“Në vitet 1930, Milman Parry dhe Albert B. Lord, dy studiues pionierë të poezisë gojore, kryen një punë aventureske në territorin e Mbretërisë së Jugosllavisë dhe Shqipërisë veriore, duke mbledhur shembuj të veçantë e të rëndësishëm të këngës epike shqiptare. “Wild Songs, Sweet Songs” (Këngë të egra, këngë të buta) prezanton për herë të parë këto materiale, të papublikuara më parë”, thuhet në përshkrimin e veprës.

Më 28 mars libri u promovua në ambientet e Universitetit Harvard në Cambridge, Massachusetts, për të vazhduar më 30 mars në Universitetin e Columbias në New York e më pas më 31 në “Vatra”, New York.

Në promovimin e librit mori pjesë edhe studiuesi i letërsisë popullore shqipe, profesor Zymer Neziri. Për KOHËN, nëpërmjet një bisede telefonike, ka thënë se ky është një promovim me peshë i Eposit të Kreshnikëve, një trashëgimi për të cilën Neziri punon tash e sa vjet dhe është njëri prej zërave kryesorë në promovimin e saj.

“Libri është i përgatitur me standardet më të mira teknike shkencore. Ligjërata ime ka të bëjë me gjendjen e Eposit të Kreshnikëve në të gjitha viset ku jetojnë shqiptarët sot, domethënë në pesë shtete: Shqipëri, Kosovë, Maqedoni e Veriut, Serbi – pjesa e luginës së Preshevës, Bujanocit e Medvegjës. Kemi të bëjmë me përcjelljen e dosjes së Eposit të Kreshnikëve për në UNESCO sepse atje kërkohet pos arkivave dhe botimeve, edhe pjesa dëshmuese e jetës së gjallë të Eposit”, ka thënë Neziri.

I pranishëm në tri promovimet ishte edhe lahutari i njohur nga Rugova, Isë Elezi, i cili ka performuar disa nga këngët e këtij Eposi. Përurimet janë shoqëruar edhe me dokumentarin “Eposi i Kreshnikëve” të Donika Dabishevci. Teksa ka folur për organizimin dhe promovimin e librit “Wild songs, sweet songs”, Neziri ka përmendur edhe rëndësinë e ruajtjes së Eposit të Kreshnikëve dhe rëndësinë e madhe që ka ai për kulturën shqipe.

“Pra, si ligjëratën që e mbajta në Harvard, në organizim të lidhjes së studentëve shqiptarë, të njëjtën e mbajta edhe në New York po ashtu në organizim të shkëlqyer të studentëve shqiptarë të Universiteti të Columbias. U përurua edhe filmi, por edhe lahuta e Isë Elezit. Të pranishmit patën mundësi ta shohin të gjallë edhe zërin e eposit, zërin e lahutës, veshjen tonë të moçme kombëtare të Rugovës dhe kjo ishte kënaqësi për ta, por edhe mundësi që të prekin të gjallë një traditë që nuk e ka të gjallë më Evropa, nuk e kanë gjermanët atë të Eposit të Nibelungëve e as francezët, nuk e kanë një epos të gjallë, siç është ky yni”, ka vlerësuar Neziri.

Ka përmendur edhe anashkalimin e madh që shtetet shqiptare i kanë bërë Eposit dhe ka shtuar se një gjë të tillë e pohoi edhe gjatë njërës prej këtyre ligjëratave. Neziri për gati dy dekada ka qenë nismëtar i futjes së Eposit nën mbrojtje të UNESCO-s.

“Kjo natyrisht na bënë krenarë, por unë e thash edhe aty, kur u pyeta nga publiku, se kur jemi te kujdesi shtetëror, ai nuk është i mjaftueshëm. Instituti i Eposit nuk u themelua kurrë. Kemi pritur gati te secili ministër për themelimin e tij por edhe kjo nuk ndodhi. Rreth 30 vëllime janë duke pritur që të botohen, janë në dorëshkrim por edhe ato janë lënë. Dhe ato janë një pasuri e madhe dhe një pasuri që brezat që po vijnë ta kenë rastin të krenohen me këtë vlerë që nuk e kanë të tjerët, por shpresoj që ministritë tona të hapin rrugë dhe të krijojnë rrethana më të mira”, ka thënë Neziri.

Për titullin e librit ka thënë se ka kuptim të gjerë. “Të ëmbla për shkak të dy-tri njësive që janë lirike dhe natyrisht ku është ëmbla është lirika dhe kjo e egra, e vështira është epika”, ka thënë ai.

Në përurimin në Universitetin e Columbias të premten pasdite, ka marrë pjesë edhe ambasadori, Blerim Reka, shef i Misionit në Konsullatën e Përgjithshme të Kosovës në New York. Ka përmendur edhe nevojën që Eposi të bëhet pjesë e UNESCO-s.

“Prezantim dinjitoz i trashëgimisë sonë kulturore në Universitetin Columbia të Nju Jorkut me promovimin e librit të Prof.Dr. Zymer Nezirit: ”Wild songs, sweet songs”, (Harvard, 2021). Libri përmbledh hulumtimin e 600 mijë vargjeve të këngëve kreshnike shqiptare, të cilat janë eposi i fundit i mbijetuar në Evropë. Gjatë promovimit, u shfaq edhe filmi dokumentar: ‘Eposi i Kreshnikëve’, e lahutari, Isë Elezi, ekzekutoi një nga këto këngë. Duke qenë në kategorinë ‘trashëgimia në rrezik’, eposi kreshnik kërkon mbrojtje urgjente nga UNESCO”, ka shkruar Reka në profilin e tij zyrtar në Facebook.

Përveç këngëve në gjuhën angleze, në libër, paralelisht me anglisht është edhe versioni origjinal, shqip. Megjithatë libri ka një histori të gjatë deri te botimi i tij më 2021. Rrugëtimi i tij ka nisur qysh para 20 vjetësh.

“Libri është edhe shqip edhe anglisht. Studiuesi ka mundësi që ta shohë edhe origjinalin edhe përkthimin në gjuhën angleze. Por shkaku i redaktimit, i cili është bërë nga Nicola Scaldaferri, botimi është vonuar rreth 20 vjet. Nga vitit 2002 kur e kam dorëzuar projektin për botim dhe kur kam kryer hulumtimet në Harvard. Libri është botuar në vitin 2021, por projektin e kam dorëzuar në vitin 2002 në emër të Instituti Albanologjik. Është miratuar në pranverë 2003. Megjithatë, tani e kemi një libër të nivelit të asaj shkolle që ia ruan autoritetin”, ka thënë Neziri.

Nicola Scaldaferri është profesor i asociuar në Universitetin e Milanos, ku është drejtor i LEAV (Laboratori i Etnomuzikologjisë dhe Antropologjisë Vizuale). Ka përfunduar doktoratën në Muzikologji në Universitetin e Bolonjës, diplomën për Kompozicionin në Konservatorin e Parmës. Ai gjithashtu ka qenë edhe Fulbright student në Universitetin e Harvardit dhe profesor mysafir në Universitetin Shtetëror të Shën Peterburgut. Interesat e tij përfshijnë muzikën dhe teknologjinë e shekullit të 20-të, epikën ballkanike, muzikën popullore italiane, instrumentet nga Afrika Perëndimore e të tjera. Në promovimin e librit në Harvard, Nicola Scaldaferri ishte inkuadruar përmes Zoomit.

“Nicola Scaldaferri dhe bashkëpunëtorët e tij ofrojnë një katalog të plotë të teksteve dhe regjistrimeve shqipe të mbledhura nga Milman Parry dhe Albert B. Lord, një përzgjedhje e cila përfshin dymbëdhjetë tekstet më domethënëse, si Eposin më të gjatë shqiptar të mbledhur ndonjëherë, në shqip me përkthimet shoqëruese në anglisht; katër ese që kontekstualizojnë materialet dhe nënvizojnë rëndësinë e tyre; dhe një shumëllojshmëri fotografish dhe dokumentesh përkatëse. Libri është një udhërrëfyes autoritar i një prej koleksioneve më domethënëse të eposit popullor ballkanik që ekziston”, thuhet ndër të tjera në përshkrimin e librit.

Një shkrim kushtuar promovimit të “Wild songs, sweet songs” në Federata Pan-Shqiptare të Amerikës “VATRA” ka bërë edhe gazetari Sokol Paja, kryeredaktor i gazetës “Dielli”.

“Prof. Dr. Zymer Neziri në fjalën e tij para të pranishmëve ndër të tjera theksoi se Eposi i Kreshnikëve është kryevlerë poetike e folklorit shqiptar. I takon edhe vendi te kryevlerat në UNESCO. Është vijimësi e këndimit epik ilir-arbëror dhe cikël me fill historik nga koha e ardhjes së fiseve sllave në Gadishullin Ilirik. Eposi i Kreshnikëve bashkëjeton me ciklet epike heroike historike, nga Beteja I e Kosovës, 1389, e deri te lufta e Ushtrisë Çlirimtare, 1997–2001. Eposi të Kreshnikëve i takon një vend i rëndësishëm edhe në folklorin botëror. Eposi i Kreshnikëve duhet të konsiderohet i madh ndër më të mëdhenjtë e botës, citoi ai”, shkruhet në lajmin e publikuar në gazetën “Dielli”.

Gazeta Koha, Prishtine.