Prishtina

Nga viti 1981, nuk ka pasur regjistrim të popullsisë në Kosovë. Pas luftës së fundit, Prishtina është stërngarkuar me popullatë. Manipulohet me shifra , por duke u mbështetur në analiza dhe numrin e votuesve, numri rezident i qytetarëve në qytetin e Prishtinës, mund të jetë përafërsisht 400 mijë, ndërsa me fshatrat deri 470 mijë.Gjatë ditës në kryeqytet mendohet se lëvizin deri në 500 mijë qytetarë.Gjatë të gjitha periudhave historike, Ballkani Qendror dhe ai Lindor ishte dhe vazhdoi të mbetet hapësira më dinamike e lëvizjeve etnike dhe shoqërore e ngjarjeve historike e politike. Për këtë arsye, ndodhi edhe ndryshimi në strukturën etnike e fetare.
 
Pikërisht për këtë, më së tepërmi pësoi popullata autoktone etnike ilire, por edhe thrakase e maqedonase. Në vorbullën e këtyre ngjarjeve, bën pjesë edhe hapësira ku shtrihet sot Prishtina. Gjurmët e banimit në kryeqytetin e Kosovës i gjejmë që në parahistori, gjithnjë në mbështetje të zbulimeve të deritashme arkeologjike të gjetura në lokalitetet e Neolitit të hershëm, si në Matiçan, Graçanicë, Ulpianë etj., pastaj në epokën e bronzit, deri te etnokultura dardane që nga shek. VIII e VI para Lindjes së Krishtit.Në të dhënat historike të shkruara deri në shek. XIV, për Prishtinën kemi të dhëna të pakta e fragmentare. Kështu, për strukturën e Prishtinës nuk mund të mbështetemi vetëm në të dhënat e shkurtëra e narrative nga Arkivi i Raguzës (Dubrovnikut të sotëm), për periudhën paraosmane pa u shfrytëzuar dhe konsultuar me dokumentet turke.
 
Të përkujtojmë se gjatë periudhës së sundimit romak, popullatën e vendëse e përbënin dardanët, pastaj vijnë dubrovnikasit, sasët, sllavët e deri në Mesjetë. Me pushtimin e Artanës (ish-Novobërdës) më 1455, pra edhe të Prishtinës nga Perandoria Osmane, në Prishtinë filluan të vijnë edhe turqit, çerkezët, romët etj.Etimologjia e emrit Prishtinë, duket se vjen nga një gjuhë e lashtë indoevropiane, ndërsa kuptimi i saj është; i lashtë, i fazës fillestare, diçka që i përket të kaluarës. Duke u mbështetur në këto të dhëna, hetohet se Prishtina është një lokalitet i lashtë antik, por që është përtërirë gjatë periudhës së Mesjetës.
 
Shkrimi i parë për Prishtinën është ai i vitit 1342 nga Perandori i Bizantit, Johan Kantakuzen, i cili Prishtinën e përshkruan si një fshat. Pas këtij viti, ka të ngjarë se ekzistonte kisha katolike e Shën Mërisë dhe si priftërinj përmenden edhe emra, si ai i shqiptarit Don Lasio.Meqë gjatë periudhës së vjetër ekzistonte qyteti i vjetër Ulpiana (Ulkiana), ndërsa gjatë mesjetës së hershme Artana si qytet xehetarësh, atëherë hetohet se Prishtina deri në kohën e sundimit osman, nuk dëshmon ndonjë rol të rëndësishëm gjatë shek. XIV e XV kur Prishtina, kryeqyteti i sotëm i Kosovës fillon të zhvillohet edhe si qendër e rëndësishme tregtare.

Kultura

Prishtina si kryeqytet i Kosovës është qendër e zhvillimeve kulturore dhe artistike e të gjithë shqiptarëve që jetojnë në Kosovë. Drejtorati për Kulturë i Komunës së Prishtinës është vetem një segment që kujdeset për ngjarjet e rëndësishme kulturore të cilat sot Prishtinën e radhisin ndër qytetet që ka një traditë të theksuar kulturore e artistike. Biblioteka ”Hivzi Sylejmani” e themeluar para 60 vjetësh ka sot në sirtarët e saj mbi 70 mijë libra, në të gjitha gjuhët e botës.

 Vetëm në Prishtinë, ajo ka edhe katër degë të tjera të vendosura në lagjet më të mëdha të qytetit, në mënyrë që libri të jetë sa më afër lexuesit. Janë edhe nëntë degë tjera të kësaj biblioteke të shpërndara në pjesët rurale të qytetit dhe atë: në fshatin Bardhosh, Lugar, Keçekollë, Koliç, Hajvali, Graqanicë, Laplesellë, Sushicë e Çagllavicë (këto të fundit të banuara me popullatë të minoritetit serb).Trashëgimia kulturore është kaptinë në vete që pasqyron lashtësinë e Prishtinës si qendër administrative dhe kulturore, që nga Dardania e vjetër para 3500 vjetësh e deri sot.

Në Muzeun e Prishtinës gjendet statuja e Mbretëreshës së Dardanisë. Në luftën e fundit, kjo statujë nga policia serbe dhe u dërgua në Beograd, derisa këtë vit Kryeadministratori i Kosovës, Michael Steiner e ktheu atë nga Beogradi në Muzeun e Kosovës në Prishtinë.Në Perishtinë gjendet edhe Hamami i qytetit, Shtëpia e Emin Gjikës, në të cilën është vendosur Akademia e Shkencave dhe Arteve të Kosovës. Prishtina ka edhe Arkivin e vet, i cili është themeluar në vitet e pesëdhjeta të shekullit të kaluar dhe ruan me fanatizëm tërë lëndën arkivore të qytetit, rrethinës dhe të regjionit të Prishtinës.

 Nga (34)tridhjetekatër shoqëritë kulturo-artistike që e gjallojnë jeten muzikore në Prishtinë, do veçuar Shoqërinë “Bajram Curri”, e themeluar në vitin 1963, pastaj Ansamblin e Këngëve dhe Valleve të Universitetit të Prishtinës i themeluar në vitin 1962, Korin “Colegium cantorum” i themeluar në vitin 1963 dhe shoqëri të tjera kulturo-artistike, të cilat e begatojne jetën kulturore në kryeqytetin e Kosovës.Ngjarje që do veçuar është edhe themelimi i Teatrit “Dodona” në vitin 1986 dhe Teatri i Kukullave.Dikur, Prishtina kishte katër salla të kinemasë, ndërsa sot ka vetem një dhe ajo vepron në kuadër të Kompanisë për shfaqjen e filmave “Genci”. Ndër projektet më të rëndësishme të Prishtinës mbetet Pallati i Rinisë me hapsirë prej mbi 20.000 metrash katrorë.

 Në qendër të Prishtinës është ngritur Monumenti i Skënderbeut, Zahir Pajazitit dhe Nënës Terezë.