Dy plakat dhe reforma

Kjo që rrëfejmë më poshtë nuk është si përrallat e vjetra. Është një ngjarje e jetuar personalisht andej diku nga fillimi i viteve ’80. Oficerët dhe punonjësit e bazës së Pashalimanit jetonin në Orikum, por shumë prej tyre ishin vendosur në Vlorë. Pikërisht në një prej këtyre pallateve e kam parë me sytë e mi sesi dy të moshuara bënin thuajse përditë në të njëjtën orë, për vite me radhë të njëjtin ritual. Me një stol të vogël në dorë, ato uleshin në krah të njëra-tjetrës në hyrje të shkallës dhe qëndronin ashtu me orë të tëra pa lëvizur dhe pa folur. Vetëm hera-herës ndonjëra prej tyre çmpinte këmbët dhe lëshonte ndonjë psherëtimë sikur të donte të protestonte për kohën që kalonte aq shpejt, duke ia hequr kënaqësinë e të qëndruarit bashkë.

Djemtë e tyre ishin kolegë në Pashaliman. Vetëm andej nga orët e drekës të dyja çoheshin si me komandë nga stolat e drunjtë dhe pasi i përkuleshin me respekt njëra-tjetrës ktheheshin në shtëpitë e djemve. Nipërit, mbesat, nuset po ktheheshin nga puna, kishte ardhur koha të përgatisnin drekën. Plakat, që nuk folën kurrë me njëra-tjetrën përveçse me ndërmjetës, kishin origjinë të ndryshme. Njëra ishte nga Shkodra, fliste vetëm shkodrançe, as shqipe letrare jo. Tjetra ishte nga minoriteti grek, fliste vetëm greqisht, atë dialekt që kishte mësuar në fshatin e saj. Për të dyja ishte vonë që të mësonin gjuhë të huaja. Pa këmbyer asnjë fjalë, ato e respektuan thellësisht njëra-tjetrën deri vonë, deri sa vitet që mbanin mbi shpinë nisën t’i shuanin pak nga pak dhe t’i kthenin nga njerëz në kujtime. Si adoleshent që isha asokohe, i kuriozuar nga kjo pamje e rrallë, që më nxiste kërshërinë, e pata pyetur një herë si me shaka të moshuarën shkodrane në dialektin e saj: He si po t’shkon muhabeti me shoqen? Plaka e mirë ma ktheu me një përgjigje që më jehon ende ndër veshë: Kur njerëzit shkojnë mirë nuk ka nevojë me fol!

Më vonë, puna ma desh që të bridhja për vite me radhë lart e poshtë nëpër Shqipëri. Veç të tjerave pashë Dropullin, Vrinën, Gorën, Prespën, Vrakën, Pogonin, Gollobordën. Takova vllehë të shqiptarizuar dhe vllehë, pasardhësit e të cilëve ishin ngulitur ndër fshatra vetëm vonë, në fillim të viteve ’60. Udhëtova dhe jetova me romë e egjiptianë. Kudo jam ndierë i rrethuar nga një miqësi e thellë e sa herë që nuk e flisja gjuhën e vendit, po aq herë më kujtohej ajo fjali e shkurtër në shkodrançe: Kur njerëzit shkojnë mirë, nuk ka nevojë me fol! Këto udhëtime dhe ajo ndjenjë e mbarë që kam hasur ndër minoritete apo ndër njerëzit ndryshe më kujtohen sa herë ujërat e politikës turbullohen nga ithtarë të nacionalizmit. Kështu ndodhi edhe me PBDNJ e Dulen teksa reagoi për reformën territoriale e administrative.

Që minoritetet, komunitetet etno-kulturore, njerëzit ndryshe, në racë, gjuhë, kulturë, zakone, janë një pasuri e jona e madhe këtë duhet ta shndërrojmë një herë e mirë në një nga shtyllat e Shqipërisë së sotme. Të qenët ndryshe i këtyre njerëzve duhet konsideruar si një vlerë mbarëkombëtare mbase po aq sa shkrepat, lumenjtë, brigjet, liqenet tona. Por, nga ana tjetër, që ndokush të nxisë nga brenda dhe nga jashtë inate të stisura dhe telashe, që mes popullit as që kanë ekzistuar ndonjëherë, këto janë të patolerueshme dhe të dëmshme. Prej këtyre hapave nuk fiton askush. Kolegët tanë lajmëruan se Venizelos i paska thënë para ca ditësh Ditmir Bushatit se kemi mjaft çështje të hapura greko-shqiptare për të hapur të tjera. Ministri ynë i Jashtëm i qenka përgjigjur dhe ka bërë mirë, se këto janë punë tonat dhe nuk u shtojnë hallet grekëve.

E gjithë loja bëhet që Himara, më saktë shtatë fshatrat e Bregut e ndoshta edhe ca më poshtë në Jug, të marrin statusin e minoritetit duke u shpallur edhe bashki më vete pa u përzier me të tjerët. Përkatësia etnike e himarjotëve është një problem për të cilin është folur gjerë e gjatë. Vetëm nacionalistë si të shekullit të shkuar i konsiderojnë si “grekë etnikë” himarjotët. Himara është një krahinë ku përzihen bashkë origjina shqiptare që nga kohët e Skënderbeut, influencat e huaja përgjatë shekujve lufte e tregtie, dygjuhësia, largësia nga pushteti i dikurshëm qendror dhe venomet, influenca e klerit ortodoks grek, mungesa e shkollave shqipe, po aq sa edhe lidhja me Delvinën e Kurveleshin, martesat e përziera, zakonet e ngjashme, kultura popullore thjesht shqiptare. Himara pra është një realitet etno-kulturor më vete, një eksperiment i historisë dhe pikërisht andaj një pasuri e madhe e Shqipërisë. Sigurisht që ka shumë himarjotë të sotëm që jetojnë e punojnë në Greqi shumicën e kohës. Shumica e tyre deklarohen si grekë. Jeta e tyre, simpatitë e tyre dhe sidomos, pensionet greke për pleqtë, pa dyshim që kanë ndikuar. Porse historia dhe realiteti nuk e bëjnë asnjëherë Himarën, ose më saktë shtatë fshatrat e Bregut, një ishull minoritar. Kush të ketë dyshime le të ngjitet ca në Pilur e të pyesë më mirë. E duke mos qenë një zonë zyrtarisht minoritare sigurisht që edhe kjo hapësirë do t’u nënshtrohej kritereve mbi të cilat u bazua reforma territoriale-administrative. Është tjetër gjë nëse këto kritere hanë diskutim dhe tjetër gjë të vesh kushte, duke u ankuar te “Big Brother”.

Në të gjithë këtë histori ka të paktën një gjë që nuk shkon. Greqia është vend anëtar i BE-së. Ne, sikurse edhe fqinjët, nuk i dihet se kur, por ama një ditë do ndodhë, do të bëhemi edhe ne anëtarë të BE-së. Andej nga Perëndimi këto punët e minoriteteve janë zgjidhur me kohë e me vakt. Mjafton të aplikohen kartat që janë në qarkullim prej kohësh dhe të gjithë do të jenë të kënaqur. Veç kësaj, fitorja më e madhe e Europës së Bashkuar ka qenë pikërisht çmitizimi i kufijve. Pikërisht nga kufijtë, nga etja për t’i zgjeruar ata në kurriz të të tjerëve, janë shkaktuar gjakderdhjet më të mëdha në historinë moderne të njerëzimit. E bash në një kohë të tillë, kur hymë e dalim paqësisht te njëri-tjetri, kur njerëzia shkojnë në punë të vet, kur të rinjtë dashurohen pa pyetur shumë për përkatësinë etnike apo fetare të tjetrit, kur bota, falë Internetit, po bëhet gjithnjë e më e vogël dhe njerëzit gjithnjë e më të barabartë, ani nëse janë shqiptarë, grekë, goranë, vrakas, gollobordas, vllehë, romë, pikërisht në këtë kohë dikush kujtohet t’i hedhë benzinë zjarrit të vjetër nacionalist. Punë dreqi! Nganjëherë qëllon që ndonjë politikan nuk arrin dot t’ua kalojë për nga mirësia, eleganca, zgjuarsia edhe atyre dy plakave të moçme që respektoheshin thellë, pa folur as edhe një fjalë, duke ruajtur deri në fund dinjitetin e njëra-tjetrës.