22 Gusht 2024

Nëse bëni një vizitë te Guri i Singaporit, i ekspozuar në Muzeun Kombëtar të Singaporit, mund të zhgënjeheni. Kjo për shkak se mbishkrimi – që mban një sistem shkrimi të panjohur që transkripton një gjuhë të panjohur – po zbehet.

Por nëse ju pëlqejnë enigmat, kjo nuk do t’ju largojë. Guri është një fragment i një pllake më të madhe, që dikur mirëpriste vizitorët në grykëderdhjen e lumit Singapori.

Britanikët e hodhën në erë në vitin 1843, për të ndërtuar një fortesë. I zbuluar në vitin 1819, guri humbi pothuajse tërësisht. Oficeri ushtarak skocez, nënkoloneli James Low, në mes të indiferencës së përgjithshme, arriti të shpëtojë tre fragmente.

Ai i dërgoi ato në Muzeun e Shoqërisë Mbretërore Aziatike në Kalkuta për t’u studiuar.

Ata mbërritën në vitin 1848. Ndërkohë, pjesë të tjera të gurit u zhdukën në ishull. Në vitin 1918, Muzeu Raffles i Singaporit i kërkoi Kalkutës të kthente fragmentet. Vetëm një u kthye.

Asgjë nuk dihet për të tjerat, të cilat ndoshta kanë humbur përgjithmonë.

Pavarësisht nga emri i saj, kjo pllakëz ranore nuk është një “gur” i thjeshtë. Dikur ishte pjesë e një monumenti, një epigraf i lashtë me përmasa tre me tre metra dhe që mbante rreth 50 rreshta tekst.

Shumë epigrafë nuk i mbijetuan kohës. Reliktet arkeologjike shpesh humbasin, gjatë shekujve. Është e trishtë, por e pashmangshme.

Por Guri i Singaporit nuk ishte thjesht një tjetër epigraf. Sistemi i shkrimit në sipërfaqen e tij është unik, nuk gjendet askund tjetër dhe nuk është përdorur kurrë në asnjë tekst tjetër.

Dhe mbetet i padeshifruar.

Duke mos qenë në gjendje të kuptojmë tekstin e epigrafit, nuk mund të marrim pë të mirëqenë një kornizë kohore specifike për origjinën e tij.

Hipotezat variojnë nga shekulli i 10-të deri në shekullin e 13-të, por nuk ka konsensus. A ishte epigrafi i lidhur me perandorinë Majapahit?

Apo një dhuratë nga një raxha nga India juglindore, duke festuar bëmat e heroit legjendar vendas Badang? Askush nuk do ta dijë derisa të arrijmë ta lexojmë.

Skenari është një nga enigmat kryesore në deshifrimin e gjuhës së kohës sonë. Është një rebus në linguistikën kriptike dhe historike pa zgjidhje. Sfida mund të krahasohet me misteret e sistemeve më të njohura të shkrimit të padeshifruar, si Linear A dhe shkrimi Rongorongo.

Bashkimi i disa fragmenteve

Pavarësisht humbjes pothuajse të plotë të pjesës tjetër të pllakës, fragmenti ekzistues dhe riprodhimet e pjesëve të munguara të monumentit të plotë na japin elemente për t’u hetuar.

Para se të hidhej në erë, monumenti u vizatua me dorë në 1837 nga politikani William Bland dhe filologu James Prinsep.

Edhe Sir Stamford Raffles, administratori britanik i Indisë Lindore dhe themeluesi i Singaporit, punoi mbi të, duke u përpjekur të kuptonte tekstin e tij. Pas shkatërrimit të tij, tre fragmentet e gjetura u riprodhuan grafikisht, para se të dërgoheshin në Indi.

Një rregull i përgjithshëm, i pashkruar i kriptogjuhësisë thotë se sa më shumë tekst të kemi – për krahasime, analiza të frekuencës dhe njohje modelesh – aq më të larta janë shanset tona për ta deshifruar. Situata e kundërt çon në dështim. Guri i Singaporit nuk bën përjashtim.

Sistemi i tij i panjohur i shkrimit që transkripton një gjuhë të panjohur përfaqëson makthin e çdo shkelësi të glifeve – një vulë e padeshifrueshmërisë.

Megjithatë, zgjuarsia njerëzore i ka kapërcyer të tilla shanse më parë. Në vitin 1952, arkitekti Michael Ventris deshifroi Linear B duke punuar në një skenar analog – një sistem shkrimi të panjohur (Linear B) dhe një gjuhë të panjohur (greqishtja mikene, një version arkaik i greqishtes së vjetër).

Ventris kishte shumë tekste në dispozicion, por detyra ishte pothuajse e pamundur. E megjithatë ai ia doli.

Tani për tani, guri është i heshtur dhe i vetmuar. Por me ekipin tim të kërkimit në Universitetin Xi’an Jiaotong-Liverpool, po përpiqem të gjej zërin e tij.

Unë dhe kolegët e mi po zhvillojmë Read-y Grammarian, një program i inteligjencës artificiale që mund të “mësojë” personazhet e mbijetuar të epigrafit dhe të hamendësojë dhe shtjellojë pjesët që mungojnë të tekstit të tij.

Ndryshe nga njerëzit, programi nuk ka paragjykime interpretuese (paragjykim kognitiv i informuar nga besimet e një studiuesi). Zbutja e këtyre paragjykimeve është një kërkesë themelore për kërkimin në deshifrimin e gjuhës.

Nëse mund të rikuperojmë një tekst të besueshëm për pllakën, do të ketë më shumë materiale për krahasim, analizë të frekuencës dhe njohje të modelit – hapat e parë drejt deshifrimit dhe dëgjimit të zërit të gurit për herë të parë.

Nga OraNews