Në këtë shkrim do të përshkruaj një marrëveshje që merret si shembull për të treguar pothuajse çdo gjë që nuk shkon si duhet në Kosovë, dhe mbase justifikon këtë titull populist. Më duhet t’ju kërkoj durim, sepse përshkrimi do të jetë i gjatë, dhe për të larë veten, sepse më duhet të flas edhe për veprimet e mia.
Në planin afatshkurtër zhvillimi i Kosovës varet nga kapitali i huaj, sepse nuk ka mjaft para në Kosovë për të bërë investime që janë të nevojshme për ta bërë më produktive ekonominë kosovare, të krijohen më shumë vende pune dhe të ketë paga më të larta. Dhe investitorët e huaj do të zgjedhin të investojnë apo jo në Kosovë po ashtu nëse investimet e tyre do të jenë të mbrojtura apo jo: ata do ta shikojnë gjendjen e sundimit të rendit dhe të ligjit në Kosovë, dhe se si mbrohen të drejtat e kreditorëve.
Në planin afatgjatë e ardhmja e Kosovës nuk varet nga linjiti, metalet dhe toka e saj pjellore ose nga paratë e investitorëve të huaj, por nga rinia e Kosovës. Dhe e ardhmja do të jetë e ndritur ose e errët varësisht nga cilësia e edukimit që marrin të rinjtë.
Universiteti i Prishtinës u ofron studentëve të tij edukim jo të shtrenjtë, por të papërshtatshëm. Arsyet janë të shumta, por një arsye kryesore është mungesa e burimeve për të paguar për laboratorë, kompjuterë, libra dhe mësimdhënës të mirë.
Universiteti Amerikan i Kosovës (AUK) ofron më shumë sesa një edukim të mirë, por është i shtrenjtë: pagesa vjetore e një studenti është e barabartë me të ardhurat dyvjeçare të një punëtori mesatar të Kosovës.
AUK-u është një institucion privat joprofitabil, një OJQ. Lëshon diploma që janë të pranuara nga një universitet njujorkez, Instituti Rochester i Teknologjisë, dhe është i mbështetur nga një fondacion humanitar i themeluar në New York. AUK-u publikon auditimet vjetore në uebfaqen e tij, një veprim për admirim. Aty secili mund t’i shikojë se në katër vjetët e kaluar të ardhurat mesatare ishin 2.8 milionë euro, dhe se harxhimet vjetore janë 3.1 milionë euro (përjashtoj prej këtyre shufrave një kontratë të madhe me Ministrinë e Arsimit, që të dy vjetët e kaluar, i ka dhënë AUK-ut një përfitim vjetor prej 270 mijë eurosh). Shuma e shkollimit përbën 95 për qind të të ardhurave. Harxhimet janë shumë më të ndryshme: 37 për qind i shkojnë Institutit Rochester të Teknologjisë, në shkëmbim të akreditimit akademik dhe shërbimeve të caktuara këshilluese, 32 për qind shkojnë për pagesa të profesorëve, 9 për qind i shkojnë fondacionit humanitar njujorkez, në shkëmbim të gjetjes së profesorëve që dërgohen në AUK, dhe katër për qind për pagën e presidentit të AUK-ut. Pjesa tjetër shkojnë për kompjuterë, libra dhe gjëra të ngjashme, dhe për bursa studentëve më të dalluar. Por shumica e këtyre bursave janë themeluar nga donatorë ose nga Qeveria e Kosovës: AUK-u kontribuon vetëm me 35 për qind për këto bursa, që është vetëm tetë për qind të shpenzimeve të përgjithshme të tij dhe pak më pak se përfitimet që merr nga kontrata me Qeverinë.
Në esencë, AUK-u është një biznes që eksploaton faktin se Universiteti i Prishtinës nuk ofron edukim adekuat, dhe se studentët e pasur kanë vështirësi në marrjen e vizave për të studiuar jashtë vendit: në shkëmbim të shumave të larta, ai u ofron atyre shkollim të mirë dhe diploma amerikane, dhe ia transferon pothuajse gjysmën e këtyre shumave Institutit Rochester të Teknologjisë dhe fondacionit humanitar njujorkez. Këto janë për shërbime (akreditim akademik, këshillime dhe gjetje të profesorëve), për të cilat nuk ka ndonjë vlerë reference tregu, dhe ku çmimi përcaktohet pa penguar ndërmjet palëve; ky çmim, për shembull, mund të rritet me qëllim që AUK-u të mos prodhojë ndonjë përfitim, që do të duhej të shkonte për aktivitete humanitare në Kosovë. Kjo është pikërisht ajo çfarë duket se ka ndodhur; në katër vitet e fundit, çmimet e këtyre shërbimeve janë rritur në linjë me të ardhurat e AUK-ut, dhe si rezultat, më 2007, 2008 dhe 2009 AUK-u ka shënuar humbje, dhe vitin e kaluar ka shënuar një përfitim shumë të vogël (tre për qind të të hyrave). AUK-u është i liruar nga taksat, sepse është një OJQ: preferenca e tij për të dërguar para në New York në vend se t’i shpenzojë ato për bursa ose aktivitete humanitare në Kosovë mund të kulmojë me shmangie, dhe si pasojë e kësaj, mund të themi se raporti i AUK-ut me qytetarët e Kosovës është një humbje për këtë të fundit. Ende duhet të themi se edukimi privat është një biznes legjitim i përsosur, dhe AUK-u po ia del shumë mirë me të: nxjerr të diplomuar me shkathtësi më të mira mesatare sesa ata të Universitetit të Prishtinës ose sesa shumica e universiteteve private, që disi kompenson atë humbje.
Në nëntë e dhjetë minuta të 23 shtatorit të vitit 2010, derisa isha ulur në karrigen time në tavolinën ku mban takimet bordi i drejtorëve i Agjencisë Kosovare të Privatizimit (AKP), gjeta një numër dokumentesh lidhur me një çështje që nuk ishte në agjendë.
Shpejt e shpejt ua hodha një sy këtyre letrave gjatë diskutimit të çështjeve të tjera, dhe gjeta se një copë tokë që i takonte një ndërmarrjeje shoqërore ishte duke u tjetërsuar për të lejuar ndërtimin e objekteve të ndërtesave.
Një dymbëdhjetë e gjysmë, pas një dreke të lirë, shefi i bordit, zotëri Dino Asanaj, na kërkoi të aprovonim tjetërsimin dhe kompensimin e ofruar për të, duke thënë se kjo ishte e rëndësishme për mbështetje të edukimit më të mirë në Kosovë. Ko ishte një pusi: zgjidhje të propozuara dhe letra mbështetëse duhet t’iu dërgohen anëtarëve të bordit pesë ditë para mbajtjes së takimit. Unë thashë se bordi nuk duhej të votonte, sepse nuk kishim kohë të mjaftueshme për ta studiuar çështjen, dhe kishte dyshime për ligjshmërinë e tjetërsimit. Shefi i bordit ngulmonte në votim: Unë abstenova së bashku me një koleg timin, dhe gjashtë anëtarët e tjerë të bordit votuan në favor të propozimit. Gjithë çfarë mora ishte se propozimi ishte aprovim vetëm “në parim”, duke lënë pezull këshillën për ligjshmërinë e tjetërsimit.
Pasdite vonë i studiova letrat: më 16 qershor të vitit 2010, Qeveria kishte vendosur të tjetërsonte dhjetë hektarë tokë – në Hajvali, afër Fshatit Ndërkombëtar, që i takonin ndërmarrjes shoqërore “IMK Eksport Kosova”, që administrohet nga AKP-ja (vendimi numër 04/130, nënshkruar nga zotëri Hashim Thaçi); toka ka leje ndërtimi, dhe lidhje të lehtë me rrugët, ujin, kanalizimin dhe energjinë elektrike. Paragrafi i parë i vendimit thekson se ndërtimi i kampit në këtë parcelë tashmë ka filluar. Një letër tregonte se më 8 qershor kushtet e tjetërsimit ishin diskutuar dhe qartësisht ishin pajtuar në një takim të mbajtur në Ministrinë e Ekonomisë dhe të Financave, ku i pranishëm në mesin e pjesëmarrësve ishte edhe ministri i atëhershëm i Ekonomisë dhe Financave (Ahmet Shala), ish-ministri i Arsimit (Enver Hoxhaj) dhe menaxherja e AKP-së e ngarkuar për shitje (Mrika Tahiri) dhe presidenti i AUK-ut (dr. Chris Hall). Një letrën e datës 3 shtator tregonte se pagesa e kompensimit nga Qeveria për AKP-në për tjetërsimin e tokës ishte arritur në 3.4 milionë euro, dhe më 14 shtator ministri Shala i kishte shkruar AKP-së dhe AUK-ut për t’i siguruar edhe një herë se Qeveria do ta paguajë atë.
Gjithçka ishte vendosur madje përpara se Bordi i AKP-së të ishte njoftuar. Sa i përket transaksionit, kam nxjerr këto përfundime pasuese.
Së pari, tjetërsimi është joligjor për tri arsye. Asetet e ndërmarrjeve shoqërore publike duhet të privatizohen dhe nuk mund të tjetërsohen (artikulli 44.2 i Ligjit të tjetërsimit); për të njëjtat arsye, meqë ra fjala, tjetërsimet e tokës së ndërmarrjeve shoqërore për të ndërtuar autostradën janë po ashtu të paligjshme.
Megjithatë, tjetërsimi është i mundshëm vetëm për të justifikuar interesin publik, jo një interes privat, dhe mund të përfitojë prej tij vetëm një entitet publik, jo një privat si AUK-u (artikulli 4.1 i të njëjtit ligj të tjetërsimit, që tregon se prej kësaj perspektive janë jolegjitime edhe tjetërsimet e pronave nga do të kalojë autostrada); arsyeja është e qartë: personat dhe entitetet private mund të blejnë ose vjedhin, gjërat që duan t’i kenë, por nuk mund të kërkojnë prej Qeverisë t’i tjetërsojë ato në emër të tyre. Në fund, në kundërshtim me Ligjin e kompensimit që Qeveria propozoi për t’i paguar AKP-së, ishte shumë më i ulët sesa vlera që tokës sipas çmimeve të tregut. Në fakt, studimi i kryer nga AKP-ja për përcaktimin e vlerës së tokës thotë se kur bankat marrin tokë të ngjashme si pjesë e huave kolaterale, ato e vlerësojnë ndërmjet 50 dhe 60 euro për metër katror; këto janë vlera shumë konservatore, sepse sa më e vogël vlera e tokës së huas kolaterale, aq më e madhe është mbrojtja e bankës. Por kompensimi i propozuar ishte vetëm 11 euro për metër katror. Tani, 60 minus 11 është e barabartë me 49; dhe 49 euro shumëzuar me 309,900 metra katrorë janë të barabarta me 15,185,100 euro; ky është ndryshimi ndërmjet kompensimit të propozuar dhe një vlerë shumë konservatore të vlerës së tregut të tokës.
Së dyti, ndryshimi dëmton popullin, që nuk ishte i përfshirë në këtë marrëveshje. Kur shitet një ndërmarrjeje publike, çmimi i saj përdoret për pagimin e punëtorëve dhe kreditorëve të një ndërmarrjeje shoqërore, dhe çfarë mbetet duhet dhënë buxhetit të Kosovës; pra, nëse çmimi nuk është i mjaftueshëm për t’i paguar punëtorët dhe kreditorët pretendues, ata humbin dallimin dhe asgjë nuk mbetet për qytetarët e Kosovës. Kur të pranohet ky kompensim, prandaj, AKP-ja me vetëdije ka deprivuar të gjitha ata njerëz prej së paku pesëmbëdhjetë milionë eurove.
Së treti, shkelje të tilla të hapura të ligjit dhe të të drejtave të kreditorëve edhe më shumë shkatërrojnë sundimin e rendit dhe ligjit, dhe të klimës së investimeve, dhe e bëjnë Kosovën një destinacion edhe më pak atraktiv për investime të huaja. Kjo dëmton prospektet e zhvillimit të saj ekonomik.
Së katërti, me këtë marrëveshje ilegale Qeveria ia bën një dhuratë të madhe AUK-ut, i cili gjithnjë ka treguar shumë pak bujari drejt Kosovës. Tani buxheti i Universitetit të Prishtinës po konsiderohet “modest” nga Banka Botërore: po t’i ishte bërë ajo dhuratë UP-së, në vend të AUK-ut, ato pesëmbëdhjetë milionë euro do të mund të paguanin kompjuterë, laboratorë dhe përmirësime të tjera në cilësi të edukimit që ofron për studentët e vet. Kjo do të përmirësonte të ardhmen e Kosovës dhe të rinisë së saj. Kjo marrëveshje, në vend të kësaj, reflekton një politikë edukimi, ku shteti subvencionon universitetin e të pasurit dhe neglizhon edukimin publik, dhe duke neglizhuar atë mbështet kërkesën e AUK-ut për shërbime.
Zgjidhja dukej shumë e thjeshtë: ndale tjetërsimin dhe ndërtimin e kampit dhe shite tokën në një tender të hapur dhe konkurrent, ashtu si e kërkon Ligji i AKP-së, për të pasur një çmim që është i barabartë me vlerën e tregut të lirë. Nëse AUK-u nuk do të ofronte aq sa kërkohej për ta fituar tenderin, do të mund ta ndërtonte kampin e vet diku tjetër; natyrisht do ta kishte humbur çmimin e punëve të ndërtimit që ishin bërë deri atëherë, por kështu u ndodh atyre që ndërtojnë në tokë të huaj.
Më 24 shtator ua dërgova përfundimet e mia shumë kolegëve në ICO, nëpërmjet një letre elektronike të titulluar “Një tjetërsim që duhet ndalur”, dhe i shkrova EULEX-it: kur miliona euro notojnë mbi manifestin e parregullsive dhe vendimeve të pashpjegueshme politike, duhet të ketë gisht edhe krimi.
Për pothuajse dhjetë minuta, dy kolegë m’u përgjigjën në e-mail, duke më shkruar me urtësi vetëm mua:
“Kujdes i dashur. Po rrasesh në një fushë të minuar”, shkruante këshilltari special i ICR-së, dhe shefi i njësitit të çështjeve të bashkësisë më dërgoi një vërejtje më informativ: “Ki kujdes se kjo marrëveshje është negociuar në kuadër të një numri shëtitjesh të së dielave ndërmjet amb. Dell dhe kryeministrit Thaçi. Mund të jetë e zorshme për ta luftuar”. Çështja dukej më delikate sesa mendova, dhe e diskutova me shefin tim, zotërinë Pieter Feith, i cili më trimëroi të veproja.
Diskutimet e mia me Ambasadën amerikane ishin kryer nëpërmjet zëvendësdrejtuesit të njësitit politik të ICO-s, një diplomat amerikan që në fakt e drejton këtë njësit. I kërkova atij të fliste me Ambasadën e tij, duke shtuar se “qëllimi im ishte ky: nëse është i përfshirë një interes amerikan, ose nëse SHBA-ja duhet ta thotë fjalën e vet për këtë punë, a mund të rimartohet plani dhe të bëhet një më i pranueshëm? Askush nuk është kundër hapjes së një kampi të ri të AUK-ut: çështja është se si po e blen atë”. Ai m’u kundërpërgjigj: “Faleminderit për mesazhin. Do ta njoftoj Ambasadën amerikane për shqetësimin tënd. Mendoj se tashmë je i njoftuar, por më lejoni të ta kujtoj se Universiteti Amerikan në Kosovë nuk ka asnjë lidhje me Qeverinë amerikane”. Në uebfaqen e tij, AUK-u shfaq Ambasadën amerikane dhe USAID-in si “partnerë” të tij, dhe asnjë partner me përjashtim të Institutit Rochester të Teknologjisë nuk është i përfshirë; një partneritet është një lidhje, dhe e mora qartësimin e kolegut tim si një përpjekje sugjeruese për ta distancuar qeverinë e tij nga marrëveshja e dyshimtë. Por ky ishte fundi i diskutimit tim indirekt me Ambasadën amerikane: nuk pasoi asgjë.
Kur ia bëra të qarta dr. Hallit, presidentit të AUK-ut iu skuq fytyra dhe ai premtoi se do të “përmirësoheshin” propozimet e marrëveshjes. Prapë, nuk pasoi asgjë.
S’është nevoja për ta thënë, por ministri Shala kurrë nuk iu përgjigj emailëve të mi për këtë marrëveshje dhe për tjetërsimet e tokave për autostradën.
EULEX-i u përgjigj, por më shumë në stilin e vet: përgjigjja ishte edhe e padobishme, edhe budallaqe. Erdhi më 13 tetor me një letër të zonjës Isabell Arnal, drejtuese e SPRK-së, që më këshilloi ta këshilloja AKP-në t’i sfidonte tjetërsimin dhe kompensimin. Problemi, natyrisht, ishte se AKP-ja tashmë kishte pranuar të dyja, sikur që demonstrojnë dokumentet bashkëngjitur letrës sime. Zonja Arnal ose nuk e ka kuptuar, ose shtirej se s’kuptonte; në fakt, po ashtu i kisha treguar asaj për përfshirjen e dyshimtë të ambasadorit amerikan, së bashku me kryeministrin.
Ia kam dërguar argumentet e mia edhe Zyrës Ligjore të AKP-së. Por më 28 tetor, me katër vota në favor, një (e imja) kundër dhe dy abstenime, Bordi i AKP-së dha aprovimin final për tjetërsim dhe kompensim, pavarësisht prej faktit se avokatët e AKP-së kishin shkruar se po shkelej ligji, “mbase” (ata kështu po e ruanin veten).
Pastaj i raportova dështimet e mia te zoti Feith, dhe thashë se ishte i nevojshëm aksion i vendosur nga ICO-ja për ta ndalur tjetërsimin dhe kompensimin, dhe marrëveshjen për të, ai më këshilloi ta diskutoja çështjen me njësitin politik, njësitin ligjor, shefin e stafit dhe zëvendësdrejtuesin e ICR-së (një diplomat amerikan), dhe pastaj t’i dorëzoja një plan të aprovuar aksioni. E lidha këtë diskutim me atë për ligjshmërinë e tjetërsimeve të autostradës, duke ua rikujtuar kolegëve të mi se ICO-ja nuk mund të tolerojë faktin se Qeveria në mënyrë të vazhdueshme shkel ligjin, pothuajse çdo javë. Gjetëm një zgjidhje për autostradën (një ndryshim të vogël, ose një qartësim, në ligj, që nuk ishte bërë ende), por jo edhe për marrëveshjen e AUK-ut: për më shumë se tre muaj, kolegët e mi mbuluan kërkesat e mia për t’u pajtuar për një plan aksioni në një numër të madh pyetjesh, dilemash, komentesh të thata dhe me takime të pafrytshme dhe të pakuptimshme. Ky reagim konfirmoi se defektet e këtij transaksioni ishin të qëllimshme, dhe më bënë të mendoja se mbase ishte e vërtetë që ambasadori amerikan kishte marrë pjesë në dizajnimin e marrëveshjes për AUK-un, sepse asnjëherë, në vitin e kaluar, ICO-ja nuk kishte treguar guxim të pozicionohej ndryshe nga qëndrimi i Ambasadës amerikane. Por taktikat e shtyrjes së kolegëve të mi ishin efektive, sepse na sollën afër një fundi të natyrshëm të mandatit tim, më 31 mars.
Për tri vjet kam parë shumë vendime të tjera të gabuara dhe kam pasur dyshime për shumë transaksione më të mëdha. Por në asnjë rast tjetër nuk kam ditur më shumë për shkeljet që po bëheshin. Për shembull, edhe kontrata e autostradës, edhe rritja e kohëve të fundit e pagave ishin larg më dëmtuese për Kosovën sesa kjo marrëveshje; por nuk kisha parë ndonjë shenjë eksplicite të nënshkrimit të keqpërdorimeve, dhe rritja e pagave ishte thjesht një vendim i gabuar politik. E kisha më shumë sesa të qartë, dëshmi të shkruara të keqpërdorimeve në marrëveshjen e “Dardafonit”, por ia kisha dorëzuar EULEX-it dhe e dija se ata ishin duke vepruar në këtë rast, ani pse po shkonte shumë ngadalë. Ndërsa tani, ndalimi i marrëveshjes me AUK-un efektivisht varej nga unë, dhe unë u mundova.
Kështu, në natën e vonshme të një shkurtit u tregova zotit Feith dhe kolegëve të mi që unë nuk do të toleroja më shtyrje të tjera: nëse ata nuk më bindin se leximi im i marrëveshjes ishte i gabuar, ICO-ja duhej të ndërpriste përpara se të merrte fund kontrata ime. Ata i rezistuan presionit tim, dhe gjërat shumë shpejt eskaluan në krizë: kolegu im amerikan i cili de fakto drejton njësitin politik, rrejshëm më akuzoi se kisha gënjyer për të mbështetur të kuptuarit tim të marrëveshjes, dhe një javë më vonë shefi ynë i stafit - në vend se të sanksiononte kolegët e mi, siç kisha kërkuar - më instruktoi me shkrim të mos flisja për marrëveshjen e AUK-ut jashtë ICO-s. Pastaj unë i caktova një ultimatum zotit Feith për t’i sanksionuar këta dy kolegë dhe për të ndalur tjetërsimin, duke e paralajmëruar atë se përndryshe do t’i shkruaja mbikëqyrësit të tij (shteteve që përbëjnë GND-në) për ta kritikuar edhe marrëveshjen me AUK-un dhe mosreagimin e tij për këtë çështje. Feith rilëshoi një urdhër për të heshtur këtë punë, dhe më kërcënoi se do të më pushonte nga puna në rast se e shkelja këtë urdhër. Ultimatumi kaloi dhe unë u shkrova disa shteteve anëtare të GND-së (z. Feith e kuptoi - duke shkelur të drejtën e privatësisë së korrespondencave të mia të emailave, sikur që kam marrë vesh kohëve të fundit- dhe më pushoi për arsye disipline rreth orës tre të pasdites së 30 marsit).
Derisa ky rrëfim mori dhenë, nisa ta shikoja marrëveshjen e AUK-ut si mostër laboratorike, që shpërfaq fytyrën më të keqe të elitës së Kosovës dhe të mbikëqyrësve të saj ndërkombëtarë dhe miqtë të huaj: lakminë dhe druajtjen e tyre, mosrespektimin e tyre të vendit të punës, interesin publik dhe për dinjitetin e funksioneve të tyre publike. Por po ashtu, do të thosha unë, budallëkun e tyre: po të kisha lejuar të më mashtronin këta njerëz me disa koncesione që të lëshoja pe për këtë marrëveshje, ata mbase nuk do të ishin duke lexuar këtë artikull. Pastaj më 1 prill (në ditën e përsosur), do ta bënin marrëveshjen njëjtë sikur ishte më parë. Natyrisht se unë isha më budalla, sepse dështova të ndalja këtë pazar. Por vendosmëria me të cilën aspektet më të këqija të së cilës janë mbrojtur tregon se ato nuk ishin gabime aksidentale, por prodhim i një dizajnimi, dhe shpjegon pse një zgjidhje ishte e mundshme për tjetërsim të autostradave(pengesa ishte një çështje teknike), por jo për atë të AUK-ut: një abuzim i pushtetit publik për të justifikuar interesat private, dhe të maksimizohen përfitimet private në kurriz të interesit publik.
Për këtë transaksion ilegal, dëmtues dhe thellësisht të pamoralshëm unë e fajësoj Hashim Thaçin, i cili nënshkroi vendimin kryesor, zotin Shala, zotin Hoxha, zotin Asanaj dhe zonjën Tahiri, të cilët implementuan pazarin, zotin Feith, i cili nuk e stopoi, dhe zonjën Arnal, e cila nuk e hetoi. Për këto aksione dhe shkelje fajtorët janë ata.
Nuk e fajësoj ambasadorin amerikan - madje edhe po të ishte, sikur që mendoj unë, i përzier në këtë punë - sepse ai nuk u ka borxh kurrgjë qytetarëve të Kosovës: do të jetë në duar të autoriteteve amerikane të vendosin nëse ai ka vepruar apo jo si duhet, dhe unë u kam dërguar një letër pikërisht për të kërkuar këtë përgjigje. As nuk e fajësoj presidentin dr. Hall, i cili ka siguruar një tokë të mrekullueshme për kampin e ri me një çmim shumë të ulët. Nuk do ta fajësoj as zotin Asanaj në kapacitetin e një biznesmeni, sepse Fshati i tij Ndërkombëtar do të përfitojë jashtëzakonisht shumë duke pasur pranë vetes AUK-un. Por do të prisja që lexuesi t’u kushtojë vëmendje aksioneve të tyre, herën tjetër kur ata do të flasin për virtytet qytetare dhe moralin publik.
Në një nivel më të ulët i fajësoj Naser Osmanin, Slobodan Petroviqin, Haxhi Arifin dhe Bahri Shabanin, anëtarë të Bordit të AKP-së, të cilët i dhanë Asanajt votat që kërkoi, të cilët e dinin se po votonin në kundërshtim me ligjin, detyrat e AKP-së dhe të interesave të punëtorëve dhe të kreditorëve të ndërmarrjeve publike dhe qytetarëve të Kosovës. Qytetarët që, në mënyrë incidentale paguajnë për çdo muaj për ta dhe për zotin Asanaj (dhe jo për mua dhe anëtarë të tjerë të huaj të bordit) me rreth 1.000 euro, falë një vendimi ilegal të ndërmarrë nga Bordi i AKP-së në njërën prej takimeve të para të tij, në vitin 2008 (artikulli 13.2 i ligjit të AKP-së thotë se anëtarët e Bordit “nuk duhet të marrin kompensim për pjesëmarrje në takimet e Bordit”; ende e fajësoj veten pse nuk e kam sfiduar këtë vendim kur kam mundur ta bëja një gjë të tillë, dhe pse kam ndjekur këshillën – jo të Feithit, ai më pati inkurajuar të veproja – për të shmangur një konfrontim menjëherë pasi mora mandatin në Bordin e AKP-së).
Dhe më pak më poshtë është dashur po ashtu të fajësoja disa ish-kolegë të mi në ICO, të cilët do të ishte e ndershme të mos i përmendja, sepse ata kanë reaguar në bazë të urdhrave të Feithit, ambasadorit amerikan, ose të të dyve. Por më duhet të them se duke mbrojtur këtë pazar ata kanë treguar fleksibilitet të rrallë, duke treguar një vendosmëri që do të ishte mirë ta përdornin në një kauzë më të mirë. Në një letër të datës 25 prill, zoti Feith më tha se - pasi kisha ikur - kishte marrë “hapa të duhur” lidhur me pazarin me AUK-un. Natyrisht se ai nuk kishte treguar se cilët ishin hapat që kishte ndërmarrë. Jam i sigurt se ai ka bërë diçka, por ishte si tepër vonë: e di se ndërtesa e kampit po vazhdon, dhe besoj se ata që po përfitojnë nga ky pazar kanë arritur qëllimet e veta.
Mbase opozita parlamentare, shtypi dhe shoqëria civile ende mund të bëjnë diçka për këtë punë (mund t’ua jap atyre dokumentet që kam). Nëse ata duan ta ndalin këtë pazar, që në mënyrë shembullore tregon keqpërdorimet që po ndodhin në Kosovë sot, ata do të mund të shënonin një fitore të rëndësishme simbolike, që do të mund të çonte drejt zhvillimeve të tjera pozitive: ku sistemi politik është i mbyllur dhe joefikas, ndryshime të rëndësishme mund të shkaktohen nga episode minore. Krejt në fund, duke fituar një betejë, të cilën ICO-ja dhe EULEX-i nuk deshën as ta nisnin, ata që në Kosovë aspirojnë qeverisje më të mirë, do të kenë dëshmi empirike se këto krijesa ndërkombëtare të papërsosura janë bërë dëmtuese, ose së paku, të panevojshme - që do të ishin dy argumente shumë të mira për t’i kërkuar Washingtonit dhe Brukselit ose t’i reformojnë ose t’i tërheqin.
Por edhe nëse nuk ndodh asgjë, unë do të vazhdoj t’ia bëj një lutje AUK-ut të jetë më bujar me Kosovën. Në vitin 2010, ai ka dhënë 342,572 euro për bursa, por i ka paguar 1,508,266 euro Institutit Rochester të Teknologjisë, 359,446 euro fondacionit humanitar njujorkez, 138,000 euro presidentit të vet, dr. Hall, dhe ka shënuar një përfitim prej 341,027 eurosh nga kontrata me Qeverinë e Kosovës. Nëse e heqim këtë përfitim nga donacioni për bursa, mbesin vetëm 1,545 euro.
(Autori ka shërbyer si kryesues i Njësitit ekonomik të ICO-s deri më 30 mars 2011)
Në planin afatshkurtër zhvillimi i Kosovës varet nga kapitali i huaj, sepse nuk ka mjaft para në Kosovë për të bërë investime që janë të nevojshme për ta bërë më produktive ekonominë kosovare, të krijohen më shumë vende pune dhe të ketë paga më të larta. Dhe investitorët e huaj do të zgjedhin të investojnë apo jo në Kosovë po ashtu nëse investimet e tyre do të jenë të mbrojtura apo jo: ata do ta shikojnë gjendjen e sundimit të rendit dhe të ligjit në Kosovë, dhe se si mbrohen të drejtat e kreditorëve.
Në planin afatgjatë e ardhmja e Kosovës nuk varet nga linjiti, metalet dhe toka e saj pjellore ose nga paratë e investitorëve të huaj, por nga rinia e Kosovës. Dhe e ardhmja do të jetë e ndritur ose e errët varësisht nga cilësia e edukimit që marrin të rinjtë.
Universiteti i Prishtinës u ofron studentëve të tij edukim jo të shtrenjtë, por të papërshtatshëm. Arsyet janë të shumta, por një arsye kryesore është mungesa e burimeve për të paguar për laboratorë, kompjuterë, libra dhe mësimdhënës të mirë.
Universiteti Amerikan i Kosovës (AUK) ofron më shumë sesa një edukim të mirë, por është i shtrenjtë: pagesa vjetore e një studenti është e barabartë me të ardhurat dyvjeçare të një punëtori mesatar të Kosovës.
AUK-u është një institucion privat joprofitabil, një OJQ. Lëshon diploma që janë të pranuara nga një universitet njujorkez, Instituti Rochester i Teknologjisë, dhe është i mbështetur nga një fondacion humanitar i themeluar në New York. AUK-u publikon auditimet vjetore në uebfaqen e tij, një veprim për admirim. Aty secili mund t’i shikojë se në katër vjetët e kaluar të ardhurat mesatare ishin 2.8 milionë euro, dhe se harxhimet vjetore janë 3.1 milionë euro (përjashtoj prej këtyre shufrave një kontratë të madhe me Ministrinë e Arsimit, që të dy vjetët e kaluar, i ka dhënë AUK-ut një përfitim vjetor prej 270 mijë eurosh). Shuma e shkollimit përbën 95 për qind të të ardhurave. Harxhimet janë shumë më të ndryshme: 37 për qind i shkojnë Institutit Rochester të Teknologjisë, në shkëmbim të akreditimit akademik dhe shërbimeve të caktuara këshilluese, 32 për qind shkojnë për pagesa të profesorëve, 9 për qind i shkojnë fondacionit humanitar njujorkez, në shkëmbim të gjetjes së profesorëve që dërgohen në AUK, dhe katër për qind për pagën e presidentit të AUK-ut. Pjesa tjetër shkojnë për kompjuterë, libra dhe gjëra të ngjashme, dhe për bursa studentëve më të dalluar. Por shumica e këtyre bursave janë themeluar nga donatorë ose nga Qeveria e Kosovës: AUK-u kontribuon vetëm me 35 për qind për këto bursa, që është vetëm tetë për qind të shpenzimeve të përgjithshme të tij dhe pak më pak se përfitimet që merr nga kontrata me Qeverinë.
Në esencë, AUK-u është një biznes që eksploaton faktin se Universiteti i Prishtinës nuk ofron edukim adekuat, dhe se studentët e pasur kanë vështirësi në marrjen e vizave për të studiuar jashtë vendit: në shkëmbim të shumave të larta, ai u ofron atyre shkollim të mirë dhe diploma amerikane, dhe ia transferon pothuajse gjysmën e këtyre shumave Institutit Rochester të Teknologjisë dhe fondacionit humanitar njujorkez. Këto janë për shërbime (akreditim akademik, këshillime dhe gjetje të profesorëve), për të cilat nuk ka ndonjë vlerë reference tregu, dhe ku çmimi përcaktohet pa penguar ndërmjet palëve; ky çmim, për shembull, mund të rritet me qëllim që AUK-u të mos prodhojë ndonjë përfitim, që do të duhej të shkonte për aktivitete humanitare në Kosovë. Kjo është pikërisht ajo çfarë duket se ka ndodhur; në katër vitet e fundit, çmimet e këtyre shërbimeve janë rritur në linjë me të ardhurat e AUK-ut, dhe si rezultat, më 2007, 2008 dhe 2009 AUK-u ka shënuar humbje, dhe vitin e kaluar ka shënuar një përfitim shumë të vogël (tre për qind të të hyrave). AUK-u është i liruar nga taksat, sepse është një OJQ: preferenca e tij për të dërguar para në New York në vend se t’i shpenzojë ato për bursa ose aktivitete humanitare në Kosovë mund të kulmojë me shmangie, dhe si pasojë e kësaj, mund të themi se raporti i AUK-ut me qytetarët e Kosovës është një humbje për këtë të fundit. Ende duhet të themi se edukimi privat është një biznes legjitim i përsosur, dhe AUK-u po ia del shumë mirë me të: nxjerr të diplomuar me shkathtësi më të mira mesatare sesa ata të Universitetit të Prishtinës ose sesa shumica e universiteteve private, që disi kompenson atë humbje.
Në nëntë e dhjetë minuta të 23 shtatorit të vitit 2010, derisa isha ulur në karrigen time në tavolinën ku mban takimet bordi i drejtorëve i Agjencisë Kosovare të Privatizimit (AKP), gjeta një numër dokumentesh lidhur me një çështje që nuk ishte në agjendë.
Shpejt e shpejt ua hodha një sy këtyre letrave gjatë diskutimit të çështjeve të tjera, dhe gjeta se një copë tokë që i takonte një ndërmarrjeje shoqërore ishte duke u tjetërsuar për të lejuar ndërtimin e objekteve të ndërtesave.
Një dymbëdhjetë e gjysmë, pas një dreke të lirë, shefi i bordit, zotëri Dino Asanaj, na kërkoi të aprovonim tjetërsimin dhe kompensimin e ofruar për të, duke thënë se kjo ishte e rëndësishme për mbështetje të edukimit më të mirë në Kosovë. Ko ishte një pusi: zgjidhje të propozuara dhe letra mbështetëse duhet t’iu dërgohen anëtarëve të bordit pesë ditë para mbajtjes së takimit. Unë thashë se bordi nuk duhej të votonte, sepse nuk kishim kohë të mjaftueshme për ta studiuar çështjen, dhe kishte dyshime për ligjshmërinë e tjetërsimit. Shefi i bordit ngulmonte në votim: Unë abstenova së bashku me një koleg timin, dhe gjashtë anëtarët e tjerë të bordit votuan në favor të propozimit. Gjithë çfarë mora ishte se propozimi ishte aprovim vetëm “në parim”, duke lënë pezull këshillën për ligjshmërinë e tjetërsimit.
Pasdite vonë i studiova letrat: më 16 qershor të vitit 2010, Qeveria kishte vendosur të tjetërsonte dhjetë hektarë tokë – në Hajvali, afër Fshatit Ndërkombëtar, që i takonin ndërmarrjes shoqërore “IMK Eksport Kosova”, që administrohet nga AKP-ja (vendimi numër 04/130, nënshkruar nga zotëri Hashim Thaçi); toka ka leje ndërtimi, dhe lidhje të lehtë me rrugët, ujin, kanalizimin dhe energjinë elektrike. Paragrafi i parë i vendimit thekson se ndërtimi i kampit në këtë parcelë tashmë ka filluar. Një letër tregonte se më 8 qershor kushtet e tjetërsimit ishin diskutuar dhe qartësisht ishin pajtuar në një takim të mbajtur në Ministrinë e Ekonomisë dhe të Financave, ku i pranishëm në mesin e pjesëmarrësve ishte edhe ministri i atëhershëm i Ekonomisë dhe Financave (Ahmet Shala), ish-ministri i Arsimit (Enver Hoxhaj) dhe menaxherja e AKP-së e ngarkuar për shitje (Mrika Tahiri) dhe presidenti i AUK-ut (dr. Chris Hall). Një letrën e datës 3 shtator tregonte se pagesa e kompensimit nga Qeveria për AKP-në për tjetërsimin e tokës ishte arritur në 3.4 milionë euro, dhe më 14 shtator ministri Shala i kishte shkruar AKP-së dhe AUK-ut për t’i siguruar edhe një herë se Qeveria do ta paguajë atë.
Gjithçka ishte vendosur madje përpara se Bordi i AKP-së të ishte njoftuar. Sa i përket transaksionit, kam nxjerr këto përfundime pasuese.
Së pari, tjetërsimi është joligjor për tri arsye. Asetet e ndërmarrjeve shoqërore publike duhet të privatizohen dhe nuk mund të tjetërsohen (artikulli 44.2 i Ligjit të tjetërsimit); për të njëjtat arsye, meqë ra fjala, tjetërsimet e tokës së ndërmarrjeve shoqërore për të ndërtuar autostradën janë po ashtu të paligjshme.
Megjithatë, tjetërsimi është i mundshëm vetëm për të justifikuar interesin publik, jo një interes privat, dhe mund të përfitojë prej tij vetëm një entitet publik, jo një privat si AUK-u (artikulli 4.1 i të njëjtit ligj të tjetërsimit, që tregon se prej kësaj perspektive janë jolegjitime edhe tjetërsimet e pronave nga do të kalojë autostrada); arsyeja është e qartë: personat dhe entitetet private mund të blejnë ose vjedhin, gjërat që duan t’i kenë, por nuk mund të kërkojnë prej Qeverisë t’i tjetërsojë ato në emër të tyre. Në fund, në kundërshtim me Ligjin e kompensimit që Qeveria propozoi për t’i paguar AKP-së, ishte shumë më i ulët sesa vlera që tokës sipas çmimeve të tregut. Në fakt, studimi i kryer nga AKP-ja për përcaktimin e vlerës së tokës thotë se kur bankat marrin tokë të ngjashme si pjesë e huave kolaterale, ato e vlerësojnë ndërmjet 50 dhe 60 euro për metër katror; këto janë vlera shumë konservatore, sepse sa më e vogël vlera e tokës së huas kolaterale, aq më e madhe është mbrojtja e bankës. Por kompensimi i propozuar ishte vetëm 11 euro për metër katror. Tani, 60 minus 11 është e barabartë me 49; dhe 49 euro shumëzuar me 309,900 metra katrorë janë të barabarta me 15,185,100 euro; ky është ndryshimi ndërmjet kompensimit të propozuar dhe një vlerë shumë konservatore të vlerës së tregut të tokës.
Së dyti, ndryshimi dëmton popullin, që nuk ishte i përfshirë në këtë marrëveshje. Kur shitet një ndërmarrjeje publike, çmimi i saj përdoret për pagimin e punëtorëve dhe kreditorëve të një ndërmarrjeje shoqërore, dhe çfarë mbetet duhet dhënë buxhetit të Kosovës; pra, nëse çmimi nuk është i mjaftueshëm për t’i paguar punëtorët dhe kreditorët pretendues, ata humbin dallimin dhe asgjë nuk mbetet për qytetarët e Kosovës. Kur të pranohet ky kompensim, prandaj, AKP-ja me vetëdije ka deprivuar të gjitha ata njerëz prej së paku pesëmbëdhjetë milionë eurove.
Së treti, shkelje të tilla të hapura të ligjit dhe të të drejtave të kreditorëve edhe më shumë shkatërrojnë sundimin e rendit dhe ligjit, dhe të klimës së investimeve, dhe e bëjnë Kosovën një destinacion edhe më pak atraktiv për investime të huaja. Kjo dëmton prospektet e zhvillimit të saj ekonomik.
Së katërti, me këtë marrëveshje ilegale Qeveria ia bën një dhuratë të madhe AUK-ut, i cili gjithnjë ka treguar shumë pak bujari drejt Kosovës. Tani buxheti i Universitetit të Prishtinës po konsiderohet “modest” nga Banka Botërore: po t’i ishte bërë ajo dhuratë UP-së, në vend të AUK-ut, ato pesëmbëdhjetë milionë euro do të mund të paguanin kompjuterë, laboratorë dhe përmirësime të tjera në cilësi të edukimit që ofron për studentët e vet. Kjo do të përmirësonte të ardhmen e Kosovës dhe të rinisë së saj. Kjo marrëveshje, në vend të kësaj, reflekton një politikë edukimi, ku shteti subvencionon universitetin e të pasurit dhe neglizhon edukimin publik, dhe duke neglizhuar atë mbështet kërkesën e AUK-ut për shërbime.
Zgjidhja dukej shumë e thjeshtë: ndale tjetërsimin dhe ndërtimin e kampit dhe shite tokën në një tender të hapur dhe konkurrent, ashtu si e kërkon Ligji i AKP-së, për të pasur një çmim që është i barabartë me vlerën e tregut të lirë. Nëse AUK-u nuk do të ofronte aq sa kërkohej për ta fituar tenderin, do të mund ta ndërtonte kampin e vet diku tjetër; natyrisht do ta kishte humbur çmimin e punëve të ndërtimit që ishin bërë deri atëherë, por kështu u ndodh atyre që ndërtojnë në tokë të huaj.
Më 24 shtator ua dërgova përfundimet e mia shumë kolegëve në ICO, nëpërmjet një letre elektronike të titulluar “Një tjetërsim që duhet ndalur”, dhe i shkrova EULEX-it: kur miliona euro notojnë mbi manifestin e parregullsive dhe vendimeve të pashpjegueshme politike, duhet të ketë gisht edhe krimi.
Për pothuajse dhjetë minuta, dy kolegë m’u përgjigjën në e-mail, duke më shkruar me urtësi vetëm mua:
“Kujdes i dashur. Po rrasesh në një fushë të minuar”, shkruante këshilltari special i ICR-së, dhe shefi i njësitit të çështjeve të bashkësisë më dërgoi një vërejtje më informativ: “Ki kujdes se kjo marrëveshje është negociuar në kuadër të një numri shëtitjesh të së dielave ndërmjet amb. Dell dhe kryeministrit Thaçi. Mund të jetë e zorshme për ta luftuar”. Çështja dukej më delikate sesa mendova, dhe e diskutova me shefin tim, zotërinë Pieter Feith, i cili më trimëroi të veproja.
Diskutimet e mia me Ambasadën amerikane ishin kryer nëpërmjet zëvendësdrejtuesit të njësitit politik të ICO-s, një diplomat amerikan që në fakt e drejton këtë njësit. I kërkova atij të fliste me Ambasadën e tij, duke shtuar se “qëllimi im ishte ky: nëse është i përfshirë një interes amerikan, ose nëse SHBA-ja duhet ta thotë fjalën e vet për këtë punë, a mund të rimartohet plani dhe të bëhet një më i pranueshëm? Askush nuk është kundër hapjes së një kampi të ri të AUK-ut: çështja është se si po e blen atë”. Ai m’u kundërpërgjigj: “Faleminderit për mesazhin. Do ta njoftoj Ambasadën amerikane për shqetësimin tënd. Mendoj se tashmë je i njoftuar, por më lejoni të ta kujtoj se Universiteti Amerikan në Kosovë nuk ka asnjë lidhje me Qeverinë amerikane”. Në uebfaqen e tij, AUK-u shfaq Ambasadën amerikane dhe USAID-in si “partnerë” të tij, dhe asnjë partner me përjashtim të Institutit Rochester të Teknologjisë nuk është i përfshirë; një partneritet është një lidhje, dhe e mora qartësimin e kolegut tim si një përpjekje sugjeruese për ta distancuar qeverinë e tij nga marrëveshja e dyshimtë. Por ky ishte fundi i diskutimit tim indirekt me Ambasadën amerikane: nuk pasoi asgjë.
Kur ia bëra të qarta dr. Hallit, presidentit të AUK-ut iu skuq fytyra dhe ai premtoi se do të “përmirësoheshin” propozimet e marrëveshjes. Prapë, nuk pasoi asgjë.
S’është nevoja për ta thënë, por ministri Shala kurrë nuk iu përgjigj emailëve të mi për këtë marrëveshje dhe për tjetërsimet e tokave për autostradën.
EULEX-i u përgjigj, por më shumë në stilin e vet: përgjigjja ishte edhe e padobishme, edhe budallaqe. Erdhi më 13 tetor me një letër të zonjës Isabell Arnal, drejtuese e SPRK-së, që më këshilloi ta këshilloja AKP-në t’i sfidonte tjetërsimin dhe kompensimin. Problemi, natyrisht, ishte se AKP-ja tashmë kishte pranuar të dyja, sikur që demonstrojnë dokumentet bashkëngjitur letrës sime. Zonja Arnal ose nuk e ka kuptuar, ose shtirej se s’kuptonte; në fakt, po ashtu i kisha treguar asaj për përfshirjen e dyshimtë të ambasadorit amerikan, së bashku me kryeministrin.
Ia kam dërguar argumentet e mia edhe Zyrës Ligjore të AKP-së. Por më 28 tetor, me katër vota në favor, një (e imja) kundër dhe dy abstenime, Bordi i AKP-së dha aprovimin final për tjetërsim dhe kompensim, pavarësisht prej faktit se avokatët e AKP-së kishin shkruar se po shkelej ligji, “mbase” (ata kështu po e ruanin veten).
Pastaj i raportova dështimet e mia te zoti Feith, dhe thashë se ishte i nevojshëm aksion i vendosur nga ICO-ja për ta ndalur tjetërsimin dhe kompensimin, dhe marrëveshjen për të, ai më këshilloi ta diskutoja çështjen me njësitin politik, njësitin ligjor, shefin e stafit dhe zëvendësdrejtuesin e ICR-së (një diplomat amerikan), dhe pastaj t’i dorëzoja një plan të aprovuar aksioni. E lidha këtë diskutim me atë për ligjshmërinë e tjetërsimeve të autostradës, duke ua rikujtuar kolegëve të mi se ICO-ja nuk mund të tolerojë faktin se Qeveria në mënyrë të vazhdueshme shkel ligjin, pothuajse çdo javë. Gjetëm një zgjidhje për autostradën (një ndryshim të vogël, ose një qartësim, në ligj, që nuk ishte bërë ende), por jo edhe për marrëveshjen e AUK-ut: për më shumë se tre muaj, kolegët e mi mbuluan kërkesat e mia për t’u pajtuar për një plan aksioni në një numër të madh pyetjesh, dilemash, komentesh të thata dhe me takime të pafrytshme dhe të pakuptimshme. Ky reagim konfirmoi se defektet e këtij transaksioni ishin të qëllimshme, dhe më bënë të mendoja se mbase ishte e vërtetë që ambasadori amerikan kishte marrë pjesë në dizajnimin e marrëveshjes për AUK-un, sepse asnjëherë, në vitin e kaluar, ICO-ja nuk kishte treguar guxim të pozicionohej ndryshe nga qëndrimi i Ambasadës amerikane. Por taktikat e shtyrjes së kolegëve të mi ishin efektive, sepse na sollën afër një fundi të natyrshëm të mandatit tim, më 31 mars.
Për tri vjet kam parë shumë vendime të tjera të gabuara dhe kam pasur dyshime për shumë transaksione më të mëdha. Por në asnjë rast tjetër nuk kam ditur më shumë për shkeljet që po bëheshin. Për shembull, edhe kontrata e autostradës, edhe rritja e kohëve të fundit e pagave ishin larg më dëmtuese për Kosovën sesa kjo marrëveshje; por nuk kisha parë ndonjë shenjë eksplicite të nënshkrimit të keqpërdorimeve, dhe rritja e pagave ishte thjesht një vendim i gabuar politik. E kisha më shumë sesa të qartë, dëshmi të shkruara të keqpërdorimeve në marrëveshjen e “Dardafonit”, por ia kisha dorëzuar EULEX-it dhe e dija se ata ishin duke vepruar në këtë rast, ani pse po shkonte shumë ngadalë. Ndërsa tani, ndalimi i marrëveshjes me AUK-un efektivisht varej nga unë, dhe unë u mundova.
Kështu, në natën e vonshme të një shkurtit u tregova zotit Feith dhe kolegëve të mi që unë nuk do të toleroja më shtyrje të tjera: nëse ata nuk më bindin se leximi im i marrëveshjes ishte i gabuar, ICO-ja duhej të ndërpriste përpara se të merrte fund kontrata ime. Ata i rezistuan presionit tim, dhe gjërat shumë shpejt eskaluan në krizë: kolegu im amerikan i cili de fakto drejton njësitin politik, rrejshëm më akuzoi se kisha gënjyer për të mbështetur të kuptuarit tim të marrëveshjes, dhe një javë më vonë shefi ynë i stafit - në vend se të sanksiononte kolegët e mi, siç kisha kërkuar - më instruktoi me shkrim të mos flisja për marrëveshjen e AUK-ut jashtë ICO-s. Pastaj unë i caktova një ultimatum zotit Feith për t’i sanksionuar këta dy kolegë dhe për të ndalur tjetërsimin, duke e paralajmëruar atë se përndryshe do t’i shkruaja mbikëqyrësit të tij (shteteve që përbëjnë GND-në) për ta kritikuar edhe marrëveshjen me AUK-un dhe mosreagimin e tij për këtë çështje. Feith rilëshoi një urdhër për të heshtur këtë punë, dhe më kërcënoi se do të më pushonte nga puna në rast se e shkelja këtë urdhër. Ultimatumi kaloi dhe unë u shkrova disa shteteve anëtare të GND-së (z. Feith e kuptoi - duke shkelur të drejtën e privatësisë së korrespondencave të mia të emailave, sikur që kam marrë vesh kohëve të fundit- dhe më pushoi për arsye disipline rreth orës tre të pasdites së 30 marsit).
Derisa ky rrëfim mori dhenë, nisa ta shikoja marrëveshjen e AUK-ut si mostër laboratorike, që shpërfaq fytyrën më të keqe të elitës së Kosovës dhe të mbikëqyrësve të saj ndërkombëtarë dhe miqtë të huaj: lakminë dhe druajtjen e tyre, mosrespektimin e tyre të vendit të punës, interesin publik dhe për dinjitetin e funksioneve të tyre publike. Por po ashtu, do të thosha unë, budallëkun e tyre: po të kisha lejuar të më mashtronin këta njerëz me disa koncesione që të lëshoja pe për këtë marrëveshje, ata mbase nuk do të ishin duke lexuar këtë artikull. Pastaj më 1 prill (në ditën e përsosur), do ta bënin marrëveshjen njëjtë sikur ishte më parë. Natyrisht se unë isha më budalla, sepse dështova të ndalja këtë pazar. Por vendosmëria me të cilën aspektet më të këqija të së cilës janë mbrojtur tregon se ato nuk ishin gabime aksidentale, por prodhim i një dizajnimi, dhe shpjegon pse një zgjidhje ishte e mundshme për tjetërsim të autostradave(pengesa ishte një çështje teknike), por jo për atë të AUK-ut: një abuzim i pushtetit publik për të justifikuar interesat private, dhe të maksimizohen përfitimet private në kurriz të interesit publik.
Për këtë transaksion ilegal, dëmtues dhe thellësisht të pamoralshëm unë e fajësoj Hashim Thaçin, i cili nënshkroi vendimin kryesor, zotin Shala, zotin Hoxha, zotin Asanaj dhe zonjën Tahiri, të cilët implementuan pazarin, zotin Feith, i cili nuk e stopoi, dhe zonjën Arnal, e cila nuk e hetoi. Për këto aksione dhe shkelje fajtorët janë ata.
Nuk e fajësoj ambasadorin amerikan - madje edhe po të ishte, sikur që mendoj unë, i përzier në këtë punë - sepse ai nuk u ka borxh kurrgjë qytetarëve të Kosovës: do të jetë në duar të autoriteteve amerikane të vendosin nëse ai ka vepruar apo jo si duhet, dhe unë u kam dërguar një letër pikërisht për të kërkuar këtë përgjigje. As nuk e fajësoj presidentin dr. Hall, i cili ka siguruar një tokë të mrekullueshme për kampin e ri me një çmim shumë të ulët. Nuk do ta fajësoj as zotin Asanaj në kapacitetin e një biznesmeni, sepse Fshati i tij Ndërkombëtar do të përfitojë jashtëzakonisht shumë duke pasur pranë vetes AUK-un. Por do të prisja që lexuesi t’u kushtojë vëmendje aksioneve të tyre, herën tjetër kur ata do të flasin për virtytet qytetare dhe moralin publik.
Në një nivel më të ulët i fajësoj Naser Osmanin, Slobodan Petroviqin, Haxhi Arifin dhe Bahri Shabanin, anëtarë të Bordit të AKP-së, të cilët i dhanë Asanajt votat që kërkoi, të cilët e dinin se po votonin në kundërshtim me ligjin, detyrat e AKP-së dhe të interesave të punëtorëve dhe të kreditorëve të ndërmarrjeve publike dhe qytetarëve të Kosovës. Qytetarët që, në mënyrë incidentale paguajnë për çdo muaj për ta dhe për zotin Asanaj (dhe jo për mua dhe anëtarë të tjerë të huaj të bordit) me rreth 1.000 euro, falë një vendimi ilegal të ndërmarrë nga Bordi i AKP-së në njërën prej takimeve të para të tij, në vitin 2008 (artikulli 13.2 i ligjit të AKP-së thotë se anëtarët e Bordit “nuk duhet të marrin kompensim për pjesëmarrje në takimet e Bordit”; ende e fajësoj veten pse nuk e kam sfiduar këtë vendim kur kam mundur ta bëja një gjë të tillë, dhe pse kam ndjekur këshillën – jo të Feithit, ai më pati inkurajuar të veproja – për të shmangur një konfrontim menjëherë pasi mora mandatin në Bordin e AKP-së).
Dhe më pak më poshtë është dashur po ashtu të fajësoja disa ish-kolegë të mi në ICO, të cilët do të ishte e ndershme të mos i përmendja, sepse ata kanë reaguar në bazë të urdhrave të Feithit, ambasadorit amerikan, ose të të dyve. Por më duhet të them se duke mbrojtur këtë pazar ata kanë treguar fleksibilitet të rrallë, duke treguar një vendosmëri që do të ishte mirë ta përdornin në një kauzë më të mirë. Në një letër të datës 25 prill, zoti Feith më tha se - pasi kisha ikur - kishte marrë “hapa të duhur” lidhur me pazarin me AUK-un. Natyrisht se ai nuk kishte treguar se cilët ishin hapat që kishte ndërmarrë. Jam i sigurt se ai ka bërë diçka, por ishte si tepër vonë: e di se ndërtesa e kampit po vazhdon, dhe besoj se ata që po përfitojnë nga ky pazar kanë arritur qëllimet e veta.
Mbase opozita parlamentare, shtypi dhe shoqëria civile ende mund të bëjnë diçka për këtë punë (mund t’ua jap atyre dokumentet që kam). Nëse ata duan ta ndalin këtë pazar, që në mënyrë shembullore tregon keqpërdorimet që po ndodhin në Kosovë sot, ata do të mund të shënonin një fitore të rëndësishme simbolike, që do të mund të çonte drejt zhvillimeve të tjera pozitive: ku sistemi politik është i mbyllur dhe joefikas, ndryshime të rëndësishme mund të shkaktohen nga episode minore. Krejt në fund, duke fituar një betejë, të cilën ICO-ja dhe EULEX-i nuk deshën as ta nisnin, ata që në Kosovë aspirojnë qeverisje më të mirë, do të kenë dëshmi empirike se këto krijesa ndërkombëtare të papërsosura janë bërë dëmtuese, ose së paku, të panevojshme - që do të ishin dy argumente shumë të mira për t’i kërkuar Washingtonit dhe Brukselit ose t’i reformojnë ose t’i tërheqin.
Por edhe nëse nuk ndodh asgjë, unë do të vazhdoj t’ia bëj një lutje AUK-ut të jetë më bujar me Kosovën. Në vitin 2010, ai ka dhënë 342,572 euro për bursa, por i ka paguar 1,508,266 euro Institutit Rochester të Teknologjisë, 359,446 euro fondacionit humanitar njujorkez, 138,000 euro presidentit të vet, dr. Hall, dhe ka shënuar një përfitim prej 341,027 eurosh nga kontrata me Qeverinë e Kosovës. Nëse e heqim këtë përfitim nga donacioni për bursa, mbesin vetëm 1,545 euro.
(Autori ka shërbyer si kryesues i Njësitit ekonomik të ICO-s deri më 30 mars 2011)
