Njerëz pyesin se si ndihen në lidhje me plakjen, dhe ata ndoshta do të përgjigjen në të njëjtën mënyrë si Maurice Chevalier: "Pleqëria nuk është aq e keqe kur ju e konsideroni alternativë". Nyje të dobëta, muskuj të dobësuar, venitje shikimi dhe kujtesë e turbullt, e shoqëruar me përbuzje të pakujdesshme të botës moderne për të vjetrën. Duket një perspektivë e frikshme më e mirë se vdekja ndoshta, por jo më shumë. Megjithatë, ideja e njerëzve se plakja është tmerr është e gabuar. Jeta nuk është një rënie gjatë, e ngadaltë nga vendet e larta të ndriçuara nga dielli në drejtim të luginës së vdekjes. Ajo, përkundrazi, është një kthesë në formë U-je.
Kur njerëzit fillojnë jetën e të rriturve, ata janë goxha të gëzuar. Gjërat shkojnë tatëpjetë nga “të qenit i ri” deri në moshën e mesme, ku ato të arrijnë një pikë më të ulët e njohur zakonisht si kriza e mesit të jetës. Deri këtu e kemi të njohur. Pjesa e çuditshme ndodh pas kësaj. Edhe pse njerëzit lëvizin drejt moshës së vjetër dhe humbasin gjëra, atë vitalitetin e thesartë, mprehtësinë mendore, etj, duket se ata gjithashtu fitojnë atë që të gjithë e kërkojnë në jetën e tyre: lumturinë.
Ky zbulim kurioz ka dalë nga një degë e re e ekonomisë që kërkon një masë më të kënaqshme se paratë për mirëqenien e njerëzve. Ekonomia Konvencionale përdor paratë si një mjet për ta bërë të dobishme mënyrën e mjerë me të cilën flitet për lumturinë. Por disa ekonomistë, që nuk binden se ekziston një lidhje direkte ndërmjet parave dhe mirëqenies, kanë vendosur për të shkuar në thelbin e çështjes dhe ta masin vet lumturinë.
Ka tashmë shumë të dhëna në lidhje me këtë temë të mbledhura nga, të Vëzhguesi Social i Përgjithshëm i Amerikës, Eurobarometri dhe Gallup. Sondazhet bëjnë dy lloje pyetjesh. Më njërën vlerësojnë shqetësimet e njerëzve për jetën e tyre, dhe të tjerat se si ndjehen ata në çdo kohë të veçantë. E para shkon përgjatë vijave të të menduarit për jetën tuaj si një e tërë, si ndiheni ata për këtë gjë? E dyta është diçka si: dje a u ndjeve i lumtur?/ kënaqur?/ i zemëruar?/ në ankth? Lloji i parë i pyetjes kërkon të masë mirëqenien globale, dhe e dyta mirëqenien emocionale. Ata nuk kanë gjithmonë të njëjtën përgjigje: të pasurit e fëmijëve,për shembull, ka tendencë për të bërë njerëzit të ndjehen mirë në lidhje me jetën e tyre si një e tërë, por edhe rrit mundësinë që ata mendonin se dje ishin të zemëruar apo të shqetësuar.
Grupi i staticienëve përmes një sasie të madhe të të dhënave të këtyre sondazheve punojnë si minatorë në kërkim të arit. Ata janë duke u përpjekur për të gjetur përgjigjen e pyetjes shumëvjeçare:atë që i bën njerëzit të lumtur? Katër faktorët kryesorë, me sa duket janë:, gjinia, personaliteti, rrethanat e jashtme dhe mosha. Gratë, në përgjithësi, janë pak të lumtura se sa burrat. Por ato janë edhe më të ndjeshme ndaj depresionit: një e pesta e çerekut të grave përjetojnë depresion në një pikë në jetën e tyre, krahasuar me rreth një të dhjetën e burrave. E cila tregon ose se gratë janë më shumë të ngjarë të përjetojnë emocionet më ekstreme.Dy tipare të personalitetit shkëlqejnë në kompleksitetin e analizave të ekonomistëve: Nevrikët dhe Ekstroversët.
Njerëz nevrikë janë ata të cilët janë të prirur për të qenë të zemëruar në faj dhe ankth dhe kanë prirjen të jenë të pakënaqur. Kjo është më shumë se një vëzhgim taotoligjik për humorin e njerëzve kur janë pyetur për ndjenjat e tyre nga anketat apo ekonomistët. Studimet e mëposhtme me njerëz gjatë shumë viteve kanë treguar se neurotitizmi është një tipar i qëndrueshme i personalitetit dhe një parashikues i mirë i niveleve të lumturisë. Njerëz nevrotik nuk janë vetëm të prirur për ndjenjat negative: ata gjithashtu kanë tendencë që të kenë inteligjencë emocionale të ulët, e cila i bën ata të keq në formimin ose menaxhimin e marrëdhënieve, dhe që nga ana tjetër i bën ata të pakënaqur.
Ndërsa neurotikët kanë tendencë për tu bërë të zymtë, ekstraversët janë e kundërta. Ata që e duan punën në grupe priren të jenë më të lumtur se ata që mbyllin dyert e zyrës së tyre gjatë ditës dhe gjatë mbrëmjes mbyllen në “vrimën” e shtëpisë së tyre. Ky tipar i personalitetit mund të ndihmojë të shpjegojë disa dallime ndër-kulturore: një studim ka krahasuar grupet e ngjashme të popujve britanik, kineze dhe japoneze dhe ka gjetur se britanikët ishin, më të hapur dhe më të lumtur se kinezët dhe japonezët.
Pastaj është roli i rrethanave. Të gjitha llojet e gjërave në jetën e njerëzve, të tilla si marrëdhëniet, arsimi, të ardhurat, dhe shëndeti, formojnë mënyrën se si ndjehen. Të qenit i martuar u jep njerëzve një ekzaltim të konsiderueshme, por jo aq të madh sa errësira që buron nga të qenit i papunë. Në Amerikë, të qenit zezak lidhej me nivelet e ulëta të lumturisë,edhe pse shifrat më të fundit sugjerojnë se të qenit të zi apo hispanik në ditët e sotme është e lidhur me lumturinë më të madhe. Njerëzit me fëmijët në shtëpi janë më pak të lumtur se ato pa. Njerëzit e arsimuar janë më shumë të lumtur, por ky efekt zhduket sapo të ketë ardhur kontrolli për të. Arsimi, me fjalë të tjera, duket se i bën njerëzit të lumtur, sepse kjo i bën ata më të pasur. Dhe njerëzit më të pasur janë më të lumtur se të varfrit, edhe pse është vetëm një burim i argumentit.
Interes në kthesën U ka qenë në rritje. Efekti i saj për lumturi është i rëndësishëm, më shumë tek njerëzit që kalojnë nga mosha mesme tek plakja sesa tek të papunët. Duket në të gjithë botën. David Blanchfloëer, profesor i ekonomisë në Dartmouth College, dhe z. Oswald kanë shikuar për shifra në 72 vende. Kalimi i moshës ndryshon midis vendeve ukrainase që kryesojnë vargun, janë më të mjerueshëm në moshën 62-vjeçare, dhe zviceranët, në fund, në moshën 35-vjeçare por në shumicën e të vendeve të mëdha njerëzit janë të palumtur gjatë moshës 40 vjeç dhe gjatë kalimit në moshën 50 vjeç.
Mesatarja globale është 46. Ka gjithmonë një mundësi që variacionet të mos jenë rezultat i ndryshimeve të gjata, gjatë jetës, por i dallimeve në mes të grupmoshave. Një evropian 70-vjeçar mund të ndjehet i ndryshëm për një 30-vjeçar, jo sepse ai është i vjetër, por sepse ai u rrit gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe u formua kështu nga përvoja të ndryshme. Por grumbullimi i të dhënave dëmton idenë e një grupi të efektshëm. Amerikanët dhe zimbabezët nuk janë formuar nga përvoja të ngjashme, por kthesa U shfaqet në të dy vendet. Dhe nëqoftëse efekti i grupit nuk do të ishte përgjegjës kthesa U nuk do të shfaqej asnjëherë gjatë 40 viteve të të dhënave.
Një tjetër shpjegim i mundshëm është se njerëzit e pakënaqur vdesin më shpejt. Është e vështirë për të vendosur nëse kjo është e vërtetë apo jo, por, duke qenë se vdekja në moshë të mesme është mjaft e rrallë, ajo do të shpjegon vetëm pak këtë fenomen. Në fund të fundit, faktorët e përbashkët ndikojë tek njerëzit në faza të ndryshme të ciklit të ekzistencës. Njerëzit në të 40-at e tyre,për shembull, shpesh kanë fëmijë të vegjël ose adoleshentë. Mundet që mjerimi i moshës së mesme të jetë pasojë e ndarjes së hapësirës me adoleshentët rebel e të pakënaqur? Dhe njerëz të moshuar kanë tendencë të jenë më të pasur. A mundet që kënaqësia e tyre të jetë rezultat i parave të tyre?
Njerëzit, tregojnë studimet, sillen ndryshe në mosha të ndryshme. Të moshuarit kanë më pak rreshta dhe dalin me zgjidhje të mira të konflikteve. Ata janë më të mirë në kontrollin e emocioneve të tyre, më të mirë në pranimin e fatkeqësive dhe më pak të prirur ndaj zemërimit. Në një studim, për shembull, disa njerëzve u është kërkuar për të dëgjuar regjistrimet e njerëzve të tjerë duke thënë enkas gjëra pikëlluese rreth vetes. Edhe të vjetrit edhe të rinjtë u pikëlluan njësoj por njerëzit e moshuar ishin më pak të zemëruar dhe më pak të prirur për të kaluar në gjykim, duke thënë se "Nuk mund të kënaqen gjithë njerëzit gjatë gjithë kohës”.
Njerëzit më të lumtur janë dhe më produktivë. Disa studiues bënë këtë eksperiment: Morën disa vullnetarë dhe i bënë një test mendor pasi i kishin vënë të shihnin një film komik. Dhe dolën në dy konkluzione. Së pari ishin më produktivë sesa ata që kishin parë një film të zakonshëm ose se ata që nuk kishin parë fare film. Së dyti, freskia duhet ti ndihmojë të moshuarit për të luftuar humbjen e produktivitetit të tyre dhe rënien e aftësive njohëse. Një pikë që duhet theksuar për problemin që ka bota se ku do ti çojë fuqitë punëtore të moshuar.
Kur njerëzit fillojnë jetën e të rriturve, ata janë goxha të gëzuar. Gjërat shkojnë tatëpjetë nga “të qenit i ri” deri në moshën e mesme, ku ato të arrijnë një pikë më të ulët e njohur zakonisht si kriza e mesit të jetës. Deri këtu e kemi të njohur. Pjesa e çuditshme ndodh pas kësaj. Edhe pse njerëzit lëvizin drejt moshës së vjetër dhe humbasin gjëra, atë vitalitetin e thesartë, mprehtësinë mendore, etj, duket se ata gjithashtu fitojnë atë që të gjithë e kërkojnë në jetën e tyre: lumturinë.
Ky zbulim kurioz ka dalë nga një degë e re e ekonomisë që kërkon një masë më të kënaqshme se paratë për mirëqenien e njerëzve. Ekonomia Konvencionale përdor paratë si një mjet për ta bërë të dobishme mënyrën e mjerë me të cilën flitet për lumturinë. Por disa ekonomistë, që nuk binden se ekziston një lidhje direkte ndërmjet parave dhe mirëqenies, kanë vendosur për të shkuar në thelbin e çështjes dhe ta masin vet lumturinë.
Ka tashmë shumë të dhëna në lidhje me këtë temë të mbledhura nga, të Vëzhguesi Social i Përgjithshëm i Amerikës, Eurobarometri dhe Gallup. Sondazhet bëjnë dy lloje pyetjesh. Më njërën vlerësojnë shqetësimet e njerëzve për jetën e tyre, dhe të tjerat se si ndjehen ata në çdo kohë të veçantë. E para shkon përgjatë vijave të të menduarit për jetën tuaj si një e tërë, si ndiheni ata për këtë gjë? E dyta është diçka si: dje a u ndjeve i lumtur?/ kënaqur?/ i zemëruar?/ në ankth? Lloji i parë i pyetjes kërkon të masë mirëqenien globale, dhe e dyta mirëqenien emocionale. Ata nuk kanë gjithmonë të njëjtën përgjigje: të pasurit e fëmijëve,për shembull, ka tendencë për të bërë njerëzit të ndjehen mirë në lidhje me jetën e tyre si një e tërë, por edhe rrit mundësinë që ata mendonin se dje ishin të zemëruar apo të shqetësuar.
Grupi i staticienëve përmes një sasie të madhe të të dhënave të këtyre sondazheve punojnë si minatorë në kërkim të arit. Ata janë duke u përpjekur për të gjetur përgjigjen e pyetjes shumëvjeçare:atë që i bën njerëzit të lumtur? Katër faktorët kryesorë, me sa duket janë:, gjinia, personaliteti, rrethanat e jashtme dhe mosha. Gratë, në përgjithësi, janë pak të lumtura se sa burrat. Por ato janë edhe më të ndjeshme ndaj depresionit: një e pesta e çerekut të grave përjetojnë depresion në një pikë në jetën e tyre, krahasuar me rreth një të dhjetën e burrave. E cila tregon ose se gratë janë më shumë të ngjarë të përjetojnë emocionet më ekstreme.Dy tipare të personalitetit shkëlqejnë në kompleksitetin e analizave të ekonomistëve: Nevrikët dhe Ekstroversët.
Njerëz nevrikë janë ata të cilët janë të prirur për të qenë të zemëruar në faj dhe ankth dhe kanë prirjen të jenë të pakënaqur. Kjo është më shumë se një vëzhgim taotoligjik për humorin e njerëzve kur janë pyetur për ndjenjat e tyre nga anketat apo ekonomistët. Studimet e mëposhtme me njerëz gjatë shumë viteve kanë treguar se neurotitizmi është një tipar i qëndrueshme i personalitetit dhe një parashikues i mirë i niveleve të lumturisë. Njerëz nevrotik nuk janë vetëm të prirur për ndjenjat negative: ata gjithashtu kanë tendencë që të kenë inteligjencë emocionale të ulët, e cila i bën ata të keq në formimin ose menaxhimin e marrëdhënieve, dhe që nga ana tjetër i bën ata të pakënaqur.
Ndërsa neurotikët kanë tendencë për tu bërë të zymtë, ekstraversët janë e kundërta. Ata që e duan punën në grupe priren të jenë më të lumtur se ata që mbyllin dyert e zyrës së tyre gjatë ditës dhe gjatë mbrëmjes mbyllen në “vrimën” e shtëpisë së tyre. Ky tipar i personalitetit mund të ndihmojë të shpjegojë disa dallime ndër-kulturore: një studim ka krahasuar grupet e ngjashme të popujve britanik, kineze dhe japoneze dhe ka gjetur se britanikët ishin, më të hapur dhe më të lumtur se kinezët dhe japonezët.
Pastaj është roli i rrethanave. Të gjitha llojet e gjërave në jetën e njerëzve, të tilla si marrëdhëniet, arsimi, të ardhurat, dhe shëndeti, formojnë mënyrën se si ndjehen. Të qenit i martuar u jep njerëzve një ekzaltim të konsiderueshme, por jo aq të madh sa errësira që buron nga të qenit i papunë. Në Amerikë, të qenit zezak lidhej me nivelet e ulëta të lumturisë,edhe pse shifrat më të fundit sugjerojnë se të qenit të zi apo hispanik në ditët e sotme është e lidhur me lumturinë më të madhe. Njerëzit me fëmijët në shtëpi janë më pak të lumtur se ato pa. Njerëzit e arsimuar janë më shumë të lumtur, por ky efekt zhduket sapo të ketë ardhur kontrolli për të. Arsimi, me fjalë të tjera, duket se i bën njerëzit të lumtur, sepse kjo i bën ata më të pasur. Dhe njerëzit më të pasur janë më të lumtur se të varfrit, edhe pse është vetëm një burim i argumentit.
Interes në kthesën U ka qenë në rritje. Efekti i saj për lumturi është i rëndësishëm, më shumë tek njerëzit që kalojnë nga mosha mesme tek plakja sesa tek të papunët. Duket në të gjithë botën. David Blanchfloëer, profesor i ekonomisë në Dartmouth College, dhe z. Oswald kanë shikuar për shifra në 72 vende. Kalimi i moshës ndryshon midis vendeve ukrainase që kryesojnë vargun, janë më të mjerueshëm në moshën 62-vjeçare, dhe zviceranët, në fund, në moshën 35-vjeçare por në shumicën e të vendeve të mëdha njerëzit janë të palumtur gjatë moshës 40 vjeç dhe gjatë kalimit në moshën 50 vjeç.
Mesatarja globale është 46. Ka gjithmonë një mundësi që variacionet të mos jenë rezultat i ndryshimeve të gjata, gjatë jetës, por i dallimeve në mes të grupmoshave. Një evropian 70-vjeçar mund të ndjehet i ndryshëm për një 30-vjeçar, jo sepse ai është i vjetër, por sepse ai u rrit gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe u formua kështu nga përvoja të ndryshme. Por grumbullimi i të dhënave dëmton idenë e një grupi të efektshëm. Amerikanët dhe zimbabezët nuk janë formuar nga përvoja të ngjashme, por kthesa U shfaqet në të dy vendet. Dhe nëqoftëse efekti i grupit nuk do të ishte përgjegjës kthesa U nuk do të shfaqej asnjëherë gjatë 40 viteve të të dhënave.
Një tjetër shpjegim i mundshëm është se njerëzit e pakënaqur vdesin më shpejt. Është e vështirë për të vendosur nëse kjo është e vërtetë apo jo, por, duke qenë se vdekja në moshë të mesme është mjaft e rrallë, ajo do të shpjegon vetëm pak këtë fenomen. Në fund të fundit, faktorët e përbashkët ndikojë tek njerëzit në faza të ndryshme të ciklit të ekzistencës. Njerëzit në të 40-at e tyre,për shembull, shpesh kanë fëmijë të vegjël ose adoleshentë. Mundet që mjerimi i moshës së mesme të jetë pasojë e ndarjes së hapësirës me adoleshentët rebel e të pakënaqur? Dhe njerëz të moshuar kanë tendencë të jenë më të pasur. A mundet që kënaqësia e tyre të jetë rezultat i parave të tyre?
Njerëzit, tregojnë studimet, sillen ndryshe në mosha të ndryshme. Të moshuarit kanë më pak rreshta dhe dalin me zgjidhje të mira të konflikteve. Ata janë më të mirë në kontrollin e emocioneve të tyre, më të mirë në pranimin e fatkeqësive dhe më pak të prirur ndaj zemërimit. Në një studim, për shembull, disa njerëzve u është kërkuar për të dëgjuar regjistrimet e njerëzve të tjerë duke thënë enkas gjëra pikëlluese rreth vetes. Edhe të vjetrit edhe të rinjtë u pikëlluan njësoj por njerëzit e moshuar ishin më pak të zemëruar dhe më pak të prirur për të kaluar në gjykim, duke thënë se "Nuk mund të kënaqen gjithë njerëzit gjatë gjithë kohës”.
Njerëzit më të lumtur janë dhe më produktivë. Disa studiues bënë këtë eksperiment: Morën disa vullnetarë dhe i bënë një test mendor pasi i kishin vënë të shihnin një film komik. Dhe dolën në dy konkluzione. Së pari ishin më produktivë sesa ata që kishin parë një film të zakonshëm ose se ata që nuk kishin parë fare film. Së dyti, freskia duhet ti ndihmojë të moshuarit për të luftuar humbjen e produktivitetit të tyre dhe rënien e aftësive njohëse. Një pikë që duhet theksuar për problemin që ka bota se ku do ti çojë fuqitë punëtore të moshuar.
