Pse truri i grave plaket më pak se ai i burrave?
12 Mars 2025
Burrat kanë një kromozom X dhe një Y, ndërsa gratë kanë dy kromozome X. Shkencëtarët kanë besuar për një kohë të gjatë se njëri prej kromozomeve X tek gratë është kryesisht joaktiv dhe nuk bën shumë.
Një studim i ri tregon se ky kromozom i fjetur në fakt zgjohet më vonë në jetë dhe aktivizon gjene që ndihmojnë trurin të mbetet i shëndetshëm, gjë që mund të shpjegojë pse gratë ruajnë aftësitë e tyre njohëse më gjatë se burrat.
Studiuesit nga Universiteti i Kalifornisë, San Francisko (UCSF) zbuluan se kur minjtë femra të modifikuar gjenetikisht arrijnë një moshë të barasvlershme me rreth 65 vjet tek njerëzit, kromozomi i tyre “i heshtur” X fillon të shprehë gjene që përmirësojnë lidhjet e trurit dhe rrisin aftësitë njohëse.
“Në plakjen tipike, gratë kanë një tru që duket më i ri, me më pak deficite njohëse krahasuar me burrat,” tha dr. Dena Dubal, profesoreshë e neurologjisë në UCSF. “Këto rezultate tregojnë se kromozomi X i heshtur tek gratë në fakt rizgjohet në fund të jetës, ndoshta duke ndihmuar në ngadalësimin e rënies njohëse.”
Ekipi i Dubal-it mati shprehjen e gjeneve në hipokamp, strukturën e trurit që është përgjegjëse për të nxënit dhe kujtesën.
Studiuesit u habitën kur zbuluan se kromozomi X, që mendohej se ishte joaktiv, shprehte rreth 20 gjene në disa lloje qelizash të hipokampit. Shumë prej këtyre gjeneve lidhen me zhvillimin e trurit dhe aftësinë intelektuale.
“Plakja kishte zgjuar kromozomin X të fjetur,” tha Dubal.
“Menjëherë menduam se kjo mund të shpjegojë pse truri i grave mbetet më i qëndrueshëm gjatë plakjes, sepse burrat nuk e kanë këtë X shtesë,” shtoi Margaret Gadek, studente e diplomuar në UCSF dhe autore kryesore e studimit.
Studiuesit e UCSF dyshojnë se çelësi mund të jetë PLP1, një gjen që kodon proteinën kryesore të mielinës, e cila izolon fibrat nervore në tru dhe palcën kurrizore.
Minjtë femra të moshuara kishin më shumë PLP1 në hipokamp sesa minjtë meshkuj të moshuar. Kur ekipi e bëri që PLP1 të shprehej artificialisht në hipokampin e të dy gjinive, minjtë u paraqitën më mirë në testet e të nxënit dhe kujtesës.
Një analizë e indeve të trurit të dhuruara nga burra dhe gra të moshuara konfirmoi se vetëm gratë kishin nivele të larta të PLP1.
Gjetjet e UCSF-së u publikuan këtë javë në revistën Science Advances.
Dubal dhe kolegët e saj po eksplorojnë nëse kromozomi i dytë X është aktiv tek gratë e moshuara dhe si mund të ndihmojë në rigjallërimin e trurit të plakur.
“Aftësitë njohëse janë një nga sfidat më të mëdha biomjekësore, por truri i plakur ka ende potencial për ndryshim, dhe kromozomi X qartësisht mund të na mësojë se çfarë është e mundur,” tha Dubal. “A mund të ketë ndërhyrje që rrisin shprehjen e gjeneve si PLP1 nga kromozomi X për të ngadalësuar rënien, si tek gratë ashtu edhe tek burrat, ndërsa plakemi?”