Dëgjova një si klithmë të gëzuar: “Shih, shih tufën e kumrive”.

Nga Mynever Shuteriqi

Sytë e tij s’iu ndanë as një çast pamjeve të njohura e të dashura të qytetit të tij, duke thënë vazhdimisht: “Ç’mrekulli, ç’bukuri!” Iu gëzova dhe unë atyre pamjeve, e harruar nga ajo çka më priste. Udhëtimi Tiranë-Shkup e Shkup-Tiranë ishte përshëndetja e fundit, ndarja e përjetshme nga viset e tij më të dashura. Mendoj se ky ishte imazhi i fundit që e përcolli. Thellë-thellë më bëhet se ai dëshironte të ndahej në këtë mënyrë. Dimri i vitit 2002-2003 qe i vështirë për Dhimitrin. U bë shkak një aksident i vogël, që i krijoi probleme serioze, dhimbje shumë dhe vështirësi të mëdha në lëvizje. Falë vullnetit të tij të njohur dhe optimizmit që s’iu nda kurrë, ai arriti ta merrte veten shpejt, duke dalë prej asaj gjendje pa pasojat që ndodhin rëndom në mosha të thyera. Pikërisht në këtë kohë, vajza jonë, Zana, me të shoqin, Ladin, na ftuan për të kaluar disa javë të pranverës në shtëpinë e tyre në Shkup. Ndonëse ato ditë i kishin rifilluar shqetësimet në zemër, çka në ndonjë rast tjetër të ngjashëm do ta bënte të mendohej dy herë, ndofta edhe të konsultohej me mjekun, ai e priti me shumë kënaqësi ftesën e tyre. Kuptova se vendimi për t’iu vënë një rruge aq të gjatë pas disa muajsh qëndrimi në shtrat dhe pikërisht në kohën kur zemra po i rikujtonte drobitjen e vet, nuk lidhej vetëm me dëshirën për të qenë pranë tyre apo me etjen e tij të pashterrshme për udhëtime. Përtej këtyre arsyetimeve fshihej një tjetër dëshirë.

Të përshkonte edhe një herë, për të fundit herë, sikundër ndodhi, viset e tij më të dashura, të sodiste peizazhet e njohura, të rizgjonte kujtime të largëta e të përmallshme fëmijërie e rinie. Do të kalonte nëpër Elbasanin e tij përmes ullishteve e Shkumbinit, do të shihte Pojskën buzë liqenit, do të përshkonte Pogradecin për t’u ndalur në Tushemisht, më tej Shën Naumi… Një tok vendesh të lidhura qenësisht me jetën e tij, me frymëzimet letrare, me poezitë e hershme dhe me tregimet më të vona, me personazhe jete dhe shkence. Ishte gjithsesi edhe një kënaqësi tjetër: në këtë udhëtim do të na shoqëronte Zana, që në këtë rast përmbushte lakminë e tij të përhershme për t’i pasur fëmijët pranë, sidomos nëpër udhëtime të tilla, që i ofronin mundësinë për t’i lidhur me rrënjët e tyre. Ishte një e mërkurë e mrekullueshme qershori, me një mëngjes të ndritshëm pranveror, kur lamë Tiranën dhe u nisëm për në Shkup. Cilido që ka pasur rastin të ketë udhëtuar nëpër Shqipëri me Dhimitrin, ka provuar kënaqësi të veçanta. Ai ishte një lloj ciceroni i palodhur, që të pasuronte me lloj-lloj informacionesh, veçanërisht për historinë e vendit. Por kësaj radhe, edhe unë, që e kam shoqëruar përherë, mbeta gati e shastisur dhe krejtësisht e pazonja për të kuptuar se nga i buronte gjithë ai frymëzim, që i kalonte kufijtë e të zakonshmes, për të folur me fjalë e me gjeste për ngjarje të vjetra e të reja, për lulet, pemët, malet, qiellin e retë. Sapo kishim nisur të ngjiteshim në Qafë Kërrabë, ai filloi të fliste për viset përreth, duke na treguar për Shkamin (Shkëmbi) e Letanit e Bixëllesë, ku Kristoforidhi pati shkuar e qe futur thellë shpellave për të kërkuar gjurmët e pellazgëve. Ndalesën e parë, me kërkesë të tij, e bëmë në kafenenë Belvedere buzë rrugës automobilistike pranë fshatit Fikas. Ndërsa po pinim kafenë, Dhimitrin e pushtoi një nga ato mallëngjimet e forta, që ne ia njihnim mirë. Ai i tërhoqi vëmendjen Zanës që të shihte ato pamje të mrekullueshme që kishim përpara: poshtë fusha e Elbasanit me vetë Elbasanin e shtrirë e të rritur që nga Metalurgjiku e deri në malin e Krastës, mes ullishtash e Shkumbinit. Ballë për ballë e rreth e qark malet sërë-sërë e radhëradhë. Tutje Komjani e Valemarja e Vërçës e më thellë Tomorri me gjithë atë madhështi, duke qëndruar me kokën në qiellin e kaltëryer, me çaçkën, “qelepoçen” e bardhë, nga dëborat që nuk shkrijnë kurrë. Malet e tjera s’duken gjë para tij, thoshte, përveç njërit që është si takije e murrme në dimër, Komjanit. Tomorr dhe Komjan janë nga emrat tanë të lashtë shumë, si Drin e Bujan, Sharr e Dajt. Unë mal më të bukur se Tomorri nuk njoh, ndoshta se jam shqiptar, vazhdoi. Përshkuam Elbasanin buzë ullishtave, që atij mëngjesi ndriçohej nga bimësia në shpërthim të paparë pranveror, me fushën luleplot të përskuqur e verdhulluar si rrallë herë. Befas ai heshti, heshti gjatë. Na foli vetëm për “shuteriqen”, ullishtën e të parëve të tij, në veri të ullishtës së madhe, për të cilën, çuditërisht, nuk na kishte treguar kurrë më parë. Jeta e tij si fëmijë, por edhe vitet e rinisë sonë, ishin lidhur ngushtë me ullishtën. Aty, në bredhjet e shëtitjet e pafund, ne kishim thurur ëndrra të bukura e të hareshme, që mund të them se u bënë jetë. Nuk guxova ta shkëpus nga ajo heshtje e gjatë, sepse e dija fare mirë që në ato çaste ai përjetonte nostalgjinë e viteve të paharruara, veçanërisht të fëmijërisë, të cilat ndodhen në çdo faqe të tufës së tregimeve të bukura të përmbledhura në botimet e nisura me librin Gurnecka në vitin 1957 dhe që vijuan radhë-radhë deri më 1984, me Vërshimet e Vjeshtës. Ky udhëtim i mrekullueshëm na dha shumë gëzim të gjithëve, mua, Zanës, vetë Dhimitrit. Na u duk si një përtëritje fizike dhe shpirtërore e Dhimitrit, por në fakt qe paralajmërimi për fundin e tij. Pas një nate çlodhëse e të qetë në Shkup pranë pjesës tjetër të familjes, ai u ndje keq. Ishte një infarkt, infarkti i dytë pas atij me vdekje klinike në vitin 1982. Nuk guxova ta shoh në sy, në ata sy ku isha mësuar të lexoj mendimet, gëzimet, dhimbjet e tij. Ç’mund të lexoja tani?! Po ai në sytë e mi të tmerruar? Diagnozën që i dhanë mjekët e priti qetësisht, pa fjalë, pa u ankuar. Edhe sot nuk di ta shpjegoj atë qetësi, atë stoicizëm. Nuk desh të na lëndojë? Apo ishte i bindur se ishte një fund i pashmangshëm?! Sapo doli nga spitali nguli këmbë që të ktheheshim në shtëpi, në Tiranë.

Mynever Shuteriqi

Kështu më 25 qershor pritëm në pikën kufitare të Qafë Thanës helikopterin. Njëri prej aviatorëve qëlloi djali i një miku të Dhimitrit. Duke e përqafuar ai i tha: Do të bëjmë një udhëtim të qetë e të bukur profesor. Duhen vetëm 20 minuta për të zbritur në Tiranë, por ne do ta bëjmë më gjatë që të çmalleni me të gjitha viset e kësaj ane që i njihni e i keni shkelur pëllëmbë për pëllëmbë gjatë Luftës. Ju nuk e keni parë bukurinë e këtyre anëve nga lart.” Ishte një mrekulli, një surprizë, një shkarkim nga ai ankth që kisha ndrydhur brenda vetes. Ata e ngritën peshë Dhimitrin dhe ne u vendosëm pranë e pranë në dy stola të rehatshëm. Fitova sigurinë se do të mbërrinim mirë në Tiranë, por megjithatë i shtrëngoja fort krahun, sikur do ta mbroja nga diçka e papritur dhe nuk arrija të ndiqja gjithnjë pamjet që shfaqeshin e zhdukeshin njëra pas tjetrës, as edhe të dëgjoja gjithë sa ai më thosh pranë veshit e më tregonte vazhdimisht si njohës i mirë i atyre anëve: “Ja tryeza e Skënderbeut, shih rrapin shekullor të Bërzeshtës, më tej malet e Polisit ku jam strehuar i sëmurë gjatë luftës, thellë mbrapa maleve viset e Aranitëve, përtej Sopoti i qëndresës së Gjorg Golemit etj., etj.” Shkumbini, me ujët e pakët që i kish mbetur, nën rrezet e forta të diellit, dukej si një shirit i argjendtë përmes luginës së gjelbër me shkurre, pisha e ullishta. Ai na u duk më i bukur se kurrë. Pastaj helikopteri frenoi shpejtësinë, u ul ngadalë duke i rënë Elbasanit përqark. Dëgjova një si klithmë të gëzuar: “Shih, shih tufën e kumrive”. Sytë e tij s’iu ndanë as një çast pamjeve të njohura e të dashura të qytetit të tij, duke thënë vazhdimisht: “Ç’mrekulli, ç’bukuri!” Iu gëzova dhe unë atyre pamjeve, e harruar nga ajo çka më priste.

Dhimiter dhe Mynever Shuteriqi

Udhëtimi Tiranë-Shkup e Shkup-Tiranë ishte përshëndetja e fundit, ndarja e përjetshme nga viset e tij më të dashura. Mendoj se ky ishte imazhi i fundit që e përcolli. Thellë-thellë më bëhet se ai dëshironte të ndahej në këtë mënyrë.