Nga kafeja tek ceqet... Bota myslimane na ka dhene shume novitacione te cilat na kane lehetesuar ndjeshem jeten tone. Ne nje ekspozite te re, Paul Vallely liston disa nga shpikjet qe kane influencuar me se shumti, gjithashtu dhe emrin e gjeniut te ketyre shpikjeve.
1 - Historia shkon tek nje Arab i quajtur Khalid, i cili po ruante bagetin e tij ne nje regjion te Kaffe-s,ne Etiopine Jugore. Ai vereu qe kafshet e tij u gjalleruan pasi pertypen disa kokrra te kuqe. Ai i mori keto kokrra dhe i zjeu ato duke bere keshtu kafen e pare. Sigurisht rekordi i pare e pijes eshte transportimi i fasuleve nga Etopia ne Yemen ku Sufi e piu tere nates per te qendruar zgjuar e per tu lutur ne raste te vecanta. Ne shekullin e 15 arriti ne Meke dhe Turqi prej nga mori rrugen e saj ne Venedik ne vitin 1645. Ne Angli u soll ne vitin 1650, nga nje Turk i quajtur Pasqua Rosse i cili hapi dhe shtepine e pare te kafes ne Rrugen "Lombard" te Londres. Qavia Arabe... u be Kavia Turke..e me pas Kafe Italiane dhe Coffe Angleze...
2 - Grekët e lashtë mendonin sytë tanë emertonin rreze, si nje lazer, të cilat na lejojne për të parë. Personi i pare i cili kuptoje qe drita hyne ne syrin tone me shume sesa del ishte matematicieni, astrologu dhe fizikanti i shekullit te 10 Ibn al-Haitham. Ai shpiku aparatin e pare fotografik pasi vreu menyren sesi drita pershkonte nje vrime ne e driatres. Sa me e vogel te ishte vrima aq me e mire ishte fotografia. Ai punoi dhe shpiku kameren e pare obskure ( nga fjala Arabe "qamara" nje dhome e erret ose dhome private).
3 - Nje forme e caktuar shahu u luante ne Indine e lashte por loja u zhvillua ne menyren sesi ne e njohim edhe sot ne Persi. Nga aty u perhap ne tere Evropen - ku u prezantua nga mauret ne Spanje ne shek e 10, dhe drejt lindjes deri ne Japoni.
4 - Nje mije vjet me pare poeti musliman, astronom, muzikant dhe inxhinier i quajtur Abbas ibn Firnas bëri disa përpjekje për të ndërtuar një makinë fluturuese. Në vitin 852 ai kërceu nga minarja e Xhamisë së Madhe në Kordoba duke përdorur një mantel të lirshem. Ai shpresonte që të rrëshqist si një zog, por nuk ja arriti dote. Ai pa qe manteli ngadalesoje renien, duke krijuar atë që është menduar të jetë parashutë e parë, dhe duke e lënë atë vetëm me lëndime të lehta. Në vitin 875, 70 vjeç, pasi kishte përsosur një makinë prej mëndafshi dhe me pupla shqiponje ai u përpoq përsëri, duke kërcyer nga një mal. Ai fluturoi nga një lartësi e konsiderueshme dhe qëndruoi lart për dhjetë minuta, por u rrëzua në ulje, kjo per shkak se ai nuk i kishte vene mjetit nje bisht ne menyre te kishte nje ulje sa me te lehte. Aeroporti i Bagdatit di dhe nje krater ne Hene kane emrin e tij.
5 - Larja dhe dushi jane kërkesat fetare për muslimanët, te cilat jane ndoshta dhe arsyet pse ata persosen receten e sapurit te cilin ne e perdorim edhe sot. Egjiptjanet e lashte kishin sapurin e tyre, ashtu sic kishin edhe Romaket te cilin e perdorinin si pomade. Por ishin Arabet te cilet kombinuan vajrat bimore me hidroksid natriumi dhe Aromatics të tilla si nafta trumzë. Shampo u prezantua në Angli nga një musliman i cili hapi "Banjon me avull te Muhamedit "ne bregdetin e Brighton ne 1759.
6 - Distilimi,u zbulua rreth vitit 800 nga shkencëtari kryesor i Islamit, Xhabir Ibn Hajjan, i cili transformoi alkimine në kimi, duke shpikur shumë nga proceset bazë dhe aparate te cilat jane akoma në përdorim sot - lëngëzim, kristalizimi, distilim, pastrim, oksidimin avullimin dhe filtrimin. Duke zbuluar acidin nitrik dhe sulfurin ai shpiku alembikun, duke i dhene botes uje trendafili si dhe parfume te tjera intensive, gjithashtu edhe pije alkolike( paveresisht se alkoli eshte Haram, e ndaluar ne boten islame). Ibn Hajjan theksoi eksperimentimin sistematik dhe ishte themelues i kimisë moderne.
7 - Harku aq karakteristik ne Katedralet gotike te Europes ishte nje shpikje qe u huazua nga arkitekrura islame. Ishte shumë më e fortë se harku i rrumbullakosur përdorur nga romakët dhe normanët, duke lejuar keshtu ndërtimin e ndertesave me te medhea, më të larta dhe më komplekse. Keshtjellat europiane ishin adaptuar kultures Islamike. Arkitekti i keshtjelles se Henrit te V-te ishte vete nje mysliman.
8 - Shume paisje moderne kirurgjikale jane ekzaktesisht te te njejtit projektim si te kirurgut mysliman te shek te 10. Te quajtur el-Zahrawi. 200 prej instrumenteve te tij jane te domosdoshme per te hartuar nje kirurgji moderne. Në shekullin e 13-të, një tjetër mjek mysliman i quajtur Ibn Nafis përshkroi qarkullimin e gjakut, 300 vjet para se William Harvey te zbulonte atë. Mjekët muslimanë gjithashtu shpiken anestezine e opiumit dhe alkoolit.
9 - Mulliu me ere u shpik ne vitin 634 per nje kalif Persian dhe u perdore per te bluar miser si dhe per te ujitur. Në shkretëtirat e madhe te Arabisë, kur përrenjtë sezonal u thanë, burimi i vetëm i pushtetit ishte era që shpërtheu në mënyrë të vazhdueshme nga një drejtim për muaj. Ishte 500 vjet me pare se Europa te kishte pare mullirin e pare me ere.
10 - Teknika e vaksinimit nuk është shpikur nga Jenner dhe Pasteur, por u krijua në botën muslimane dhe u sollën në Evropë nga Turqia nga gruaja e ambasadorit anglez në Stamboll më 1724. Fëmijët në Turqi ishin vaksinuar të paktën 50 vjet para se Perëndimi ta kishte zbuluar atë.
11 - Pena pare eshte shpikur për Sulltanin e Egjiptit në 953, pasi ai ka kërkuar një stilolaps i cili nuk do ta njollos duart e tij ose rrobat.
12 - Sistemi i numrave te cilin e perdorim ne tere bote ka mundesi te jete me origjine indiane por stili i numrave eshte Arabik. Algjebra është quajtur pas librit te al-Kuarizmit's, dhe al-Jabr wa al-Muqabilah, shumë nga përmbajtjet e të cilit janë ende në përdorim. Puna e matematicieneve mysliman eshte importuar 300 vjet me vone ne europe 300 vjet me vone nga italiani Fibonacci. Alegoritmia si dhe disa nga rregullat e trigonometrise kane ardhur nga bota islame.
13 - Ali ibn Nafi, i njohur me pseudonimin e tij Ziryab (mëllenjë) erdhi nga Iraku në Kordoba në shekullin e 9 dhe solli me vete konceptin e tre-vakteve. Ai gjithashtu paraqiti gota të kristalta të cilat ishin shpikur pas eksperimenteve me gur kristal nga Ibn Abas Firnas.
14 - Qilimat janë konsideruar si pjesë e parajsës nga muslimanët e mesjetës, në sajë të gershetimit te teknikave te avancuara , te kimis islame si dhe ndjenjen shume te zhvilluar te modelimit arabesk, te cilat ishin baze e ketij arti perfaqesues Islam. Ne kontrast dyshemete e Europianeve ishin teper tokesore, mos te themi prej dheu derisa u prezantua qilimar arab dhe persian.
15 - Çeku modern vjen nga saq Arabe, një zotim me shkrim për të paguar për mallrat kur ato u shpërndahen, për të shmangur të hollat që të lëvizin nëpër terrene të rrezikshme. Në shekullin e 9, një biznesmen mysliman mund te merte nje çek në Kinë per ti terhequr me pas parate ne bankë e tij në Bagdad.
16 - Rreth shek te 9 shumë studiues myslimanë moren per te qene faktin se toka ishte nje sfere. Prova per kete, thote astronomi Ibn Hazm. Edhe qe "Dielli është gjithmonë vertikal në një vend të veçantë në Tokë". Kjo ishte 500 vjet para se te zbulohej ne Galileo. Llogaritjet e austronomeve myslyman ishin aq te sakta sa në shekullin e 9 ata percaktuan perimetrin e Tokës të jete 40,253.4 km. Studiuesi al-Idrisi mori nje glob duke pershkruar bote ne oborrin mbreterore e mbretit Roger te Sicilise ne vitin 1139.
17 - Europa mesjetare kishte kuzhine dhe kopshte barishtore, por ishin arabet te cilet zhvilluan idene e kopshtit si nje vend meditimi dhe bukurie. Kopshti i pare mbreteror u hap ne shek e 11ne Spanien myslimane. Lulet te cilat kishin origjine ne kopshtet myslimane jane tulipanet dhe karafilat.
Shqiperia.com
1 - Historia shkon tek nje Arab i quajtur Khalid, i cili po ruante bagetin e tij ne nje regjion te Kaffe-s,ne Etiopine Jugore. Ai vereu qe kafshet e tij u gjalleruan pasi pertypen disa kokrra te kuqe. Ai i mori keto kokrra dhe i zjeu ato duke bere keshtu kafen e pare. Sigurisht rekordi i pare e pijes eshte transportimi i fasuleve nga Etopia ne Yemen ku Sufi e piu tere nates per te qendruar zgjuar e per tu lutur ne raste te vecanta. Ne shekullin e 15 arriti ne Meke dhe Turqi prej nga mori rrugen e saj ne Venedik ne vitin 1645. Ne Angli u soll ne vitin 1650, nga nje Turk i quajtur Pasqua Rosse i cili hapi dhe shtepine e pare te kafes ne Rrugen "Lombard" te Londres. Qavia Arabe... u be Kavia Turke..e me pas Kafe Italiane dhe Coffe Angleze...
2 - Grekët e lashtë mendonin sytë tanë emertonin rreze, si nje lazer, të cilat na lejojne për të parë. Personi i pare i cili kuptoje qe drita hyne ne syrin tone me shume sesa del ishte matematicieni, astrologu dhe fizikanti i shekullit te 10 Ibn al-Haitham. Ai shpiku aparatin e pare fotografik pasi vreu menyren sesi drita pershkonte nje vrime ne e driatres. Sa me e vogel te ishte vrima aq me e mire ishte fotografia. Ai punoi dhe shpiku kameren e pare obskure ( nga fjala Arabe "qamara" nje dhome e erret ose dhome private).
3 - Nje forme e caktuar shahu u luante ne Indine e lashte por loja u zhvillua ne menyren sesi ne e njohim edhe sot ne Persi. Nga aty u perhap ne tere Evropen - ku u prezantua nga mauret ne Spanje ne shek e 10, dhe drejt lindjes deri ne Japoni.
4 - Nje mije vjet me pare poeti musliman, astronom, muzikant dhe inxhinier i quajtur Abbas ibn Firnas bëri disa përpjekje për të ndërtuar një makinë fluturuese. Në vitin 852 ai kërceu nga minarja e Xhamisë së Madhe në Kordoba duke përdorur një mantel të lirshem. Ai shpresonte që të rrëshqist si një zog, por nuk ja arriti dote. Ai pa qe manteli ngadalesoje renien, duke krijuar atë që është menduar të jetë parashutë e parë, dhe duke e lënë atë vetëm me lëndime të lehta. Në vitin 875, 70 vjeç, pasi kishte përsosur një makinë prej mëndafshi dhe me pupla shqiponje ai u përpoq përsëri, duke kërcyer nga një mal. Ai fluturoi nga një lartësi e konsiderueshme dhe qëndruoi lart për dhjetë minuta, por u rrëzua në ulje, kjo per shkak se ai nuk i kishte vene mjetit nje bisht ne menyre te kishte nje ulje sa me te lehte. Aeroporti i Bagdatit di dhe nje krater ne Hene kane emrin e tij.
5 - Larja dhe dushi jane kërkesat fetare për muslimanët, te cilat jane ndoshta dhe arsyet pse ata persosen receten e sapurit te cilin ne e perdorim edhe sot. Egjiptjanet e lashte kishin sapurin e tyre, ashtu sic kishin edhe Romaket te cilin e perdorinin si pomade. Por ishin Arabet te cilet kombinuan vajrat bimore me hidroksid natriumi dhe Aromatics të tilla si nafta trumzë. Shampo u prezantua në Angli nga një musliman i cili hapi "Banjon me avull te Muhamedit "ne bregdetin e Brighton ne 1759.
6 - Distilimi,u zbulua rreth vitit 800 nga shkencëtari kryesor i Islamit, Xhabir Ibn Hajjan, i cili transformoi alkimine në kimi, duke shpikur shumë nga proceset bazë dhe aparate te cilat jane akoma në përdorim sot - lëngëzim, kristalizimi, distilim, pastrim, oksidimin avullimin dhe filtrimin. Duke zbuluar acidin nitrik dhe sulfurin ai shpiku alembikun, duke i dhene botes uje trendafili si dhe parfume te tjera intensive, gjithashtu edhe pije alkolike( paveresisht se alkoli eshte Haram, e ndaluar ne boten islame). Ibn Hajjan theksoi eksperimentimin sistematik dhe ishte themelues i kimisë moderne.
7 - Harku aq karakteristik ne Katedralet gotike te Europes ishte nje shpikje qe u huazua nga arkitekrura islame. Ishte shumë më e fortë se harku i rrumbullakosur përdorur nga romakët dhe normanët, duke lejuar keshtu ndërtimin e ndertesave me te medhea, më të larta dhe më komplekse. Keshtjellat europiane ishin adaptuar kultures Islamike. Arkitekti i keshtjelles se Henrit te V-te ishte vete nje mysliman.
8 - Shume paisje moderne kirurgjikale jane ekzaktesisht te te njejtit projektim si te kirurgut mysliman te shek te 10. Te quajtur el-Zahrawi. 200 prej instrumenteve te tij jane te domosdoshme per te hartuar nje kirurgji moderne. Në shekullin e 13-të, një tjetër mjek mysliman i quajtur Ibn Nafis përshkroi qarkullimin e gjakut, 300 vjet para se William Harvey te zbulonte atë. Mjekët muslimanë gjithashtu shpiken anestezine e opiumit dhe alkoolit.
9 - Mulliu me ere u shpik ne vitin 634 per nje kalif Persian dhe u perdore per te bluar miser si dhe per te ujitur. Në shkretëtirat e madhe te Arabisë, kur përrenjtë sezonal u thanë, burimi i vetëm i pushtetit ishte era që shpërtheu në mënyrë të vazhdueshme nga një drejtim për muaj. Ishte 500 vjet me pare se Europa te kishte pare mullirin e pare me ere.
10 - Teknika e vaksinimit nuk është shpikur nga Jenner dhe Pasteur, por u krijua në botën muslimane dhe u sollën në Evropë nga Turqia nga gruaja e ambasadorit anglez në Stamboll më 1724. Fëmijët në Turqi ishin vaksinuar të paktën 50 vjet para se Perëndimi ta kishte zbuluar atë.
11 - Pena pare eshte shpikur për Sulltanin e Egjiptit në 953, pasi ai ka kërkuar një stilolaps i cili nuk do ta njollos duart e tij ose rrobat.
12 - Sistemi i numrave te cilin e perdorim ne tere bote ka mundesi te jete me origjine indiane por stili i numrave eshte Arabik. Algjebra është quajtur pas librit te al-Kuarizmit's, dhe al-Jabr wa al-Muqabilah, shumë nga përmbajtjet e të cilit janë ende në përdorim. Puna e matematicieneve mysliman eshte importuar 300 vjet me vone ne europe 300 vjet me vone nga italiani Fibonacci. Alegoritmia si dhe disa nga rregullat e trigonometrise kane ardhur nga bota islame.
13 - Ali ibn Nafi, i njohur me pseudonimin e tij Ziryab (mëllenjë) erdhi nga Iraku në Kordoba në shekullin e 9 dhe solli me vete konceptin e tre-vakteve. Ai gjithashtu paraqiti gota të kristalta të cilat ishin shpikur pas eksperimenteve me gur kristal nga Ibn Abas Firnas.
14 - Qilimat janë konsideruar si pjesë e parajsës nga muslimanët e mesjetës, në sajë të gershetimit te teknikave te avancuara , te kimis islame si dhe ndjenjen shume te zhvilluar te modelimit arabesk, te cilat ishin baze e ketij arti perfaqesues Islam. Ne kontrast dyshemete e Europianeve ishin teper tokesore, mos te themi prej dheu derisa u prezantua qilimar arab dhe persian.
15 - Çeku modern vjen nga saq Arabe, një zotim me shkrim për të paguar për mallrat kur ato u shpërndahen, për të shmangur të hollat që të lëvizin nëpër terrene të rrezikshme. Në shekullin e 9, një biznesmen mysliman mund te merte nje çek në Kinë per ti terhequr me pas parate ne bankë e tij në Bagdad.
16 - Rreth shek te 9 shumë studiues myslimanë moren per te qene faktin se toka ishte nje sfere. Prova per kete, thote astronomi Ibn Hazm. Edhe qe "Dielli është gjithmonë vertikal në një vend të veçantë në Tokë". Kjo ishte 500 vjet para se te zbulohej ne Galileo. Llogaritjet e austronomeve myslyman ishin aq te sakta sa në shekullin e 9 ata percaktuan perimetrin e Tokës të jete 40,253.4 km. Studiuesi al-Idrisi mori nje glob duke pershkruar bote ne oborrin mbreterore e mbretit Roger te Sicilise ne vitin 1139.
17 - Europa mesjetare kishte kuzhine dhe kopshte barishtore, por ishin arabet te cilet zhvilluan idene e kopshtit si nje vend meditimi dhe bukurie. Kopshti i pare mbreteror u hap ne shek e 11ne Spanien myslimane. Lulet te cilat kishin origjine ne kopshtet myslimane jane tulipanet dhe karafilat.
Shqiperia.com
