Me një vendim qeveritar, Kryeministri i PD-së, Aleksandër Meksi, urdhëroi që gjithë literatura politike e marksiste e bibliotekës së Enver Hoxhës të dërgohet për karton. Nuk ka dokument më të qartë që flet vetë për injorancën e intolerancën e figurave më të larta që erdhën në pushtet në emër të demokracisë. Me gjithë urdhrat e lëshuara, kjo lloj literature nuk është zhdukur.
Njerëzit e ndershëm, të guximshëm dhe me kulturë i kanë ruajtur, hapur ose fshehurazi, veprat e Enverit, librat me kujtimet e refleksionet e tij, për blerjen e të cilave thyheshin xhamat e librarive, ku bëhej vargu i njerëzve që më 4 të mëngjesit, megjithëse kishin arritur të botoheshin disa herë, me një tirazh deri edhe në 180 mijë kopje një titull.
Edhe çdonjëri nga ne, si familje, unë dhe tre fëmijët e mi, mundëm të sigurojmë serinë e plotë të Veprave të Enverit, që i kishim për përdorim personal, por ne nuk mundëm t'i tërheqim disa vëllime të ruajtura që nga Lufta Nacionalçlirimtare e viteve të para pas çlirimit, gazeta, trakte, broshura, revista etj.
Këto i kisha paketuar me kujdes dhe i kisha vënë në një dollap, në papafingo, siç e quajnë gjirokastritët katin nën çati. Po kështu kisha paketuar abetaret, libra, vizatime të fëmijëve tanë gjatë viteve të shkollës fillore, bashkë me dëftesat e tyre, si edhe librezat ku mësueset shënonin vërejtje, lavdërime, karakteristika të veçanta të nxënësve, që unë i vlerësoja shumë dhe Enveri bënte shënimet nga ana e tij dhe vinte firmën si prind.
Askush nga ata që kishin në dorëzim shtëpinë nuk diti të më thotë ç'u bënë këto. Sigurisht, i hapën për të parë "ç'dokumente" ishin paketuar me aq kujdes: ato të luftës ua acaruan nervat, për ato të fëmijëve kanë thënë: "Sa budallenj!" dhe "të mençurit, të emancipuarit" e Partisë Demokratike i çuan në furrat ku dogjën librat e Enverit dhe veprat e Marksit, Engelsit, Leninit e Stalinit, duke menduar se kështu "digjnin historinë e periudhës komuniste".
Këtë fat patën dhe gjithë librat e shkrimtarëve tanë, si letërsi e "realizmit socialist", nuk u kursyen as librat "Historia e Shqipërisë", ato mbi Historinë e Luftës Nacionalçlirimtare etj.
Nuk dihet ç'kanë bërë me 5 vëllimet voluminoze (në formatin e enciklopedive të mëdha) të procesverbaleve të Kominternit (Internacionales Komuniste), që me kërkesë të Enverit i qenë dërguar nga Moska.
Ishte kopje e vetme në Shqipëri, e vyer jo vetëm për komunistët, por për çdo studiues, historian e njeri me kulturë. Nuk di ç'u bë me librat në gjuhën ruse, ndoshta edhe këto janë djegur a çuar për karton, pavarësisht se ishin kryesisht të kolosëve të letërsisë ruse, Pushkin, Tolstoi, Dostojevski, Gorki etj.
Nuk e marr dot me mend se në ç'shtëpi kanë përfunduar gjithë ato vëllime të fjalorit enciklopedik francez "Larousse" (Larus), që i kishim në bibliotekë që nga botimi më i vjetër, i madh, i rëndë, si dhe të gjithë tipat e mëvonshme të "Petit Larousse" (Larus i vogël), më të përsosur në përmbajtje e më praktik në përdorim, madje, edhe në format xhepi. Këta fjalorë përdoreshin nga gjithë pjesëtarët e familjes, që njihnin dhe punonin në frëngjisht.
Ku kanë shkuar enciklopeditë angleze, italiane, ruse, që ishin një gurrë e pashterur njohurish, të cilat Enveri nuk përtonte t'i shfletonte e të gjente atë që kërkonte vetë ose që donin të dinin fëmijët?
Ku vajti tërë ajo pasuri kulturore, siç ishin albumet e mëdha me riprodhime të pikturave nga muzetë më me famë të Europës, albumet me riprodhime të ilustruara të ndërtimeve më të bukura e interesante botërore, si ato të antikitetit, piramidat e Egjiptit, tempujt e Athinës, kështjellat e Mesjetës e pamje të tjera me vlera të veçanta historike e artistike të popujve të ndryshëm? Ku kanë përfunduar, pra, të gjitha këto vëllime të vyera, cilat duar i kanë përvetësuar?
Po ai koleksion i pasur pullash postare nga më të vjetrat të shtetit shqiptar dhe nga shumë vende të huaja, që ia kishte dhuruar Enverit Drejtoria e PTT-së, me rastin e një përvjetori datëlindjeje dhe që ai e mbante në pjesën e poshtme të bibliotekës, të mbyllur me kapakë, pikërisht prapa karriges së tryezës së tij të punës, në cilën dorë ka rënë?
Nuk e di nëse i ka rënë në vesh Genc Pollos se ku ka përfunduar ky koleksion i rrallë, se, sigurisht, do ta kishte shumë zili, pasi kur ishte i vogël ai ishte një koleksionist amator i pasionuar i pullave postare. Këtë e kam mësuar, kur isha një herë në shtëpinë e tij, për të uruar në një datëlindje babanë e tij, shokun tonë Stefanaq Pollo.
Mamaja e Gencit, kur ma prezantoi djalin e saj, më tha se atij, nga vendet e Europës i mungonin pullat vetëm të një vendi të vogël, Lihtenshtejnit. Unë, u interesova sinqerisht t'ia plotësoja këtë kërkesë, por pullën e këtij shteti nuk e gjeta.
Në një pjesë me xham të bibliotekës kishim vendosur librat që i kishin ardhur Enverit nga miq e shokë të huaj, me autografe e dedikime. Ishin afro 50 tituj. Disa nga emrat i kujtoj, por tekstet e dedikimeve nuk mbahen mend.
E, pra, ku të kenë përfunduar edhe këto libra, që për mua kishin vlerën e një tok dekoratash që i ishin dërguar Enverit, në shenjë nderimi, nga personalitete të shquar botërorë?
Kryeministri i PD-së, Aleksandër Meksi, për të mbuluar djegiet e grabitjet e Bibliotekës së Enver Hoxhës, me shkresë të veçantë urdhëroi që librat e kësaj biblioteke të dorëzohen në Bibliotekën Kombëtare.
Mirëpo këtu janë dërguar vetëm 2 675 libra dhe unë, që jam njohur me listën e tyre, kam parë që ato janë disa libra të dorës së dytë e të tretë, që nuk janë preferuar si përmbajtje e paraqitje nga "kusarët me shkolla të larta".
Në prill të vitit 2000 më njoftuan të shkoj të marr librat që kishin mbetur në shtëpinë ku kishim banuar. Ato i gjeta të hedhura në bodrum, ku rrezikoheshin nga uji që kishte dalë. Ishin rreth 3-4 mijë copë, siç më thanë. Unë i mora pa ndonjë inventar, "derr në thes", siç thotë një fjalë e popullit.
Mbetem me shpresë se do të më kthehen edhe librat që padrejtësisht janë në Bibliotekën Kombëtare. Se çfarë mund të bëj unë më vonë me librat e Bibliotekës së Enver Hoxhës, kjo më përket mua të vendos.
Jemi akuzuar për shumë vendime arbitrare që qenkan bërë nga ana e pushtetit popullor, por ama asnjë libër i Kryetarit të Ballit Kombëtar, Mit'hat Frashërit (alias Lumo Skëndo) nuk humbi e nuk u dogj, por biblioteka e tij personale u dorëzua e plotë e u ruajt me kujdes në Bibliotekën Kombëtare.
Po me librat e tjerë të Enverit ç'u bë? Pjesa më e madhe dhe më e mirë e librave nga Biblioteka e Enver Hoxhës u grabit e u përvetësua pa skrupull nga pushtetarët e lartë të Partisë Demokratike, duke filluar nga ish-Presidenti Sali Berisha, ish-Kryeministri Aleksandër Meksi, ish-Kryetari i Kuvendit Popullor Pjetër Arbnori (Toma), ish-kryetarë të PD-së e të tjerë anëtarë "intelektualë" të kryesisë së PD-së.
Nga të gjitha dhimbjet që kam ndier në këto dhjetë vjet të mbrapshtë, dhimbja më e thellë, e pashërueshme ka qenë dhe djegia, grabitja, humbja e bibliotekës së Enverit.
Më duket sikur Enveri, edhe nga varri, më qorton që nuk munda ta shpëtoj bibliotekën, që ai aq shumë e donte, sa e radhiste menjëherë pas fëmijëve. "Jo - u thoshte mjekëve - s'dua të shkoj me pushime jashtë Tiranës, pushoj më mirë në shtëpi, këtu kam fëmijët dhe bibliotekën!".
Por kjo dhimbje u qindfishua kur pamë që u shkatërrua jo vetëm një bibliotekë, por u shkatërrua e gjithë Shqipëria, gjithçka kishte krijuar populli, gjatë gjysmë shekulli, me gjak dhe me djersë!
Gazeta Shekulli
