të rëndë për të, ajo kish nisur ta urrente, gjersa kishte ardhë dita e lumtur që e kishte ndarë. Si mund të dënohej një njeri si ty, i tha, dhe pse? Vetëm e vetëm sepse ekzekutove ne piano ca pjesë të Bethovenit sipas Bart Bakarakut, i cili konsiderohej si një modernist i rrezikshëm. 0 kuje, 0 tmerr, shih se çfarë shtaze! Si mund të rrija më me atë njeri? Jo, kurrën e kurrës. Sidomos mbas asaj që ai me pyeti nje herë se ç'kisha që isha bërë ashtu mbas burgosjes tuaj? Por unë as që pyeta dhe i thashë se isha bërë ashtu ngaqë ju dashuroja. Dhe që atëherë s'kish patur asnjë njeri tjetër në zemër veç Lukës. Kështu i kishte folur si te shfrynte një duf dhe Luka qe pikëlluar shumë përpara shpirtit të saj. Dukej fare qartë se qe e semurë dhe e marrosur nga dashuria për të. Luka, duke tundur kokën në menyre dramatike, perfytyro leshrat e tija të dendura, të gjata dhe të thinjura krejt, ata sytë e mëdhenj bojë kafe në të errët me një shkëlqim prej të sëmuri, fytyrën e tij të hequr, të zverdhur nga burgu me xigoma të kercyera që i jepnin hijeshinë e një aktori, pra, tek tundte kokën kështu në mënyrë dramatike, kishte bërë shenjë me gisht nga ana e murit si për të treguar diçka në mënyrë të fshehtë dhe i kishte thënë: "Jam në të ikur". Prapa, në mur, ishte nje pllakat me Nurejevin, në një skenë nga baleti Zhizel. Tartari fluturues, balerini më i madh i të gjitha kohërave, kishte qenë mik me të, kishin jetuar bashkë në një konvikt të Petërburgut për disa vjet, por tani Nurejevi po bënte kohë që kishte vdekur. Kur kishte qenë student edhe ai, si Nurejevi, i kishte bërë pedagogët ta duartrokisnin mbas një ekzekutimi virtuoz në piano. Nurejevi kishte vdekur, pra kishte ikur në rrugën pa kthim, dhe ja tani edhe Luka, edhe ai ishte në të ikur. Sofija e kishte kuptuar se çfarë i thoshte, lotët i binin si breshër, sepse ai sikur psherëtinte për fatin e tij dhe i thoshte se s'donte të gënjente njeri për ca ditë jetë që i kishin mbetur. E kishin kapur Sofinë ca të dridhura konvulsive, donte të qante me ulurimë, por s'mundej. Ishte ngritur dhe kishte ikur si e mbërthyer nga ngerçi i vdekjes.
Edhe Vikoja. Edhe ajo do të bente po atë gjë dhe në të njëjtën mënyrë si Sofija. Domethënë, ashtu si kishte shkuar Sofija fshehurazi saj, do të shkonte edhe ajo te Luka fshehurazi Sofisë. U nis me mendjen t'i thoshte fjalët më të bukura. T'i kërkonte ndjesë që s'e kishte pranuar në shtëpi, të qante pëpara tij për të lehtësuar shpirtin dhe ta merrte me vete në shtëpinë e saj e t'i thoshte se nuk do të ndaheshin më kurrën e kurrës. Por, sa kishte shkuar te Luka, të gjitha i kishin dalë tjetër për tjetër. S'dihet se për çfarë shkaku, por, në vend të atyreve që kishte menduar se do t'i thoshte, fjalë pas fjale, kishte dalë te sherri. I kishte thënë se kishte qenë ai që qe bërë shkak që u qe prishur jeta ashtu, kishte qenë faji i tij që nuk e kishte ruajtur veten dhe ishin marrë në qafë kot së koti. Kushedi se si i vinin së thelli ato fjalë që nuk e kishte menduar kurrë se do t'ia thoshte Lukës ndonjë ditë. Ai e shikonte me sy të çuditur, të vrarë dhe me një nënqeshje gjithë brengë. Mbase kujtonte Vikon atëherë në gjyq të skuqur flakë, të tronditur dhe gati t'i sulej kujtdo që do të guxonte të prekte Lukën? Ndoshta kujtonte sa zemer i kishte dhënë, kur kishte thirrur mes heshtjes dhe frikës së njerezve në sallë të gjyqit: "Të dua, Lukë!" Ç'ishte kjo Viko tani, si qe bërë ajo ashtu ?!
Vikoja kishte ikur nga Luka duke qarë dhe pa ditur se si të ngushellohej. Erdhi dhe u mbyll në shtepi dhe nuk dha shenjë më në ishte e gjalle apo jo...
Mana e qepi dhe foli një copë herë me vete. Unë mendova se e la me aq atë histori të dhimbshme, por ai u hodh në një degë tjetër dhe nisi të më tregojë për xhuboksin e Sofisë. Sofia, mbas zënkës që pati me Vikon, kishte ikur nga shtëpija e saj dhe, mbasi nuk qe dukur kund për disa kohë, ishte kthyer përsëri në atë lagje të humbur, që Mana i thoshte periferi. Tani fjalën "periferi" ai e përdorte në mënyrë metaforike. Isha i bindur për këtë, ky kishte qenë edhe shkaku që e kishte nisur atë tregim anës e anës. E kishte nisur me historinë e vjetër te Sofisë me Vikon për të dalë te një barrakë që ndërtoi Sofija. Foli për Klod Debysi, tha se Sofija ishte e çmendur mbas muzikës se tij dhe nisi te flas pastaj për "Hëna zhduket mbas tempullit qe s'është më" dhe për përfytyrimet që të ngjall një muzikë që të zbret në shpirt si mister, si ngjyrë, si largësi. Pastaj përqeshi veten dhe tha se nuk ishte as më shumë e as më pak veç një banor i periferisë, një nga ata "bohemët" që jeta e kishte hedhur nga qendra në skaj. Nuk i bënte dot ballë qendrës. Qendra tani qe mbushur me matrapazë dyqanesh, me matrapazë gazetash, me matrapazë politik , me matrapaze shtetërorë. Qendra qe mbushur me pluhur e me zhurmë te çmendurish, me rrëmujë e berihajë që as që pyeste më për kurrfarë shpitti. Ajo që ndodh ne qendër është një centrifugë që s'do' t'ia dijë për një shpirt delikat, por e hedh në periferi si plehrat, si gjithë mbeturinat. Një artist, një violinist i një orkestre sinfonike, siç ishte ai, nuk mund të hahej me asnjërin nga ata të qendrës, ata e mundnin. E quanin edhe të marre kur e shihnin me kutinë e violinës nën sqetull. Edhe Sofinë po ashtu e kishte mundur jeta. Ajo kishte prurë aty atë xhuboks, një klithme për një gjë që kishte zënë ta mbulojë pluhuri, një thirrje për t'u përmendur. Mana bëhet përqeshës në atë dëshpërim që e ka zënë.
- Ah, qendra, perc, - ia bell. - Atje ndërtohet lloj- lloj pallati, lloj- lloj hoteli, por nuk ekziston asnjë lloj kujtese për godinat, ke vënë re? Ato marrin një kuptim kur lidhen me botën e shpirtit. Shih për shembull një barrakë të shtrembër me një gjë aq të veçante pranë një gjeniu të semurë si Luka...
Mana skuqet i tëri dhe sytë i erren si një qiell i mbyllur nga retë. Ai ka një keqardhje të pafund që njerezit nuk dijne t'i vleresojnë disa gjëra. Mbas prishjes me Vikon dhe mbas asaj që i kishte ndodhur me Lukën, Sofija ishte zhdukur për disa kohë dhe ishte shfaqur sërish në një pasdite me diell që të digjte. Qe fare e shkatërruar. Qe nxirë e qe tharë edhe më keq, cigaren s'e hiqte nga buza dhe kishte prurë me vete nja dy si biçim punëtoresh a si biçm hamejsh, të cileve u jepte lloj- lloj urdhrash. Kishin filluar të hapnin një cope vend në një shesh që kishte qenë me plehra, diku në mesin e ca godinave që ndërtoheshin, diku mes një restoranti dhe një moteli me fasade nga rruga. Sajuan një truall të vogel, prunë një karroce me dërrasa dhe askush nuk pyeti se ç'do të bëhej aty. Zgëqe të tilla ndërtoheshin kudo, sidomos në periferi, për të cilët as që pyeste kush. Sofija ndërtoi aty barrakën e vogel me dërrasa, një bar ku do të shërbente vetë dhe pruri një xhuboks, një si arkë me mekanizmin e ngrehjes e me altoparlantet që kushedi se ku i kishte gjetur. Gjithçka sikur mori hijen e një kohe të largët me atë kuti teneqeje të zezë me dy altoparlantët që i hapeshin si hinka anash dhe sidomos me nje tabelë të vënë në hyrje të derës, ku shkruhej "Shtepia Bethoven". Një tabelë e bërë me shkronja gotike nga nje piktor, me ca viza te perdredhura të verdha te arta, që të kujtonin pentagramin e muzikës. Shumë as që e dinin aty se kush qe ky Bethoveni dhe pse ishte ajo shtepi e tij. Par erdhi një pasdite, për të cilën është nisur Mana të tregojë, pra erdhi një çast kur Sofija, pasi e kishte kurdisur xhuboksin dhe kishte vënë në të një pllakë me Sinfoninë Nr.6 të Bethovenit, pastaj, si e kishte hapur dhe e kishte ngritur në maksimum volumin e tij, që dëgjuar buçima e orkestres që të trondiste. Sofia kishte dalë te dera dhe shikonte e priste të shihte se çfarë do të ndodhte. Sikur reshtën zhurmat, sikur u prenë lëvizjet para asaj buçime orkestre dhe gjithçka po mbulohej me një dritë magjike. Muzika përhapej si një erë me freski dhe sa vinte e behej më e fortë. Njerëzit mbanin këmbët e linin punët, dikush çelte derën e oborrit a kanastat e dritares.
- Përfytyro, - tha Mana me sytë e ndezur, - ato shtëpi të vjetra, njerëzit e fishkur nga asgjëja, gjithçka e përgjumur dhe banale, karroca që gërvëlijnë dhe shkarkojnë grumbuj plehrash në periferi. Një Bethoven që i mbulon të gjitha, del si nga qielli me një gjë hyjnore që kërkon të përtërijë dhe të gjallëroje gjithçka. Sofija thërret me shpirt Lukën, do që ta zgjojë dhe ta ribëjë, thërret teë vijë përsëri një çast që ai të dalë nga vdekja e tij dhe të eci drejt saj, drejt Sofisë që i dridhet shpirti nga malli. Të vijë me ata flokët e gjata që ia shpupurit era dhe me ata sytë e tij të bukur. A ka vrull më të madh shpirtëror se ai që të pushton duke dëgjuar atë muzikë që ka vërshuar mbi atë gri të vdekur dhe mbi atë pluhur të skajeve të qytetit? Sikur vërshojnë erëra e ujëra dhe sikur shushurijnë pyje, mbushet gjithçka me frymë e me gëzim që, o Zot, ku kanë fryrë edhe një herë tjetër ashtu? Si nuk qenë lëkundur me parë ashtu kurora lulesh e maja drurësh, si nuk kishte rendur nëpër livadhe erë e lagësht e një mati pas shiut, ku pikojnë pika dhe shtillen re të bardha në një qiell pafundësisht të kthjellët dhe pafundësisht të kaltër? E jashtëzakonshme! - thotë Mana i përlotur nga fjalët e veta. - Kjo është ngjarje, kështu mund të thuash se ndodh diçka...
Në këtë çast, kur Mana qe përndezur kështu, zuri të bjerë një shi i ngrohtë vere. Kishte fryrë një erë që nuk e kishim vënë re, jashtë qe ngritur pluhuri dhe vërtiteshin shtjella dhe në toke binin pika të mëdha. Mana sikur i harroi të gjitha. Mana u çmend kur vuri re shugullimën e drurëve dhe shtjellimin e shiut. Vetëtiu nëpër qiellin e vrenjtur.
- Zuri?! - kërceu e pyeti të zotin e bar-restorantit që dremiste te banaku.
- Ja, erdhi, - tha ai, i zgjuar e i përmendur.
Mana u hodh me vrull dhe doli përjashta. Qe bërë më keq se një kalama, e kishte pasur të vertetë dëshirën të lagej si dordolec. Lëshoi një britmë dhe rendi nëpër kallurëmet drejt ures. Ndurkaq shiu binte i rëndë, i ngrohtë, i vrullshëm. Po ndjeja se ai shi më kishte shpëtuar nga diçka që s'doja të zihej me gojë. Po të mos kishte zënë shiu, Mana do të ishte duke më treguar tani se si ia prishën Sofisë "Shtëpinë Bethoven". Vëllezërit e Vikos, të tmerrshmit. Thanë se ishte pronë e tyre trualli i atij bari, do të bënin aty një supermarket, dhe s'pyetën për kërkënd. Ky shi më kishte shpëtuar nga trishtimi që të kap, kur përfytyron se si i vënë kazmën barrakës dhe si e hedhin xhuboksin jashtë. Edhe Mana prandaj pat kërcyer ashtu nga vendi, me siguri kishte dashur edhe ai të shpetonte nga kjo gjë e trishtme. Por mbase edhe nga që të ngjallen shpresa në një ditë të tillë me shi. Të ngjan se diçka do të ndodhë, se diçka do të vijë e do të shfaqet, mbasi të pushojnë pikat e shiut dhe mbasi të reshtë lëkundja e drurëve nëpër mjegull. Mbase një dritë tjetër do ta ketë pushtuar qiellin, thua, mbase diçka e tillë si e blertë bojë manushaqe...
