Një problem që vijon prej 55 vitesh! Tërmeti në Durrës krijon mundësinë për të zbuluar një nga monumentet më të mëdhenj të antikitetit

Nga Gëzim Kabashi

Tërmeti i 26 nëntorit mund të ndikojë në përshpejtimin e zbulimit të plotë të Amfiteatrit të Durrësit. Një pjesë e banesave që ndodhen ende mbi shkallaret e tij janë dëmtuar nga lëkundjet sizmike dhe bashkia ka nisur procedurat për sistemimin e familjeve. Këto shtëpi janë ndërtuar që në vitet 1930, kur askush nuk kishte dijeni për monumentin e madh të antikitetit.

“Akt ekspertizat e thelluara të Institutit të Ndërtimit kanë përcaktuar rrezikshmërinë e lartë  që paraqesin këto objekte për banorët,”  tha për BIRN, Alban Ramohito, drejtor i Muzeut Arkeologjik të Durrësit.

“Një nga banesat e dëmtuara me tre kate ndodhet në bulevardin kryesor “Epidamn”, shumë pranë bashkisë, dhe prishja e saj do të zbulonte për herë të parë, se si dukej amfiteatri nga ana e jashtme e tij,” shtoi ai.

E gjithë procedura do të ndiqet më tej nga bashkia, njëlloj si për familjet e tjera të qytetit, shtëpitë e të cilave u dëmtuan rëndë nga tërmeti shkatërrimtar.

Nëntë banesat e  dëmtuara 1-3 katëshe ndodhen në pjesën lindore të amfiteatrit, zonë që ka mbetur njëlloj si në fillim të viteve 1960. Prishja e tyre i hap rrugë zbulimit të plotë të shkallareve dhe galerive të monumentit më të madh arkeologjik në vendin tonë.

Çlirimi i amfiteatrit nga banesat një histori shumëvjeçare

Historia e zbulimit të Amfiteatrit të ndërtuar në shek 1-2 të erës sonë, ka nisur 55 vjet më parë, kur arkeologu Vangjel ToçI, duke vlerësuar të dhënat e pakta dokumentare, si dhe dëshmitë e banorëve të lagjes mbi anomalitë e ndryshme të terrenit, u bë shkak për prishjen e 33 shtëpive dhe largimin e 50 familjeve të njohura durrsake si Kthupi, Njala, Velja, Kapedani, Bebeziqi, Plepi dhe të tjerë.

Ato u sistemuan në apartamente kryesisht në periferi të qytetit dhe duket se të njejtin fat do të kenë edhe familjet e fundit që vazhdojnë të jetojnë mbi monumentin antik.

Prej asaj kohe ndërhyrjet ishin sporadike. Një përpjekje shpronësimi u bë në fillim të vitit 2015, në kuadër të fazës së parë të një projekti të qeverisë aktuale që ka premtuar zbulimin e amfiteatrit, prishi 3 banesa që ndodheshin brenda amfiteatrit.

Familjet liruan shtëpitë dhe u kompensuan sipas sipërfaqeve përkatëse, ndërsa transferimi i familjeve të tjera u shty për një kohë të pacaktuar për shkak të faturës së lartë financiare të shpronësimit, rreth 100 milionë lekë.

Por tërmeti i 26 nëntorit, përtej fatkeqësisë, duket se ka krijuar një mundësi të re për të nxjerrë në dritë pjesën e mbetur mbuluar të amfiteatrit.

Specialistët e Institutit të Ndërtimit, të cilët pas tërmetit të vitit të kaluar kanë ekzaminuar teknologjinë dhe kohën e ndërtimit, si dhe shkallën aktuale të degradimit nga faktorë të ndryshëm, përfshirë edhe forcat dinamike sizmike, kanë konkluduar se “duke parë dëmtimet e kolonave antisizmike dhe hekurat e korroduar të objektit, si dhe degradimin e madh ndër vite, objekti është me rrezik shumë të lartë për humbjen e jetës së njerëzve”.

Ky është teksti i konkluzioneve për një nga banesat, por ai është mjaft i ngjashëm me tetë aktet e tjerë të ekspertimit për banesa që kanë mbi dokument siglën “E papërdorshme”.

Ndërkohë ministri për Rindërtimin Arben Ahmetaj tha në një mbledhje të qeverisë për ndërtimin e banesave të prishura nga tërmeti, se për amfiteatrin do të ndaheshin fonde nga 100 milion eurot e dhëna prej Bashkimit Europian.

“Shumë shpejt do fillojmë detajimin e 100 milionëve (euro) në dy fasha kryesore, një pjesë për arsimin dhe pjesa tjetër për trashëgimisë kulturore duke përfshirë edhe Amfiteatrin e Durrësit, ku do bëjmë një projekt shembull,” tha Ahmetaj.

“Banorët e amfiteatrit”, siç i quajnë në Durrës kanë patur një ndjeshmëri të lartë për monumentin më të cilin bashkëjetojnë prej disa dhjetëvjeçarësh. “Ne e dimë se zbulimi i plotë i shkallareve dhe galerivë është çështje kohe” – thotë Eugen Simaku, pinjoll i një familjeje që jeton në të njëjtën shtëpi që nga viti 1942. Por ai shton se do tu pëlqente të kishin një sistemin dinjitoz, pasi kanë jetuar gjithnjë në qendër të qytetit.

Të njëjtin mendim ka edhe Nexhmije Kacani, e cila shprehet se nuk ka patur dëmtime të rënda nga tërm eti i fundit. “Nga tërmeti janë plasaritur disa mure, jo më shumë. Më shumë më tremb rrëshqitja e dyshemesë , që ndodhet mbi muret e amfiteatrit” – shton ajo.

Shumica e familjeve që banojnë ende mbi amfiteatër nuk kanë kryer thuajse asnjë riparim, në pritje të zgjidhjes, që duhet të vinte nga shteti. E vetmja banesë, e cila i ishte nënshtruar një ndërhyrjeje të thellë restauruese është gjetur e padëmtuar nga specialistët e Institutit të Ndërtimit.

Amfiteatri antik, njëlloj si 50 vjet më parë

Që nga viti 1970, kur përfundoi faza e parë e zbulimit, monumenti ka thuajse të njejtën pamje. Punimet për zbulimin kanë qenë sporadike dhe kanë kaluar peripeci të shumta.

Në fund të viteve 1980 në pjesën pranë bashkisë së Durrësit pati një përpjekje tjetër për të zbuluar fasadën e jashtme të amfiteatrit, si dhe hyrjen e galerisë së madhe veriore. Ndërhyrja synonte të paraqiste imazhin e amfiteatrit madhështor edhe përballë sheshit qendror të Durrësit.

Gjithçka u bllokua gjatë vitit të parë të tranzicionit dhe lulishtja u rimbush me dherat që ishin larguar nga zona pranë xhamisë së madhe të qytetit. Projekti u ndërpre siç kishte nisur, brenda pak  muajsh.

Të njejtin fat pati edhe ndërhyrja e forcave xhenjere të NATO-s me mision paqeruajtës në Kosovë, të cilat mbështetën nismën e arkeologëve durrsakë për hapjen e arenës së amfiteatrit, një projekt i parealizuar ende. Ishte viti 2000 dhe për afro 2 muaj ushtarakët e huaj nën vëzhgimin e arkeologëve vendas larguan dhjetra metër kub dhera, duke zbritur drejt kuotës 0 të arenës.

Pastrimi i përgjithshëm i monumentit u ndërpre shumë shpejt dhe pa sqarime.

Kështu iu mbyll rruga një procesi profesional dhe pa shpenzime, i pari i këtij lloji i viteve të tranzicionit.

Më pas puna 10-vjeçare e një ekipi italo-shqiptar kishte kryesisht efekte studimore, duke u fokusuar në pjesën juglindore të mureve. Por përveç anës studimore, edhe ai nuk mundi të zgjerojë gamën e zbulimit.

Shkencëtarë vendas dhe të huaj e konsiderojnë amfiteatrin e shek 1-2 të erës sonë, si një nga monumentet me vlerë në shkallë eurupiane. Në vitin 2013 fondacioni “Europa Nostra” e shpalli Amfiteatrin e Durrësit si një nga monumentet më të rrezikuar në kontinent.

Projekti për zbulimin e plotë të tij bashkë me investimin financiar kërkon bashkërendimin e punës së institucioneve dhe specialistëve nga disa fusha. Elipsoidi me moshë 1,900-vjeçare dhe me përmasa 130-113 metra do të vinte i plotë për vizitorët vendas dhe të huaj.

Gazeta Dita