16 Dhjetor 2024

Arkeologu Neritan Ceka, i ftuar në emisionin “Odeon”, dha një pasqyrë të gjendjes së mjerueshme të trashëgimisë kulturore në Shqipëri, duke evidentuar shkatërrimin sistematik të monumenteve dhe mungesën e përgjegjësisë institucionale. Sipas tij, sistemi i mbrojtjes së monumenteve është shpërbërë plotësisht dhe nuk ka një autoritet të qartë që të kujdeset për këtë trashëgimi. Privatizimi, në vend që të ndihmojë, ka pasur një ndikim shkatërrimtar, ndërsa pushteti vendor ka mbetur tërësisht indiferent ndaj detyrimeve për mbrojtjen e trashëgimisë.

Ceka thekson se fondet janë të pamjaftueshme ose keqmenaxhohen. Ai përmendi si shembull Bylisin, ku një nga zbulimet më të mëdha arkeologjike – teatri antik – nuk ka përfituar mbështetjen e nevojshme, ndërsa projektet gërmuese ndërpriten sapo mbarojnë fondet. Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit kritikohet për harxhimin e buxheteve në burokraci dhe për mosangazhimin e saj konkret në terren, ndërsa në raste të tjera, fondet e BE-së për trashëgiminë kulturore thjesht zhduken. Instituti i Monumenteve, që dikur ishte kyç për mbrojtjen e monumenteve, tani nuk ka as ekip në terren për gërmime, ndërsa shteti, sipas Cekës, është i pajisur me “vegla”, por nuk arrin të ndërtojë një “orkestër” funksionale për mbrojtjen e trashëgimisë. Një problem madhor që ai ngre është trafikimi i objekteve të zbuluara, të cilat shpesh përfundojnë jashtë vendit.

Kjo përbën një krim kundër historisë shqiptare, pasi fshirja e identitetit kulturor është një plagë e rëndë që e dëmton thellësisht kombin. Ceka shpreh shqetësimin e tij për mungesën e një inventari të kishave dhe xhamive, duke theksuar se kultura post-bizantine po zhduket pa asnjë ndërhyrje për ta shpëtuar. Butrinti dhe Durrësi janë dy shembuj të sakrificës arkeologjike në Shqipëri. Në Butrint, plani i menaxhimit, sipas tij, duhej të hartohej nga ekspertët shqiptarë, ndërsa Amfiteatri i Durrësit, një simbol i qytetërimit të hershëm shqiptar, po eksplorohet dhe menaxhohet nga të huajt.

Ceka kujton se arkeologjia, që prej shekullit XIX, është përdorur kundër shqiptarëve, ndërsa Beogradi ka luajtur një rol negativ në politizimin e kësaj fushe në nivel evropian. Ai ngre alarmin se, pas goditjes që kultura shqiptare pësoi në komunizëm, sot po përjetojmë një tjetër fazë shkatërrimi, ku sistemi aktual është ndër më të dëmshmit që kemi njohur ndonjëherë. Në fund, ai bën thirrje për forcimin e rolit të shtetit në mbrojtjen e kulturës dhe trashëgimisë, duke refuzuar ndikimin e sektorit privat në këtë fushë jetike.