20 vjet pas nënshkrimit të marrëveshjes së parë me Brukselin, Shqipëria vazhdon të mbetet në periferi të procesit të afrimit me Europën. Dy dekada zvarritjeje, progresi të munguar dhe marrëdhëniesh problematike me partnerët europianë.
Nëse ka një çeshtje madhore, që e ka shoqëruar demokracinë e re shqiptare përgjatë gjithë rrugës së saj njëzetvjeçare, krahas morisë së problemeve të panumërta, kjo ka qenë sfida e afrimit të Shqipërisë në Bashkimin Europian. Prej kohësh që s’mbahen mend tashmë, konsumojmë retorikën e integrimit, pa i parë ende të gjitha frytet e tij. Edhe pas më shumë se dy dekadash, Shqipëria vijon të mbetet në një pozicion aspak preferencial, në raport me Bashkimin Europian dhe dosja e saj shëtit nga njëra administratë tek tjetra në zyrat e Brukselit. “Na keni ardhur në majë të hundës”, deklaroi para pak ditësh europarlamentari Kukan, si për t’u bërë zëdhënësi i alergjisë kolektive që ka pushtuar Brukselin, sa herë që përmendet kriza shqiptare. Ashtu si Kukan, e gjithë burokracia e Komisionit Europian, pa harruar instancat politike të vendeve anëtare, shohin sot tek vendi ynë, një rast sui generis, një fenomen unik, të papërsëritshëm dhe të paprecedent në dy dhjetëvjeçarët e fundit
Pak retrospektivë
Një vështrim prapa, mbi rrugën e përshkuar drejt anëtarësimit në BE, të ndihmon të nxjerrësh një konkluzion dëshpërues, i cili është evident dhe sfidues: në të gjitha momentet kyçe të procesit, në të gjitha etapat e tij kontraktuale, në të gjitha kontratat e marrëveshjet që kemi bërë apo përpiqemi të bëjmë me europianët, ne shqiptarët kemi vendosur rekorde të “pathyeshme” negative, në krahasim me fqinjët tanë zullumqarë, por edhe me popujt e tjerë të ish-Lindjes komuniste.
Teksa hidhte hapat e para drejt Europës, në dhjetor 1992 (Marrëveshja e Tregëtisë dhe Bashkëpunimit me BE), Tirana zyrtare kuptonte se procesi do të ishte i gjatë dhe tejet e koklavitur për këllqet e një administrate të re dhe pa përvojë. Reformat ekonomike, aprovimi i një numri të madh ligjes që u stivuan në paketën e dispozitave kushtetuese, nuk dhanë megjithatë një perspektivë të qartë europiane. Referendumi i Kushtetutës në vitin 1994, ishte një simptomë e lexueshme e vështirësive që po haste vendi ynë, për të qenë një nxënës i mirë shkolle për europianët. Dhe kur në vitin 1996 u mbajtën zgjedhjet e përgjithshme dhe ato lokale, thellësisht të kontestuara, Shqipëria humbi, duke qenë fare pranë marrjes së statusit të vendit të asociuar në BE. Kriza e piramidave që qëndronte në sfond dhe që shpërtheu në fund të atij viti, veçse e sigruoi edhe më tepër Brukselin, Bonin, Parisin dhe Londrën, se vendi më i varfër i Europës nuk meritonte diçka më të mirë sesa të qëndronte për një kohë të pacaktuar në listë pritjeje.
Normalizimi gradual, Stabilizim-Asociimi
Në vitin 1999 BE miratoi një nismë të re. Ajo quhej procesi i Stabilizim-Asociimit dhe prekte pesë vende ballkanike: Shqipërinë, RFJ, Kroacinë, Maqedoninë dhe Bosnje-Hercegovinën. Këto shtete duhej të nënshkruanin marrëveshjen e stabilizim-asociimit, para se të vijonin me pjesën tjetër të rrugës: marrjen e statusit të vendit kandidat dhe atë të vendit anëtar.
Në këtë kuadër, Komisioni Europian inicioi hartimin e një studimi fizibiliteti – një lloj radiografie që mundësonte të shihej nëse Shqipëria e meritonte statusin e stabilizim-asociimit. Brenda pak muajve përgjigja erdhi dhe ishte negative. Vendit tonë ju vunë disa kushte, për të arritur deri tek nënshkrimi i MSA, siç ishin përmirësimi i qeverisjes, rendi publik dhe siguria, stabilizimi makroekonomik dhe reformat strukturore. Samiti i Zagrebit, i organizuar nga presidenca franceze, nënvizoi një qasje pozitive të BE ndaj Ballkanit. Aty u vendos edhe krijimi i zonave të tregëtisë së lirë në Ballkan.
Drita jeshile për hyrjen e këtyre vendeve në BE ishte çelur. Por sërish rruga e Shqipërisë drejt Europës mbetej e vështirë. Brenda vendit, klima politike, e dominuar nga “toksinat” e lëna pas nga kriza e viteve 97-98, ishte tejet e nxehtë. Situata në rajon, me krizën kosovare dhe pasojat e saj, ishte gjithashtu një faktor shtesë në komplikimin e procesit të integrimit europian të vendit.
Bëni zgjedhje, të integroheni!
Afrimi i zgjedhjeve të vitit 2001 solli një stanjacion të ri në rrugën tonë drejt afrimit në BE. Qeverisja e majtë, mjaft aktive gjatë luftës së Kosovës, e cila solli në Tiranë liderët kryesorë të Perëndimit, kishte filluar të shfaqte problemet e saj të brendshme. Korrupsioni, konfliktet brenda PS, lufta e ashpër me opozitën e djathtë, të gjitha këto krijuan një situatë paqëndrueshmërie e cila bëri që edhe vendimi për hapjen e negociatave për marrëveshjen e stabilizim-asociimit të kushtëzohej me mbajtjen e zgjedhjeve të ndershme dhe instalimin e dialogut politik në vend. Sëmundjet e vjetra të demokracisë shqiptare riktheheshin për të dëmtuar imazhin e vendit dhe aspiratat e tij drejt Bashkimit Europian. Në janar 2002, Këshilli Europian (ministrat e jashtëm të BE), nënvizon se “është larguar disi vëmendja nga reformat”. Një frazë e cila, e lexuar ndryshe, donte të thoshte se europianët ishin të pakënaqur me zgjedhjet. Afrimi i Nanos me Berishën, i cili pasoi gjatë atij viti, e që u materializua me zgjedhjen konsensuale të kreut të shtetit dhe të prokurorit të përgjithshëm, shënoi rënien e përkohshme të pengesave për hapjen e negociatave për MSA.
MSA, tre gërma për tre vjet
Këto negociata u hapën në 31 janar 2003. Pakkujt asokohe do t’i shkonte ndërmend se ato do të zgjasnin plot tre vjet e gjysëm; nga janari i vitit 2003 deri në qershor 2006. Një rekord negativ që ka mbetur i pathyer në një dekadë negociatash të vendeve të rajonit. Sa për krahasim, Maqedonia, një vend në luftë civile, i mbylli bisedimet për MSA në 18 muaj, kurse Kroacia, një vend i shkatërruar nga lufta, në vetëm 6 muaj! Ndërkohë që qeveria socialiste e kishte përmbyllur deri në vitin 2005 fazën teknike të bisedimeve me Brukselin, pritej zhvillimi normal i votimeve dhe ajo që do të ndodhte me pas, për të vendosur firmën në një marrëveshje që i kushtoi Shqipërisë një humbje të madhe kohe dhe energjish.
Ratifikimi, një tjetër vonesë trevjeçare
Megjithatë kalvari i MSA nuk u mbyll me firmosjen e saj. Sepse, si për të mos na “larguar” dëshirën për rekorde të reja, europianët e zgjatën edhe me tre vjet të tjera ratifikimin e kësaj marrëveshjeje nga parlamentet e vendeve anëtare. Një telenovelë nga ato “meksikanet” me qindra seri, ku qershia mbi tortë ishte votimi në fund fare i Greqisë. Një vendi që ironikisht ka deklaruar gjatë njëzet vjetëve, se është “avokati i Shqipërisë në BE”!
Duket sikur ka një dorë të padukshme, e cila e shtyn procesin integrues të Shqipërisë, sipas parimit të shifrës “tre”. Dhe gjatë tre vjetëve që u harxhuan për ratifikimin e MSA, qeveria shqiptare bëri një tjetër gabim trashanik, i cili po kushton mjaft shtrenjtë sot. Në vend që të përkujdesej për përgatitjen e kapaciteteve institucionale, për zgjerimin e stafeve që do menaxhonin dispozitat e marrëveshjes për aspekte të tilla si prokurimet, pronësia intelektuale, zhvillimi ekonomik, apo për përfitimin nga avantazhet që ajo ofronte në fusha të tilla si bujqësia, qeveria numëronte parlamentet që e kishin ratifikuar MSA, duke e shitur çdo votim formal, si një sukses politik të rradhës. Një miopi tipike shqiptare, e cila fokusohet ekskluzivisht tek objektet që ka afër e mund t’i rrokë më lehtë, e jo tek perspektiva.
Më në fund, aplikimi...
Në 28 qershor 2009 vendi ynë paraqiti pranë presidencës çeke aplikimin për marrjen e statusit të vendit kandidat në Bashkimin Europian. Një kryeministër i dorëhequr çek, pranoi në Pragë kërkesën zyrtare nga homologu i tij shqiptar, por ky do të ishte starti i një tjetër ngërçi europian për Shqipërinë, ku sërish shifra “tre” do të shfaqej fatale. Aplikimi i Shqipërisë u hap vetëm në nëntor të atij viti, ndërkohë që pyetësori nuk u dorëzua nga kreu i Komisionit Europian Barrozo, por nga ambasadori i BE në Tiranë Lohan.
Në dy vite rresht, në vjeshtën e vitit 2010 dhe 2011, Shqipëria u rrëzua dy herë në kërkesën e saj për marrjen e statusit të vendit kandidat. Reagimi europian ndaj ngjarjeve politike në vend, pas zgjedhjeve të vitit 2009, linin të kuptohej se spiralja e krizës shqiptare do të prekte rëndë perspektivën integruesëe të vendit. Kontestimi i zgjatur i zgjedhjeve nga opozita, bojkoti prej saj i parlamentit, tensioni ekstrem politik që solli trazira sociale, si ajo e janarit 2011 – të gjitha së bashku treguan se kazani shqiptar po ziente dhe se në vend të karrotës duhej përdorur shkopi.
Zbutja graduale e klimës politike, që u materializua në marrëveshjen e nëntorit të vitit të shkuar, solli kthimin e opozitës në Kuvend dhe miratimin e disa ligjeve me shumicë të kualifikuar. Megjithatë, ky avancim i ndrojtur përpara nuk ka sesi të jetë i mjaftueshëm për një vend që ka humbur jashtëzakonisht kohë në rrugën e tij drejt integrimit. Serbia dhe Mali i Zi, që të dyja, aplikuan pas nesh për statusin e kandidatit dhe tashmë e kanë marrë atë. Për të mos folur për Maqedoninë dhe Kroacinë, të cilat janë edhe më përpara në proces. Ajo që po ndodh së fundi në Tiranë, ku paqja e armatosur mes PD e PS nuk po sjell përmbushjen e kritereve të përcaktuara nga Brukseli, është pasqyra më e qartë e mbijetesës së një kulture vetëshkatërruese tek klasa politike shqiptare. Paralajmërimet tashmë direkte e disa herë të pasjellshme të europianëve për mosdhënien e statusit edhe në tetor, mund të prodhojnë një situatë unikale, ku një vendi i mohohet statusi për herë të tretë rresht. Mallkimi i shifrës tre vijon të na ndjekë, duke na kthyer në delen e zezë të Ballkanit dhe të Europës.
Nëse ka një çeshtje madhore, që e ka shoqëruar demokracinë e re shqiptare përgjatë gjithë rrugës së saj njëzetvjeçare, krahas morisë së problemeve të panumërta, kjo ka qenë sfida e afrimit të Shqipërisë në Bashkimin Europian. Prej kohësh që s’mbahen mend tashmë, konsumojmë retorikën e integrimit, pa i parë ende të gjitha frytet e tij. Edhe pas më shumë se dy dekadash, Shqipëria vijon të mbetet në një pozicion aspak preferencial, në raport me Bashkimin Europian dhe dosja e saj shëtit nga njëra administratë tek tjetra në zyrat e Brukselit. “Na keni ardhur në majë të hundës”, deklaroi para pak ditësh europarlamentari Kukan, si për t’u bërë zëdhënësi i alergjisë kolektive që ka pushtuar Brukselin, sa herë që përmendet kriza shqiptare. Ashtu si Kukan, e gjithë burokracia e Komisionit Europian, pa harruar instancat politike të vendeve anëtare, shohin sot tek vendi ynë, një rast sui generis, një fenomen unik, të papërsëritshëm dhe të paprecedent në dy dhjetëvjeçarët e fundit
Pak retrospektivë
Një vështrim prapa, mbi rrugën e përshkuar drejt anëtarësimit në BE, të ndihmon të nxjerrësh një konkluzion dëshpërues, i cili është evident dhe sfidues: në të gjitha momentet kyçe të procesit, në të gjitha etapat e tij kontraktuale, në të gjitha kontratat e marrëveshjet që kemi bërë apo përpiqemi të bëjmë me europianët, ne shqiptarët kemi vendosur rekorde të “pathyeshme” negative, në krahasim me fqinjët tanë zullumqarë, por edhe me popujt e tjerë të ish-Lindjes komuniste.
Teksa hidhte hapat e para drejt Europës, në dhjetor 1992 (Marrëveshja e Tregëtisë dhe Bashkëpunimit me BE), Tirana zyrtare kuptonte se procesi do të ishte i gjatë dhe tejet e koklavitur për këllqet e një administrate të re dhe pa përvojë. Reformat ekonomike, aprovimi i një numri të madh ligjes që u stivuan në paketën e dispozitave kushtetuese, nuk dhanë megjithatë një perspektivë të qartë europiane. Referendumi i Kushtetutës në vitin 1994, ishte një simptomë e lexueshme e vështirësive që po haste vendi ynë, për të qenë një nxënës i mirë shkolle për europianët. Dhe kur në vitin 1996 u mbajtën zgjedhjet e përgjithshme dhe ato lokale, thellësisht të kontestuara, Shqipëria humbi, duke qenë fare pranë marrjes së statusit të vendit të asociuar në BE. Kriza e piramidave që qëndronte në sfond dhe që shpërtheu në fund të atij viti, veçse e sigruoi edhe më tepër Brukselin, Bonin, Parisin dhe Londrën, se vendi më i varfër i Europës nuk meritonte diçka më të mirë sesa të qëndronte për një kohë të pacaktuar në listë pritjeje.
Normalizimi gradual, Stabilizim-Asociimi
Në vitin 1999 BE miratoi një nismë të re. Ajo quhej procesi i Stabilizim-Asociimit dhe prekte pesë vende ballkanike: Shqipërinë, RFJ, Kroacinë, Maqedoninë dhe Bosnje-Hercegovinën. Këto shtete duhej të nënshkruanin marrëveshjen e stabilizim-asociimit, para se të vijonin me pjesën tjetër të rrugës: marrjen e statusit të vendit kandidat dhe atë të vendit anëtar.
Në këtë kuadër, Komisioni Europian inicioi hartimin e një studimi fizibiliteti – një lloj radiografie që mundësonte të shihej nëse Shqipëria e meritonte statusin e stabilizim-asociimit. Brenda pak muajve përgjigja erdhi dhe ishte negative. Vendit tonë ju vunë disa kushte, për të arritur deri tek nënshkrimi i MSA, siç ishin përmirësimi i qeverisjes, rendi publik dhe siguria, stabilizimi makroekonomik dhe reformat strukturore. Samiti i Zagrebit, i organizuar nga presidenca franceze, nënvizoi një qasje pozitive të BE ndaj Ballkanit. Aty u vendos edhe krijimi i zonave të tregëtisë së lirë në Ballkan.
Drita jeshile për hyrjen e këtyre vendeve në BE ishte çelur. Por sërish rruga e Shqipërisë drejt Europës mbetej e vështirë. Brenda vendit, klima politike, e dominuar nga “toksinat” e lëna pas nga kriza e viteve 97-98, ishte tejet e nxehtë. Situata në rajon, me krizën kosovare dhe pasojat e saj, ishte gjithashtu një faktor shtesë në komplikimin e procesit të integrimit europian të vendit.
Bëni zgjedhje, të integroheni!
Afrimi i zgjedhjeve të vitit 2001 solli një stanjacion të ri në rrugën tonë drejt afrimit në BE. Qeverisja e majtë, mjaft aktive gjatë luftës së Kosovës, e cila solli në Tiranë liderët kryesorë të Perëndimit, kishte filluar të shfaqte problemet e saj të brendshme. Korrupsioni, konfliktet brenda PS, lufta e ashpër me opozitën e djathtë, të gjitha këto krijuan një situatë paqëndrueshmërie e cila bëri që edhe vendimi për hapjen e negociatave për marrëveshjen e stabilizim-asociimit të kushtëzohej me mbajtjen e zgjedhjeve të ndershme dhe instalimin e dialogut politik në vend. Sëmundjet e vjetra të demokracisë shqiptare riktheheshin për të dëmtuar imazhin e vendit dhe aspiratat e tij drejt Bashkimit Europian. Në janar 2002, Këshilli Europian (ministrat e jashtëm të BE), nënvizon se “është larguar disi vëmendja nga reformat”. Një frazë e cila, e lexuar ndryshe, donte të thoshte se europianët ishin të pakënaqur me zgjedhjet. Afrimi i Nanos me Berishën, i cili pasoi gjatë atij viti, e që u materializua me zgjedhjen konsensuale të kreut të shtetit dhe të prokurorit të përgjithshëm, shënoi rënien e përkohshme të pengesave për hapjen e negociatave për MSA.
MSA, tre gërma për tre vjet
Këto negociata u hapën në 31 janar 2003. Pakkujt asokohe do t’i shkonte ndërmend se ato do të zgjasnin plot tre vjet e gjysëm; nga janari i vitit 2003 deri në qershor 2006. Një rekord negativ që ka mbetur i pathyer në një dekadë negociatash të vendeve të rajonit. Sa për krahasim, Maqedonia, një vend në luftë civile, i mbylli bisedimet për MSA në 18 muaj, kurse Kroacia, një vend i shkatërruar nga lufta, në vetëm 6 muaj! Ndërkohë që qeveria socialiste e kishte përmbyllur deri në vitin 2005 fazën teknike të bisedimeve me Brukselin, pritej zhvillimi normal i votimeve dhe ajo që do të ndodhte me pas, për të vendosur firmën në një marrëveshje që i kushtoi Shqipërisë një humbje të madhe kohe dhe energjish.
Ratifikimi, një tjetër vonesë trevjeçare
Megjithatë kalvari i MSA nuk u mbyll me firmosjen e saj. Sepse, si për të mos na “larguar” dëshirën për rekorde të reja, europianët e zgjatën edhe me tre vjet të tjera ratifikimin e kësaj marrëveshjeje nga parlamentet e vendeve anëtare. Një telenovelë nga ato “meksikanet” me qindra seri, ku qershia mbi tortë ishte votimi në fund fare i Greqisë. Një vendi që ironikisht ka deklaruar gjatë njëzet vjetëve, se është “avokati i Shqipërisë në BE”!
Duket sikur ka një dorë të padukshme, e cila e shtyn procesin integrues të Shqipërisë, sipas parimit të shifrës “tre”. Dhe gjatë tre vjetëve që u harxhuan për ratifikimin e MSA, qeveria shqiptare bëri një tjetër gabim trashanik, i cili po kushton mjaft shtrenjtë sot. Në vend që të përkujdesej për përgatitjen e kapaciteteve institucionale, për zgjerimin e stafeve që do menaxhonin dispozitat e marrëveshjes për aspekte të tilla si prokurimet, pronësia intelektuale, zhvillimi ekonomik, apo për përfitimin nga avantazhet që ajo ofronte në fusha të tilla si bujqësia, qeveria numëronte parlamentet që e kishin ratifikuar MSA, duke e shitur çdo votim formal, si një sukses politik të rradhës. Një miopi tipike shqiptare, e cila fokusohet ekskluzivisht tek objektet që ka afër e mund t’i rrokë më lehtë, e jo tek perspektiva.
Më në fund, aplikimi...
Në 28 qershor 2009 vendi ynë paraqiti pranë presidencës çeke aplikimin për marrjen e statusit të vendit kandidat në Bashkimin Europian. Një kryeministër i dorëhequr çek, pranoi në Pragë kërkesën zyrtare nga homologu i tij shqiptar, por ky do të ishte starti i një tjetër ngërçi europian për Shqipërinë, ku sërish shifra “tre” do të shfaqej fatale. Aplikimi i Shqipërisë u hap vetëm në nëntor të atij viti, ndërkohë që pyetësori nuk u dorëzua nga kreu i Komisionit Europian Barrozo, por nga ambasadori i BE në Tiranë Lohan.
Në dy vite rresht, në vjeshtën e vitit 2010 dhe 2011, Shqipëria u rrëzua dy herë në kërkesën e saj për marrjen e statusit të vendit kandidat. Reagimi europian ndaj ngjarjeve politike në vend, pas zgjedhjeve të vitit 2009, linin të kuptohej se spiralja e krizës shqiptare do të prekte rëndë perspektivën integruesëe të vendit. Kontestimi i zgjatur i zgjedhjeve nga opozita, bojkoti prej saj i parlamentit, tensioni ekstrem politik që solli trazira sociale, si ajo e janarit 2011 – të gjitha së bashku treguan se kazani shqiptar po ziente dhe se në vend të karrotës duhej përdorur shkopi.
Zbutja graduale e klimës politike, që u materializua në marrëveshjen e nëntorit të vitit të shkuar, solli kthimin e opozitës në Kuvend dhe miratimin e disa ligjeve me shumicë të kualifikuar. Megjithatë, ky avancim i ndrojtur përpara nuk ka sesi të jetë i mjaftueshëm për një vend që ka humbur jashtëzakonisht kohë në rrugën e tij drejt integrimit. Serbia dhe Mali i Zi, që të dyja, aplikuan pas nesh për statusin e kandidatit dhe tashmë e kanë marrë atë. Për të mos folur për Maqedoninë dhe Kroacinë, të cilat janë edhe më përpara në proces. Ajo që po ndodh së fundi në Tiranë, ku paqja e armatosur mes PD e PS nuk po sjell përmbushjen e kritereve të përcaktuara nga Brukseli, është pasqyra më e qartë e mbijetesës së një kulture vetëshkatërruese tek klasa politike shqiptare. Paralajmërimet tashmë direkte e disa herë të pasjellshme të europianëve për mosdhënien e statusit edhe në tetor, mund të prodhojnë një situatë unikale, ku një vendi i mohohet statusi për herë të tretë rresht. Mallkimi i shifrës tre vijon të na ndjekë, duke na kthyer në delen e zezë të Ballkanit dhe të Europës.
