“Ç’u këput një degë qarri” – Kenge popullore nga fshatrat toske te Struges.-

Kurt Farka on May 3, 2019

Nga Bexhet Asani

Këngët popullore të këtij vëllimi, apo thënë më mirë këto perla të gurrës popullore, i mblodha në fshatrat: Frëngovë, Kalisht, Fier, Ladorisht, Teferiç, Shum, Zagraçan, Belicë dhe në qytet Strugë e Ohër. Këto zona janë të banuara kryesisht me popullsi shqiptare, me përjashtim të fshatrave Belicë dhe Kalisht- në të parin jetojnë disa familje vllehe, kurse në të dytin ca familje maqedone.
Banorët e kësaj treve janë marrë me bujqësi dhe blegtori. Kohët e fundit ata shkojnë me të madhe në kurbet, sidomos në Amerikë, Zvicër, Gjermani, Austri etj.

Kjo trevë është mjaft e pasur me lëndë folklorike, sepse në të shekuj me radhë janë kultivuar të gjitha llojet dhe gjinitë e letërsisë popullore. Mirëpo, unë nuk kam mundur t’i mbledh të gjitha këto lloje.
Këngët polifonike, apo siç i quajnë vendësit: këngë me të mbajtur ose këngë me ae, këndohen pa përcjelljen e veglave muzikore. Një numër i madh i këtyre këngëve përcillen me valle, ose, siç quhen ndryshe, këngë që vallëzohen e që nga popullsia e kësaj ane njihen si këngë apo valle me të thyer ose çalakaçe.
Ato nuk këndohen vetëm nëpër gëzime të ndryshme familjare si në dasma e ahengje, por edhe nga bujqit duke lavruar tokën e kositur, livadhet, nga blektorët duke i kullotur dhentë, nga femrat duke punuar në arë etj.
Këngët popullore këndohen nga plakat e pleqtë, nga të rinjtë e të rejat. Pra nga gjini e mosha te ndryshme. Nëpër dasma e ahengje këngët e kënduara nga gratë dhe vajzat përcillen vetëm me daire (def), kurse te burrat jo rrallë herë këngët shoqërohen me të shtëna pushke. Si ndër gra, ashtu edhe ndër burra, kënga, sidomos përfundimi i saj përcillet me urime si: “Goja u lumtë”, “Zemra ju këndoftë”, “Edhe në zemrat tuaj”, por nëse këngëtaret apo këngëtarët janë beqarë, atëhere më të moshuarit dhe të pranishmit urojnë: “Dasmën ua ngrënçim”, “Edhe në dasmën tuaj” etj.
Dëshira e flaktë për t’u marrë me folklor më lindi në vitet 1977/78 si student i vitit të parë në degën e Letërsisë dhe të Gjuhës Shqipe në Prishtinë. Por, dashuria ndaj folklorit zë fill që në ditët e fëmijërisë, kur me ëndje dëgjoja melodinë e bukur të këngës popullore nëpër dasma dhe ahengje të ndryshme. Mjerisht këtë melodi kaq të bukur e tërheqëse, e cila të magjeps, nuk munda ta incizoj, sepse magnetofoni më mungoi tërë kohën. Kam punuar në kushte mjaft të vështira, sidomos ato materiale, për të cilat që po të shkruaja do të më duhej të mbushja faqe të tëra. Në letër nuk hodha asnjë notë muzikore, sepse nuk e bëja dot punën e një etnomuzikolog, sa nuk është vonë, për të incizuar meloditë e larmishme të këngëve dhe valleve popullore të kësaj treve. Etnomuzikologu nuk do të haste në kurrfarë veshtirësish, sepse tanimë ai e ka në duar tekstin e këngëve dhe të valleve sa për t’ua kujtuar subjekteve.
Për të bërë këtë vepër kam punuar dhjetë vjet rresht dhe kurrë s’jam penduar. Përkundrazi, punën do ta vazhdoj për ta mbledhur edhe prozën popullore të kësaj anë, e cila është mjaft e begatshme dhe ka vlera të çmuara artistike.
Kam bërë përpjekje të mëdha që këngët t’i ndaj në cikle, por kam hasur në shumë vështirësi rreth klasifikimit të tyre, sepse në disa këngë gërshetohen motivet e dashurisë edhe të kurbetit etj.
Prandaj, këtë radhitje të lëndës e ka kushtëzuar edhe nevoja e drejtpërdrejtë praktike.
Ndërkaq titulli “Ç’u këput një degë qarri” është simbolikë e fatit të trevës nga e cila janë mbledhur këngët.
Shkrova kaq shkurt, jo pse s’kisha çfarë të shkruaja, por këtë e bëj me qëllim që të mos ua zë vendin këngëve, këtyre margaritarëve të gurrës sonë popullore, sepse për botimin e kësaj vepre diktojnë kushtet materiale. Këtë radhë, për vlerën që kanë le të flasin vetë këngët e këtij vëllimi, të cilat të trondisin thellë me forcën poetike të tekstit të tyre.
Falenderoj nga zemra të gjitha familjet, veçanërisht këngëtaret dhe këngëtarët, të cilët qenë të gatshëm e s’u kursyen në asnjë moment për të më ndihmuar, si dhe për mikpritjen që më bënë ngado që shkova. Posaçërisht, u falenderohem miqve dhe dashamirësve të folklorit, të cilët më ndihmuan me këshilla dhe sugjerime.
Jam I lumtur që këtë vepër, ua kushtoj prindërve të mi Sherife dhe Xhevit Asani, të cilët gjithmonë patën besim dhe mirëkuptim për punën që bëja.
Prishtinë,1990.