Mbi homofobinë Shqiptare

Pyetja e parë që duhet shtruar është; nga buron homofobia shqiptare? Nga injoranca, do ishte përgjigja më e thjeshtë.  Ta shikosh homoseksualitetin si deviacion ... apo si sëmundje që do shkatërrojë njerëzimin kërkon një masë solide injorance, si mbi historinë e shoqërisë njerëzore  edhe mbi homoseksualizmin. Së pari, sepse ka nja dyzet vjet, që nga 1970, që homoseksualizmi nuk konsiderohet si sëmundje apo deviacion nga mjekësia.  Së dyti, sepse marrëdhënia seksuale mes individëve të të njëjtit seks është po aq e lashtë sa vetë njerëzimi. Heteronormativiteti (d.m.th përcaktimi i heteroseksualizmit si norma e duhur sociale) është një fenomen social dhe jo natyror. Përndryshe nuk ka si të shpjegohet që historikisht një përqindje e caktuar e njerëzve tërhiqen natyrshëm drejt seksit tjetër. Nuk ka si të shpjegohet as fakti se përse marrëdhënien seksuale mes të njëjtit seks e gjejmë rëndom edhe në botën e kafshëve. Vetë dëshira apo instinkti seksual (apo libido të përdorim një koncept frojdian) nuk lind sipas kategorive sociale edhe pse derdhet në to. 

Pra dëshira seksuale në vetvete nuk është as homo, as hetero as bi. Është shoqëria ajo që na mëson t’i drejtojmë dhe zhvillojmë dëshirat tona seksuale në një drejtim të caktuar. Për këtë qëllim, shoqëria njerëzore ka një repertor pa fund, lodrash, librash, filmash, historish dhe përrallash, që nga ato tradicionalet deri tek ato të Walt Disney, që flasin për princër dhe princesha që bien në dashuri. Bëhet fjalë gjithmonë për një mashkull dhe një femër. Edhe industria gjigande e pornografisë, historikisht ka luajtur një rol të madh në kanalizimin e dëshirës seksuale në një drejtim të caktuar, duke na ofruar imazhe pafund të seksit mes mashkullit dhe femrës.
 
Kjo shpjegon se përse heteroseksualiteti, ne na duket kaq i natyrshëm dhe gjithçka tjetër tejet e neveritshme. Jo se heteroseksualiteti është i panatyrshëm. Por për sa i përket natyrshmërisë, homoseksualiteti është po aq i natyrshëm sa heteroseksualiteti apo biseksualiteti. Perceptimi i tij si deviacion apo dënimi që i bëhet sot homoseksualitetit është një fenomen social, ashtu siç ishte mungesa e virgjërisë para martese dikur. Ndaj frika se homoseksualiteti do përhapet dhe do të zhdukë rracën njerëzore është qesharake, sepse seksualiteti njerëzor nuk mund të uniformizohet në një kategori të vetme sociale. Sa të ketë shoqëri njerëzore do të ketë edhe heteroseksualë, edhe homo edhe bi seksualë, e shumë e shumë seksualitete të tjera.

Megjithatë injoranca mund të shpjegojë paragjykimet ndaj homoseksualëve, por jo intensitetin e urrejtjes ndaj tyre, sepse po e njëjta shoqëri shqiptare dikur nuk i ka urryer kaq shumë marrëdhëniet homoseksuale mes meshkujve. Madje shoqëria jonë tradicionale (para komunizmit) e ka toleruar marrëdhënien seksuale mes dy meshkujsh shumë më tepër se sot. Këtë e dëshmon vetë koncepti i dylberit apo këngët e shumta popullore për dylberët e bukur, që gradualisht u zhdukën gjatë komunizmit. Shumë nga burrat mustaqemëdhenj, dhe tradicionalë shqiptarë kanë pasur nga një dylber dhe kjo tolerohej, edhe pse nuk pranohej hapur nga shoqëria e kohës. Ndaj për të kuptuar urrejtjen e shoqërisë sonë, ose më mirë të një pjese të saj ndaj homoseksualëve, sot duhet së pari të kuptojmë që homofobia është një fenomen modern që kulmoi me komunizmin dhe jo një traditë kulturore, aq më pak shekullore shqiptare. Pra homofobia shqiptare nuk buron as nga tradita dhe as nga prapambetja e popullit tonë, aq sa buron nga procesi shqiptar i modernizimit që masivisht fillon me komunizmin dhe vazhdon me post-komunizmin.

Sistemi komunist ishte shumë më homofob sesa ai Zogist apo Otoman. Ishte komunizmi ai që e veçoi dhe e përkufizoi homoseksualitetin si një krim dhe vepër penale, që dënohej me burg. Nuk kemi të bëjmë me një veçori të komunizmit shqiptar, por me një tendencë tipike të modernitetit Evropian, që gjithnjë e më tepër filloi të përcaktonte atë që ishte ‘normale’ dhe ‘anormale’. Në këtë mënyrë, homoseksualiteti u veçua si deviacion, apo anormalitet, në mënyrë që në raport me të, heteroseksualiteti të dilte si një fenomen normal dhe i natyrshëm. Pra heteronormativiteti (d.m.th përcaktimi i heteroseksualizmit si normë dominuese e shoqërisë) është një fenomen modern. Në oborret mbretërore të Evropës mesjetare, në Perandorinë Otomane, në Romën apo Greqinë e Lashtë, marrëdhënia seksuale mes meshkujve ishte shumë më e pranuar sesa në modernitetin e Britanisë viktoriane.  

Vetë koncepti i ‘homoseksualit’ është një produkt i modernitetit (sikurse e ka shpjeguar qartë Mishel Fuko te Historia e Seksualitetit). Është një nga karakteristikat kyçe të modernitetit, që t’i kategorizojë fenomenet natyrore.  Aleksandri i Madh nuk e quante veten as homo dhe as biseksual, edhe pse ai bënte dashuri me mashkull dhe ishte i martuar me femër, pasi as grekët e lashtë dhe as mesjeta nuk e kategorizonin seksualitetin në homo, hetero dhe bi. Ndaj homofobia është një fenomen modern, që lind bashkë me kategorinë e homoseksualit.

Në rastin e Shqipërisë, homofobia u forcua edhe më tej si pasojë e nacional-komunizmit. Nacionalizmi në vetvete historikisht ka qenë një doktrinë tejet mashkullore apo maskiliste. Në rastin e nacional – komunizmit shqiptar, kjo ishte evidente në pikturat dhe statujat e realizmit socialist, ku dominojnë tiparet, vrazhdësia dhe muskujt mashkullor edhe te femrat. Në këtë kontekst, homoseksualiteti u njehsua me mungesën e maskilizmit, me femininitetin e mashkullit, pra e kundërta e individit nacional-komunist të realizmit socialist. Si i tillë ky deviacion u pa si një shfaqje e huaj, si pjesë e degjenerimit, dobësimit dhe denatyrimit të individit borgjez, që në filmat e realizmit socialist, rrallëherë kur shfaqej, kishte gjithmonë disa maniera të spërdredhura dhe të neveritshme. Nëse mashkulli shqiptar ishte një burrë prej vërteti, i ashpër, i sinqertë, krenar, dhe i fortë, mashkulli borgjez ishte një burrë i degraduar, i dobët dhe feminin. 
Kështu shqiptarëve të komunizmit, turistët e rrallë meshkuj me pantallona të shkurtra, që vinin nga perëndimi, i bënin përshtypje mjaft të keqe, sepse nxjerrja e këmbëve në publik ishte një gjest femëror i fustanit, apo diçka që i lejohej fëmijëve, por jo burrave. Ishte pra një akt ‘zhburrërimi’ dhe si i tillë i neveritshëm (u deshën disa vite që burrat shqiptarë të fillonin të vishnin pantallona të shkurtra). Komunizmi, si një doktrinë shkencore që i ndiqte ligjet e natyrës, nuk mund të prodhonte ‘deviacione natyrore’ si homoseksualët që ishin meshkuj të zhburrëruar. Në parajsën komuniste, seksi nëse do duhej të ndodhte do ishte mes femrës dhe mashkullit sipas ‘ligjeve të natyrës’, që komunizmi pretendonte se kish zbuluar.

Kjo nuk do të thotë se homofobia është një fenomen thjesht komunist, përndryshe do ish zhdukur bashkë me komunizmin. Përkundrazi me rënien e komunizmit kemi një riforcim të heteroseksualitetit si normë dominuese dhe për pasojë edhe të homofobisë. Kjo ndodh për dy arsye të ndërlidhura. Së pari, shpërthimi i seksualitetit në Shqipërinë post-komuniste. Së dyti, shpërthimi i femininitetit. Rënia e komunizmit u shoqërua me një shpërthim të paparë të urisë seksuale. Sidomos në vitet e para të tranzicionit, pornografia pushtoi dhe mbërtheu pothuajse të gjithë vendin. Në rrugë dhe videoteka bliheshin revista, filma madje edhe letra bixhozi pornografike. Kinematë kryesore jepnin filma pornografik non-stop. Shumica dërrmuese e filmave pornografik të kësaj periudhe, (nuk mund të them se i kam parë të gjithë, por një dorë të mirë po) tregonin marrëdhënien seksuale mashkull – femër. Me pak fjalë ato i rikonfirmonin audiencës së etur për seks heteroseksualitetin, normën dominuese sociale. Fakti që ky riprodhim i heteronormativitetit bëhej ‘fshehtas’ prindërve apo në errësirën e kinemave, e bënte procesin edhe më efikas.

Ky proces lehtësohej edhe nga shpërthimi i femininitetit që riprodhon femrën si një objekt seksual, në një nga dy polet e rëndësishme mashkull-femër të heteronormativitetit. Aq më tepër që tashmë kjo bëhej në kuadrin e emancipimit të femrës.  Ky ’emancipim’ frymëzohej kryesisht nga modeli i emisioneve të shoqërisë maskiliste italiane, ku emancipimi i femrës barazohej me zhveshjen e saj. Përkrah shpërthimit të pornografisë kemi edhe shpërthimin e paradave të miseve që zbulojnë seksualitetin femëror, të tipit Miss Albania. Kështu akti i parë i emancipimit të femrës shqiptare në periudhën post-komuniste ishte shfaqja me rroba-banjo në publik, kryesisht nën vështrimin dhe kujdesin e elitës politiko-mediatike mashkullore.

Shpërthimi i feminitetit nënkupton edhe shpërthimin e maskilinitetit. Në momentin që femra bëhet më feminine, për pasojë edhe mashkulli bëhet më maskulin. Edhe si pasojë e kushteve të reja socio-ekonomike që prodhojnë gjithnjë e më shumë aktivitete kriminale, që nga droga deri te trafiku.  Këtë e vëmë re me shpërthimin e ’të fortëve’ në periudhën post-komuniste. ‘I forti’, ‘gangsteri’, ’cubi’, ’figura’, ‘tutori’ apo ‘trafikanti’ janë personazhet kyç të tranzicionit tonë post-komunist. Ata janë shembujt e mashkullit me para, pushtet, forcë. Me një alamet dashnore me gjokse dhe vithe të kërcyera, dhe me një alamet makine që e kalëron me shpejtësi skëterre, duke u futur frikën këmbësorëve mjeranë. Ky është modeli i mashkullit trim, leshator, i aftë të rrezikojë edhe kokën për të bërë para, për të fituar statusin social, për t’u bërë ‘figurë’. Ky model është pikërisht e kundërta e femrës së depiluar (d.m.th pa lesh), sensuale dhe delikate që ka nevojë për mbrojtje. Në këtë mënyrë kalohet nga mashkulloriteti i heroit të punës socialiste, te mashkulloriteti post-komunist i mashkullit që guxon, rrezikon dhe fiton. Kështu mashkulloriteti kthehet në një nga vlerat themelore të identitetit tonë kombëtar.

Por shpërthimi i seksualitetit dhe i feminitetit në vetvete nuk mjaftojnë për ta bërë mashkulloritetin (ose maskilinitetin) një nga vlerat themelore të shoqërisë sonë.  Ato kombinohen me dy faktorë të ndërlidhur social. Së pari, përballja me Evropën përmes emigracionit masiv. Së dyti, rënia e komunizmit dhe e shumë prej vlerave që ai regjim përpiqej të promovonte. Bashkë me komunizmin ra çdo lloj krenarie tek identiteti shqiptar, sikurse edhe një sërë vlerash sociale që deri atëherë ishin promovuar nga regjimi. Ne pamë se ishim më të pazhvilluar dhe më të prapambeturit e Evropës. Ndërsa Evropa, sa më shumë na njihte aq më shumë na përbuzte për varfërinë, egërsinë dhe urinë tonë, që shpesh i prishte asaj rehatin. Të zhveshur dhe me duart lart përpara Evropës, shqiptarët të paktën mund të krenoheshin me faktin se ndryshe nga evropianët ata ishin ende meshkuj. Në fillimet e emigracionit, emigrantët tanë me krenari tregonin potencialin e tyre mashkullor përballë impotencës së perëndimorëve, që tashmë që i kishin gjithë të mirat e përtonin t’i pallonin gratë e tyre. Dhe këtu ravijëzohet imazhi i emigrantit shqiptar me një penis aktiv dhe krenar që plugonte gruan e pronarit. Në këtë mënyrë rifitohej edhe krenaria. Edhe pse pronarët na bëjnë zbor në punë, ne u bëjmë atyre gratë. Edhe pse grekët apo italianët kishin më tepër para dhe pushtet, ne kemi më tepër mashkulloritet, ne jemi më burra. Ne mund të jemi më të varfër, më të prapambetur, më të papunë, por ama jemi ende burra, ndryshe nga evropianët që i kanë vënë përfund femrat.

Përballë influencës së papërballueshme nga perëndimi, ku çdo gjë shqiptare duket se duhet tejkaluar dhe përbuzur, maskilizmi kthehet në një vlerë me anë të së cilës identiteti shqiptar reziston. Aq më tepër që ai lehtësisht njehsohet me vlera të moçme si ‘burrnia’. Në xhunglën e përditshmërisë post-komuniste, ku lufta për mbijetesë bëhej gjithnjë e më e ashpër, mirësjellja, edukata, butësia, finesa apo civiliteti u kthyen në dobësi. Ndërsa vlera më ’maskiliste’ si vrazhdësia, trimëria, forca apo marrja përsipër e rrezikut u bënë parësore. Dhe teksa vlerat e dikurshme të ‘burrnisë’ si ndershmëria, sinqeriteti, apo mbajtja e fjalës bjerren koncepti i burrnisë reduktohet gjithnjë e më tepër te potenciali seksual. Të jesh burrë nuk do të thotë më të mbash fjalën, premtimin, por të mbi të gjitha të jesh i aftë të pallosh, të jesh i aftë të penetrosh tjetrin. Nga këtu buron edhe koncepti aq i përhapur në kulturën tonë ’ta futa’ apo ’ma fute’. Ideja se dikush ’ia fut’ dikujt tjetër dhe kështu del faqebardhë është produkt i një kulture thellësisht fallo-centrike (pra që ka në qendrën e boshtit të saj vleror një penis). 

Kështu burrnia njehsohet me aktin e penetrimit në veçanti dhe me heteroseksualitetin në përgjithësi. Homoseksualiteti bëhet një kërcënim madhor sepse ai identifikohet me pasivitetin seksual, me femininitetin, duke e ’zhburrëruar’ burrin dhe duke përmbysur rendin heteronormativ. Homoseksualiteti rrezikon një bosht vleror që ka në qendrën e tij një mashkull me penis aktiv dhe penetrues, nga ku burojnë vlerat sociale dhe në raport me të cilin përcaktohen edhe subjekte si femra apo familja. 

Kjo shpjegon edhe urrejtjen dhe neverinë ndaj homoseksualëve te shumë nga femrat shqiptare. Në pamje të parë, kjo urrejtje duket e çuditshme. Nëse një mashkull shqiptar e urren homoseksualizmin sepse ai i rrezikon mashkulloritetin, që është vlera themelore identitare për të, po një femër përse ndihet e kërcënuar nga homoseksualët? Arsyeja është se femininiteti është mbi të gjitha produkt i fantazisë mashkullore. Femra ’ideale’ nuk është një realitet objektiv, por produkt i fantazisë mashkullore që përcaktohet si e tillë në raport me këtë fantazi. Pra ’femra ideale’ është femra ideale për mashkullin (dhe shpesh anasjelltas). Për pasojë, ajo që rrezikon mashkulloritetin rrezikon edhe femininitetin, pasi e dyta është produkt i së parës. Dhe nuk janë të pakta femrat që kanë investuar dhe e shijojnë femininitetin si pjesë thelbësore të identitetit të tyre. Ndaj për aq sa homoseksualizmi shikohet si rrezik ndaj mashkulloritetit, ai përbën rrezik edhe për identitetin feminin dhe për pasojë urrehet ’me shpirt’ nga shumë femra shqiptare.

Vetëm në këtë kontekst mund të kuptohet protesta kundër homoseksualitetit që ndodhi në Lezhë. Ata meshkuj që dolën krah për krah dhe bërtisnin ‘ne nuk jemi homo’ dolën në mbrojtje të mashkulloritetit të tyre. Ata po thoshin se edhe pse ne mund të jemi të varfër, edhe pse ne mund të jemi të papunë, edhe pse, edhe pse…ne prapë jemi burra! Në këtë aspekt nuk është aspak çudi që këta qytetarë dalin dhe protestojnë kundër homoseksualëve, dhe nuk dalin të protestojnë kundër papunësisë, varfërisë apo padrejtësive që kaplojnë rëndom qytezat dhe qytetet shqiptare. Papunësia, padrejtësia apo varfëria janë disa nga kushtet që prodhojnë dhe stimulojnë homofobinë. Jo thjesht sepse homoseksuali shërben si një shënjestër, ku mund të projektohet pakënaqësia me përditshmërinë (d.m.th homoseksuali bëhet një scapegoat po të përdorim një shprehje anglisht, ose një ‘kokë turku’ po të shprehemi shqip). Në mungesë të punës, në mungesë të drejtësisë, apo vlerave të tjera shoqërore, mashkulloriteti bëhet akoma më i rëndësishëm, dhe për pasojë homofobia akoma më e theksuar.  Nëse Klodi do kish deklaruar në “Big Brother” se ai është trafikant femrash, se ka punuar si tutor në Londër apo se ka vjedhur, vrarë, apo përdhunuar, askush nuk do kishte dalë në protestë. Sepse këto janë akte që ndodhin brenda logjikës mashkullore, shpesh si pasojë e një mashkulloriteti eksesiv që duhet kontrolluar. Natyrisht shumëkush do i kish dënuar këto akte të tij. Shumëkush do kish thënë se ai nuk përfaqëson Lezhën, por askush do kish thënë se ai nuk është lezhjan sepse ka qenë trafikant apo tutor. Meshkujt shqiptarë e pranojnë se edhe vrasin, edhe trafikojnë edhe vjedhin, edhe përdhunojnë, ‘punë meshkujsh në fund të fundit’. Ama të pranosh që ata mund të jenë edhe homo do të thotë tu heqësh atyre ‘burrninë’ ose mashkulloritetin rreth të cilit ata kanë ndërtuar identitetin e tyre, dhe nëpërmjet të cilit ata përballen me skamjen, mjerimin dhe padrejtësinë.  Ndaj tejkalimi i homofobisë shqiptare kërkon një ridimensionim të mashkulloritetit tonë. Por ky nuk është një proces që do ndodh thjesht me fushata ndërgjegjësimi, edhe pse këto duhen, por duke  ndryshuar kushtet strukturore që e riprodhojnë mashkulloritetin shqiptar. Në fund të fundit, mënyra se si është ndërtuar mashkulli shqiptar është produkt i kushteve socio-ekonomike, ku ai jeton. Ndaj pikërisht këto duhen ndryshuar, për të krijuar një shoqëri ku njerëzit nuk dalin të protestojnë sepse një mashkull nuk ka qejf të pallohet me një femër apo anasjelltas.