Udhetim ne Kube, rikthim ne adoleshence!

Pirro ishte nga të paktët studentë të Tiranës që dinte spanjisht Ishte në Fakultetin e Letërsisë dhe kurrë nuk kishte komunikuar me një të huaj që fliste atë gjuhë. Roja e Ambasadës Kubane në qendër të Tiranës, pranë Kafe Florës, ishte zbulimi i tij i madh në verën e 1990-s. Zbrisnim bashkë deri atje, ku ai shkëputej për t’i thënë ca fjalë në gjuhën që dashuronte dhe për të marrë ca përgjigje që unë nuk i kuptoja, por që dallonin për ngurtësinë e gjestikulacioneve. Roja mulat i Ambasadës dhe godina e saj e mrekullueshme, e vendosur në qendër të Tiranës, ishin lidhja ime e vetme me Kubën, një lidhje gjithsesi më e pranishme sesa me shumë vende të tjera. Më intrigonte ajo godinë, që, siç mora vesh më vonë, kishte qenë pronë e familjes Libohova (sot Ambasada e Vatikanit). Në sfondin e gdhendjeve madhështore të fasadës ishte montuar një stendë e shëmtuar, në të cilën, që prej fillimeve të 1989-s, ishte vendosur parulla e madhe: “Socialismus o Muerte!”

Parulla ishte imazhi i parë i rinisë sime, që m’u rishfaq sapo dola nga Aeroporti i Havanës. Një strukturë e ndryshkur hekuri, buzë rrugës, mbi teneqenë e së cilës ishte shkruar me germa të zbardhura nga dielli: “El Pueplo est la revolucion!” I dyti ishin makinat e vjetra, një pjesë e të cilave më kujtonin “Varshavat” taksi, që qëndronin në fëmijërinë time përballë Teatrit të Kukullave. Me parafangot e rrumbullakuara, që bashkë me makinat e vjetra dhe pompoze amerikane përbënin një mozaik shumëngjyrësh lëvizës nëpër rrugët e qytetit.
Nuk isha gabuar. Nuk ndryshonte aq nga ajo që kisha lexuar në shumë shkrime për të. Koha kishte ndaluar në Kubë. Kishte ngelur në atë moment që një grup të rinjsh revolucionarë, me në krye Fidel Kastron dhe vëllain e tij, kishte përmbysur një pushtet të korruptuar dhe kishin instaluar një regjim të ri.

Një regjim të bazuar, sipas tyre, mbi barazinë dhe dinjitetin, por që pak nga pak ishte bërë pjesë e një sistemi të tërë të mbyllur dhe represiv. Më pas, kur ky sistem kishte rënë, Kuba kishte mbijetuar. Falë një loje gjeopolitike dhe një premtimi që Bush i kishte bërë Gorbaçovit më 1989-n, ajo vijonte të qëndronte ende si një muzeum i një kohe të harruar dhe një vitrinë e dështimit. Dështimit të filozofisë komuniste. Filozofisë që vijon të sundojë Kubën. Edhe pse dinjiteti i premtuar me aq pompozitet në natën e vitit të ri 1959, kur Kastro hynte në Havanë, kishte përfunduar në një grumbull lypsarësh, që ndiqnin pas të huajt dhe në një numër pa fund femrash që u ofronin me ngul turistëve trupin dhe shërbimet e tyre seksuale në këmbim të parave, por edhe ndonjë darke në një prej 3–4 restoranteve të reja private të qytetit.
Koha kishte ndaluar dhe ndërsa ecja rrugëve, e kisha shumë thjesht të rigjeja një pjesë të adoleshencës sime. Shallet e kuqe që fëmijët mbanin në qafe, parullat nëpër mure, muzeu i revolucionit, i mbushur me karikatura kundër imperializmit amerikan dhe me foto që ilustronin arritjet e socializmit. Njerëzit e rreshtuar për të bërë fizkulturë mëngjesi apo pleq dhe të rinj, që për krahu shkonin në aksion. Një situatë komike, që e bënte nervoz Baton Haxhiun, mikun tim që nuk besonte se ky kishte qenë dikur një realitet te ne. Jugosllavia e Titos kishte qenë ndryshe nga Shqipëria e Enver Hoxhës dhe kjo e fundit ngjante si dy pika uji me Kubën e Fidel Kastros.

I vendosur në ish-pallatin presidencial, muzeu i revolucionit ishte shembulli më i mirë i një shoqërie të ngritur mbi absurdin. Mbi çikërrima pa asnjë vlerë dhe mbi heronj falsë, e përbashkëta e të cilëve ishte kinse flijimi për revolucionin. Fotot pompoze të Fidel Kastros mbi një tank në Gjirin e Derrave dhe parullat për t’u mbrojtur nga Amerika ngjanin pa kuptim. 50 vjet më parë, kjo mund të kishte një vlerë, por sot, e gjithë ajo ngjan si një gjë jashtë kohe dhe pa kuptim. Majemi, ndoshta zona më e bukur e SHBA-ve, shtrihet vetëm 80 milje të veri të ishullit komunist dhe në atë qytet ku jetojnë 1.2 milion kubanë të arratisur, pakkush do t’ia dijë për atë që ndodh në Havanë. Më shumë i preokupon ajo që do vijë nesër. Mbrojtja e Atdheut aq e propaganduar s’ka asnjë vlerë se sot. Vështirë që dikush ka dëshirë të pushtojë Kubën. Veç turistëve europianë të tërhequr nga industria e seksit, që më shumë ngjan me skllavërinë e seksit dhe kanadezët që nuk kanë kufizime moshe për alkoolin, të tjerët e shohin ishullin si një kuriozitet, por jo si një destancion të lakmuar. Republika Dominikane që shtrihet përballë ose Kankuni në anën tjetër kanë 10 herë më shumë turistë sesa Kuba vetë.

Një “Buik” i 1956-s ishte makina e çmuar, me të cilën shoferi ynë shoqëronte turistët e çuditur nëpër qytet. Ai dukej entuziast dhe përgjithësisht nuk donte të fliste për politikë. Pyetjeve për Kastron dhe komunizmin u përgjigjej me një ngritje të lehtë supesh. Por shumë prej atyre që takuam, na sqaruan se rroga mesatare ishte 10 dollarë amerikanë në muaj dhe se ushqimi nuk mjaftonte për të gjithë. Radhët e gjata shfaqeshin kudo në zonat ku nuk kishte turistë, ndërsa dyqanet e boshatisura dhe pis më jepnin një ndjesi të keqe të jetës sonë të trishtë në fundvitet ’80. Mishi nuk ekzistonte dhe produkti i vetëm që ata mund të konsumonin me mjaft kursim ishin krahët e pulave. Kjo ndodhte prej 25 vitesh dhe në qytet ishte rritur një brez, që nuk e njihte ekzistencën e mishit dhe as ushqimeve të tjera të lakmuara që baballarët konsumonin dikur.

Përtej mjerimit, qyteti shfaqej me një pamje magjepsëse. I ndërtuar aty nga spanjollët thuajse 50 vjet më parë, ai ishte zmadhuar në vite duke përftuar një arkitekturë magjepsëse, që si çdo gjë në Kubë kishte ngrirë në vitet ’50. Një miksim i ndërtimeve të Majemit me një stil shumë të ngjashëm më atë të Afrikës së Veriut. Kishte plot godina që më kujtonin rrugët e Marakeshit apo bulevardet e Bejrutit. Arkitektura që arabët e kishin çuar në Spanjë, kishte udhëtuar bashkë me spanjollët në Amerikë. Tani kishte gjetur vend në një qytet me klimë të ngjashme dhe me një pamje të mrekullueshme. Havana e vjetër ka mundësi të jetë sot shembulli më unik i një arkitekture të mrekullueshme dhe të këndshme për t’u vizituar. Rrënimi duket kudo, por restaurimi i tyre do të jetë më komod sesa shembja dhe zëvendësimi me ndërtesat e reja dhe të shëmtuara moderne.

- Do t’i ruani dot këto ndërtesa, pyeta një djalë të ri që punonte në Ministrinë e Kulturës dhe që kishte lëshuar me qira për turistët shtëpinë e tij.
- Po, më tha gjithë krenari, ne do t’i ruajmë!
- Po ndërtues nga e gjithë bota do vijnë dhe do kërkojnë të ndërtojnë pallate të larta. Në Majemi ka ndodhur kështu, insistova edhe një herë.
- Ne nuk jemi Majemi, më tha, ne jemi Kuba dhe këtu ka ligje. Por vilat nuk do jenë tuajat më i thashë, do t’i marrin pronarët. Ata që janë larguar janë tradhtarë, ma ktheu, ata e kanë humbur pronën.

Qesha pa e zgjatur më tej. Doja t’i thosha që unë e njihja atë procedurë. Mund të mbyllja sytë dhe të shihja gjithë zhvillimin e Shqipërisë në 25 vitet e fundit. Nga naiviteti i fillimit te dëshpërimi i një mirëqenieje, që nuk vinte kurrë. Nga barazia në një mizerje absolute të komunizmit, te një polarizim normal, por me të cilin ne nuk qemë mësuar. Mund t’i thosha atij djali me mjaft afërsi atë që priste atdheun e tij në çerekshekullin e ardhshëm, duke i sqaruar se kjo jetë e tij sot ishte ekzaktësisht ajo që kisha jetuar unë si student. Edhe të huajt që uleshin në tarracën e Hotel Nacionalit më kujtonin mashtruesit italianë, që popullonin Hotel Dajtin në vitin 1991 dhe që flisnin për miliarda dhe investime. Flisnin gjithë siguri, nën vështrimet tona adhuruese dhe nën ëndrrën e një Shqipërie të kthyer kaq shpejt në parajsë. Por parajsa nuk erdhi kurrë. U tret bashkë me mashtruesit, që nuk u shfaqën më në Hotel Dajti, sapo u rritën çmimet e dhomave dhe biletat e avionit!

- Ti bën kokteje të mrekullueshme, i tha Batoni barmenit të Hotel Nacional.
-  Sër, koktejet tona janë më të mirat në botë, iu përgjigj ai.
- Ka shumë hotele në botë që bëjnë kokteje shumë të mira, ia ktheva!
- Por jo si Kuba, sër, ma ktheu. Kuba i ka më të mirat në botë. Amerikanët duan të vijnë dhe të rrinë këtu, sepse si Kuba nuk ka!
- Kur ke lindur ti, e pyeta?
- Në 1974-n, sër, ma ktheu.

Doja t’i thosha se kur kish lindur ai, Kastro ishte prej 15 vitesh në pushtet. Tani që ai ishte 41-vjeçar, Kastro ishte sërish aty! A ka të drejtë një njeri t’i imponojë një populli të tërë idetë dhe vullnetin e tij, duke e çuar në shterjen e plotë të gjithë burimeve dhe mundësive? Më 1959-n, Kuba e korruptuar ishte vendi i dytë më i pasur i Amerikës Latine. Sot është i dyti nga fundi. Me gjithë krenarinë e saj të mbaruar. Një popull gjithë jetë dhe energji. Një popull i vërtetë latin, që qëndron përballë Amerikës, me bindjen e rrënjosur se ëndrra e vetme e popullit të madh përballë është pushtimi i ishullit karaibik. Një ditë, kur realisht Kuba të hapet, kur në vend të hyjë interneti dhe kanalet amerikane, ata do jenë befas të shokuar nga realiteti me të cilin do gjenden përballë. Por duhet të kenë kurajën ta shohin atë dhe të nisen drejt tij për të fituar kohën e humbur.

Një pllakat gjigant me një punëtor, një kooperativist dhe një ushtar më përcillte ndërsa po hipja në avionin që më kthente mbrapsht. E pashë edhe një herë me ngulm. Ishte një pjesë e rinisë sime, që e kisha gjetur këtu, e kisha gjetur thuajse të harruar nga të gjithë, por nuk besoj se do ta gjeja më. Nëse një ditë do kthehesha sërish në Kubë, kisha shpresë se do të gjeja sërish makinat shumëngjyrëshe që ecin në Malekon, Havanën e vjetër me rrugicat magjepse, Bar Floriditën me Heminguejin e bronztë në përmasa natyrale, por nuk do gjeja më rininë time të riprodhuar me kaq besnikëri… ishte shansi i fundit për t’u kthyer në rini!