Komente (0)
EKZEKUTIMI I KONSENSUSIT
Këshilli (i Rilindur) i Ministrave miratoi aktin normativ që, në formë, pranon hyrjen në fuqi më 1 tetor 2013 të ligjit “Për nëpunësin civil” (ligji i ri) dhe në përmbajtje e zbaton më 1 prill 2014 e, ndërkohë, do të zbatohet, së bashku me aktet nënligjore përkatëse, ligji i vitit 1999.
Më 30 maj 2013, me ndërmjetësimin e LSI, u arrit që ligji i ri të miratohej me konsensus nga Parlamenti me ndryshimin e vetëm që data e hyrjes në fuqi të mos ishte 15 ditë pas botimit në Fletoren Zyrtare, por pas zgjedhjeve, më 1 tetor. Ndryshimi u kërkua nga opozita e bashkuar dhe u pranua nga maxhoranca demokrate, me qëllim që, duke mos paragjykuar rezultatin zgjedhor, regjimi juridik i ri i administratës të paracaktohej pavarësisht se kush do të ishte fitimtari.
Akti normativ i qeverisë vulosi ekzekutimin me paramendim, fshehtësi dhe njëanshmëri të konsensusit. Shenjat e tërthorta u dukën qëkur Edi Rama prezantoi strukturën e qeverisë në fund të gushtit, në të cilën, Ministrisë së Brendshme, përmes dy ministrave të Shtetit për administratën dhe pushtetin vendor, iu hoqën këto dy fusha përgjegjësie duke e katandisur në një ministri policie apo rendi publik, ndërkohë që në ligjin e ri politikat qeveritare për administratën përcaktohet se i ndjek ministri i Brendshëm.
Pak pas formimit të qeverisë dhe votëbesimit të saj, opozita u informua në rrugë të tërthortë se qeveria kishte ndër mend të shtynte hyrjen në fuqi të ligjit të ri e të mbante për ca kohë në përdorim ligjin e vjetër, ndaj opozita ndërmori lëvizje politike e publike kundër kësaj nisme qeveritare të pashpallur.
Vetëm pas disa ditësh nga fillimi i këtij qëndrimi opozitar, qeveria tha diçka përmes intervistës belbëzuese të ministrit për Marrëdhëniet me Parlamentin. Diçka më shumë tha Kryeministri nga Nju Jorku të shtunën e kaluar.
Jo vetëm procesi e deritanishëm, por edhe vetë akti normativ si instrument është shprehje e njëanshmërisë së prishjes së konsensusit. Akti normativ, ndonëse diskutohet nga Kuvendi, i prodhon efektet menjëherë, dhe qeveria – pas gjithçkaje që bëri s’ka me kthim – do bëjë ç’të mundet që të sigurojë 84 vota nga 83 që i ka në Kuvend, duke paralajmëruar se ky numër dhe jo konsensusi është qëllimi i saj.
PRETEKSTET PER PRISHJEN E KONSENSUSIT
Sipas qeverisë “…duke pasur në konsideratë parashikimet e ligjit nr. 152/2013, “Për nëpunësin civil”, pazbatueshmërinë e tij për shkak të mungesës së akteve nënligjore dhe natyrës së përgjithshme të ligjit, kohën e pamjaftueshme për të bërë rregullime ligjore sipas procesit legjislativ, nevojën për organizimin institucional, efektet financiare mbi buxhetin e shtetit dhe gjendjen ekonomike financiare…”, u bë e domosdoshme që ligji i vjetër të përdoret edhe për 6 muaj të tjerë.
Si gjithmonë, qëllimet kanë nevojë për pretekstin dhe këto gjithnjë gjinden por, në këtë rast, janë të dobëta dhe vetëdemaskuese:
- Ligji i ri jo vetëm që është shumë më i detajuar në krahasim me ligjin e vjetër, por mund të klasifikohet ndoshta si një ndër 10 ligjet me të detajuara mes mijëra ligjeve të legjislacionit shqiptar.
- Aktet nënligjore që duhen nxjerrë lidhen me çështje të imëta procedurale të hapit të fundit, pasi vetë neni përkatës i jep shumë qartë të gjitha hapat pararendës.
- Për dy arsyet e mësipërme, koha nuk duhej të ishte problem, aq më tepër që një nga mesazhet thelbësore të ligjit të ri është që përpara se sa të largosh dhe/ose punësosh në administratë, duhet të studiosh, vlerësosh dhe planifikosh nevojat, ndaj, deri në planifikimin e duhur, me afat deri në fund të shkurtit 2014, kishte boll kohë të hartoheshin aktet e kërkuara nënligjore, aq më shumë që janë të thjeshta për t’u përgatitur dhe disa nga draftet janë thuajse gati.
- Nevoja për riorganizimin institucional të administratës, edhe si pasojë e ministrive të reja, zgjidhet drejtpërdrejt nga neni përkatës i ligjit për ristrukturimin, nen i cili është shumë e shumë më i detajuar se në ligjin e vjetër dhe jep të gjitha kombinimet e mundshme të trajtimit të nëpunësve në rastet e shkrirjes, ndarjes apo bashkimit të institucioneve dhe kërkon fare pak mund për të zbatuar zgjidhjet konkrete brenda kuadrit të nenit të ligjit të ri e, nëse iu mungon edhe imagjinata më minimale, zgjidhjen për kaq pak gjë mund ta gjejnë tek aktet e vjetra nënligjore.
- Efektet financiare do të jenë, me plot siguri, më të larta duke zbatuar ligjin e vjetër sesa atë të ri, qoftë edhe vetëm për faktin se plotësimi i nevojave do të bëhet pa planifikim e më pas edhe për shkaqet e ditura që lidhen me një nga problemet thelbësore të ligjit të vjetër – ajo e kostos së lartë dhe kohës së gjatë procedurale për çdo vend pune në administratë krahasuar me ligjin e ri që, përmes menaxhimi në grup, ka një kosto shumë më të ulët të menaxhimit për çdo vend pune.
Dobësia dhe varfëria e argumenteve të qeverisë për nevojën e përdorimit të aktit normativ si instrumenti i vetëm për zgjidhjen e situatës, vë në pikëpyetje serioze kushtetutshmërinë e aktit dhe i jep mundësi opozitës të kërkojë pezullimin dhe rrëzimin e tij nga Gjykata Kushtetuese.
ZGJIDHJA EKZISTON NESE E DUAN KONSENSUSIN
Edhe sikur pretekstet t’i konsideronim, për një moment, si arsye të sinqerta, gjithsesi ka të paktën një opsion i cili do të kënaqte “arsyet” e qeverisë pa prishur konsensusin parazgjedhor me opozitën, opsion ky që duhej të përmbante minimalisht, në formën e një ndryshimi të zakonshëm të ligjit, e jo me akt normativ, elementet vijues:
- ligji i ri hyn në fuqi më 1 tetor;
- në mungesë të akteve nënligjore procedurale të reja zbatohet ligji dhe aktet e nënligjore të vjetra vetëm për ato çështje fundore procedurale dhe vetëm për aq sa kjo i nevojitet zbatimit të ligjit të ri deri në miratimin e akteve të reja nënligjore;
- përdorimi i ligjit dhe akteve të vjetra s’mund të cenojë të drejtat e fituara nga ligji i ri;
- aktet nënligjore miratohen, sipas radhës prioritare, brenda 6 muajve.
Shembull: Në rastin e ristrukturimit, ligji i ri jep parime, kritere e procedura thuajse shteruese dhe akti nënligjor është i nevojshëm vetëm për ndonjë aspekt fundor procedural. Ristrukturimi mund të bëhet duke zbatuar ligjin e ri dhe, për aspektet fundore e të parregulluara shprehimisht nga ligji i ri, mund të përdoren aktet e vjetra nënligjore si dhe me kushtin që nëpunësi civil, sa kohë nuk sistemohet dot nga qeveria në një vend tjetër, nuk e humbet statusin, siç përcakton ligji i ri, dhe jo ta humbasë statusin pas një viti, siç përcakton ligji i vjetër.
Opsioni i propozuar dhe i ilustruar me shembull nuk është i vetmi. Zgjidhja konsensuale mund të përfshijë edhe çështje të tjera të negociueshme, përfshirë edhe ato që lidhen me interesat politike të palëve.
Përpjekja për arritjen e zgjidhjes konsensuale, e cila ekziston, është një tjetër arsye që procesi i ndryshimit të ligjit të jetë një proces i zakonshëm parlamentar për ndryshimin e një ligji, dhe jo akti normativ i cili nuk lë vend për negocim në Kuvend.
Por, vetë fakti që nuk u tentua asnjë zgjidhje e arsyeshme nga qeveria, i shndërron arsyet e saj në pretekste, dhe kjo vërteton qëllimin e vërtetë të prishjes së njëanshme të konsensusit.
BRUKSELI DHE STATUSI
Qëndrimi i Komisionit Europian përmban në thelb dy mesazhe: i) mirëkuptim për shtyrjen në kohë të zbatimit të ligjit të ri për shkak të nevojës për aktet nënligjore dhe pra duke i kërkuar edhe opozitës, indirekt, të mos bëhet pengesë për këtë shtyrje; ii) duke i kërkuar qeverisë që zbatimi i përkohshëm i ligjit të vjetër të mos bëhet sipas huqit të vjetër.
Në fakt, Komisioni Europian pa se ishte i pafuqishëm të luante me ndonjë sukses rolin e ndërmjetësit, lehtësuesit apo diktuesit të konsensusit. Ngjarjet e katër viteve të fundit treguan se konflikti dhe konsensusi ndodhën dhe u përkëmbyen disa herë vetëm si “made in Albania”. Ndaj, Komisioni nuk bëri më asnjë përpjekje për ndërmjetësim por zgjodhi të mbante një nga dy qëndrimet e mundshme.
Komisioni zgjodhi të besojë paradhënie qeverinë e re deri në provën e kundërt, dhe jo të mos e besojë paradhënie deri në provën e kundërt. Kjo zgjedhje me bazë besimin paradhënie që pasohet nga monitorimi është, si rregull, e natyrshme për Komisionin, ngjashmërish si më 10 tetor 2012 për rekomandimin për statusin apo në të tjera raste në të shkuarën e jo vetëm me Shqipërinë.
Ndërkaq, si edhe një vit më parë, Këshilli Europian, nën influencën e disa prej vendeve anëtare, ka prirjen të mos besojë paradhënie deri në provën e kundërt. Për rrjedhojë, ndër të tjera, mënyra e trajtimit të deritanishëm të çështjes së administratës nga qeveria e re s’ka se si të kontribuojë në uljen e shkallës së mosbesimit të Këshillit, i cili veçse do të përforcohet nëse ligji i vjetër do të zbatohet me huqin e vjetër.
Në rezultante, ndonëse fshikulluese, e paqartë ose e pakuptimtë për ne këtu, çështja e statusit në dhjetor të këtij viti, ndryshe nga periudha fill pas zgjedhjeve, sot për sot, duket më e pasigurt dhe prishja e konsensusit e rrit këtë pasiguri.
SUKSESI I TREFISHTE I RILINDJES DHE LSI
Rilindja e vrau konsensusin me demokratët. Rilindësit mund të festojnë fitoren, ndonëse nuk është fitore e mirëfilltë mbi demokratët. Tek e fundit, konsensus mund edhe të mos kishte as në maj, pra as ligj të ri, e, për pasojë, do të zbatohej, për kush e di se sa kohë, ligji i vjetër me huqin e vjetër.
Rilindja mori edhe besimin paradhënie të Komisionit Europian, ndonëse monitorimin dhe vlerësimin do ta ketë nga pas bashkë me mosbesimin paradhënie të Këshillit Europian.
Por, arritja më e madhe e Rilindjes socialiste është infektimi i LSI me virusin rilindës, ndërkohë që LSI ishte ndërmjetësja këmbëngulëse e konsensusit të majit, konsensus të cilin e propagandoi si arritje madhore të vetën, përmes së cilës profilizohej si forca konstruktive – pol i tretë – mes dy të grindurve.
Ilir Meta, për shkak të interesave të ngushta politike të vetat dhe presionit këmbëngulës të Edi Ramës, i cili po thekson gjithnjë e me qartë ngjyrën dhe frymën rilindëse të qeverisë, nga njëra anë dhe thirrjet e Lulzim Bashës që ai të sillet në lartësinë e nxitësit dhe ndërmjetësit të konsensusit të majit nga ana tjetër, është vënë në provë.
Ndërsa ka ende kohë dhe zgjidhje për rivendosjen e konsensusit për ligjin e ri mbi administratën, Ilir Meta, nëse nuk do të luajë të njëjtin rol si edhe në maj, mund të humbasë, në këtë fillim vjeshte, se nuk ia ndien a se nuk mundet, atë çka fitoi ndjeshëm si imazh e rol politik në atë fund pranvere, imazh e rol i cili nuk mund të mbahet në këmbë vetëm me kohën pa limit që Ilir Meta i jep Sali Berishës në Kuvend dhe qoka të tjera kësisoj.
NDRYSHIMET DHE REFORMAT MBI ADMINISTRATEN
. Viti 1992, ndër të tjera, solli edhe një ndryshim të gjerë e të thellë të administratës, që përgjithësisht u konsiderua i domosdoshëm, pavarësisht kritikave mbi mënyrën dhe instrumentin e përdorur, i njohur si Vendimi 24/1.
. Viti 1997, si përmbysje radikale e bashkëshoqëruar me dhunë, solli një ndryshim në përmasa thuajse të njëjta me atë 1992. Shumë nga kandidatët që u punësuan, e që për herë të parë dëgjuan termin Curriculum Vitae – vazhdonin ta quanin biografi – rrëfenin me mburrje se ishin pushuar padrejtësisht nga pushteti i Sali Berishës me Vendimin 24/1 dhe kishin marrë pjesë në protesta e në Komitetet e Shpëtimit Publik të asaj kohe. Në vitin 1999 u miratua “Statusi i nëpunësit civil” dhe zyrtarëve në detyrë, pa ndonjë mund e përpjekje, iu njoh statusi bashkë me garancitë e tij.
. Deri në vitin 2005 ligji u zbatua me një farë suksesi dhe u vërejt një farë stabiliteti i mundësuar nga fakti se vala e madhe e zëvendësimit ishte kryer para miratimit të ligjit dhe pra bëhej fjalë për paqe brenda llojit, paqe e cila gjithsesi, u prish, herë pas here nga rrymat e brendshme politike Nano-Meta të maxhorancës së kohës, që u pasqyruan, në një masë të konsiderueshme, në ndryshimet arbitrare të nëpunësve në ato vite.
. Ndryshimi i maxhorancës qeverisëse në vitin 2005 ishte prova e vërtetë e ligjit të vitit 1999. Ekzistenca e ligjit, në ndryshim nga 1992 dhe 1997, kur s’kishte një ligj të këtillë, si dhe stadi më i lartë i zhvillimit të vendit vepronin në kahun pozitiv në raport me interesat e ngushta politike a nepotike që vepronin në kahun negativ. Si rezultat, efekti negativ mbi administratën rezultoi mjaft më i vogël se në vitin 1997, por jo i neglizhueshëm dhe efekti pozitiv mjaft më i madh, por jo i mjaftueshëm.
. Analizat treguan gjithashtu se ligji i 1999-s kishte në vetvete dobësi dhe mangësi qoftë lidhur me efektivitetin e ulët, koston e lartë dhe kohën e gjatë procedurale të menaxhimit të burimit njerëzor, qoftë edhe lidhur me shtigjet e lëna hapur për t’u keqpërdorur nga interesat e ngushta politike a nepotike të momentit. Ndaj u ndërmor nisma për ndryshimin e sistemit të menaxhimit të burimit njerëzor në disa nga parimet bazë të tij që mbyllnin shtigjet e abuzimit dhe e bënin sistemin e ri më efektiv, më pak të kushtueshëm dhe më të zhdërvjelltë në zbatim, njëherazi duke e përshtatur më mirë me modelin europian.
. Idetë mbi ligjin e ri ishin të qarta që në vitin 2008, por testimi paraprak me opozitën socialiste në shtator 2008 bëri që të hiqej dorë nga nisja e shkrimit të ligjit, pasi opozita u shpreh se s’kishte ndër mend të jepte konsensus. Në vitet 2009-2011 nisma ligjore u la mënjanë për shkak të bojkotit opozitar dhe rifilloi sapo opozita socialiste premtoi bashkëpunim në vjeshtën 2011. Projektligji, i konsultuar paraprakisht nga vetë ekipi i ekspertëve me përfaqësuesit e opozitës, u dorëzua në Kuvend në verën e 2012-s, por miratimi i ligjit, bashkë me dy ligjet e tjera, u ribllokua nga opozita, për t’u miratuar, veçse në maj 2013.
. Nëse do të zbatohej që më 1 tetor 2013, siç edhe u ra dakord konsensualisht, ligji i ri, pra produkti i konsensusit, do të sillte vetiu, qoftë edhe me të njëjtën huq të vjetër të qeverisë së re, një shkallë më të lartë të efekteve neto pozitive mbi administratën, e kështu do vazhdonte pa shkëputje procesi evolutiv në drejtimin e duhur.
. Veprimi i ligjit të ri mbështetet edhe nga disa reforma e ligje të ndërmarra më parë ose paralelisht, si ai për parandalimin e konfliktit të interesave, gjykatën administrative, modernizimin e regjistrimit të pronave e bizneseve, thjeshtëzimin dhe modernizimin e sistemit të licencave e lejeve, ristrukturimin e sistemit të inspektimeve si dhe nga shkalla në rritje e përdorimit të teknologjisë së informacionit në proceset e vendimmarrjeve më të rëndësishme administrative që, së bashku, përvijojnë një model bashkëkohor të së drejtës administrative e të zbatimit të saj.
. Ligji i ri, me instrumentet e veta të avancuara të konkurrencës, nxitjes, vlerësimit, trajnimit, certifikimit periodik të aftësive dhe njohurive, ofron shumë më shumë mundësi ligjore – vështirë të sfidueshme gjyqësish – edhe për të pastruar administratën ekzistuese nga të paaftët, injorantët, dembelët dhe hileqarët e akumuluar ndër vite edhe për të mbajtur pjesën e aftë, të arsimuar, të përkushtuar e korrekte të saj edhe për të përthithur nëpunës të rinj, të arsimuar, të aftë e me vullnet të mbarë.
. Kjo nuk u lejua të ndodhte përkohësisht. Në 6 muajt në vijim, pas rrënimit të konsensusit, motivi i vetëm i të cilit, logjikshëm mbetet të jetë zbatimi i ligjit të vjetër me huqin e vjetër, administrata do të kthehet 1, 2, 4… e ndoshta 8 vite hapa mbrapa.
. Gjithsesi, edhe pas 6 muajsh, ligji i ri, edhe pse mund të zbatohet me huqin e vjetër, do të sjellë një farë progresi krahasuar me skenarin e vazhdimit të ligjit të vjetër me huqin e vjetër, përveç rastit nëse, me ndryshime të tjera që druaj se do t’i bëhen në një fazë të dytë, do ta sakatojnë me qëllim, veçmas a së bashku me komponentët e tjerë të reformës për të drejtën administrative.
