Tirani dhe tiramisu

Në vazhdimësi të debatit për transparencën e zgjedhjeve, z. Çlirim Gjata kishte bërë një artikull aq të gjatë, sa redaksia e “Shqip” u detyrua ta botojë në dy numra. Do të përgjigjem më shkurt, për faktin se shumë nga “argumentet” e sjella nuk meritojnë të kundërshtohen dhe së dyti, sepse nuk besoj që lexuesi mund të ketë durim të na ndjekë. S’do të merrem, fjala vjen, me shpjegimin e etimologjisë së fjalës partizan që nuk vjen nga “çeta partizane”. Por nuk do të lë pa thënë dy fjalë lidhur me etiketimin “avokat i qeverisë”, që e ka prekur aq shumë z. Gjata, sa më akuzon se po e personalizoj debatin dhe po i largohem argumentit. Mendoj se nuk është fare kështu.
Klasifikimi i opinioneve, pikëpamjeve, koncepteve, janë pjesë e natyrshme e një debati. Liria e shprehjes nuk na heq lirinë të themi mendimin tonë për ato pikëpamjet që shprehim. Të themi nëse na pëlqejnë apo jo, nëse janë të urryera apo simpatike për ne, të themi nëse janë në favor të kësaj apo asaj force politike.

“E urrej pikëpamjen tënde, por do luftoj me të gjitha forcat në mbrojtje të së drejtës tënde për ta shprehur atë”, thoshte Volteri. Prandaj kur them se z. Gjata bën avokatin e qeverisë me ato që thotë, nuk personalizoj, nuk fyej, por shpreh mendimin mbi rrjedhojat praktike të këtyre pikëpamjeve. Por nuk dal kundër lirisë që ka për t’i shprehur ato. Nuk dal kundër lirisë së tij për të bërë avokatin e qeverisë. Nuk dal as kundër natyrës së një debati që ndër të tjera i shërben edhe qartësimit të pozicioneve të pjesëmarrësve në të. Për sa më takon mua si gazetar, nuk përpiqem fare ta fsheh që, në momentin e tanishëm, pikëpamjet e mia mbështesin opozitën dhe kundërshtojnë qeverinë.
Madje fuqimisht. Sepse me gjithë rezervat që kam për këtë opozitë, ajo mbetet (përsëri për momentin), pengesa kryesore për betonimin përfundimtar të tiranisë shtetërore. Dhe gjatë këtyre 20 viteve tranzicion mund të kem mbështetur shumë opozita, por nuk kam qenë asnjëherë në krah të pushteteve. Ndoshta ngaqë përpiqem të ec edhe me moton se patrioti më i mirë është ai që përpiqet të mbrojë popullin nga qeveria e vet. Për mua është e neveritshme dhe vulgare motoja bolshevike e këtij pushteti që e shpall çdo kritik të vet (gazetar apo politikan), armik të popullit, antishqiptar, komunist dhe të tjera si këto.

Por mendoj gjithashtu se një pozicion i tillë, pra mbrojtja e popullit nga padrejtësisë e qeverisë, është në natyrën e misionit të një gjykatësi apo gjykate. Një jurist nuk e kupton kaq gjë, vetëm nëse beson se qeveria ka gjithnjë të drejtë, nëse beson bolshevikisht te qeveria e mirë “e popullit”.
Këta lloj juristësh nuk duan të kuptojnë se qeveritë, përgjithësisht, detyrohen të bëhen të mira nga frika e ligjit që qëndron mbi to dhe e drejtësisë që qëndron veçmas tyre.
Prandaj i shoh me skepticizëm ata juristë apo gjykatës, aq më tepër trupa gjykuese, që kanë tendencë të marrin vendime pro qeverive.

Që edhe kur marrin ndonjë vendim kundra, e bëjnë sa për garniturë “pavarësie”. Ndaj duke konstatuar dhe publikuar që janë me qeverinë, nuk ofendoj, as nuk poshtëroj, por mendoj se them një të vërtetë për të cilën njerëzit duhet të jenë të qartë.

Edhe kur konstatoj që bëni avokatinë e qeverisë, kjo nuk është shmangie nga argumenti, por pjesë, madje thelbësore, e argumentit. Është pjesë e së vërtetës. Ashtu sikundër nuk mund të mos jetë pjesë e analizës së asaj që them dhe shkruaj unë, fakti i pamohueshëm që bëj avokatinë e opozitës. Por nëse unë e bëj këtë që të përfitoj kur ajo të vijë në pushtet apo thjesht sepse e vërteta ime përputhet me atë të opozitës, këtë do ta provojë koha. Aludimet për artikuj të porositur nuk ju nderojnë.

Ju thoni se nuk shkruani artikuj. Unë shkruaj me qindra.
Dhe mbi 90 për qind e tyre kanë qenë kritikë ndaj qeverive dhe në favor të opozitave. Edhe të opozitës së djeshme që sot është në shumicë. Demokracia i ka shpikur gazetarët jo që t’i bëjnë lustër pushtetit, por mbi të gjitha që të kritikojnë të pabërat e tij. Deri më sot kam pasur, më shumë se një herë, shansin të përfitoja nga afria me një opozitë të sapo ardhur në pushtet.
Dhe e kam humbur me koshiencë këtë “shans”. Dhe mos mendoni z. Gjata se nuk kam pasur oferta! Për sa u takon marrëdhënieve tuaja me pushtetet, qeveritë dhe opozitat, nuk më takon të flas, sepse atëherë do ta personalizoja debatin. Atë po ja u lë në lirinë dhe guximin tuaj. Por habia që shprehni kur ju thonë se jeni avokat i qeverisë (gjë që nuk është sharje) më kujton borgjezin fisnik të Molierit, i cili kishte një jetë që fliste në prozë dhe nuk e dinte.

* * *

A kam prova për kapjen e Komisionit Zgjedhor? Taktika juaj më kujton atë të një kontrabandisti që arrin ta fshehë drogën para se të mbërrijë policia. Po, kam disa premisa logjike që më çojnë në një konkluzion të tillë. Premisa të bazuara në ngjarje e zhvillime. Kam perceptimin e gjerë publik mbi mungesën e drejtësisë së pavarur. Kam pohimet dhe alarmet edhe të ndërkombëtarëve për presionet e qeverisë mbi drejtësinë.

Qeveria sapo është kritikuar për tentativa të reja për kapjen e gjyqësorit. Edhe konflikti i sapo hapur me Presidentin e Republikës është në vazhdën e gjakimit të pafjetur të Kryeministrit Berisha për të kapur Gjykatën Kushtetuese.

Është një atmosferë e tërë kapjeje, së cilës vështirë se i shpëton një kolegj zgjedhor. Dhe nuk kam të drejtë të dyshoj për presione mbi Kolegjin Zgjedhor nga qeveria, kur është fjala për një çështje kardinale sikundër është mbajtja apo lëshimi i pushtetit? Mos vallë doni të thoni që Berisha është një kryeministër si Nehru, që ishte i gatshëm të humbte në gjykatë edhe çështje me vlerë të madhe politike, vetëm që të mos cenohej pavarësia e gjyqësorit? Dhe nuk kam të drejtë të alarmohem për kapje, kur shoh sesi Kolegji Zgjedhor merr një vendim, fiks fare, si ai i shumicës që përfaqëson pushtetin në KQZ, vendim që i mohon të drejtën opozitës për hapjen e kutive?
Ju thoni se ambasadorët vajtën në Kolegj para marrjes së vendimit dhe kur dolën thanë se lanë porosi që të zbatohet ligji.

Me këtë jepni një provë tjetër të shqetësimit për kapjen e Kolegjit. Në kushte normale, të një Kolegji të pavarur, trokitja e ambasadorëve te dera e tij do ishte jo vetëm fyese, por edhe e dëmshme, një ndërhyrje. Por ndodhi. Pse? Sepse, me sa duket, edhe ndërkombëtarët i ndjenë presionet mbi Kolegjin Zgjedhor.

Dhe a e zbatoi Kolegji Zgjedhor ligjin? Sipas pikëpamjes së shumë juristëve të njohur jo vetëm nuk e zbatoi, por e dhunoi ligjin në favor të pushtetit. Këtë pikëpamje kam adoptuar edhe unë.
Ju thoni që kjo është një çështje që duhet zgjidhur nga drejtësia, sepse askush nuk e ka monopolin e së vërtetës.

Por a nuk ishte kolegji “drejtësia” ku u paraqit për drejtësi edhe opozita, por më kot? Ju këshilloni që opozita të shkojë përsëri para “drejtësisë”. Por duke thënë këtë, i adresoheni pikërisht premisës së këtij konflikti, që është kapja e drejtësisë.

A nuk ngjason e gjithë kjo me situatën e kukullave ruse kur brenda një “drejtësie” rrezikon të gjesh një tjetër padrejtësi? Them se po. Mendoj se jemi në një situatë ku është pikërisht tirania e shumicës, ajo që nuk na lejon të gjejmë mbrojtje tek e drejta. Tirania ka korruptuar dhe skllavëruar drejtësinë!

Jemi në një situatë ku tirania përdor si gjethe fiku të hallateve të veta “drejtësinë”, vendimet e gjykatave (Kolegji) dhe institucionet. Kjo gjendje, ku krimi shpallet e drejtë dhe e drejta-krim, nuk është e panjohur as për Shqipërinë dhe as për shtete të tjera. Shekuj më parë aristokrati Alexis dë Tukëvil konstatonte me shqetësim se problemi i qeverisjes demokratike në SHBA nuk ishte dobësia, por fuqia e saj e papërmbajtur, që mund të çonte në atë që ai e quajti “tirani e shumicës”. Sipas tij, mund të ketë situata kur padrejtësia, si vullnet i shumicës, mund të realizohet edhe brenda kuadrit ligjor dhe institucional, brenda sistemit. Ja si shkruan: “Kur një njeriu ose një partie i bëhet një padrejtësi në Shtetet e Bashkuara, kujt t’i drejtohet? Opinionit publik? Po ai bën shumicën. Trupit ligjvënës?

Ai përfaqëson shumicën dhe i nënshtrohet asaj verbërisht. Pushtetit ekzekutiv? Atë e ka emëruar shumica dhe i shërben asaj si vegël pasive. Forcave të rendit publik? Forcat e rendit publik nuk janë asgjë përpos shumica nën armë. Jurisë?

Juria është shumica së cilës i është dhënë e drejta të shqiptojë vendime: edhe vetë gjyqtarët në disa shtete i zgjedh shumica.

Sado e padrejtë ose e paarsyeshme është masa e cila ju godet, duhet pra t’i nënshtroheni shumicës”. Që nga ajo kohë gjërat kanë evoluar në demokracinë amerikane dhe rreziku i tiranisë është shmangur me sukses. Por ajo që shkruan Tukëvili paraqet më saktë gjendjen në Shqipëri, që ndodhet shumë prapa SHBA në punërat e demokracisë. Kemi ardhur në një moment që partia më e madhe e opozitës, e jo më një individ, e ka të vështirë të gjejë se ku të drejtohet për të gjetur drejtësi. Mos më thoni që shumë gjyqtarë nuk zgjidhen sot sipas vullnetit të shumicës. Mos thoni që edhe prapa lëvizjeve të fundit për mbledhjen e konferencës gjyqësore, pa ligj, nuk është dora jo aq e padukshme e shumicës.

Apo mos vallë në sajë të shkarkimeve politike dhe flakjeve arbitrare nga puna, forcat e rendit publik nuk janë sot shumica nën armë? Por mbi të gjitha, dhe këtë Tukëvili nuk kish si ta konstatonte në SHBA, në Shqipëri edhe shumicën edhe ekzekutivin e cakton një njeri i vetëm që gjakon prej vitesh pushtet absolut. Ju e merrni lehtë me mend se për kë e kam fjalën. Dhe a e dini ç’është tirania? Një situatë ku të gjithë, individë dhe institucione i nënshtrohen vullnetit të një njeriu.
A ju kujton gjë ky përkufizim?

* * *

Po përse ka njerëz, politikanë, juristë, gazetarë po të doni z. Gjata, që e pranojnë të nënshtrohen me kënaqësi? Përse tirania ju duket e ëmbël si një… tiramisu? Sepse, edhe nga vetë etimologjia e emrit të kësaj ëmbëlsire (tirame su, më ngri lart) ata e përdorin tiraninë, pushtetin tiranik, për të bërë karrierë, për t’u ngjitur lart. Ndërsa i shërbejnë, ja bëjnë me sy tiranisë dhe i thonë: tirame su! Mekanizmi psikologjik i arratisjes me kënaqësi nga liria individuale dhe nënshtrimi ndaj pushtetit, paradoksi i lirisë së pervertuar që shprehet me vargun e Luis Armstrong “jam skllavi që dua të jem”, është një temë mjaft e gjerë, e ndërlikuar që i tejkalon caqet e një artikulli. Shkurt duhet thënë se tirania është për këta lloj karakteresh, e ëmbël si një tiramisu. Prandaj nuk heqin dorë prej saj.
Edhe kur tirania dhe tirani bien nga pushteti, ata i shkojnë pas dhe i shërbejnë me shpresën se po të ringrihet tirania, do ringrihen edhe ata.

* * *

Po ç’duhet kuptuar me tirania parlamentare? Ju e përkufizoni si një gjendje ku pushteti i Parlamentit është i pakufizuar.

Pra ekzistenca e saj nuk ka të bëjë doemos me të pushkatuar nëpër rrugë, as me gjyqe politike, sikundër e ngjyrosni. Nuk jemi ende në fazën e gjakut të derdhur apo prangave, por të mbytjes së lirisë me “demokraci”. Por duke qenë kundër lirisë, ajo, tirania parlamentare, është një hap edhe në atë drejtim tragjik.

Tirania është një monstër që ka stadet e veta të rritjes që kulmojnë me diktaturën. Prandaj duhet parandaluar në kohë.

Mos harroni se shtypja komuniste nisi me shfarosjen e opozitës në Parlament, me grupin e deputetëve. Ndërkaq tirania parlamentare nuk është atribut vetëm i diktaturës, sikundër pandehni ju.
Madje nuk është fare atribut i diktaturës. Në diktaturë edhe Parlamenti është nën diktatin e tiranit, një vegël e mjerë e tij.

Nën diktaturë nuk ka as Parlament, as jetë parlamentare të vërtetë. Tirania parlamentare është dukuri që shfaqet në demokraci si rrezik i përhershëm për demokracinë.

Ndërkaq, duhet thënë se nuk është fort e saktë të flitet për “tirani parlamentare”, sepse në thelbin e vet, ajo është tirani e shumicës parlamentare. Nuk duhen futur edhe pozita dhe opozita në një kanistër tiranie. Kur kam shkruar se tirania parlamentare është një realitet në Shqipëri, kam parasysh pikërisht tiraninë e shumicës. Pra kam parasysh atë tirani që e formuloi për herë të parë Tukëvili gjatë vëzhgimit të demokracisë në SHBA.

Dhe këtu ndahem me ju z. Gjata. Kur ju flisni për tiraninë parlamentare në përgjithësi, e bëni me koshiencë ose jo, që të mbroni tiraninë e shumicës. Ju dilni kundër “tiranisë parlamentare”, në mënyrë që të justifikoni kufizimin e së drejtës së pakicës parlamentare për të ngritur një komision hetimor që do të hapte edhe kutitë e votimit. Duke bërë këtë, ju nuk mbroni parimin e ndarjes së pushteteve, por i shërbeni “tiranisë së shumicës” që gjakon të kufizojë të drejtën e pakicës për një hetim që mund të zbulonte edhe kapjen e pushteteve.

Pikëpamja juaj ndihmon shumicën që të bëjë atë që, sipas një vendimit të Gjykatës Kushtetuese që ju citoni, nuk duhet të ndodhë, pra që shumica në mënyrën më tiranike të mundshme, ta reduktojë objektin e hetimit “deri në atë masë sa t’ia bëjë të pamundur komisionit kryerjen e veprimtarisë”.

* * *

Sa për të tjerat nuk ja vlen të ndalem. Sepse nuk kam thënë askund që Parlamenti të zërë vendin e gjykatave, por kam argumentuar sesi hetimi parlamentar ndahet në qëllimin e tij nga gjykatat. Nuk jam unë që kthej me kokë poshtë argumentet tuaja (gjë e pamundur sepse ato nuk kanë kokë), por ju të miat. Ndërkaq, është një tjetër pasaktësi kur më atribuoni se kam shkruar që në Shqipëri nuk ka klasë të aftë gjykatësish.

Nuk do gjesh kurrë një frazë të tillë në artikullin tim. Kam shkruar mbi “mungesën e një klase juristësh që duhet të ishte barriera kryesore e epsheve të paligjshme të pushteteve politike të të gjitha krahëve dhe jo shërbyese apo avokate e tyre”.

Kjo nuk do të thotë se mbrojtësit e qeverisë janë të paaftë. Përkundrazi ata tregojnë ndonjëherë një aftësi të pamohueshme sofizmi juridik. Ajo që kam dashur të them është se ata nuk kanë arritur çlirimin, se nuk janë të lirë ta bëjnë një gjë të tillë. Kjo nuk do të thotë, gjithashtu, se nuk ka në Shqipëri juristë me ideale lirie dhe përkushtim te drejtësia. Kjo do të thotë se ata që i shërbejnë njërit apo tjetrit pushtet, ata që i bëhen krah njërës apo tjetrës tirani shumice, përbëjnë ende shumicën e klasës së juristëve. Jam kritik ndaj kësaj gjendjeje të punëve, sepse besoj që mungesa e drejtësisë së pavarur është thembra e Akilit e demokracisë shqiptare. Besoj, se rreth dy dekada pas rënies së komunizmit, demokracia nuk do qe e sëmurë nëse të paktën, gjyqtarët do të ishin bërë sikundër konstatonte Tukëvili në SHBA, ndër “fuqitë e para politike”. Në të kundërt situata në Shqipëri përafron më shumë me atë të një monarkie. Do ta japim po me fjalët e Tukëvilit: “Ndodhte shpesh, në monarkitë e dikurshme, që gjykata e pavarur vendoste të burgosej zyrtari publik, i cili kish bërë faj. Ngandonjëherë pushteti mbretëror, pasi ndërhynte, e shfuqizonte procedurën. Despotizmi atëherë dilte sheshit, ndërsa duke u nënshtruar, njerëzit i bindeshin vetëm fuqisë”. Në Shqipëri punët janë edhe më keq. Despotizmi nuk del sheshit i fshehur prapa “drejtësisë”. Sepse kapja e drejtësisë ka bërë që në emër të saj, dhe këtu do perifrazojmë përsëri Tukëvilin, i lëmë punët të venë ashtu si venë dhe të pranohen në emër të ligjit ato punë që dikur vetëm dhuna na detyronte t’i pranonim.