Nga: Jaho Brahaj –

Ne Arkivin Qendror te Shtetit Tirane ruhet ne dorshkrim drama e shkruar nga Shtjefen Gjegjov Kryeziu qe i kushtohet Dinastise Kastrioti,

Drama titullohet “Shqyptari Ngdhnjyes”, eshe shkruar ne priudhen 1902-04, dorshkrimi ruhet ne AQSH me nr: Fondi 58, dosja 34, dok. 1-39.

Tema qe Gjecovi  trajtoi ne krijimtarine ne shume vepra artistike i eshte drejtuar epokes se Skenderbeut.  Drama eshe  e shkruar ne vargje, kjo se Gjecovi mendonte ti drejtohej publikut ne ato vite me gjuhen e tij dhe per tema hitorike te trajtuara artistikishte ne menyre sa me te kuptueshme. Ai si krijues ne hapat e pare te letersise shqipe, mendonte se veprat letrare ishin shume me te kuptueshme dhe me me vlere per zgjimin dhe ndergjegjesimin kombetar.

Kjo veprimtari  krijuese i kushtonte shume shkenctarit dhe hulumtuesit te arkeologjise, etnografise dhe shume fushave te tjera studimre Albanologjike te Gjecovit. Tema shtjellohet ne kohen kur Gjon Kastrioti, i ati i Skenderbeut detyrohet te dorezoje peng djemt e tij. Vazhdimisht Gjon Kastrioti ne drame peraqitet si Mbret. Personazhe te tjere jane  Vajzat e Gjonit (motrat e Skenderbeut).

Duhet te theksojme se kjo mundet te jete drama e pare shqipe e shkruar ne vargje ne truallin tone vashduese te De Rades etj. Personazhet krahas personave te njohur historikisht kemi edhe masat e gjera popullore qe Gjecovi si personazh grup i quan sagoria,  populli i Krujes, dhe Zotnia Krutanas, nje  krye (kryetar) i tradites se ketij qyteti. Ne “Paresine e Shqypnise” jane Gjon Muzaku, Shtjefen Dreni (personazh letrare) Lek Dushmani, Pal Duka-Gjini, Aranit i Vlones, Muzaku i Angjelines, Leka Duka-Gjini dhe Kol Duka-Gjini. Nder personazhet e trajtuar nga tradita direk popullore eshte edhe Zana, miles kjo e hap dramen, duke ju kujtuar dhe tuke i paragjykuar: “Lumnija e juaj mje ktu mbrrini, o Shqyptar,  / Hylli i juaj tuj u shua dalas po vjen / Neper kamb edhe toks keni m’u marr / E hija e vdeks mbi ju te mjer do t’bjen?.” Drama ka ne shtjellmin e saje edhe vargje qe jane poezi, po ti shkepusesh, dhe vete Gjecovi njeren nga keto e ka botuar si poezi me vete ne po ato vite. Per tu njohur me punen me perkushtim dhe artistikisht te shtjelluar me durim dhe peshe, po i sjellim disa vargje nga nje monolog i personazhit kryesor te kesaj drame shqipe te vitit 1904.

Monologu i Gjon Kastriotit, kur mer vesh, se edhe djalin e vogel Gjergjin-Skenderbeun do ta dorezoj peng.

“Errsia e mnershme lshue

E dita e re per mua ma ska me gdhi,

Drita e hans per mue a vransue

Shkelqimi i dillit per ship t’eme a nxi!

O Zot i bardh! Un atij do t’pervihem,

Qi gjithkund  e len gjurmen, token e thane,

Me ship e atdhe para ti do t’shuhem,

Do t’m’karmoin si don, e m’duhet m’e lan!

Me emen e fuqi, shf se  jam shtrue,

………………………………..

Per dashni t’mivet, do t’la vehten n’vorfnim,

E ashtu shtekun me mujt Bishes ma ja pritun,

Oh, ti dit, e pa perdllyeshme, dit e mjer,

Pse aq m’ngushtove, e m’prune m’ket kam?

Gjakun t’em me shit, djelmt e mi me i bjerr,

Qilla mnerohet, e bota n’ket gergam!

Cysh vetun a thue ndodha n’ket jet,

C’syt I nguli aj misnuri mi mue?

A po ma t’hishmen Shqypnin t’eme e gjet,

Qi me at furi sosi me m’vorfnue!?”

Ne dy vargjet e ketij monologu hyres te drames jane edhe mendime blasfemuese, qe te dalura nga dora e nje kleriku katolik besimtar, nuk dime ti shpjegojme. Ose ma mire i kuptojme, kur Gjecovi shkruan per Atdheun, ai shfryn kunder gjithckaje, por nuk po zgjatemi se ndoshta ndoj here kritika do i analizoj edhe veprat pioniere te drames dhe poezise tone shqiptare, shpresojme.

Ketu nuk po zgjatem, sepse, une mendoj se kam kryer nje detyre e detyrim, qe kete drame e pergatita dhe arrita ta botoj.

Gjecovi edhe here tjeter qofte me krijime latrare por edhe ne punen e tij hulumtuese dhe shkencore i eshte drejtuar figures se Skenderbeut.