Marin Barleti ishte historian në kuptimin e plotë të fjalës, dhe ndër themeluesit e historiografisë shqiptare. –
Prof.Dr. Jahja Drançolli. –
Ne nji diskutim rreth Historise se Gjergj Kastriotit – Skenderbeut dhe te kontributit te Marin Barletit per kete histori, Prof. Dr. Jahja Drançolli sqaron si ma poshte vijon:
Jam duke parë se një mik yni qenka përgjigjur lidhur më çështjën e bashkëkohësisë së Barlecit me Skënderbeun. Megjithatë, për hirë të respektit ndaj shkollimit Tuaj në Oxford dhe Cambridge do t’ju ofroj edhe disa njoftime shtesë. Dihet se, Marin Barleci (Barletius=Barleci, sipas dokumenteve origjinale të kohës), së bashkë me bashkëqytetarët e tij M. Biçikemin, L. N. Tomeun, M. Segonin e ndonjë tjetër, konsiderohen si historianë dhe shkrimtarë të parë arbër të epokës së Humanizmit dhe të Rilindjes dhe në këtë kontekst edhe të epkokës së Skënderbeut.
Sipas rezultateve të njohura shkencore, dihet se Barleci lindi në Shkodër rreth vitit 1450. Vdiq ndërkaq në vitin 1512 ose 1513 në Padova. Për disa hollësi të jetës së tij njihemi nga veprat e tij.
Siç na thotë vetë në veprën Rrethimi i Shkodrës, Barleci ishte prift katolik nga Shkodra. Më 1474, në rrethimin e parë të Shkodrës nga osmanët, ai ndodhej në qytet si deshmitarë i ngjarjeve. Ndërkaq, në rrethimin e dytë të Shkodrës (por edhe të Krujës), më 1478/79, mori pjesë në luftimet kundër osmanëve. Pas mbrojtjes heroike, me dorëzimin e qytetit t e qytetit të Shkodrës në pranverë të vitit 1479, Barleci, bashkë me qytetarët e tjerë (450 burra dhe 150 gra?), sa kishin mbetur në Shkodër, kaloi në Itali dhe gjeti strehim në Venedik. Atje (sipas njoftimeve të reja), bëri emër në Universitetin e Padovës, si dhe në Venedik (Shkolla Arbërore- Scuola degli Albanesi). Atje, respektivisht në Veneto (ku përfshiheshin Padava, Verona, Treviso, Vicenza, etj.), kishte shfrytëzuar dokumente arkivore zyrtare, të cilat i kishte komplemetuar me dëshmitë e veta të sjellura nga Arbëria në Itali në moshën madhore.
Këtej, ai u bë i njohur me historinë e tij kushtuar Gjergj Kastriotit-Skënderbeut, të shkruar në fillimet e viteve 90-ta të shek. XV (pra nga një distancë shumë të shkurtër kronologjike pas vdekjës së Skënderbeut).
Me fjalë të tjera Barleci nuk mund të konsiderohet as si kronikan por as si hagiograf i Heroit. Ai ishte historian në kuptimin e plotë të fjalës, dhe madje njëri ndër themeluesit e historiografisë shqiptare. Të këtillë e konsideron edhe historiografia italiane dhe më gjërësisht!
Sa i përket pyetjës së dytë: bazu ne hulumtimet e jueja, a asht e vertete se shumica e korrespondences se Skenderbeut asht ba ne sllavishten e asaj kohe, po ma merr mendja pararendsen e serbishtes se sotme?
Foto Jahja Drencolli.
Është e vërtet se zyra diplomatike e Skënderbeut ka mbajtur korrespndenca aktive bilaterale me shtete të ndryshme të rajonit dhe të Europës. Duke zotëruar zyre të njohur të kohës, Skënderbeu ka ruajtur marrëdhënie bilaterale edhe me shtete sllave, siç ishte shteti i Rashës (Serbia e sotme), Bosnjës, Zetës (Mali i Zi i sotëm), por edhe ndonjë herë edhe me Republikën e Raguzës (dhe qytete të tjera romano-delmato- kroate), Bullgarinë, etj. Megjithatë, shumë më e njohur dhe më e dendur me korrespondeca është ajo latine-italiane, si, me Republikën e Venedikut, Raguzën, Papatin, Napolin, Milanon, Sienën, Mantovën, etj.
Është njohur edhe zyra osmane (ose arabica-sipas alfabetit), si dhe ajo bizantine, zyra këto dilpomatike të instaluara anë e kënd qendrave të njohura arbërore, përfshirë edhe disa qendra të Kosovës!