Shume prej lendeve qe didaktohen ne universite jane te njohura qe nga shkolla e mesme. Keshtu qe kur degjojme se dikush studjon per histori, apo matematike-fizike, kuptojme deri diku permbajtjen e deges ne fjale. Per sa i perket gjuhesise imazhi eshte me i erret, fakt qe nuk ndodh vetem ne Shqiperi por dhe ne shume vende te tjera qe kane nje tradite me te heret ne gjuhesine e re.
Shpesh, kur dikush degjon termin “gjuhesi”, mendon se behet fjale per dijen aktive te shume gjuheve. Kam degjuar shume here shprehjen “Jeni linguiste. Sa gjuhe flisni?”. Ndersa disa te tjere mendojne se linguisti eshte ai qe didakton nje gjuhe te huaj, ose akoma ai qe angazhohet me studimin krahasues te gjuheve te vjetera klasike, si Greqishtja e Lashte, Latinishtja etj. eshte e vertete se shume gjuhetare jane njohes te disa gjuheve te huaja, por ka shume zotrues te gjuheve te huaja qe nuk jane gjuhetare.
“Gjuhesia eshte studimi shkencor i gjuhes.” Objektiva e gjuhesise Siç e permenda me larte objektiva e gjuhesise eshte “gjuha”, por ngaqe fjala “gjuhe” eshte perdorur ne kuptime te ndryshme, duhet te qartesojme se çfare nenkuptojme me kete term ne kuader te shkences se linguistikes. Definimi/emertimi i perbashket i gjuhes eshte sistemi komunikues. Defininimi ne fjale nuk mbulon vetem gjuhet natyrale si Anglishtja, Greqishtja e Lashte etj, por dhe sisteme te tjera gjuhesore qe jane krijuar artificialisht dhe me ndergjegje te plote nga njeriu, siç eshte kodi Mors, simbolet e matematikes etj.
Gjuhesia mund te reflektoje studimin e ketyre sistemeve, por nuk mund te studioje te gjitha sistemet qe perdoren per komunikim.Ekzistojne dhe sisteme te tjera komunikimi qe zhvillohen natyralisht p.sh., siç jane ato qe perdorin kafshet. Nje sistem te tille komunikimi kane zhvilluar bletet, te cilat me nje seri levizjesh te ndryshueshme trupore dhe krahesh percjellin informacione per pozicionin, distancen, dhe cilesine e ushqimit. Keshtu arrijme ne perfundimin se shkenca e gjuhesise perkufizohet vetem ne sitemin natyral te komunikimit qe perdoret nga njeriu dhe qe ka si baze artikulimin/shqiptimin e fjales.
eshte e rendesishme te theksojme se kur themi qe gjuhesia ka si baze shqiptimin e fjales, nuk mundohemi te themi se studimi gjuhesor injoron fjalen e shkruar ose akoma dhe gjuhen e shurdhe memeceve. Pavaresisht se keto sisteme nuk perbejne nje shprehje gojore te gjuhes, refleksojne shume nga tiparet e tyre kryesore dhe ia vlejne te studjohen. Ekziston dhe nje pike disi e paqarte ne emertimin qe i dhame objektives se gjuhesise. Permendem se gjuhesia studjon “gjuhen”.
Kjo nuk do te thote se ekziston nje gjuhe e vetme ne te gjithe gjeneraten njerezore, dhe se ajo eshte objektiva jone. Nga ana tjeter, linguistika nuk perkufizohet vetem ne nje gjuhe nga mijera gjuhe qe fliten ne mbare boten, por as nuk vendos si synim studimin e seciles prej tyre ne menyre te veçante. Gjuhesia studjon “gjuhen” si fenomen dhe synimi i saj eshte te ndaje, dalloje tiparet/karakteristikat e perbashketa te fenomenit ne fjale.
Pyetjet baze qe shtron linguistika teorike jane:
a) Si organizohet zeri i njeriut me menyre qe te krijohet gjuha? Cilat jane, elementet e gjuhes dhe marredheniet midis tyre?
b) Ekzistojne tipare/karakteristika te perbashketa per te gjitha gjuhet dhe cilat jane ato?
c) Cilat jane ndryshimet midis gjuheve dhe sa i perkufizuar eshte ndryshimi midis tyre?
Nje kendveshtrim tjeter per gjuhen vijon me poshte :
Dukuria e te folurit ne gjuhe u shfaq per here te pare ne Diten e Pentakostit tek Veprat 2:1-4. Apostujt shkuan dhe ndane ungjillin me turmat duke u folur ne gjuhet e tyre, “i degjojme te flasin per gjerat e medha te Perendise ne gjuhet tona!'' (Veprat 2:11). Dhuntia e gjuheve eshte te folurit ne nje gjuhe tjeter, te panjohur, per t’i sherbyer dikujt qe e njeh ate gjuhe. Tek 1 Korintasve kapitujt 12-14, ku Pali eshte duke diskutuar mbi dhuntite e mrekullueshme, nder te tjera ai thote: “Dhe tani, o vellezer, po te vija e t'ju flisja ne gjuhe, ç'dobi do te kishit, po te mos ju flisja me ane te zbuleses, a me njohuri, a me profeci, a me mesim?” (1 Korintasve 14:6). Sipas Apostullit Pal dhe ne perputhje me gjuhet per te cilat flitet tek Veprat, te folurit ne gjuhe eshte e dobishme per ate qe e degjon mesazhin e Perendise ne gjuhen e tij/saj, por eshte e padobishme per personat e tjere, nese nuk perkthehet/interpretohet.
Nje person me dhuntine e interpretimit te gjuheve (1 Korintasve 12:30), mund ta kuptonte se çfare ishte duke thene ai qe ishte duke folur ne gjuhe edhe pse ai/ajo nuk e njihte ate gjuhe. Interpretuesi i gjuheve do t’ju transmetonte te tjereve ate qe folesi i gjuheve kishte thene, ne menyre qe te gjithe ta kuptonin. “Prandaj ai qe flet nje gjuhe tjeter, le te lutet qe te mund ta interpretoje”. (1 Korintasve 14:13). Perfundimi i Palit ne lidhje me gjuhet e pa interpretuara eshte i fuqishem: “Por ne asamble parapelqej te them pese fjale me mençurine time per mesimin e te tjereve se dhjete mije fjale ne gjuhe tjeter” (1 Korintasve 14:19).
A eshte dhuntia e gjuheve per ditet e sotme? 1 Korintasve 13:8 permend pushimin e dhuntise se gjuheve edhe pse e lidh kete pushim me arrdhjen e “persosmerise” tek 1 Korintasve 13:10. Disa mendojne se ka nje ndryshim ndermjet “pushimit” te gjuheve per profetci dhe njohuri dhe “pushimit” te gjuheve per te paraprire “persosmerine”. Kjo mund te jete e mundur, por nuk eshte shume e qarte ne tekst. Disa gjithashtu iu referohen pasazheve nga Isaia 28:11 dhe Joeli 2:28-29 si nje prove qe te folurit ne gjuhe ka qene nje shenje nga Perendia per ardhjen e gjykimit. Tek 1 Korintasve 14:22 thuhet se gjuhet perdoren si “shenje per jobesimtaret”. Sipas ketij argumenti, dhuntia e gjuheve ishte nje paralajmerim per Judenjte, qe Perendia do te gjykonte Izraelin sepse kishte refuzuar Krishtin si Mesian. Prandaj, kur Perendia gjykoi Izraelin(me shkaterrimin e Jeruzalemit nga Romaket ne vitin 70 Pas Krishtit), dhuntia e gjuheve nuk do te perdorej me per kete qellim. Ndersa ky argument mund te jete i mundshem, permbushja e qellimit te gjuheve nuk do te thote domosdoshmerisht qe te folurit ne gjuhe te mos perdoret me. Shkrimet nuk japin nje perfundim te tille, qe te folurit ne gjuhe ka perfunduar.
Ne te njejten kohe, nese te folurit ne gjuhe do te mund te praktikohej sot ne kishe, kjo gje do te behej ne perputhje me Shkrimet. Do te ishte nje gjuhe e vertete dhe me kuptim ( 1 Korintasve 14:10). Do te kishte per qellim komunikimin e Fjales se Perenidse nje personi ne nje gjuhe tjeter (Veprat 2:6-12). Do te ishte ne perputhje me ate qe Perenida ka thene nepermjet Apostullit Pal: “Nese ndonje flet ne gjuhe tjeter, le te behet kjo nga dy a me te shumten tre vete dhe njeri pas tjetrit, dhe nje le te interpretoje. Por nese nuk ka iterpretues, le te heshte ne kishe dhe le te flase me veten e tij dhe me Perendine”. (1 Korintasve 14:27,28). Do te ishte edhe ne perputhje me 1 Korintasve 14:33: “sepse Perendia nuk eshte Perendi trazimi, por paqtimi si ne te gjitha kishat e shenjtoreve”.
Perendia padyshim qe mund t’i jape nje personi dhuntine e te folurit ne gjuhe, t’i jape atij/asaj aftesine per te komunikuar me nje person ne nje gjuhe tjeter qe nuk e njeh. Fryma e Shenjte eshte sovran ne ndarjen e dhuntive fymerore (1 Korintasve 12:11). Imagjinoni se sa here me shume produktive do te ishte puna e misionareve nese por do te ishin ne gjendje te flisnin direkt me nje person ne gjuhen e tij, pa qene nevoja per nje kurs gjuhe. Megjithate duket se Perendia nuk eshte duke e mundesuar nje gje te tille. Te folurit ne gjuhe nuk duket se po ndodh sot ne te njejten forme si tek Testamenti i Ri, pavaresisht se do te ishte jashtezakonisht e nevojshme. Pjesa me e madhe e besimtareve qe thone se e kane kete dhunti, nuk duket se jane duke e praktikuar ne perputhje me Shkrimet e permendura me lart. Ky fakt na çon ne perfundimin se dhuntia e te folurit ne gjuhe ka pushuar, ose te pakten duket se eshte jashte planit te Perendise qe ka per kishen sot.
Ata qe besojne ne dhuntine e gjuheve, si nje “gjuhe lutjeje” per vete-ndertim, mbeshteten tek 1 Korintasve 14:4 dhe/ose 14:28, “Ai qe flet nje gjuhe tjeter nderton veten e tij, por ai qe profetizon, nderton kishen”. Pergjate kapitullit 14, Pali eshte duke theksuar rendesine e te pasurit nje interpretim (perkthim) per gjuhet, shiko 14:5-12. Ajo qe Pali eshte duke thene ne vargun 4 eshte: “Nese flisni ne gjuhe pa pasur nje interpretim, ju nuk jeni duke bere gje tjeter veç ndertimit te vetes, duke u dukur me frymeror se te tjeret. Nese flisni ne gjuhe dhe keni nje interpretim, ju jeni duke ndertuar te gjithe te tjeret”. Ne Testamenti i Ri nuk jepen udhezime per “te luturit ne gjuhe”. Ne Testamentin e Ri nuk gjejme asnje qellim per “te luturit ne gjuhe”, ose nje pershkrim te nje personi qe eshte “lutur ne gjuhe”. Perveç kesaj, nese “te luturit ne gjuhe” eshte per vete-ndertim, a nuk do te ishte diçka e padrejte per ata qe nuk kane dhuntine e gjuheve dhe qe per kete arsye nuk kane mundesi te vete-ndertohen? 1 Korintasve 12:29-30 na tregon qarte se jo te gjithe e kane dhuntine e te folurit ne gjuhe.
Shpesh, kur dikush degjon termin “gjuhesi”, mendon se behet fjale per dijen aktive te shume gjuheve. Kam degjuar shume here shprehjen “Jeni linguiste. Sa gjuhe flisni?”. Ndersa disa te tjere mendojne se linguisti eshte ai qe didakton nje gjuhe te huaj, ose akoma ai qe angazhohet me studimin krahasues te gjuheve te vjetera klasike, si Greqishtja e Lashte, Latinishtja etj. eshte e vertete se shume gjuhetare jane njohes te disa gjuheve te huaja, por ka shume zotrues te gjuheve te huaja qe nuk jane gjuhetare.
“Gjuhesia eshte studimi shkencor i gjuhes.” Objektiva e gjuhesise Siç e permenda me larte objektiva e gjuhesise eshte “gjuha”, por ngaqe fjala “gjuhe” eshte perdorur ne kuptime te ndryshme, duhet te qartesojme se çfare nenkuptojme me kete term ne kuader te shkences se linguistikes. Definimi/emertimi i perbashket i gjuhes eshte sistemi komunikues. Defininimi ne fjale nuk mbulon vetem gjuhet natyrale si Anglishtja, Greqishtja e Lashte etj, por dhe sisteme te tjera gjuhesore qe jane krijuar artificialisht dhe me ndergjegje te plote nga njeriu, siç eshte kodi Mors, simbolet e matematikes etj.
Gjuhesia mund te reflektoje studimin e ketyre sistemeve, por nuk mund te studioje te gjitha sistemet qe perdoren per komunikim.Ekzistojne dhe sisteme te tjera komunikimi qe zhvillohen natyralisht p.sh., siç jane ato qe perdorin kafshet. Nje sistem te tille komunikimi kane zhvilluar bletet, te cilat me nje seri levizjesh te ndryshueshme trupore dhe krahesh percjellin informacione per pozicionin, distancen, dhe cilesine e ushqimit. Keshtu arrijme ne perfundimin se shkenca e gjuhesise perkufizohet vetem ne sitemin natyral te komunikimit qe perdoret nga njeriu dhe qe ka si baze artikulimin/shqiptimin e fjales.
eshte e rendesishme te theksojme se kur themi qe gjuhesia ka si baze shqiptimin e fjales, nuk mundohemi te themi se studimi gjuhesor injoron fjalen e shkruar ose akoma dhe gjuhen e shurdhe memeceve. Pavaresisht se keto sisteme nuk perbejne nje shprehje gojore te gjuhes, refleksojne shume nga tiparet e tyre kryesore dhe ia vlejne te studjohen. Ekziston dhe nje pike disi e paqarte ne emertimin qe i dhame objektives se gjuhesise. Permendem se gjuhesia studjon “gjuhen”.
Kjo nuk do te thote se ekziston nje gjuhe e vetme ne te gjithe gjeneraten njerezore, dhe se ajo eshte objektiva jone. Nga ana tjeter, linguistika nuk perkufizohet vetem ne nje gjuhe nga mijera gjuhe qe fliten ne mbare boten, por as nuk vendos si synim studimin e seciles prej tyre ne menyre te veçante. Gjuhesia studjon “gjuhen” si fenomen dhe synimi i saj eshte te ndaje, dalloje tiparet/karakteristikat e perbashketa te fenomenit ne fjale.
Pyetjet baze qe shtron linguistika teorike jane:
a) Si organizohet zeri i njeriut me menyre qe te krijohet gjuha? Cilat jane, elementet e gjuhes dhe marredheniet midis tyre?
b) Ekzistojne tipare/karakteristika te perbashketa per te gjitha gjuhet dhe cilat jane ato?
c) Cilat jane ndryshimet midis gjuheve dhe sa i perkufizuar eshte ndryshimi midis tyre?
Nje kendveshtrim tjeter per gjuhen vijon me poshte :
Dukuria e te folurit ne gjuhe u shfaq per here te pare ne Diten e Pentakostit tek Veprat 2:1-4. Apostujt shkuan dhe ndane ungjillin me turmat duke u folur ne gjuhet e tyre, “i degjojme te flasin per gjerat e medha te Perendise ne gjuhet tona!'' (Veprat 2:11). Dhuntia e gjuheve eshte te folurit ne nje gjuhe tjeter, te panjohur, per t’i sherbyer dikujt qe e njeh ate gjuhe. Tek 1 Korintasve kapitujt 12-14, ku Pali eshte duke diskutuar mbi dhuntite e mrekullueshme, nder te tjera ai thote: “Dhe tani, o vellezer, po te vija e t'ju flisja ne gjuhe, ç'dobi do te kishit, po te mos ju flisja me ane te zbuleses, a me njohuri, a me profeci, a me mesim?” (1 Korintasve 14:6). Sipas Apostullit Pal dhe ne perputhje me gjuhet per te cilat flitet tek Veprat, te folurit ne gjuhe eshte e dobishme per ate qe e degjon mesazhin e Perendise ne gjuhen e tij/saj, por eshte e padobishme per personat e tjere, nese nuk perkthehet/interpretohet.
Nje person me dhuntine e interpretimit te gjuheve (1 Korintasve 12:30), mund ta kuptonte se çfare ishte duke thene ai qe ishte duke folur ne gjuhe edhe pse ai/ajo nuk e njihte ate gjuhe. Interpretuesi i gjuheve do t’ju transmetonte te tjereve ate qe folesi i gjuheve kishte thene, ne menyre qe te gjithe ta kuptonin. “Prandaj ai qe flet nje gjuhe tjeter, le te lutet qe te mund ta interpretoje”. (1 Korintasve 14:13). Perfundimi i Palit ne lidhje me gjuhet e pa interpretuara eshte i fuqishem: “Por ne asamble parapelqej te them pese fjale me mençurine time per mesimin e te tjereve se dhjete mije fjale ne gjuhe tjeter” (1 Korintasve 14:19).
A eshte dhuntia e gjuheve per ditet e sotme? 1 Korintasve 13:8 permend pushimin e dhuntise se gjuheve edhe pse e lidh kete pushim me arrdhjen e “persosmerise” tek 1 Korintasve 13:10. Disa mendojne se ka nje ndryshim ndermjet “pushimit” te gjuheve per profetci dhe njohuri dhe “pushimit” te gjuheve per te paraprire “persosmerine”. Kjo mund te jete e mundur, por nuk eshte shume e qarte ne tekst. Disa gjithashtu iu referohen pasazheve nga Isaia 28:11 dhe Joeli 2:28-29 si nje prove qe te folurit ne gjuhe ka qene nje shenje nga Perendia per ardhjen e gjykimit. Tek 1 Korintasve 14:22 thuhet se gjuhet perdoren si “shenje per jobesimtaret”. Sipas ketij argumenti, dhuntia e gjuheve ishte nje paralajmerim per Judenjte, qe Perendia do te gjykonte Izraelin sepse kishte refuzuar Krishtin si Mesian. Prandaj, kur Perendia gjykoi Izraelin(me shkaterrimin e Jeruzalemit nga Romaket ne vitin 70 Pas Krishtit), dhuntia e gjuheve nuk do te perdorej me per kete qellim. Ndersa ky argument mund te jete i mundshem, permbushja e qellimit te gjuheve nuk do te thote domosdoshmerisht qe te folurit ne gjuhe te mos perdoret me. Shkrimet nuk japin nje perfundim te tille, qe te folurit ne gjuhe ka perfunduar.
Ne te njejten kohe, nese te folurit ne gjuhe do te mund te praktikohej sot ne kishe, kjo gje do te behej ne perputhje me Shkrimet. Do te ishte nje gjuhe e vertete dhe me kuptim ( 1 Korintasve 14:10). Do te kishte per qellim komunikimin e Fjales se Perenidse nje personi ne nje gjuhe tjeter (Veprat 2:6-12). Do te ishte ne perputhje me ate qe Perenida ka thene nepermjet Apostullit Pal: “Nese ndonje flet ne gjuhe tjeter, le te behet kjo nga dy a me te shumten tre vete dhe njeri pas tjetrit, dhe nje le te interpretoje. Por nese nuk ka iterpretues, le te heshte ne kishe dhe le te flase me veten e tij dhe me Perendine”. (1 Korintasve 14:27,28). Do te ishte edhe ne perputhje me 1 Korintasve 14:33: “sepse Perendia nuk eshte Perendi trazimi, por paqtimi si ne te gjitha kishat e shenjtoreve”.
Perendia padyshim qe mund t’i jape nje personi dhuntine e te folurit ne gjuhe, t’i jape atij/asaj aftesine per te komunikuar me nje person ne nje gjuhe tjeter qe nuk e njeh. Fryma e Shenjte eshte sovran ne ndarjen e dhuntive fymerore (1 Korintasve 12:11). Imagjinoni se sa here me shume produktive do te ishte puna e misionareve nese por do te ishin ne gjendje te flisnin direkt me nje person ne gjuhen e tij, pa qene nevoja per nje kurs gjuhe. Megjithate duket se Perendia nuk eshte duke e mundesuar nje gje te tille. Te folurit ne gjuhe nuk duket se po ndodh sot ne te njejten forme si tek Testamenti i Ri, pavaresisht se do te ishte jashtezakonisht e nevojshme. Pjesa me e madhe e besimtareve qe thone se e kane kete dhunti, nuk duket se jane duke e praktikuar ne perputhje me Shkrimet e permendura me lart. Ky fakt na çon ne perfundimin se dhuntia e te folurit ne gjuhe ka pushuar, ose te pakten duket se eshte jashte planit te Perendise qe ka per kishen sot.
Ata qe besojne ne dhuntine e gjuheve, si nje “gjuhe lutjeje” per vete-ndertim, mbeshteten tek 1 Korintasve 14:4 dhe/ose 14:28, “Ai qe flet nje gjuhe tjeter nderton veten e tij, por ai qe profetizon, nderton kishen”. Pergjate kapitullit 14, Pali eshte duke theksuar rendesine e te pasurit nje interpretim (perkthim) per gjuhet, shiko 14:5-12. Ajo qe Pali eshte duke thene ne vargun 4 eshte: “Nese flisni ne gjuhe pa pasur nje interpretim, ju nuk jeni duke bere gje tjeter veç ndertimit te vetes, duke u dukur me frymeror se te tjeret. Nese flisni ne gjuhe dhe keni nje interpretim, ju jeni duke ndertuar te gjithe te tjeret”. Ne Testamenti i Ri nuk jepen udhezime per “te luturit ne gjuhe”. Ne Testamentin e Ri nuk gjejme asnje qellim per “te luturit ne gjuhe”, ose nje pershkrim te nje personi qe eshte “lutur ne gjuhe”. Perveç kesaj, nese “te luturit ne gjuhe” eshte per vete-ndertim, a nuk do te ishte diçka e padrejte per ata qe nuk kane dhuntine e gjuheve dhe qe per kete arsye nuk kane mundesi te vete-ndertohen? 1 Korintasve 12:29-30 na tregon qarte se jo te gjithe e kane dhuntine e te folurit ne gjuhe.
