Nga: Ben ANDONI. –

Romani i Luljetës me titullin “Casa Casino” ka pak kohë që është për publikun shqiptar. Për arsye të asaj që e marrim lehtë me mënd, ka shumë romane tek ne që ikin pa u vënë re. Propaganda zakonisht e stisur dhe sipërfaqësore mundohet të fshijë libra dhe autorë dhe të nxjerr emra të tjerë, që koha i depoziton shpejt në xhepat e vet të harresës për t’i zbrazur në koshin e parë që gjendet rrugës së paanë.
Luljeta Dano, një shkrimtare tashmë me emrin e saj, nuk ka vrapuar të bëjë shumë zhurmë për librin e saj. Aman është marrë e pagojë për dy vjet të tëra për hartimin e këtij romani jo voluminoz por të mbushur me një histori, që një grafoman do e bënte me gjasë me gjashtë-fishin e faqeve.
Nuk ka Shqipëri, për të thënë se nuk ka asfare në faqet e Casa Casinos për kureshtarët që se kanë lexuar ose ka fare pakëz në formë skajore, pasi personazhet dhe ngjarja është greke, kurse thelbi është një dashuri ballkanase gati epike në kohët moderne.

Barbarën dhe Eliseun, dy personazhet kryesore, ne i shijojmë në vetën e tretë të narratorit, paçka se vende-vende stili i autores bën që të kesh deri në ndjesi pavetore. Autorja na përshfaqet një tekniciene e mirë dhe ky është komplimenti kryesor për të, pasi është garanci për pjekurinë e saj, ndërkohë edhe shumë e disiplinuar për të respektuar subjektin e saj, që e vendos në një hapësirë tjetër gjeografike. Interesant është se e përdor shumë mirë elementin e kohës, një grackë ku bien shpesh autorët shqiptarë, paçka se në fakt është lënë të duket në formën klasike, ku lexuesi përcakton lehtë pjesë segmentale të saj, nga ana tjetër edhe i ke “të papërcaktuar” gjërat për atë që nuk di historinë e Greqisë. Kjo shërben që libri të ketë frymë më ndërkombëtare.
Dashuria e Barbarës dhe Eliseut e kalon kohën dhe simbolikën e vendit ku plazmohet kjo lidhje. Ishulli i vockël grek, ku ngjizet, përbën thjesht vetminë e madhe të shpirtrave njerëzorë, që ajo e ka përdorur si burim të subjektit të saj. Dhe fantazia e ndihmon ta zgjidhë thjesht kompozicionin. Eliseu që është një personazh me shumë atribute, ku nga shumë-syresh më i dukshëm është ai që ka lidhje me bjerraditjen, edhe pse kryesori lidhet me bixhozin dhe shkapërderdhjen e parave. Të gjitha këto cilësi bashkohen me personazhin femëror, që e kundron e qetë dhe e bindur vetëm se përbën një destin tjetër. Të dy përcaktojnë në një farë mënyre afrimin e ishullit me kontinentin ose gjithësisë me veçantinë. Fantazia e ndihmon autoren ta zgjidhë thjesht kompozicionin, por edhe këtë dikotomi. Çdo i vetëm vend, sado i vogël, është një gjithësi.

Libri lexohet menjëherë ndërsa të jep dhe një ndjesi sesi një bashkësi etydesh mbajnë një dashuri të bukur që fillon nga koha e tmerrshme e Regjimit të Kolonelëve dhe do të ravijëzohet pas gati tre dekadash, kur athinjoti aventurier të kuptojë se jeta e vërtetë ka përmasë më të thjeshtë sesa ai mendon.
Përshkrimi fillon me invers, ku sapo mësojmë për ishullin përshfaqet dashuria e madhe dhe shumëvjeçare e personazheve tona. Më pas ajo rrjedh në shtjellat, ku ti plotëson njohuritë për personazhet dhe cilësitë estetike, që autorja shpalos.
“Me shqisën e vet të kalit, Eliseu nuhati se marrëdhënia e tij shumëvjeçare me Barbarën kishte arritur në një pikë të tillë, ku femrat tjetërsohen sa nuk njihen më dhe i kap shtrigëria. As Barbara nuk qe hakmarrëse dhe as Elise Dhertilis nuk besonte në kryengritjen e grave që mbajnë temjanicën dhe kandilen e vajit te koka, shkojnë në meshën e mëngjesit të së dielës dhe bëjnë kryqin para çdo kishe e varreze gjatë udhëtimeve, Gra të tilla i shërbejnë dashurisë kokulur. Kur ndjehen keq, hapin ungjillin si ilaç…”.
Libri shijohet ndërsa autorja duhet vlerësuar për atë gjendje fluide që e përdor me kujdes për të hequr jo thjesht kureshtjen në dy fate. Ajo shkon shumë më tepër pasi merret me individin dhe marrëdhëniet e tyre, por edhe me një areal psikologjik-gjeografik që është kaq afër dhe kaq i ngjashëm.
Mbase mund të kishte pika më të shumta kontakti të realitetit të kohës sonë dhe mesazhe që përcjell individi i kohës së sotme, por Danos i intereson më shumë areali i vet, që ka tis shumë të ndjeshëm femëror. Ndaj është mjaftuar me ato që ka mësuar nga ishujt Speces, Hidra, Salamina, Paros, Antiparos dhe Naksos, pa dashur të proklamojë dijeni false.
Luljeta Dano është shkrimtare e ndjenjës, por edhe me një përgatitje shumë të mirë stilistike, element, që e ka referuar mirë dhe në këtë libër.