Po te isha Lazaratas, sot do te isha i lumtur

Gjatë këtyre ditëve, me t’u kuptuar se “kështjella” e Lazaratit ra, ka pasur shumë komente që janë ngritur mbi një prirje empatike ndaj të gjithë atyre që Lazaratin ose e kanë krijuar, ose e kanë inkurajuar. Është e çuditshme kjo gatishmëri për të mirëkuptuar krimin e kundërvajtjen e këtyre anëve tona. Kështu kemi thënë e themi edhe në raste të ngjashme. I përligjim, fjala vjen, politikanët tanë që kanë bërë plaçkë me pasurinë publike, duke thënë “ok, le të bëjnë pasuri sa të duan, se edhe ne të njëjtën gjë do të bënim po të ishim në vend të tyre, por të paktën të bëjnë edhe punë, të vënë në lëvizje ekonominë, të krijojnë vende pune, të ndërtojnë shtetin, të vënë në punë institucionet etj., etj”. I kuptojmë e i mirëkuptojmë ata që në harkun e dy dekadave të fundit kanë zaptuar troje jo të tyret e kanë bërë ndërtime pa leje, ata që ia kanë dalë të bëhen të pasur brenda natës, a brenda javës, a brenda muajit, ata që për meritë e atribut kanë veç “namin e bëmat prej të forti”, e që ky nam u ka mjaftuar për të bërë hair në këtë botë etj., etj., dhe në të tilla rrethana një pjesë prej nesh kanë shpesh një kompleks dobësie a një brerje ndërgjegjeje, për faktin që “ata janë të zotë, ndërsa ne…”.

Me Lazaratin po ndodh e njëjta gjë. Ka tek-tuk një gatishmëri për ta simpatizuar, marrë me të mirë, justifikuar, ledhatuar, madje dhe heroizuar atë fshat. Në më shumë se një shkrim kam vënë re shqetësimin e autorëve, se “ok, e mbyllën Lazaratin si fabrikë droge, por tani ç’do të bëjnë me Lazaratin si fshat, si do të punësohen të rinjtë e atjeshëm?” Me sa duket, janë aq të pasionuar e marrosur pas Lazaratit si një paradigmë interesante e historisë së këtyre kohëve, sa harrojnë se në thelb nuk ka ndodhur asgjë e tmerrshme për Lazaratin; thjesht Lazarati do të ekzistojë siç ekziston Tepelena, Kukësi, Shijaku, Derviçani aty pranë, Gramshi etj., etj. Madje, sikur këtë keqardhje ta pranonim si kriter në vlerësimet që bëjmë e konsideratat që japim, duhet thënë se Lazarati është për të qarë hallin më pak se të tjerët.

Një arsyetim tjetër që bëhet është ai që thotë se “Lazarati ka qenë gjithë këto vite një resurs i madh, atje është bërë pará e madhe, e cila në një mënyrë a në një tjetër ka shërbyer si karburant për ekonominë lokale”. Kjo është e vërtetë, ashtu siç është e vërtetë për të gjitha veprimtaritë ilegale në ekonomi, si trafiku i armëve, i prostitutave, larja e parave të pista etj., etj., por kjo histori nuk mund të vazhdojë kështu pa fund, ngaqë vendi, pa u ndier, shndërrohet (kam frikë se në një masë të madhe kjo gjë ka ndodhur, tanimë) në një parajsë për ilegalitetin, krimin e mafien e të gjitha llojeve. E nëse ndodh kjo (përsëris: nëse nuk ka ndodhur), i bie që Shqipëria të shndërrohet në një “Lazarat” të madh brenda Europës. Ku është e keqja? E keqja është se nga njëra anë do të vijonim të tregoheshim me gisht në çdo qoshe të kontinentit e, nga ana tjetër, do të na duhej të adoptonim ca rregulla të reja e një kod tjetër moral për të mbijetuar në këtë “Lazarat” të madh. Ne kemi jetuar me idenë se lazaratasit “e vegjël” kanë qenë të lumtur gjithë këto kohë, se ata kanë pasur një punë me se të merren, dhe se ata nuk kanë pasur probleme të mbijetesës etj., etj., por në të njëjtën kohë lazaratasit duhet të kenë vuajtur faktin që fshati i tyre nuk ka qenë më i tyre, që i gjithë krimi nacional ishte zhvendosur atje e bënte ligjin në gjithçka, që lazaratasit i ishin nënshtruar këtij realiteti, që nuk e hapnin gojën, që nuk kishin lirinë për të thënë se e gjitha kjo nuk ka kuptim, që fëmijët e tyre po rriteshin në këtë habitat të kriminalizuar e me damkën e padrejtë të “lazos” etj., etj.

Në këtë mes ishte me interes një intervistë marrë një djali nga Lazarati që banonte prej vitesh në Tiranë. E përditshmja “Panorama” nuk e fshihte identitetin e të intervistuarit, dhe kam përshtypjen se kjo ndodh për herë të parë. Quhet Admir Pollo, është 32 vjeç. Nga intervista merrej vesh se Admiri ishte një djalë normal, me një pamje normale, me një logjikë normale, me një qasje morale normale, e kështu me radhë. Dhe nuk është se ka ndonjë çudi në këtë mes. Çudia është gjetkë, çudia ka të bëjë me faktin që Admir Pollo nuk ka pasur mundësi më përpara të demonstronte se ka qenë normal, si të gjithë ne të tjerët. Nëse do ta intervistonin deri para pesë ditësh, ai ose do të refuzonte të intervistohej, ose do të thosh gjëra krejt të ndryshme nga ato që ka thënë. Nuk do të thosh, fjala vjen, se “mbjellja e hashashit është një gjë e keqe, se Lazaratin e kanë pasur në dorë delinkuentë të ardhur e që nuk i lidh asgjë me ne, që thjesht e kanë përdorur Lazaratin, që operacionin e policisë e mbështes, pavarësisht rezervave që kam për numrin e madh të policëve që u bënë pjesë e tij”. Sot duhet të jenë të shumtë lazaratasit që s’e kanë për gjë të flasin për atë që ka ndodhur e ndodh në fshatin e tyre, por nuk duhet të harrojmë kurrë se deri më sot askush nga Lazarati nuk ka guxuar të flasë. Në atë fshat ka pasur mësues, ka pasur gra e burra që nuk kanë qenë dakord me mënyrën që Lazarati kish zgjedhur për të jetuar, ka pasur e ka djem e vajza të reja që do të donin të kishin një jetë tjetër, të ndryshme nga kjo që e harxhonin mes hashashit në bunkerin me emrin Lazarat, ka pasur edhe xhami (kjo thuhej në një nga gazetat e djeshme), e mendja ta thotë se ka pasur dhe ndonjë hoxhë, ka pasur dhe një administratë lokale, mirëpo që të gjithë këta nuk kanë guxuar të flasin. Në të gjithë Shqipërinë është folur këto kohë për Lazaratin, por nuk janë dëgjuar lazaratasit që të flasin.

Po, është e vërtetë që lazaratasit do të jenë më të varfër qysh nesër e tutje (këtë “frikë a merak” e ka dhe Admir Pollo), por do të jenë më të lirë, nuk do të jenë më gojëkyçur përballë krimit e do të guxojnë ta thonë një fjalë për fshatin e tyre, për imazhin e këtij fshati, dhe për ata që këtë imazh e kanë ndotur.

Shkurt, Lazarati ka shpëtuar. Po të isha lazaratas, sot do të isha i lumtur.